Chuùng ta sanh töû vaø sau ñoù chuùng ta laïi taùi sanh. Coõi naøo chuùng seõ taùi sanh, ñieàu ñoù vöôït ngoaøi söï hieåu bieát cuûa chuùng ta; noù tuøy thuoäc vaøo nghieäp baùo maø noù cho taâm taùi tuïc sau khi taâm töû ñaõ chaám döùt.

Luùc naøy chuùng ta ñang soáng trong coõi nhaân loaïi. Tuy nhieân, kieáp soáng con ngöôøi thì raát ngaén nguûi. Khi ñôøi soáng naøy chaám döùt, chuùng ta khoâng bieát coõi naøo chuùng ta seõ taùi sanh. Ña soá ngöôøi ta khoâng thích suy nghó veà söï ngaén nguûi cuûa kieáp ngöôøi; hoï bò ñam meâ vaøo nhöõng gì hoï bieát qua caên moân vaø vì theá hoï haïnh phuùc hoaëc ñau khoå. Tuy nhieân chuùng ta neân yù thöùc raèng haïnh phuùc vaø ñau khoå chæ laø hieän töôïng taâm lyù phaùt sanh vì do nhaân duyeân roài laïi dieät. Caû kieáp soáng cuûa chuùng ta laø moät tieán trình sanh vaø dieät.

Coù nhieàu toân giaùo giaûng veà thieân ñaøng vaø ñòa nguïc. Coù khía caïnh naøo khaùc bieät vôùi ñaïo Phaät? Chuùng ta neân tin vaøo thieân ñaøng vaø ñòa nguïc khoâng? Qua lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät, chuùng ta hoïc ñeå hieåu bieát söï thaät, hieåu nhaân quaû trong ñôøi soáng. Moãi nhaân mang laïi nhöõng keát quaû töông xöùng cuûa noù. Ngöôøi ta thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng thieän aùc vaø nhöõng haønh ñoäng naøy mang laïi nhöõng keát quaû khaùc nhau; chuùng coù theå laø nhaân taùi sanh vaøo nhöõng coõi khaùc nhau. Coõi laø nôi maø ngöôøi ta taùi sanh. Taùi sanh trong coõi khoå laø keát quaû cuûa haønh ñoäng baát thieän vaø taùi sanh trong coõi an vui laø keát quaû cuûa haønh ñoäng thieän. Vì nhöõng haønh ñoäng cuûa chuùng sanh coù nhieàu möùc ñoä thieän aùc khaùc nhau neân nhöõng keát quaû cuõng khaùc nhau. Coù nhöõng coõi khoå vaø nhöõng coõi an vui khaùc nhau.

Baøng sanh laø moät coõi khoå. Chuùng ta coù theå thaáy, taïi sao loaøi thuù caáu xeù laãn nhau vaø chuùng ta cuõng thaáy raèng baûn chaát cuûa noù luoân thoâ baïo. Khoâng chæ coù baøng sanh laø coõi khoå maø coøn coù nhöõng coõi ñòa nguïc khaùc nöõa. Trong ñòa nguïc, quaû baát thieän döõ doäi hôn söï ñau khoå trong coõi ngöôøi maø chuùng ta thaáy. Söï giaûi thích veà ñòa nguïc trong Phaät giaùo khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng bieåu töôïng; vieäc caûm nhaän veà nhöõng ñieàu baát laïc qua maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân caên. Quaû baát thieän vaø quaû thieän laø söï thaät. Ñôøi soáng trong coõi ñòa nguïc thì khoâng coù thöôøng haèng; khi kieáp soáng cuûa con ngöôøi trong coõi ñòa nguïc chaám döùt luùc ñoù, coù theå taùi sanh trong coõi khaùc.

Ngoaøi coõi thuù vaø coõi ñòa nguïc coøn coù nhöõng caûnh khoå nöõa. Taùi sanh trong coõi ngaï quó laø do nhöõng keát quaû cuûa nghieäp baát thieän do tham laøm duyeân. Nhöõng chuùng sanh trong coõi naøy coù hình daùng dò thöôøng vaø chuùng luoân ñoùi vaø khaùt.

Xa hôn nöõa, coù coõi A tu la. Nhöõng caûnh traàn ñöôïc caûm nhaän trong coõi A tu la thì khoâng coù thích thuù nhö nhöõng caûnh traàn ñöôïc caûm nhaän trong coõi ngöôøi. Nhö vaäy coù taát caû 4 coõi khoå.

Taùi sanh laøm ngöôøi laø moät ñieàu haïnh phuùc. Trong coõi ngöôøi coù cô hoäi ñeå thöïc hieän thieän phaùp. Ngöôøi ta coù theå hoïc phaùp vaø tu taäp ñeå ñoaïn tröø phieàn naõo, chaám döùt sanh töû luaân hoài. Taùi sanh trong coõi ngöôøi laø keát quaû cuõa thieän phaùp, nhöng trong kieáp soáng cuûa con ngöôøi coù caû hai keát quaû thieän vaø baát thieän. Trong ñôøi soáng moãi ngöôøi, luoân gaëp phaûi caûnh ñöôïc vaø thua, taùn thaùn vaø khoâng taùn thaùn, khen vaø cheâ, haïnh phuùc vaø ñau khoå. Taát caû nhöõng ñieàu naøy laø vì nghieäp, duø ngöôøi taùi sanh trong hoaøn caûnh thuaän lôïi hay khoâng thuaän lôïi, hoaëc gia ñình giaøu hay ngheøo. Vieäc caûm nhaän nhöõng ñieàu thuaän lôïi hay khoâng thu?n lôïi qua maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân caên laø nhöõng keát quaû cuûa nghieäp.

Nhöõng coõi an vui khaùc, ngoaïi tröø coõi ngöôøi vaø nhöõng coõi trôøi. Trong nhöõng coõi Trôøi, coù nhieàu quaû thieän hôn trong coõi ngöôøi vaø ít quaû baát thieän. Coù nhieàu coõi Trôøi, vaø maëc duø ñôøi soáng trong coõi trôøi coù tuoåi thoï raát daøi, nhöng khoâng coù thöôøng haèng. Nhöõng coõi khoå, coõi ngöôøi vaø 6 coõi trôøi ñöôïc goïi laø coõi duïc giôùi. Coõi duïc giôùi laø coõi coù thaáy, nghe, ngöûi, neám vaø ñuïng qua thaân caên vaø nhöõng taâm duïc giôùi khaùc. Coù taát caû 11 coõi duïc giôùi.

Ngöôøi thaáy ñöôïc söï nguy hieåm do caûm xuùc giaùc quan, hoï coù theå hoï tu taäp thieàn; coù theå taùi sanh trong nhöõng coõi trôøi cao hôn maø nhöõng coõi ñoù khoâng phaûi laø coõi duïc giôùi. Ngöôøi chöùng ñöôïc thieàn saéc giôùi coù theå taùi sanh trong coõi Phaïm thieân saéc giôùi, ôû coõi naøy ít coù nhöõng caûm xuùc giaùc quan. Coù taát caû 16 coõi Phaïm thieân saéc giôùi. Moät trong nhöõng coõi naøy laø coõi chuùng sanh voâ töôûng (Asannaøsatta). ÔÛ coõi naøy chæ coù saéc maø khoâng coù danh. Ngöôøi ñaït ñöôïc nhöõng giai ñoaïn cao nhaát cuûa thieàn saéc giôùi vaø hoï khoâng muoán coù taâm cho neân hoï taùi sanh khoâng coù taâm, ñoái vôùi hoï thì chæ coù thaân. Nhöõng chuùng sanh naøy ñaõ thaáy nhöõng söï nguy hieåm cuûa taâm; thaäm chí haïnh phuùc thì cuõng laø söï nguy hieåm bôûi vì noù khoâng coù toàn taïi.

Ngöôøi thaáy ñöôïc söï nguy hieåm cuûa saéc phaùp hoï coù theå tu taäp thieàn voâ saéc giôí. Neáu hoï chöùng ñaéc thieàn voâ saéc giôùi hoï coù theå taùi sanh trong coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi, ôû coõi naøy khoâng coù saéc. Coù 4 coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi. Nhöõng chuùng sanh taùi sanh trong nhöõng coõi naøy chæ coù danh maø khoâng coù saéc. Ngöôøi ta coù theå töï hoûi, laøm theá naøo nhöõng chuùng sanh chæ coù theå coù saéc hoaëc nhöõng chuùng sanh chæ coù danh. Khi hieåu bieát ñuùng ñaén veà danh vaø saéc chuùng ta ñaõ tu taäp ñöôïc nhöõng phaùp chaân ñeá, chuùng ta seõ thaáy chuùng nhö laø töù ñaïi phaùt sanh vì nhöõng nhaân duyeân khoâng coù chuùng sanh, con ngöôøi vaø baûn ngaõ. Do ñoù chuùng ta seõ khoâng coøn hoaøi nghi nöõa, qua nhöõng ñieàu kieän thích hôïp trình baøy ôû treân chuùng ta thaáy raèng coù theå coù saéc maø khoâng coù danh vaø coù danh maø khoâng coù saéc.

Coù taát caû 31 coõi:
 

Chuùng ta xem trong Taêng Chi Boä Kinh (phaùp 7 chi, chöông VI, 9a, nguõ duïc) veà giaù trò cuûa nhöõng haønh ñoäng thieän. Chuùng coù theå mang laïi nhöõng keát quaû an laïc trong thôøi gian raát daøi vaø laø nguyeân nhaân taùi sanh trong nhöõng coõi an vui khaùc nhau. Chuùng ta thaáy raèng Ñöùc Phaät daïy cho chö Tyø khöu veà nhöõng tieàn kieáp cuûa Ngaøi trong nhöõng coõi an vui khaùc nhau. Ñöùc Phaät daïy:

Naøy chö Tyø khöu, chôù coù sôï haõi caùc coâng ñöùc, ñoàng nghóa vôùi an laïc chính laø caùc coâng ñöùc. Naøy caùc Tyø khöu, ta thaéng trí raèng, caùc coâng ñöùc ñöôïc laøm laâu ngaøy coù quaû dò thuïc, coù söï hình thaønh khaû aùi, khaû hyû, khaû yù laâu daøi.

Trong baûy naêm Ta tu taäp töø taâm, sau khi tu taäp töø taâm, trong baûy thaønh kieáp, hoaïi kieáp, Ta khoâng trôû lui laïi theá giôùi naøy. Khi theá giôùi ôû trong kieáp thaønh, Ta ñi ñeán theá giôùi Quang laâm thieân, khi theá giôùi ôû trong kieáp hoaïi, Ta sanh trong Phaïm cung troáng khoâng. Naøy caùc Tyø khöu, ôû ñaáy Ta laø Phaïm thieân, ñaïi Phaïm thieân, vò Chieán thaéng, vò Voâ naêng thaéng, vò Bieán tri, vò Töï taïi. Ba möôi saùu laàn Ta laø thieân chuû Sakka. Nhieàu hôn baûy laàn, Ta laø vò Chuyeån luaân vöông theo chaùnh phaùp, laø vò Phaùp vöông, Baäc Chieán thaéng boán phöông, ñaït ñöôïc söï thanh bình cho quoác ñoä ñaày ñuû baûy baùu...

1/- Taâm duïc giôùi
2/- Taâm saéc giôùi
3/- Taâm voâ saéc giôùi
4/- Taâm sieâu theá

Nhöõng taâm duïc giôùi phaùt sanh trong ba möôi coõi, chuùng khoâng phaùt sanh trong coõi voâ töôûng, nôi ñoù khoâng coù danh, ch? coù saéc. Maëc duø trong nhöõng coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi vaãn coù nhöõng taâm duïc giôùi.

Ñoái vôùi nhöõng taâm duïc giôùi tònh, chuùng coù theå phaùt sanh trong nhöõng coõi khoå. Xa hôn, chuùng coù theå phaùt sanh trong coõi ngöôøi, coõi Chö Thieân, coõi Phaïm thieân saéc giôùi vaø coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi. Chuùng phaùt sanh trong ba möôi coõi ngoaøi tröø coõi voâ töôûng. Tuy nhieân taát caû nhöõng loaïi naøy khoâng phaùt sanh trong taát caû coõi.

Ñoái vôùi nhöõng taâm voâ tònh haûo, chuùng coù theå phaùt sanh trong ba möôi coõi, nhöng khoâng phaûi nhöõng loaïi taâm naøy phaùt sanh trong taát caû coõi. Taâm tham caên coù theå phaùt sanh trong ba möôi coõi; cho duø coõi Phaïm thieân saéc giôùi vaø coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi taâm tham caên cuõng coù theå phaùt sanh. Taâm saân caên phaùt sanh trong möôøi moät coõi duïc giôùi. Noù dính maéc vaøo traàn caûnh maø noù thì laøm duyeân cho saân haän; khi ngöôøi ta khoâng ñaït ñöôïc ñieàu mình mong muoán thì hoï saân haän. Nhöõng taâm saân caên khoâng phaùt sanh trong coõi phaïm thieân saéc giôùi vaø nhöõng coõi phaïm thieân voâ saéc giôùi. Cho ñeán chöøng naøo nhöõng chuùng sanh soáng trong coõi Phaïm thieân saéc giôùi vaø Phaïm thieân voâ saéc giôùi khoâng coù nhöõng nhaân duyeân cho söï saân haän. Taâm si caên coù theå phaùt sanh trong ba möôi coõi; nhöõng ngöôøi khoâng phaûi laø baäc A La Haùn vaãn coù taâm si vaø do ñoù taâm si caên phaùt sanh trong taát caû coõi, ngoaïi tröø trong coõi voâ töôûng.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát, khoâng nhöõng taâm baát thieän maø coøn coù nhöõng taâm voâ nhaân laø nhöõng taâm voâ tònh haûo. Ñoái vôùi nhöõng taâm voâ tònh haûo chuùng laø voâ nhaân, taâm voâ nhaân phaùt sanh trong tieán trình taâm bieát caûnh qua moät trong nhöõng caên moân, chuùng coù theå chæ phaùt sanh trong nhöõng coõi maø ôû ñoù coù nhöõng caûm xuùc giaùc quan. Nhaõn thöùc vaø nhó thöùc phaùt sanh trong 11 coõi vaø chuùng cuõng phaùt sanh trong 15 coõi phaïm thieân thieân saéc giôùi, do ñoù chuùng phaùt sanh trong 26 coõi. Chuùng khoâng phaùt sanh trong coõi Phaïm thieân voâ saéc giôùi vì ôû coõi ñoù khoâng coù saéc phaùp.

Tyû thöùc, thieät thöùc vaø thaân thöùc chæ phaùt sanh trong 12 coõi duïc giôùi. Cho neân chuùng khoâng phaùt sanh trong coõi Phaïm thieân saéc giôùi vaø Phaïm thieân voâ saéc giôùi.

Taâm khaùn nguõ moân, taâm tieáp thu vaø taâm quan saùt phaùt sanh trong taát caû nhöõng coõi coù caûm xuùc giaùc quan, nhö vaäy chuùng phaùt sanh trong 26 coõi: 11 coõi duïc giôùi, vaø 15 coõi Phaïm thieân saéc giôùi ngoaïi tröø coõi voâ töôûng.

Taâm khaùn yù moân phaùt sanh trong taát caû nhöõng coõi coù danh phaùp, do ñoù noù phaùt sanh trong 30 coõi.

Ngöôøi ta muoán tìm hieåu veà nôi maø ngöôøi ta seõ taùi sanh. Chuùng ta muoán taùi sanh trong coõi ngöôøi hay khoâng? Chuùng ta dính maéc ñôøi soáng trong coõi ngöôøi vaø thöôøng thöôøng chuùng ta khoâng quan taâm nhieàu veà nhöõng quaû baát thieän maø chuùng ta ñaõ taïo trong coõi naøy: chuùng ta bò ñe doïa bôûi nhöõng tai hoïa nhö chieán tranh vaø ñoùi khaùt, giaø, bònh vaø cheát. Moät soá ngöôøi muoán taùi sanh trong coõi Trôøi hoï thích bieát nhöõng ñieàu laïc thuù qua caùc caên. Ngöôøi ta muoán taùi sanh trong coõi Trôøi, nhöng ñöôïc hay khoâng ñieàu naøy seõ tuøy thuoäc vaøo nghieäp löïc cuûa chuùng ta. Taùi sanh laø quaû cuûa nghieäp khoâng coù ñieàu gì xaûy ra maø khoâng coù nguyeân nhaân. Neáu ngöôøi ta thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng thieän vaø tu taäp nhöõng nhaân laønh ñieàu ñoù seõ mang laïi nhöõng keát quaû toát ñeïp nhöng khoâng coù phöông phaùp naøo ñeå nhaän bieát luùc naøo nhöõng keát quaû seõ xaûy ra, ñieàu naøy vöôït ra ngoaøi söï hieåu bieát cuûa chuùng ta.

Chuùng ta coù sôï cheát hay khoâng? Ña soá ngöôøi ta muoán keùo daøi ñôøi soáng cuûa hoï. Hoï sôï cheát bôûi vì hoï caûm thaáy töông lai khoâng chaéc chaén. Ngöôøi phaøm phu coù theå taùi sanh trong coõi ñòa nguïc. Chuùng ta khoâng thích taùi sanh trong coõi khoå, nhöng coù theå nhöõng haønh ñoäng baát thieän ñaõ laøm trong quaù khöù coù theå laøm nhaân cho söï taùi sanh trong ñòa nguïc. Thaäm chí ngay caû Ñöùc Phaät luùc ngaøi coøn Boà taùt ngaøi vaãn taùi sanh trong coõi ñòa nguïc [1]. Suy nghó veà ñòa nguïc vôùi taâm böïc boäi vaø lo sôï thì thaät laø voâ ích, nhöng suy nghó veà ñòa nguïc ñeå nhaéc nhôû chuùng ta laøm ñieàu thieän thì thaät laø höõu duïng.

Chuùng ta xem trong Töông Öng Boä Kinh (V, Mahaøvagga, Töông Öng Döï Löu, chöông VI,§4, vieäc vieáng thaêm ngöôøi bònh) luùc Ñöùc Phaät ngöï ôû doøng hoï Thích Ca ôû Kapilavatthu, trong vöôøn tre, Mahaønaøma hoûi Ñöùc Phaät laøm caùch naøo ngöôøi cö só coù trí bò bònh caàn phaûi ñöôïc an uûi bôûi ngöôøi cö só coù trí khaùc. Ñöùc Phaät daïy:

Naøy Mahaønaøma, moät ngöôøi cö só coù trí bò beänh...phaûi ñöôïc an uûi bôûi ngöôøi cö só coù trí khaùc baèng boán phaùp an uûi nhö sau: "Baïn höõu haõy an taâm, vôùi loøng tònh tín baát ñoäng cuûa baïn ñoái vôùi Ñöùc Phaät: Ngaøi laø Theá Toân, baäc A La haùn, Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc ... thaày cuûa Chö Thieân vaø nhaân loaïi, Phaät vaø Theá Toân. Baïn höõu haõy an taâm, vôùi loøng tònh tín baát ñoäng cuûa baïn ñoái vôùi giaùo phaùp... Baïn höõu haõy an taâm, vôùi loøng tònh tín baát ñoäng cuûa baïn ñoái vôùi chuùng Taêng...Baïn höõu haõy an taâm vôùi caùc giôùi cuûa baïn ñaõ ñöôïc caùc baäc thaùnh trao truyeàn. . .Naøy Mahaønaøma, ngöôøi cö só coù trí bò beänh... phaûi ñöôïc an uûi do ngöôøi cö só coù trí khaùc vôùi 4 phaùp an uûi caàn phaûi ñöôïc noùi nhö sau.

Baïn höõu coù loøng thöông nhôù cha meï khoâng? Neáu vò aáy noùi: "-Toâi coøn coù loøng thöông nhôù cha meï thôøi neân noùi vôùi vò aáy nhö sau: "-Thöa baïn höõu, baïn höõu laøm theá naøo, laøm theá naøo roài cuõng phaûi cheát. Daàu baïn höõu coù loøng thöông nhôù cha meï, roài baïn höõu seõ cuõng phaûi cheát. Daàu baïn höõu khoâng coù loøng thöông nhôù cha meï, baïn höõu cuõng seõ cheát. Vaäy toát hôn laø baïn höõu haõy töø boû loøng thöông nhôù ñoái vôùi cha meï cuûa baïn höõu."

Neáu vò aáy noùi: "Loøng thöông nhôù cuûa toâi ñoái vôùi cha meï, loøng thöông nhôù aáy ñaõ ñöôïc ñoaïn taän", vò aáy caàn phaûi noùi nhö sau: "Baïn höõu coù loøng thöông nhôù vôï con hay khoâng, daàu baïn höõu coù loøng thöông nhôù vôï vaø con roài cuõng phaûi cheát. Vaäy toát hôn laø baïn höõu haõy töø boû loøng thöông nhôù ñoái vôùi vôï vaø con cuûa baïn höõu."

Neáu vò aáy noùi nhö sau: "Loøng thöông nhôù cuûa toâi ñoái vôùi vôï con, loøng thöông nhôù aáy ñaõ ñöôïc ñoaïn taän", vò aáy caàn phaûi ñöôïc noùi nhö sau: "Baïn höõu coù loøng thöông tieác naêm duïc cuûa loaøi ngöôøi khoâng?"

Vò aáy noùi nhö sau: "Toâi coù loøng thöông nhôù 5 duïc coâng ñöùc cuûa loaøi ngöôøi", vò aáy caàn phaûi ñöôïc noùi nhö sau: "Caùc thieân duïc ñoái vôùi nhaân duïc coøn toát hôn, coøn thuø dieäu hôn. Vaäy toát hôn baïn höõu haõy töø boû taâm khoûi nhaân duïc vaø höôùng taâm ñeán Töù ñaïi thieân vöông."

Vò aáy noùi nhö sau: "Taâm toâi ñaõ töø boû nhaân duïc vaø höôùng taâm ñeán Töù ñaïi thieân vöông", vò aáy caàn ñöôïc noùi nhö sau: "Chö thieân ôû coõi 33 coøn thaáp hôn, coøn thuø dieäu hôn Töù ñaïi thieân vöông... vaø höôùng taâm ñeán coõi Trôøi 33... Chö Thieân Daï ma... Chö Thieân hoùa laïc... Chö Thieân tha hoùa töï taïi... coøn toát hôn, coøn thuø dieäu hôn Chö Thieân coõi trôøi 33. Toát hôn baïn höõu haõy thích nghi taâm cuûa mình vaøo coõi Phaïm thieân."

Nhö vaäy taâm cuûa ngöôøi bònh thích nghi nhö vaäy thôøi vò aáy noùi: "Naøy baïn höõu, ngay caû coõi Phaïm thieân thì cuõng voâ thöôøng, khoâng tröôøng toàn, bò thaân kieán giôùi haïn. Toát hôn naøy baïn höõu, neáu baïn khôûi taâm cuûa baïn töø boû coõi Phaïm thieân vaø höôùng taâm ñeán ñoaïn dieät thaân kieán."

Neáu vò aáy noùi nhö sau: "Taâm toâi ñaõ töø boû Phaïm thieân giôùi vaø höôùng ñeán ñoaïn dieät thaân kieán", ngöôøi cö só noùi nhö vaäy, naøy Mahaønaøma, vaø vò Tyø khöu coù taâm giaûi thoaùt khoûi caùc laäu hoaëc. Ta noùi raèng khoâng coù gì sai bieät töùc laø veà phöông dieän giaûi thoaùt."

Chaân lyù ñaàu tieân laø khoå ñeá. Ví duï, neáu chuùng ta bieát raèng thaáy ôû khoaûnh khaéc naøy, nghe, tham ñaém hay laø baát cöù danh phaùp vaø saéc phaùp khaùc, chuùng xuaát hieän baây giôø chæ laø giôùi thoâi, maø noù thì sanh vaø dieät, chuùng ta phaûi hieåu bieát nhieàu hôn veà khoå ñeá. Ñieàu gì sanh vaø dieät thì chuùng khoâng theå naøo haïnh phuùc ñöôïc. Chaân lyù thöù hai laø nguoàn goác cuûa ñau khoå. Nguoàn goác cuûa ñau khoå chính laø aùi duïc. Nhôø tu taäp Baùt chaùnh ñaïo neân chuùng ta giaûm bôùt aùi duïc, ít dính maéc vaøo danh vaø saéc. Cuoái cuøng thì khoâng coøn aùi duïc, chaám döùt taùi sanh vaø nhö vaäy khoå ñau khoâng coøn nöõa. Chaân lyù thöù ba laø dieät ñeá, dieät ñeá töùc laø Níp baøn vaø chaân lyù thöù tö laø con ñöôøng daãn ñeán chaám döùt ñau khoå, maø con ñöôøng naøy goïi laø Baùt chaùnh ñaïo.

Chuùng ta xem trong Kinh Ñaïi Baùt Níp baøn (Tröôøng boä II, soá 16, chöông II, 1-4)

... Theá Toân cuøng vôùi ñaïi chuùng Tyø khöu ñi ñeán Kotigaøma. Taïi ñaáy, Theá Toân ôû taïi Kotigaøma.

Theá Toân noùi vôùi caùc vò Tyø khöu: "Naøy caùc Tyø khöu, chính vì khoâng giaùc ngoä, khoâng thoâng hieåu Boán thaùnh ñeá maø chuùng ta phaûi löu chuyeån luaân hoài laâu naêm, ta vaø caùc ngöôi!"

Boán Thaùnh ñeá aáy laø gì?

"Khoå ñeá, Taäp ñeá, Dieät ñeá vaø Ñaïo ñeá. Nhöng khi nhöõng Thaùnh ñeá naøy ñöôïc giaùc ngoä, ñöôïc thoâng hieåu, thôøi Höõu aùi ñöôïc dieät tröø, söï daãn daét ñeán moät ñôøi soáng ñöôïc ñoaïn tuyeät, nay khoâng coøn taùi sanh nöõa."

1/- Taïi sao Giaùo phaùp cuûa Ñöùc Phaät ñeà caäp veà ñòa nguïc?
2/- Coõi laø gì?
3/- Söï khaùc nhau giöõa caûnh giôùi cuûa taâm vaø coõi laø gì?
4/- Coõi ngöôøi laø coõi duïc giôùi. Trong coõi ngöôøi chæ coù taâm duïc giôùi phaûi khoâng?
5/- Coõi Phaïm thieân saéc giôùi khoâng phaûi laø coõi duïc giôùi. Coù theå coù nhöõng taâm duïc giôùi trong coõi Phaïm thieân saéc giôùi khoâng? Neáu phaûi, taát caû nhöõng loaïi ñoù laø gì?

[] Ñieàu naøy xem trong caâu chuyeän tieàn thaân Muøgapakkha,VI, soá 538.