Ñaõ ñeán luùc cho caùc nhaø lyù thuyeát Nhaân Tính vaø giaùo duïc choïn löïa moät trong hai chieàu: Moät laø con ñöôøng tö duy höõu ngaõ laø neàn taûng xaây döïng caùc giaù trò cuûa cuoäc soáng, vaø xem söï thoûa maõn duïc voïng laø phöông tieän daãn ñeán haïnh phuùc cuûa con ngöôøi; hai laø phaùt trieån con ñöôøng tö duy voâ ngaõ laø caùi nhìn trí tueä chæ roõ con ñöôøng soáng, vaø chaáp nhaän söï cheá ngöï duïc voïng laø phöông tieän daãn ñeán haïnh phuùc cuûa con ngöôøi trong hieän taïi vaø taïi ñaây maø khoâng baän loøng ñeán caùc khoù khaên ôû ñôøi con ngöôøi coù theå gaëp phaûi. Con ñöôøng tö duy höõu ngaõ vaø thoûa maõn duïc voïng ñaõ vaø ñang ñem laïi cho ñôøi nhieàu phieàn naõo vaø khuûng hoaûng; chæ coù con ñöôøng thöù hai laø nieàm tin vaø hy voïng cho vieäc giaûi phoùng caùc phieàn naõo khoå ñau, vaø caùc khuûng hoaûng. Ñaây laø noäi dung seõ baøn ñeán trong phaàn cuoái cuûa taùc phaåm naøy.
 
 

Con ngöôøi phaûi laø con ngöôøi cuûa moät neàn vaên hoùa vaø giaùo duïc naøo, vaø vaên hoùa, giaùo duïc phaûi laø vaên hoùa giaùo duïcc cuûa con ngöôøi. Chuùng khoâng theå taùch rôøi nhau ra.

Caùc lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät cho nhaân loaïi veà söï thaät nhö thaät cuûa theá giôùi, cuûa con ngöôøi, veà caùc vaán ñeà caù nhaân, nguyeân nhaân, söï chaám döùt vaø con ñöôøng ñöa ñeán söï chaám döùt caùc vaán ñeà aáy thöïc söï bao haøm yù nghóa cuûa moät ñöôøng höôùng giaùo duïc seõ ñöôïc trình baøy roõ raøng hôn trong caùc doøng keá tieáp.

V.1.1: Höôùng môùi cuûa giaùo duïc

Tröôùc khi thaûo luaän chi tieát vaán ñeà giaùo duïc, thöû nhìn laïi caùc quan ñieåm giaùo duïc do nhöõng ngöôøi loãi laïc ñeà baït.

Tieán só E. F. Schumacher, taùc giaû noåi tieáng cuûa taäp saùch raát hay nhan ñeà: ‘Caùc ñieàu nhoû nhoi laø toát ñeïp’ vieát:

‘Giaùo duïc chæ coù theå giuùp chuùng ta neáu giaùo duïc ñaøo taïo ‘con ngöôøi toaøn dieän’. Moät ngöôøi ñöôïc giaùo duïc ñuùng khoâng phaûi laø ngöôøi bieát moãi thöù moät ít, cuõng khoâng phaûi laø ngöôøi bieát roõ moïi chi tieát cuûa moïi vaán ñeà (neáu ñieàu ñoù coù theå xaûy ra). ‘Con ngöôøi toaøn dieän’, thöïc söï, coù theå coù ít kieán thöùc saâu vaøo caùc söï kieän vaø caùc lyù thuyeát, coù theå chöùa caû Baùch khoa töø ñieån, bôûi vì ‘naøng’ bieát maø chaøng khoâng caàn bieát’, nhöng laø ngöôøi thöïc söï bieát ñích ñieåm cuûa vaán ñeà: ngöôøi aáy seõ khoâng coù nghi ngôø veà caùc nieàm tin cô baûn cuûa mình, veà quan ñieåm cuûa mình, veà yù nghóa vaø muïc ñích cuûa ñôøi soáng, ngöôøi aáy coù theå khoâng caét nghóa ñöôïc caùc vaán ñeà ñoù baèng lôøi, nhöng caùch höôùng daãn cuoäc soáng töï thaân seõ chöùng toû chaéc chaén raèng ngöôøi aáy ñaõ thaáu ñaùo vaán ñeà do söï thoâng saùng ôû noäi taâm’ (1).

Tieán só E. F. Schumacher ñònh nghóa töø ‘trung taâm ñieåm’ (centre) noùi treân nhö sau:

‘Trung taâm ñieåm roõ raøng laø nôi anh ta taïo cho chính mình moät heä thoáng tö töôûng oån ñònh veà mình vaø theá giôùi coù theå ñònh höôùng cho caùc söï phaán ñaáu cuûa töï thaân’ (2)

Ñoái vôùi Schumacher, muïc tieâu cô baûn cuûa giaùo duïc phaûi laø giuùp con ngöôøi hieåu roõ söï thaät cuûa töï thaân, söï thaät cuûa theá giôùi nôi maø ngöôøi aáy ñang soáng, thaáy roõ höôùng ñi cuûa ñôøi soáng cuûa mình, vaø chòu traùch nhieäm veà moïi haønh vi cuûa mình. Duø Schumacher khoâng theå noùi ra söï thaät aáy laø gì, nhöng lôøi leõ cuûa Schumacher thì nghe raát nhaân baûn vaø thöïc teá. Quan ñieåm cuûa E. F Schumacher veà giaùo duïc ñaùng ñöôïc nghieân cöùu.

Laø moät nhaø kinh teá, nhaø baùo vaø nhaø kinh doanh caáp tieán, nhaø coá vaán kinh teá cho Hoäi ñoàng Than moû quoác gia töø naêm 1950 ñeán naêm 1970 ôû Anh quoác, nhaø saùng laäp vaø laø chuû tòch cuûa ‘Nhoùm phaùt trieån kyõ thuaät ñöông thôøi’ v.v.. raát noåi tieáng, Schumacher ñaõ coá vaán caùc vaán ñeà phaùt trieån noâng thoân vaø ñaõ ñöôïc nhieàu chính phuû haûi ngoaïi ca ngôïi, taäp saùch noùi treân ñöôïc xuaát baûn ñeán ba möôi tö laàn töø naêm 1963 ñeán naêm 1993, tö töôûng cuûa Schumacher haún laø raát yù nghóa, ñaëc bieät laø caùc tö töôûng veà con ngöôøi, kinh teá vaø moâi sinh (3).

Vôùi Albert Einstein, moät nhaø khoa hoïc vó ñaïi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, ñaõ phaùt bieåu vaøi yù kieán ñaëc bieät veà giaùo duïc raèng:

* ‘Nhaø tröôøng luoân luoân laø phöông tieän quan troïng nhaát truyeàn thöøa saûn nghieäp truyeàn thoáng töø theá heä naøy sang theá heä khaùc...’.

* ‘Ñoâi khi chuùng ta ñôn giaûn xem nhaø tröôøng laø coâng cuï truyeàn ñaït moät löôïng kieán thöùc toái ña naøo ñoù cho theá heä ñang leân. Ñieàu ñoù sai laàm. Kieán thöùc laø cheát choùc; nhaø tröôøng thì phuïc vuï söï soáng Nhaø tröôøng caàn phaùt trieån ôû caùc ngöôøi treû tuoåi nhöõng phaåm chaát vaø khaû naêng naøo coù giaù trò cho söï an laïc cuûa coäng ñoàng. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø caù tính bò loaïi boû vaø caùc caù nhaân trôû thaønh coâng cuï cho coäng ñoàng, nhö con ong hay con kieán. Ñoái vôùi moät coäng ñoàng cuûa caùc caù nhaân ñöôïc tieâu chuaån hoùa maø khoâng coù goác caù nhaân vaø muïc tieâu cuûa caù nhaân thì coäng ñoàng aáy seõ laø moät coäng ñoàng ngheøo khoù khoâng coù ñieàu kieän phaùt trieån. Traùi laïi muïc tieâu cuûa giaùo duïc phaûi laø giaùo duïc caùc caù nhaân bieát tö duy vaø haønh ñoäng ñoäc laäp, nhöng laø nhöõng caù nhaân thaáy roõ muïc tieâu cao caû nhaát cuûa ñôøi soáng cuûa mình laø phuïc vuï coäng ñoàng...’ (4)

Einstein tieáp:

* ‘Daïy con ngöôøi veà chuyeân moân chöa ñuû. Qua khaû naêng chuyeân moân, caù nhaân trôû thaønh moät thöù maùy moùc coâng cuï höõu ích maø khoâng phaûi laø moät nhaân caùch ñöôïc phaùt trieån moät caùch hoøa ñieäu. Raát caên baûn raèng ngöôøi hoïc vieân naém ñöôïc söï hieåu bieát vaø caûm nhaän sinh ñoäng veà caùc giaù trò... Ngöôøi hoïc vieân phaûi hoïc hieåu caùc ñoäng cô cuûa con ngöôøi, voâ minh vaø noãi ñau cuûa con ngöôøi ñeå naém ñöôïc söï lieân heä roõ raøng ñoái vôùi caùc caù nhaân ñoàng loaïi vaø ñoái vôùi coäng ñoàng cuûa mình’ (5).

Nhö theá, Einstein cho raèng giaùo duïc coù vai troø duy trì gia saûn truyeàn thoáng, nhöng Eisnstein khoâng coù nhaán maïnh vai troø phaùt trieån truyeàn thoáng vaø choïn löïa nhöõng gì truyeàn thoáng caàn ñöôïc duy trì, nhöõng gì caàn xeùt laïi giaù trò, bôûi vì muïc tieâu cuûa cuoäc ñôøi laø ñeå soáng vôùi haïnh phuùc maø khoâng haún ñeå soáng vôùi truyeàn thoáng.

Einstein cuõng cho raèng giaùo duïc coù vai troø giaùo duïc con ngöôøi thaønh con ngöôøi xaõ hoäi vôùi caùc kieán thöùc chuyeân moân; vaø con ngöôøi chính noù haún phaûi hieåu bieát con ngöôøi toaøn dieän cuûa chính mình, Voâ minh vaø khoå ñau cuûa chính mình.... vaø coäng ñoàng cuûa mình. Y Ù töôûng aáy raát hay, duø chöa noùi leân ñöôïc con ngöôøi nhö thaät laø gì.

Laø moät nhaø khoa hoïc loãi laïc, caùi thaáy bieát söï vaät cuûa Einstein raát thöïc taïi, ñaùng ñöôïc thöïc hieän. Y Ù kieán cuûa oâng veà giaùo duïc, theo thieån yù, coù theå gôïi yù veà moät höôùng giaùo duïc toát.

Vôùi Bertrand Russel, moät nhaø vaên vaø nhaø tö töôûng Hoa Kyø raát noåi tieáng cuûa haï baùn theá kyû hai möôi Taây lòch, khi ñeà caäp ñeán vaán ñeà: ‘Giaùo duïc vaø traät töï xaõ hoäi’, oâng vieát:

‘Coù ba lyù thuyeát giaùo duïc ñöôïc ngaøy nay chaáp nhaän. Lyù thuyeát thöù nhaát cho raèng muïc tieâu duy nhaát cuûa giaùo duïc laø cung caáp caùc cô hoäi phaùt trieån vaø loaïi boû caùc aûnh höôûng gaây trôû ngaïi söï phaùt trieån. Lyù thuyeát thöù hai chuû tröông raèng muïc tieâu cuûa giaùo duïc laø ñem ñeán cho caùc caù nhaân söï phaùt trieån tri thöùc (vaên hoùa) vaø phaùt trieån caùc khaû naêng ñeán cao ñieåm. Lyù thuyeát thöù ba thì quaû quyeát raèng giaùo duïc phaûi ñöôïc xem coù moái lieân heä vôùi coäng ñoàng hôn laø lieân heä vôùi caù nhaân, vaø coâng vieäc chính cuûa giaùo duïc laø ñaøo taïo caùc coâng daân höõu duïng...’ (6).

Lôøi leõ cuûa Bertrand Russel phaûn aûnh khaù trung thöïc veà con ñöôøng giaùo duïc hieän nay. Quan ñieåm cuûa Russel laø ‘khoâng moät lyù thuyeát giaùo duïc naøo trong ba lyù thuyeát treân ñöôïc thoûa ñaùng’, moät heä thoáng giaùo duïc phaûi aùp duïng caû ba lyù thuyeát aáy. Nhöng goàm caû ba lyù thuyeát ñoù laïi vaãn coøn thieáu soùt moät ñieåm quan troïng nhaát ñoù laø söï thaät cuûa con ngöôøi vaø con ñöôøng chaân thaät daãn ñeán haïnh phuùc trong hieän taïi. Treân nguyeân taéc, vieäc cung caáp caùc cô hoäi ñeå caù nhaân phaùt trieån, vaø giuùp caù nhaân phaùt trieån khaû naêng cuûa mình ñeán cao ñieåm laø raát caàn thieát cho moïi ñöôøng höôùng giaùo duïc. Veà vieäc ñaøo taïo caùc coâng daân höõu duïng, chuùng ta caàn chuù yù raèng, ngöôøi coâng daân, hay con ngöôøi xaõ hoäi, phaûi ñöùng sau con ngöôøi chính noù; khoâng coù con ngöôøi chính noù thì con ngöôøi coâng daân seõ khoâng bao giôø ñöôïc ñaøo taïo. Nhö theá, ôû ñaây noåi baät moät söï theå nhaän ñaày yù nghóa raèng söï thaät cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi maø ñöùc Phaät ñaõ khaùm phaù hai möôi saùu theá kyû qua laø moät söï khaùm phaù voâ giaù cho moät höôùng vaên hoùa giaùo duïc môùi cuûa con ngöôøi neáu söï khaùm phaù aáy ñöôïc ñem vaøo söû duïng ôû hoïc ñöôøng. 

Ñaïo Phaät phaûi ñöôïc hieåu laø moät con ñöôøng soáng, moät neáp soáng ñem laïi thanh bình vaø haïnh phuùc cho caùc caù nhaân vaø taäp theå, phaûi ñöôïc xem laø moät moân hoïc chính cuûa trieát lyù taâm lyù vaø taâm lyù giaùo duïc. Ngaønh giaùo duïc môùi naøy seõ coáng hieán cho con ngöôøi moät caùi nhìn môùi meû veà giaù trò vaø thaùi ñoä soáng ñöa tôùi söï laéng dòu caùc duïc voïng vaø saân haän, ñöa tôùi söï ñoaïn dieät taø töôûng vaø taø tö duy. Ngaønh giaùo duïc naøy seõ giuùp caùc caù nhaân phaân tích taâm lyù, taùnh haïnh vaø phieàn naõo cuûa mình ñeå tìm thaáy con ñöôøng soáng chaân chaùnh: con ngöôøi seõ theå nhaän ra raèng haïnh phuùc khoâng coù ñoøi hoûi con ngöôøi laøm baát cöù ñieàu gì khaùc hôn laø söï döøng laïi caùc ham muoán, vaø theå nhaän raèng giôø phuùt hieän sinh cuûa hieän taïi vaø taïi ñaây laø thôøi ñieåm con ngöôøi thöïc söï giaûi thoaùt khoûi caùc phieàn naõo, bôûi vì noù luoân luoân hoaøn toaøn môùi meû. ÔÛ caùc thôøi ñieåm tuyeät vôøi aáy, khoâng coù ngöôøi naøo hay quyeàn löïc naøo ñaët vaøo trong taâm mình moät thöù phieàn naõo naøo. 

Tuy nhieân, ñeå an truù ñöôïc vaøo caùi thôøi ñieåm aáy con ngöôøi caàn bieát cheá ngöï caùi tö duy vaø ham muoán höõu ngaõ qua moät coâng phu thöïc haønh lieân tuïc caùi nhìn trí tueä vaø Töù nieäm xöù. Taïi ñaây, con ngöôøi chæ caàn lôøi höôùng daãn, chæ daãn, söï khích leä vaø söï ñaùnh thöùc töø moät baäc thaày vaø töø tha nhaân: ñieàu naøy coù nghóa laø caàn ñeán vai troø giuùp ñôõ cuûa giaùo duïc, maø khoâng phaûi laø meänh leänh, söùc maïnh hay quyeàn löïc; kyû luaät nhaø tröôøng vaãn coøn duy trì ñeå cung öùng moät khoâng khí thích hôïp cho vieäc hoïc hoûi vaø cho caùc cô hoäi phaùt trieån caùc khaû naêng vaø taâm thöùc caù nhaân; noäi dung cuûa vieäc daïy hoïc laø nhaém ñeán söï trao truyeàn caùc kieán thöùc cho vieäc hieåu roõ vaø tu taäp taâm thöùc cuûa caù nhaân, vaø cho vieäc phuïc vuï xaõ hoäi ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu an oån, hoøa bình vaø thònh vöôïng cuûa coäng ñoàng. Caùc phöông phaùp giaûng daïy cuõng ñöôïc yeâu caàu ñeå ñaùnh thöùc hôn laø nhoài nheùt caùc yù nieäm voâ nghóa.

Vôùi con ñöôøng giaùo duïc ñoù, vieäc ñaùnh giaù caùc khaû naêng hoïc taäp cuûa hoïc vieân, söï thöôûng, phaït, thi cöû v.v.. caàn ñöôïc xeùt laïi cho phuø hôïp vôùi höôùng giaùo duïc môùi.

Taùc giaû thieát nghó, neáu caùc ñieàu neâu treân ñöôïc chaáp nhaän, thì con ñöôøng giaùo duïc con ngöôøi toaøn dieän, nhaân baûn vaø trí tueä seõ xuaát hieän vaø toàn taïi. Do vì con ngöôøi vaø cuoäc soáng voán khoâng mang laïi moät nhaõn hieäu naøo, neân con ñöôøng giaùo duïc naøy cuõng khoâng mang moät nhaõn hieäu naøo. Do vì khoâng mang moät nhaõn hieäu naøo, neân noù môùi coù theå laø moät ñöôøng höôùng giaùo duïc cho moïi ngöôøi cuûa moïi thôøi ñaïi. Do vì con ngöôøi chæ laø söï vaän haønh cuûa Naêm thuû uaån, neân khoâng phaûi taïo ra moät hình aûnh Nhaân Tính naøo cho moät maãu ngöôøi giaùo duïc naøo: vôùi caù nhaân, yù nghóa cuoäc ñôøi laø soáng vôùi nhöõng gì ñang laø trong giaây phuùt hieän sinh maø khoâng tham ñaém noù: do soáng nhö vaäy, con ngöôøi seõ theå nhaän an laïc vaø haïnh phuùc cuûa thaân vaø cuûa taâm; yù nghóa cuoäc soáng khoâng phaûi laø caùi gì cuûa tö duy hay cuûa mong öôùc: tö duy hay mong öôùc chæ taïo ra hình aûnh cuûa cuoäc soáng voán raát laø cheát choùc. Do vì caù nhaân chòu aûnh höôûng maïnh meõ cuûa vaên hoùa, neân giaùo duïc coøn coù moät vai troø khaùc nöõa laø giuùp caù nhaân nhaän roõ nhöõng aûnh höôûng naøo ngaên che taâm thöùc mình, aùm aûnh mình khieán khoâng thaáy roõ söï thaät nhö thaät cuûa Naêm thuù uaån ñeå loaïi boû. Neáu caùc yeâu caàu ñoù ñöôïc thöïc hieän, thì con ñöôøng giaùo duïc kia baáy giôø ñöôïc nhìn nhaän laø giaùo duïc nhaân baûn, thöïc taïi, trí tueä vaø saùng taïo.

Ñaây laø yù nghóa cuûa moät con ñöôøng môùi cuûa giaùo duïc.

V.1.2. Höôùng môùi cuûa vaên hoùa

Töø höôùng môùi cuûa giaùo duïc, moät höôùng môùi cuûa vaên hoùa phaùt sinh. Nhö phaàn trích daãn (V.1.1.) Albert Einstein, moät nhaø khoa hoïc saùng taïo, nghó raèng giöõ vai troø duy trì, trao truyeàn vaø phaùt trieån vaên hoùa töø theá heä naøy sang theá heä khaùc. Töø ñieån ‘the Random House College’ ñònh nghóa vaên hoùa laø ‘Toaøn theå ñöôøng höôùng soáng do moät nhoùm ngöôøi xaây döïng neân truyeàn thöøa töø theá heä naøy sang theá heä khaùc’. Taùc giaû thieát nghó, vaên hoùa coù theå hieåu laø toaøn theå caùc phöông dieän cuûa cuoäc soáng cuûa moät nhoùm ngöôøi ñöôïc taïo thaønh do giaùo duïc vaø caùc coâng trình saùng taïo ñeå thích öùng vôùi thieân nhieân vaø lieân tuïc ñöôïc caûi thieän. Theo nghóa naøy, moät höôùng môùi vaên hoùa seõ ñöôïc baøn ñeán.

Nhö ñaõ ñeà caäp, höôùng vaên hoùa ñöông thôøi cuûa nhaân loaïi bò cheá ngöï bôûi tö duy höõu ngaõ voán ñaõ taïo ra caùc yù nghóa toát vaø xaáu, ñöôïc vaø maát, thaønh coâng vaø thaát baïi, hôn vaø thua v.v... Caùc nghóa aáy ñaõ xuaát hieän ôû ñôøi nhö laø cuoàng phong laøm cho thuyeàn ñôøi cuûa nhaân loaïi chao ñaûo giöõa bieån caû khoå ñau: chính caùc yù nghóa aáy taùc ñoäng vaøo taâm thöùc con ngöôøi vaø laøm cho caùc phieàn naõo khôûi sinh; roài caùc phieàn naõo naøy laïi che môø caùi nhìn söï vaät cuûa con ngöôøi khieán khoâng thaáy ñöôïc söï thaät, khieán taâm con ngöôøi khoâng an truù ñöïôïc vaøo giaây phuùt hieän sinh, vaø keùo con ngöôøi ra khoûi ñôøi soáng chaân thaät, bôûi vì ñôøi soáng chaân thaät chæ hieän höõu trong hieän sinh.

Tö duy höõu ngaõ kia khôi daäy trong taâm con ngöôøi caùc tö töôûng veà ‘toâi hieän höõu’, ‘toâi hieän höõu theá naøy’, ‘toâi hieän höõu theá kia’, ‘toâi khoâng hieän höõu theá naøy’, ‘toâi khoâng hieän höõu theá kia’, ‘toâi seõ hieän höõu’..., ‘mong raèng toâi hieän höõu’ v.v... Do ñoù, caùc töôûng naøy laø coäi nguoàn cuûa caùc duïc aùi, höõu aùi vaø voâ höõu aùi, saân haän vaø si meâ v.v... Chuùng daãn daét nhaân loaïi ñeán saàu, bi, khoå, öu, naõo. Söï vaän haønh cuûa tö duy höõu ngaõ laø theá!

Theo giaùo lyù Duyeân Khôûi, tö duy höõu ngaõ laø voâ minh, vaø söï vaän haønh cuûa noù laø söï vaän haønh cuûa Voâ minh: ñaây laø söï sinh khôûi cuûa Duyeân Khôûi daãn ñeán khoå ñau, vaø laø söï thaät cuûa vaên hoùa ñöông thôøi. Do ñoù, tö duy höõu ngaõ hieän dieän nhö nhöõng gì quyeát ñònh thaân phaän khoå ñau cuûa nhaân loaïi. Neáu tìm kieám haïnh phuùc maø caùc noã löïc döïa vaøo tö duy höõu ngaõ thì haïnh phuùc seõ thoaùt khoûi taàm tay. Neàn vaên hoùa hieän ñaïi laø theá!

Thöïc ra, noã löïc con ngöôøi xaây döïng vaên hoùa laø ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu sau cuøng cuûa ñôøi soáng: chaân haïnh phuùc. Theá neân, ñeå ñaït muïc tieâu thaân aáy con ngöôøi phaûi thay theá tö duy höõu ngaõ baèng söï ñoaïn dieät voâ minh, hay baèng trí tueä: moïi haønh vi con ngöôøi phaûi ñöôïc ñaët vaøo söï vaän haønh cuûa tö duy voâ ngaõ nhö nhöõng gì ñöùc Phaät ñaõ daïy. Söï vaän haønh naøy seõ môû ra moät neàn vaên hoùa môùi, hay moät höôùng môùi cuûa vaên hoùa, daãn ñeán söï ñoaïn dieät khoå ñau. Ñaây laø haïnh phuùc.

Tö duy voâ ngaõ seõ hoaït ñoäng nhö moät nhaø kieán truùc thoâng thaùi nhieät tình xaây döïng nhieàu phöông dieän môùi cho ñôøi nhö laø:

* Phöông dieän quan troïng nhaát cuûa ñôøi soáng, ñöôïc goïi laø coâng trình kieán thöùc quan troïng nhaát, laø tình thöông yeâu cuoäc soáng: tình yeâu nhaân loaïi, tình yeâu queâ höông, tình yeâu thöông boá meï, tình yeâu thöông vôï choàng, tình yeâu thöông con caùi, tình yeâu thöông baø con, laùng gieàng v.v... Tình yeâu thöông naøy ñöôïc trí tueä daãn ñaïo (Chaùnh kieán vaø Chaùnh tö duy) do thaáy roõ söï thaät voâ ngaõ cuûa vaïn höõu. Tình yeâu thöông aáy coù theå daäp taét ñöôïc nhieàu nguyeân nhaân ôû ñôøi.

* Coâng trình kieán truùc tieáp theo laø ñem laïi chaân nghóa cuûa danh töø ‘trung thaønh’ vaø ‘coâng baèng": nhoùm Giôùi - hay Chaùnh ngöõ, Chaùnh nghieäp vaø Chaùnh maïng - laø chaân nghóa aáy. Neáu moät ngöôøi theå hieän Chaùnh ngöõ, Chaùnh nghieäp vaø Chaùnh maïng, ngöôøi aáy haún laø ñang ñi treân ñöôøng cuûa ‘trung thaønh’ vaø ‘coâng baèng’ moät caùch trung thaønh: Chaùnh nghieäp bao haøm yù nghóa ‘coâng baèng’; Chaùnh ngöõ coù nghóa laø ‘trung thaønh’... Nhoùm Giôùi töï noù coù yù nghóa cuûa ñaïo ñöùc, luaân lyù vaø nhaân ñaïo.

* Tö duy voâ ngaõ daãn ñeán haïnh phuùc neâu roõ raèng: haïnh phuùc cuûa caù nhaân vaø taäp theå, vaø vaên hoùa - truyeàn thoáng cuûa moät xöù sôû laø hai vaán ñeà rieâng bieät: trong tröôøng hôïp vaên hoùa vaø truyeàn thoáng khoâng ñem laïi haïnh phuùc cho caù nhaân vaø taäp theå, vaên hoùa vaø truyeàn thoáng aáy phaûi ñöôïc ñaùnh giaù laïi vaø caûi thieän.

* Tö duy voâ ngaõ giuùp con ngöôøi thaáy roõ söï coäng toàn cuûa con ngöôøi vaø moâi sinh, theá neân, con ngöôøi baûo veä moâi sinh thoaùt khoûi oâ nhieãm vaø thoaùt khoûi chieán tranh gaây ra taøn phaù vaø oâ nhieãm.

* Tö duy voâ ngaõ seõ môû ra höôùng tö duy, vôùi con ngöôøi, taïo ra caùc khaùi nieäm môùi veà giaù trò cho ngheä thuaät, kieán truùc, hoäi hoïa v.v... phuïc vuï haïnh phuùc con ngöôøi.

Caùc phöông dieän môùi cuûa cuoäc soáng noùi treân seõ taïo neân moät neàn vaên hoùa môùi, hay moät höôùng môùi cuûa vaên hoùa, cho hoøa bình vaø haïnh phuùc. Theá giôùi ñang rôi vaøo caùc khuûng hoaûng nghieâm troïng; khuûng hoaûng xaõ hoäi vaø khuûng hoaûng moâi sinh. Neáu höôùng vaên hoùa khoâng thay ñoåi thì con ngöôøi khoâng theå giaûi quyeát caùc khuûng hoaûng ñoù, nhaân loaïi seõ bò ñaùnh chìm vaøo ñaïi döông khuûng hoaûng. Ñaõ ñeán luùc theá giôùi phaûi choïn löïa giöõa söï vaän haønh cuûa tö duy höõu ngaõ vaø tö duy voâ ngaõ. Nieàm tin cuûa taùc giaû thì roõ raøng ñaët vaøo söï vaän haønh cuûa tö duy voâ ngaõ. Ñieàu naøy seõ ñöôïc tieáp tuïc trình baøy.

Chuù thích:

(1) : E. F. Schumacher, "Small is Beautiful", An Abacus book, Little Brown an Company (UK), Limited, London, 1993, p.77.
(2) : Ibid. p.78.
(3) : Introduction of "Small is Beautiful"... by the Publishing house.
(4) : Albert Einstein, "Ideas and Opinions", Crown Publishers Inc., 1954, 11th impression, 1993, p.60.
(5) : Ibid., p.66.
(6) : Bertrand Russell, "Education and the Social Order", Unwin paperback, London, Sydney, Wellington, Printed in Great Britain, by Cox & Wyman Ltd, Reading, Reprinted 1988, p.21.

V.2.1: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng tö duy'

Khuûng hoaûng cô baûn nhaát cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi laø khuûng hoaûng cuûa chính tö duy cuûa caù nhaân.

Töø xa xöa, tö duy ñaõ ñöôïc xem laø thöôùc ño cuûa caùc hieän höõu: noù ban phaùt giaù trò cho moïi söï vaät. Noù ñöôïc söû duïng nhö laø phöông tieän chuû yeáu ñeå tìm kieám chaân lyù vaø haïnh phuùc. Nhöng, chính noù ñaõ taïo cho söï vaät moät töï ngaõ (self) töôûng töôïng, trong khi vaät thöïc söï khoâng coù töï ngaõ. Töø ñaây, tö duy con ngöôøi taïo ra moät theá giôùi giaù trò töôûng töôïng ñaày daãy caùc maâu thuaãn vaø roái loaïn. Caøng daán thaân saâu vaøo theá giôùi giaù trò töôûng töôïng aáy, con ngöôøi caøng chìm vaøo trong boùng toái cuûa tö duy vaø trong moät cuoäc khuûng hoaûng goïi laø ‘khuûng hoaûng tö duy’.

Vôùi tö duy höõu ngaõ, con ngöôøi thaáy söï vaät coù moät ngaõ tính thöôøng haèng, vaø chaáp thuû noù. Thaáy nhö theá goïi laø ‘ñieân ñaûo kieán’ che môø taâm thöùc khieán khoâng thaáy ñöôïc thöïc taïi töï thaân. Theá neân, con ñöôøng giaûi quyeát ‘khuûng hoaûng tö duy’ laø ñi ra khoûi ‘ñieân ñaûo kieán’ hay ñi vaøo ‘chaùnh kieán’ thaáy roõ söï thaät Duyeân Khôûi coù maët khaép vaïn höõu. Thaáy vaäy, con ngöôøi seõ nhaän ra raèng: tö duy höõu ngaõ laø troáng roãng; duïc voïng laø töø töø duy höõu ngaõ maø khôûi; theá giôùi caùc ngaõ töôùng laø roãng khoâng, vaø tham, saân, si lieân quan vôùi theá giôùi ñoù cuõng roãng khoâng: con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi troùi buoäc cuûa chuùng. Ñaây laø lôøi giaûi ñaùp cuûa ‘khuûng hoaûng tö duy’ maø con ngöôøi ñang mong ñôïi.

Khoâng coù gì bí maät ôû trong duïc voïng, trong khoå ñau hay haïnh phuùc cuûa con ngöôøi v.v... ngoaïi tröø tö duy höõu ngaõ. Daäp taét tö duy höõu ngaõ laø daäp taét ‘cuoäc khuûng hoaûng cuûa tö duy’ vaäy.

V.2.2: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng duïc voïng'

Tö duy höõu ngaõ coøn gaây ra moät cuoäc khuûng hoaûng khaùc: töø tö duy, duïc voïng daáy khôûi vaø gaây roái loaïn cho taâm thöùc con ngöôøi nhö taùc giaû ñaõ baøn ôû muïc (II.1.2) cuûa taùc phaåm. Con ngöôøi hieän dieän ôû ñôøi nhö laø moät ngöôøi khaùt nöôùc ôû ngoaøi bieån khôi ñang uoáng nöôùc maën. Caøng uoáng thì caøng khaùt vaø caøng khaùt thì caøng uoáng. Uoáng nöôùc maën khoâng phaûi laø lôøi giaûi ñaùp cho ngöôøi khaùt. Töông töï ñoái vôùi ngöôøi ñôøi: ham muoán caùc caûm giaùc vaø söï vaät khoâng phaûi laø lôøi giaûi ñaùp cho noãi khoå ñau. Ñaây goïi laø ‘khuûng hoaûng duïc voïng’ hay ‘ñieân ñaûo taâm.

Rôi vaøo ‘ñieân ñaûo taâm’, con ngöôøi thöôøng khoâng coøn choïn löïa naøo khaùc hôn laø tieáp tuïc ham muoán: roài ham muoán taêng tröôûng maïnh ñeán ñoä noù ñöôïc thaáy nhö laø thöïc nghóa cuûa söï soáng, do ñoù khoâng thaáy ñöôïc loái ra. Giaùo lyù Duyeân Khôûi, Naêm thuû uaån vaø Töù thaùnh ñeá cuûa Phaät Giaùo cuøng noùi leân moät söï thaät: ‘duïc voïng laø nguyeân nhaân cuûa khoå ñau’, vaø con ñöôøng thoaùt ly khoå ñau laø con ñöôøng chaám döùt duïc voïng nhö ñaõ ñöôïc baøn ôû (IV.2.1.)

Nhö theá, neáu tö duy höõu ngaõ dieät, thì ‘khuûng hoaûng duïc voïng’ dieät; neáu tö duy voâ ngaõ vaän haønh, thì ‘khuûng hoaûng duïc voïng’ ñi ñeán chaám döùt. Ñaây laø söï giaûi ñaùp cho cuoäc ‘khuûng hoaûng duïc voïng’.

Ngoaøi caùc khuûng hoaûng treân, moät soá caùc khuûng hoaûng khaùc cuõng xuaát hieän do söï hieän dieän cuûa tö duy höõu ngaõ nhö phaàn trình baøy keá tieáp ñeà caäp.

V.2.3: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng con tim'

Tö duy höõu ngaõ coù chieàu höôùng gaùn cho moãi hieän höõu moät ngaõ tính thöôøng haèng. Ñoái vôùi tình yeâu daønh cho boá meï, noù goïi la ‘hieáu’, vaø ñònh nghóa ‘hieáu’ laø caùc boån phaän maø moãi ngöôøi con trai / con gaùi phaûi chu taát ñoái vôùi boá meï. Neáu caùc boån phaän aáy khoâng ñöôïc ngöôøi con theå hieän, thì ngöôøi con seõ khoâng xöùng ñaùng laøm ngöôøi. Ñaáy laø yù nghóa cuûa ‘hieáu’ theo Khoång giaùo.

Ñoái vôùi tình yeâu daønh cho xöù sôû, noù goïi laø ‘trung’ vaø ñònh nghóa ‘trung’ laø caùc boån phaän ngöôøi coâng daân phaûi laøm cho xöù sôû, hay vì quoác vöông cuûa mình. Neáu ngöôøi coâng daân khoâng thi haønh caùc boån phaän aáy thì khoâng xöùng ñaùng hieän dieän ôû ñôøi. Ñoù laø nghóa chöõ ‘trung’ theo caùc nhaø Khoång hoïc.

Vôùi tình yeâu daønh cho ngöôøi yeâu, noù goïi laø ‘tình’, vaø ñònh nghóa ‘tình’ laø moái lieân heä tình caûm thaân thieát ñoøi hoûi vôï / choàng coù boån phaän lo cho nhau. Neáu ngöôøi vôï / choàng khoâng chung thuûy vôùi ngöôøi yeâu bôûi baát cöù lyù do naøo, thì vôï / choàng laø ngöôøi coù loãi, khoâng xöùng maët ôû ñôøi. Nhö theá laø yù nghóa chöõ ‘tình’ theo caùc nhaø Khoång hoïc.

Tuy nhieân, ñôøi soáng coù laém phöùc taïp con ngöôøi coù nhieàu luùc gaëp phaûi caùc tình huoáng maø khoâng theå thi haønh boån phaän cuûa mình ñoái vôùi boá meï, ñoái vôùi xöù sôû, hoaëc ñoái vôùi vôï / choàng; trong tình huoáng ñoù, con ngöôøi seõ laø ‘baát hieáu’, ‘baát trung’ hay ‘baïc tình’ seõ raát khoå taâm phaûi choïn löïa, vaø seõ gaây quaù khoå ñau ñeán khoâng theå toàn taïi. Ñaáy laø tröôøng hôïp caùc bi kòch do caùc khaùi nieäm veà ‘hieáu’, ‘trung’ ‘tình’ v.v... gaây ra.

Theá neân, trong caùc tröôøng hôïp aáy - raát nhieàu tröôøng hôïp xaåy ra trong lòch söû cuûa ngöôøi Trung Hoa vaø Vieät Nam; caâu chuyeän ‘Le Cid’ trong vaên hoïc Phaùp cuõng laø moät maåu chuyeän ñieån hình - Con ngöôøi caàn nghe theo tieáng goïi cuûa con tim, maø khoâng phaûi theo tieáng goïi cuûa caùc khaùi nieäm töôûng töôïng. ÔÛ ñaây seõ khoâng coù moät choïn löïa naøo toát ñeïp, bôûi vì söï choïn löïa naøo cuõng ñaày nöôùc maét do tö duy höõu ngaõ gaây ra.

Theo tö duy voâ ngaõ, ‘hieáu’, ‘trung’ hay ‘tình’ laø do ‘duyeân’ maø sinh, laø voâ ngaõ; chuùng caàn ñöôïc ñònh nghóa laïi trong moät yù nghóa côûi môû theá naøo ñeå theå hieän nhaân baûn, höõu ích cho caù nhaân vaø haïnh phuùc cho caùc caù nhaân trong hieän taïi.

Ngoaøi ra, moät soá phong tuïc, taäp quaùn, moät soá luaät leä xaõ hoäi, hay moät soá kyû luaät hoïc ñöôøng coù theå ñem laïi nöôùc maét cho con ngöôøi cuõng caàn ñöôïc ñaùnh giaù laïi haàu ñeå caù nhaân soáng haïnh phuùc nhö moät con ngöôøi.

V.2.4: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng tình caûm'

‘Khuûng hoaûng con tim’ noùi treân laø do caùc lyù do ôû beân ngoaøi con ngöôøi gaây ra. Coøn coù moät phöông dieän khaùc cuûa ‘khuûng hoaûng con tim’ do caùc lyù do noäi taïi cuûa caù nhaân gaây ra, do thoùi quen cuûa tình caûm goïi laø ‘khuûng hoaûng tình caûm’. Söï khuûng hoaûng naøy vaän haønh qua nhieàu maët:

‘Vaên hoùa ñöông thôøi do tö duy höõu ngaõ taïo neân, aûnh höôûng maïnh meõ ñeán taâm thöùc con ngöôøi: tö duy, caûm giaùc, caûm thoï... Vaên hoùa trôû neân thaân thieát vôùi con ngöôøi ñeán ñoù noù ñöôïc xem laø thöïc taïi: con ngöôøi khoâng theå töø boû noù, hay töø boû phaàn naøo cuûa noù, ngay caû khi con ngöôøi nhaän ra noù sai laàm, hay khoå ñau, vaø ñaõ nhaän ra roõ raøng coù con ñöôøng soáng toát ñeïp hôn do tö duy voâ ngaõ daãn ñaïo. Söï kieän naøy ñöôïc goïi laø ‘ñieân ñaûo tình’ hay ‘khuûng hoaûng tình caûm’.

* Moïi giaù trò do neàn vaên hoùa aáy taïo ra cuõng trôû neân raát gaàn guõi vôùi con ngöôøi duø thöôøng ñem ñeán cho con ngöôøi nöôùc maét do caùc giaù trò ñieân ñaûo cuûa chuùng. Nhöng, con ngöôøi vaãn thích hieän höõu vôùi chuùng hôn laø hieän höõu vôùi caùc giaù trò môùi.

* Con ñöôøng giaùo duïc cuõ laø baát toaøn, nhöng vaãn raát khoù cho con ngöôøi nghó ñeán moät höôùng môùi cuûa giaùo duïc ñeå thöïc hieän con ñöôøng môùi. Söï vieäc naøy xaûy ra do ‘ñieân ñaûo tình’ cuûa con ngöôøi.

* Tröôøng hôïp moät ngöôøi ngoaøi Phaät giaùo, caû ñeán khi hoï nhaän ra söï thaät cuûa ñôøi soáng khaùc haún vôùi nhöõng gì hoï ñang tin töôûng, hoï vaãn khoâng theå rôøi boû nieàm tin cuõ ñeå ñeán vôùi söï thaät: ñaây cuõng ñöôïc goïi laø ‘ñieân ñaûo tình’.

Hieän töôïng ‘ñieân ñaûo tình’ aáy coù veû ñôn giaûn nhöng quaû thaät laø moät söï ngaên che taâm thöùc ñaày nguy haïi. Lôøi giaûi ñaùp cho söï ñieân ñaûo ñoù haún laø phaûi thöïc haønh laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn caùi nhìn trí tueä ñeå coù moät nieàm xuùc caûm môùi thay theá cho taäp quaùn tình caûm cuõ.

V.2.5: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng ñaïo ñöùc'

Ñaïo ñöùc hay luaân lyù cuõng laø moät giaù trò soáng do tö duy höõu ngaõ taïo ra. Ñaïo ñöùc ñöôïc hieåu nhö laø ‘nhöõng ñieàu neân laøm’ vaø ‘nhöõng ñieàu khoâng neân laøm’ cho caù nhaân, gia ñình, coäng ñoàng vaø xöù sôû, noù voán laø saûn phaåm tö duy cuûa con ngöôøi. Neân, khi coù maët ‘khuûng hoaûng tö duy’ thì lieàn coù maët ‘khuûng hoaûng ñaïo ñöùc’.

‘Khuûng hoaûng con tim’ cuõng laø caùi gì cuûa ñaïo ñöùc, moät caùi gì lieân heä vôùi ñaïo ñöùc; khi ‘khuûng hoaûng con tim’ xuaát hieän thì ‘khuûng hoaûng ñaïo ñöùc’ xuaát hieän.

ÔÛ moät phöông dieän khaùc cuûa xaõ hoäi con ngöôøi, ñaïo ñöùc ñöôïc hieåu laø moái lieân heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong xaõ hoäi; khi kinh teá phaùt trieån nhanh, moái lieân heä aáy haún phaûi thay ñoåi ngoaøi yù muoán cuûa con ngöôøi. Töông töï, khi moät chính saùch hay moät theå cheá chính trò thay ñoåi, moái lieân heä kia khoâng theå duy trì theo neáp cuõ. Ñieàu naøy gaây ra söï ‘khuûng hoaûng ñaïo ñöùc hay luaân lyù’.

Neáu con ngöôøi soáng theo nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà Baùt thaùnh ñaïo vaø xem Giôùi uaån nhö laø ñaïo ñöùc ôû ñôøi, thì seõ khoâng bao giôø coù ‘khuûng hoaûng ñaïo ñöùc’ duø ñôøi soáng coù ñoåi thay. Ñaây laø lôøi giaûi ñaùp ñuùng cho ‘khuûng hoaûng ñaïo ñöùc’.

Giôùi uaån laø neáp soáng khoâng mang moät nhaõn hieäu naøo. Noù khoâng coù yù nghóa naøo veà baát cöù toân giaùo naøo neân noù coù theå ñöôïc aùp duïng vaøo nhaø tröôøng cho caùc hoïc vieân maø khoâng coù söï kyø thò naøo.

Phaûi chaêng ñaõ ñeán luùc giaùo duïc chaáp nhaän Giôùi uaån nhö laø ñaïo ñöùc cuûa hoïc ñöôøng hieän ñaïi?

V.2.5: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng  moâi sinh'

‘Khuûng hoaûng moâi sinh’ laø vaán ñeà noùng boûng maø nhaân loaïi ñang raát quan taâm.

Nhö taùc giaû noùi ñeán ôû (II.2.3.), khuûng hoaûng moâi sinh laø söï oâ nhieãm moâi sinh do caùc phoùng xaï, söï phaân haïch, buïi baëm thieân nhieân, chaùy röøng, giao thoâng vaän taûi, söï thieâu ñoát, vaø caùc nguoàn khaùc. Ñaây laø haäu quaû cuûa söï phaùt trieån nhanh kyõ ngheä, nhö ñaàu taùc phaåm ñaõ noùi, raát coù haïi; noù cuõng laø haäu quaû cuûa söï thieáu traùch nhieäm ñoái vôùi moâi sinh cuûa con ngöôøi, coù theå daãn ñeán söï taän dieät cuûa loaøi ngöôøi trong moät töông lai raát gaàn. Nhö vaäy, söï baûo veä moâi sinh caàn ñöôïc thöïc hieän caøng sôùm caøng toát. Moät trieát lyù vaø moät con ñöôøng giaùo duïc vì moâi sinh laø caàn thieát ñeå saép ñaët caùc vaán ñeà sau ñaây:

* Giaùo duïc con ngöôøi nhaän thöùc moái lieân heä maät thieát giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân qua giaùo lyù Duyeân Khôûi vaø Naêm uaån ngoõ haàu con ngöôøi coù theå töï nguyeän baûo veä moâi sinh.

* Giaûi thích caùc hieåm hoïa do oâ nhieãm moâi sinh gaây ra.

* Chæ roõ raèng ham muoán cuûa con ngöôøi veà lôïi loäc vaø uy quyeàn coù theå gaây ra khoå ñau cho con ngöôøi.

* Gôïi yù nhöõng gì phaûi laøm cho vieäc baûo veä moâi sinh.

Moät trieát lyù vaø giaùo duïc nhö theá, nhö taùc giaû trình baøy qua suoát taùc phaåm, coù theå tìm thaáy töø Duyeân Khôûi vaø Naêm thuû uaån. Ñaây laø giaûi ñaùp cho ‘khuûng hoaûng moâi sinh’ vaø cho söï an sinh treân traùi ñaát.

V.2.7: Giaûi ñaùp cho 'khuûng hoaûng giaùo duïc'

Thaät laø hieån nhieân raèng caùc thöù khuûng hoaûng treân coù maët laø do söï coù maët cuûa moät nguyeân nhaân goïi laø ‘Khuûng hoaûng giaùo duïc’.

Neáu giaùo duïc khoâng ñöôïc xaây döïng treân cô sôû moät lyù thuyeát Nhaân Tính ñuùng ñaén taïo neân do caùi nhìn trí tueä, noù seõ ñi leäch höôùng veà vieäc truyeàn ñaït caùc kieán thöùc troáng roãng vaø caùc ñieàu giaùo duïc khoâng thích hôïp cho hoïc vieân, vaø seõ ñem laïi khoå ñau cho ñôøi. Do vì bò cheá ngöï bôûi tö duy höõu ngaõ vaø caùc töôùng höõu ngaõ, moïi tieâu chuaån giaù trò trong neàn giaùo duïc aáy chæ coù theå taïo ra moät theá giôùi töôûng töôïng ñeå soáng, maø khoâng phaûi laø thöïc taïi chính noù. Con ngöôøi coù theå mong chôø nhöõng gì töø theá giôùi aáy neáu khoâng phaûi laø moät söï thaát voïng ñònh meänh! Con ngöôøi coù theå mong chôø nhöõng gì töø kinh teá, chính trò, caïnh tranh v.v... ñi cuøng vôùi tham, saân, si, haän thuø v.v.., neáu khoâng phaûi laø söï xaây döïng treân traùi ñaát moät thò tröôøng thöïc phaåm khoång loà, moät thò tröôøng vuõ khí gieát ngöôøi haøng loaït v.v... chæ ñem laïi söï taøn luïi vaø sôï haõi? (!).

Neáu giaùo duïc ñaët cô sôû treân tö duy voâ ngaõ xem con ngöôøi laø moät hieän höõu duyeân sinh hay laø Naêm thuû uaån, maø khoâng phaûi laø moät thöïc theå (entity), thì giaùo duïc seõ tìm ra moät ñöôøng höôùng ñuùng cho vieäc ‘daïy con ngöôøi nhöõng gì’ vaø ‘daïy nhö theá naøo’?: baáy giôø vai troø cuûa giaùo duïc laø giuùp ñôõ con ngöôøi thaáy roõ söï thaät cuûa chính mình, söï thaät cuûa theá giôùi, vaø loaïi boû heát thaûy nguyeân nhaân cuûa phieàn naõo, khoå ñau ñeå ñöôïc haïnh phuùc trong hieän taïi vaø taïi ñaây. Ñaây laø giaûi ñaùp xaùc ñaùng cho ‘khuûng hoaûng giaùo duïc’.

Ñaáy laø caùc söï khuûng hoaûng hieän nay cuûa xaõ hoäi vaø caùc giaûi ñaùp cho caùc khuûng hoaûng aáy.

Lòch söû nhaân loaïi chöùng toû raèng tö duy höõu ngaõ cuûa nhò nguyeân tính ñaõ vaø ñang cheá ngöï vaên hoùa nhaân loaïi treân traùi ñaát hôn ba möôøi theá kyû, nhöng khoå ñau cuûa sanh, giaø, beänh, cheát do tham aùi vaø chaáp thuû cuûa con ngöôøi gaây ra vaãn coøn nguyeân ôû ñoù, caùc maâu thuaãn, ñaáu tranh, thaát voïng, taøn haïi vaø sôï haõi cuûa con ngöôøi caøng ngaøy caøng gia taêng maø khoâng coù giaûi ñaùp. Nhaân loaïi coøn mong chôø gì ôû neàn vaên hoùa aáy?

Nhöõng lôøi ñöùc Phaät daïy trong kinh taïng Paøli khôi gôïi moät con ñöôøng tö duy môùi cuûa voâ ngaõ voán khaùc haún quan ñieåm cuûa caùc toân giaùo vaø trieát lyù khaùc. Con ñöôøng tö duy naøy khoâng nhìn con ngöôøi hay theá giôùi laø moät thöïc theå coù baûn chaát thöôøng haèng, maø laø moät hieän höõu naêng duyeân vaø sôû duyeân, coù theå ñem ñeán cho nhaân loaïi haïnh phuùc trong hieän taïi vaø nhöõng lôøi giaûi ñaùp raát höõu ích neáu con ñöôøng tö duy aáy ñöôïc ñem aùp duïng vaøo ñôøi soáng thöïc. Nhöõng lôøi daïy aáy coù theå söû duïng ôû tröôøng hoïc, ñaïi hoïc nhö laø moät moân hoïc chính cuûa ngaønh trieát hoïc: trieát lyù giaùo duïc, taâm lyù giaùo duïc, taâm lyù trò lieäu trong ngaønh giaùo duïc, hay lyù thuyeát veà Nhaân Tính. Taïi sao laïi khoâng theå? - Con ñöôøng tö duy aáy, hay caùi nhìn söï vaät aáy, seõ giuùp giaùo duïc ñieàu chænh laïi caùc lyù thuyeát Nhaân Tính voán phi thöïc, ñieàu chænh laïi tinh thaàn giaùo duïc caïnh tranh voán gaây toån haïi ñeán tinh thaàn hôïp taùc; con ñöôøng tö duy aáy seõ giuùp sinh vieân, hoïc sinh phaùt trieån tö duy ñoäc laäp vaø saùng taïo, vaø xoùa tan caùc vaán ñeà phieàn naõo trong ñôøi soáng haèng ngaøy moät caùch höõu hieäu; sau cuøng, con ñöôøng tö duy aáy seõ ñeà baït tieâu chuaån giaù trò ñaït cô sôû treân haïnh phuùc cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng maø khoâng phaûi treân luaân lyù, ñaët cô sôû treân trí tueä maø khoâng phaûi treân kieán thöùc töôûng töôïng, ñaët cô sôû treân tình ngöôøi vaø nhaân baûn maø khoâng phaûi treân haän thuø vaø ñaáu tranh v.v...

Ñaây laø lyù do taïi sao taùc giaû choïn ñeà taøi ‘Lyù thuyeát Nhaân Tính hieån loä qua Kinh taïng Paøli’ laøm ñeà taøi luaän aùn tieán só Phaät hoïc. Khi choïn ñeà taøi naøy, taùc giaû nhaän thöùc roõ caùc khoù khaên trong vieäc trình baøy giaùo lyù Phaät giaùo nhö moät con ñöôøng soáng vaø con ñöôøng giaùo duïc cho ngöôøi ñôøi, vaø caùc khoù khaên trong vieäc thuyeát phuïc tha nhaân chaáp nhaän con ñöôøng soáng vaø giaùo duïc aáy. Nhöng khoù khaên khoâng coù nghóa laø khoâng theå, theá neân taùc giaû töï thuyeát phuïc mình tieán haønh coâng trình bieân khaûo vôùi nieàm tin coù theå. Haõy ñeå coâng trình ñöôïc thöû thaùch, taùc giaû thieát nghó ‘Caùi gì ñeán seõ ñeán’.