Ngöôøi Cö Só          [ Trôû veà  ]         [  Trang chuû]

---

NHAÁT NGUYEÂN LUAÄN & THEÅ CAÙCH TRI NHAÄN TAÙNH KHOÂNG Phoå Nguyeät

Muïc Luïc Toång Quaùt 1. Daãn Nhaäp 2. Taùnh Khoâng 3. Chuyeån Thöùc Thaønh Trí 4. Töø Nhaát Nguyeân Luaän Tôùi Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái 5. Phöông Caùch Theå Hieän Thöïc Taïi 6. Keát Luaän

II. TAÙNH KHOÂNG

Taùnh Khoâng, Duyeân Khôûi, Giaû Danh, Trung Ñaïo laø ñaïo lyù Phuû ñònh maø Boà Taùt Long Thoï ñaõ töøng phoå caäp töø xa xöa vaø Boà Taùt Voâ Tröôùc vaø Theá Thaân cuõng duøng Duy Thöùc hoïc xaây döïng lyù Duyeân Khôûi baèng khaùi nieäm veà ba Töï Tính ñeå nhaän dieän Thöïc Tính cuûa söï vaät.

A. TAÙNH KHOÂNG & DUYEÂN KHÔÛI HAY THÖÏC TAÏI GIAÛ LAÄP

1). Duyeân Khôûi Töø Vaät Chaát

Hieän töôïng voâ thöôøng cuûa söï vaät hieän höõu do nhaân duyeân keát hôïp, do ñoù chuùng khoâng coù luùc naøo töï mình ñoäc laäp toàn taïi. Roõ raøng chuùng coù sanh ra thì coù luùc phaûi huûy dieät vì leõ coù söï trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng vôùi moâi tröôøng chung quanh. Trong vaät lyù hoïc, vieäc baûo toàn naêng löôïng cho bieát naêng löôïng khoâng sanh ra vaø khoâng bieán ñi maø chæ coù theå thay ñoåi. Khi söï giao löu naêng löôïng vaø vaät chaát cuûa moãi höõu theå vôùi beân ngoaøi, höõu theå ñoù taïm thôøi oån ñònh caân baèng vì phaûi tieâu taùn naêng löôïng vaø vaät chaát, neân thay cuõ ñoåi môùi ñeå toàn taïi. Söï trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng cuûa höõu theå trong khoâng gian laø lòch trình sanh truï hoaïi dieät. Söï giao löu vaät chaát vaø naêng löôïng cuûa xaùc thaân con ngöôøi vôùi beân ngoaøi ñöôïc taïm thôøi hieän höõu laø lòch trình sanh laõo bònh töû. Söï vaät hieän höõu do duyeân hoïp, khi duyeân tan thì hoaïi khoâng, theo lyù Duyeân Khôûi cuûa Ngaøi Long thoï. Coøn söï vaät taïm thôøi hieän höõu goïi laø Thöïc Taïi Giaû Laäp theo Duy Thöùc Hoïc cuûa Ngaøi Voâ Tröôùc.

2). Duyeân Khôûi Töø Vaät Chaát Ñeán Phi Vaät Chaát

Söï giao löu naêng löôïng vaø vaät chaát vôùi beân ngoaøi neân baûn thaân söï vaät khoâng nhöõng leä thuoäc vaøo nhaân duyeân noäi taïi maø phaûi bò aûnh höôûng nhieàu bôûi moâi tröôøng ngoaïi giôùi. Nhö aûnh höôûng vaät chaát (thöùc aên) ñeán sinh lyù con ngöôøi, maø sinh lyù aûnh höôûng ñeán tö töôûng tình caûm vaø haønh ñoäng. Heä thoáng caân baèng sinh lyù cuûa con ngöôøi ñöôïc taïm thôøi oån ñònh laø lòch trình tieâu taùn cuûa traïng thaùi ñau khoå vaø khoaùi laïc. Lyù Duyeân Khôûi ñöôïc nhaän thöùc saâu saéc qua Töù Ñeá:Taäp (nhaân) Khoå (quaû), Ñaïo (nhaân) Dieät (quaû), vaø Thaäp Nhò Nhaân duyeân. Ngay Luïc Caên trong Saéc Thaân cuûa Nguõ uaån cuõng caàn ñöôïc phaân tích theo Taâm lyù hoïc ñeå laøm saùng toû lyù Duyeân Khôûi, laø Thöïc Taïi giaû laäp, laø Taùnh Khoâng hay laø söï vaät ñeàu khoâng coù Töï Taùnh.

(a).- Caûm Giaùc (Nguõ giaùc quan, Sensation)
Ñieån hình veà Nhaõn Caên qua chöùc naêng Thò Giaùc:

+ Ban ngaøy, khi chuùng ta nhìn moät vaät ngay phía tröôùc chuùng, hình aûnh khi nhìn söï vaät qua thaáu kính cuûa maét ñöôïc hoäi tuï ôû treân hoá maét cuûa voõng maïc. Noùn (daây thaàn kinh lieân heä ñeán boä naõo) ñaùp öùng moät caùch khaùc nhau ñeán nhöõng laøn soùng, hay maøu saéc khaùc nhau cuûa AÙnh Saùng. Nhöõng noùn (cones) naày thích öùng vôùi maøu saéc thò giaùc. Moãi noùn ñaùp öùng ñeán chæ moät trong ba laøn soùng khaùc nhau cuûa aùnh saùng (ñoû, xanh bieån, xanh döông). Baèng caùch keát hôïp nhöõng phaûn öùng tôùi nhöõng laøn soùng daøi, vöøa, ngaén, nhöõng teá baøo noùn coù theå chæ ñònh maøu cuûa baát cöù hình aûnh naøo. Nhöõng noùn raát nhaïy caûm tôùi nhöõng ñaëc tröng ôû xung quanh duø nhoû ñeán ñaâu.

+ Ban ñeâm thì khaùc, nhöõng teá baøo que (rods: daây thaàn kinh lieân heä ñeán naõo) raát nhaïy caûm vôùi aùnh saùng môø, duø chuùng khoâng saéc beùn nhieàu. Vaøo buoåi toái, neáu ta lieác nhanh hình aûnh cuûa boùng môø ngoaøi goùc cuûa con maét, chuùng ta söû duïng nhöõng teá baøo que. Neáu hình aûnh môø aáy bieán maát, khi chuùng ta nhìn thaúng vaøo noù, chuùng ta chöùng kieán söï maát teá baøo noùn vaøo luùc chuùng ta khoâng chuù yù laøm tuï nhöõng boùng môø ñoù treân hoá maét ôû voõng maïc.

+ Khi naêng löïc cuûa AÙnh Saùng (saùng hay môø) ñeán cô quan tieáp nhaän hình aûnh, nhöõng tín hieäu thaàn kinh ñöôïc gôûi xuyeân qua heä thoáng thò giaùc saûn sinh nhöõng caûm giaùc. Con ñöôøng ñi aáy bao goàm nhöõng taàng lôùp, qua ñoù aùnh saùng phaûi qua tröôùc khi ñöôïc thu huùt bôûi cô quan tieáp nhaän hình aûnh. Moät phaûn öùng hình aûnh hoùa hoïc ñöôïc taïo ra trong cô quan tieáp nhaän hình aûnh, saûn sinh nhöõng daáu hieäu thaàn kinh, ñaàu tieân ñöôïc chuyeån ñeán nhöõng teá baøo löôõng cöïc, roài ñeán nhöõng teá baøo haïch. Nhöõng tín hieäu thaàn kinh luùc ñoù ñi doïc theo truïc voõng maïc ñeán haït nhaân cong khaäp beân cuûa chaát xaùm. Nhöõng teá baøo trong haït nhaân cong khaäp naày saép ñaët laïi tín hieäu (khích thích caûm giaùc) tôùi xöông chaåm thuøy naõo ñeå ñöôïc ñieàu hôïp vaø hoaøn thaønh chöùc naêng thò giaùc.

Töông töï nhö theá, con ñöôøng ñeå thöïc hieän taùnh Bieát qua caùc caên khaùc nhö nhó, tó, thieät, thaân cuõng vaäy, tuy coù khaùc veà cô caáu sinh hoïc, nhöng töïu trung cuõng ñeàu ñöôïc caùc daây thaàn kinh chuyeån caùc hình aûnh, chaán ñoäng löïc, khoâng khí hay chaát hôi hay aán töôïng kích thích, sau cuøng cuõng chuyeån ñeán chaát xaùm ôû voû naõo ñeå saûn sinh nhöõng caûm giaùc töông öùng vôùi caùc caên.

Chaúng haïn nhö:

--- Nghe moät aâm thanh laø nghe ñoä rung (chaán ñoäng löïc) hay aán töôïng cuûa aâm thanh do laøn soùng aâm thanh va chaïm vaøo maøng nhó (Tai).

--- Ngöûi muøi höông laø ngöûi aán töôïng muøi höông, laø khoâng khí hay hôi (töùc laø chaát hoùa hoïc hoøa tan trong khoâng khí) ôû maøng muõi.

--- Neám moät vò laø neám chaát hoùa hoïc (aán töôïng do kích thích giöõa vò toan vaø nöôùc mieáng taïo neân) ôû löôõi.

--- Xuùc giaùc moät vaät laø tieáp giaùp hình aûnh cuûa nhöõng kích thích cuûa da (hay cô theå).

(b).- Y Ù Thöùc (Consciousness):
Coù theå ñònh nghóa, yù thöùc laø cöû chæ hay tieán trình ñöôïc Bieát, ñaëc bieät veà vuøng xung quanh ta vaø ñieàu kieän cuûa thaân theå. Cuõng laø Tónh taùo, Bieát ñöôïc nhöõng gì ñang xaõy ra.

Thaät ra, Y Ù thöùc thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø söï hieåu bieát (awareness) tích cöïc cuûa taát caû tö töôûng, hình aûnh, tri giaùc vaø caûm xuùc chöùa trong trí vôùi thôøi gian qui ñònh. Y Ù thöùc laø Caùi Quan saùt chính chuùng ta vaø xung quanh ta nhö laø caùch chuùng ta laøm trong thieân haï. Y Ù thöùc cho pheùp chuùng ta söû duïng söï kieåm soaùt caùc ñieàu chuùng ta haønh ñoäng, kinh nghieäm, vaø choïn löïa giöõa nhöõng caùch tö duy hay haønh ñoäng. Nhöng Y Ù thöùc thì nhieàu hôn söï hieåu bieát ñôn giaûn cuûa chính chuùng ta vaø xung quanh ta. Y Ù thöùc coù tính ñôn thuaàn vaø noù thoáng nhaát kinh nghieäm chuùng ta vaøo Caùi Toaøn theå. Khi chuùng ta laéng nghe moät ngöôøi noùi, chaúng haïn, chuùng ta nghe nhieàu hôn laø nhöõng taàn soá vaø cöôøng ñoä cuûa aâm thanh, nhieàu hôn moät chuùt kích thích thính giaùc. Ñeå thay vaøo, chuùng ta bieát ñöôïc toaøn boä nhöõng lôøi noùi vaø chuùng ta hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa nhöõng lôøi ñoù, bôûi vì ñoù laø caùch thöùc maø Trí chuùng ta toå chöùc vaø toång hôïp kích thích thính giaùc.

Neáu caùi ñôn thuaàn cuûa Y Ù thöùc (cuïc boä) cho pheùp chuùng ta tri giaùc vaø hieåu ñöôïc kinh nghieäm nhö laø caùi Toaøn theå, thì tính choïn loïc cuûa Y Ù thöùc ñeå cho chuùng ta taäp trung vaøo boä maët ñôn ñoäc cuûa caùi toaøn theå. Vaäy chuùng ta coù theå taäp trung vaøo hình daùng ñoái theå, maøu saéc, kích thöôùc, thöïc theå, coâng duïng hay baát cöù ñaëc tính khaùc. Baèng vaøo bieåu hieän ñoù, chuùng ta coù theå taäp trung vaøo caûm tính, kyù öùc, hay tö töôûng rieâng bieät. Tính choïn loïc nhö theá laø coát yeáu cho hoaït ñoäng chöùc naêng haøng ngaøy cuûa chuùng ta. Nhieàu caûm giaùc tö töôûng, caûm tính vaø kyù öùc deã aûnh höôûng ñeán chuùng ta ôû moät thôøi ñieåm coù saün, ñeán noãi khi chuù yù chuùng, chuùng coù theå laán aùp chuùng ta. Vaäy, tính choïn loïc cuûa Y Ù thöùc cho pheùp chuùng ta ñieàu chænh chæ coù döõ kieän caàn ñeán vaø loaïi boû caùi khoâng caàn.

May maén, kyû thuaät caän ñaïi giuùp caùc nhaø nghieân cöùu vöôït qua nhöõng trôû ngaïi thaàm hoäi ñöôïc Y Ù thöùc. Trang bò cho maïch ñieän ñoà vaø hoaït ñoäng daây thaàn kinh trong naõo boä cung caáp ñöôïc nhöõng yù nghóa môùi quan troïng ñeå nghieân cöùu moät soá vieäc thuoäc sinh lyù hoïc xaõy ra trong nhöõng traïng thaùi khaùc nhau cuûa Y Ù thöùc. Chaúng haïn, chuùng ta bieát ñöôïc döõ kieän moâ löôùi, moät phaàn cuûa naõo boä sau giöõ vai troø baûo trì Y Ù thöùc.Khi phaàn naõo ñoù bò kích thích, con vaät trôû neân quaù maãn, nhöõng vuøng nhö vaäy bò thöông, con ngöôøi maát caûm giaùc treân maøo loâng (coma). Bôûi vì oùc con ngöôøi coù thaàn kinh phaùt trieån cao ñoä cuûa voõ naõo trong giôùi loaøi vaät, vaø bôûi vì con ngöôøi cuõng döôøng nhö bieåu loä söï phaùt trieån cao ñoä yù nghóa cuûa Y Ù thöùc maø caùc nghieân cöùu gia cho raèng lôùp voû naõo cuõng phaûi lieân heä vôùi söï hieåu bieát Y Ù thöùc.

Toùm laïi, söï hieåu bieát Y Ù thöùc coù tính tính löôõng phaân nhö Kant ñaõ quan nieäm. Thaät vaäy, Y Ù thöùc taùc ñoäng laø do tieàn nguõ caên (nguõ giaùc quan) tieáp nhaän söï vaät vaø Tri giaùc

(Bieát). Coøn Y Ù thöùc taùc naêng laø söï hieåu bieát coù saün trong taøng thöùc, khoâng do taùc ñoäng cuûa nguõ caên maø chuùng ta coù theå duøng tröïc giaùc ñeå hieåu bieát. Nhö theá Y Ù thöùc cuõng laø taùc naêng töï phaùt.

Keát luaõn, Y Ù thöùc cuõng chæ laø nhöõng hình aûnh, daáu veát söï hieåu bieát maø caùi Trí (boä oùc) nhaän thöùc.

(c).- Caûm Xuùc (hay Caûm thoï: Emotion):
Caûm xuùc laø moät phaàn lôùn cuoäc soáng thöôøng nhaät maø khoù coù theå töôûng töôïng ñöôïc, neáu ñôøi soáng khoâng coù noù. Caûm xuùc laøm cho phong thaùi cuûa kinh nghieäm chuùng ta hoaït ñoäng vaø ñem ñeán cho ñôøi soáng moät sinh khí cuûa noù. Neáu khoâng coù khaû naêng caûm nhaän söï giaän döõ, noãi ñau buoàn, nieàm vui, vaø tình yeâu, chuùng ta khoù maø thöøa nhaän chính chuùng ta laø con ngöôøi.

Roõ raøng, caûm xuùc bao goàm söï thay ñoåi caûm tính --- thöôøng kích thích bôûi hoaøn caûnh ngoaïi giôùi maø chuùng ta ít kieåm soaùt. Sau cuøng, caûm xuùc coù theå taùc ñoäng ñeán tö caùch. Caûm xuùc coù theå ñöôïc ñònh nghóa nhö laø moâ hình phaûn öùng bao goàm söï thay ñoåi sinh lyù, bieåu loä tö caùch vaø traïng thaùi caûm tính. Caûm tính thöôøng phaùt sinh trong söï ñaùp öùng cuûa lieân heä xaõ hoäi hay hoaøn caûnh thöû thaùch qua nhieàu phöông dieän. Baûn chaát cuûa phaûn öùng caûm xuùc aûnh höôûng ñeán caùch thöùc moät ngöôøi ñaùnh giaù vaø khaéc phuïc hoaøn caûnh. Taát caû caùc nhaø Taâm lyù ñeàu ñoàng yù raèng caûm xuùc maïnh lieân hôïp vôùi söï thay ñoåi trong heä thoáng thaàn kinh töï ñoäng. Moät caùch giaùm saùt söï thay ñoåi sinh lyù keøm theo caûm xuùc bôûi moät phöông tieän maùy moùc goïi laø Ña maïch ñoà (Polygraph).

Maëc duø heä thoáng thoáng thaàn kinh töï ñoäng gaây neân söï thay ñoåi sinh lyù keát hôïp vôùi caûm xuùc, heä thoáng naày ñöôïc saép xeáp bôûi boä oùc. Ñaëc bieät khoái ñöôùi chaát xaùm (hypothalamus) vaø moät vaøi phaàn heä thoáng limpic (limpic system) lieân quan trong moät soá phaûn öùng caûm xuùc nhö: noùng giaän, gaây haán vaø sôï haõi (Pribram, 1981). Stanley Schachter vaø Jerome Singer ñaõ ñeà nghò raèng caûm xuùc bao goàm hai thaønh toá ñoái taùc laãn nhau: traïng thaùi ñaùnh thöùc sinh lyù vaø söï laøm saùng toû tri thöùc cuûa caùi ñaùnh thöùc aáy. Hoï qui cho naêng löïc chuùng ta hieåu ñöôïc söï ñaùnh thöùc gaùn cho nhöõng caûm giaùc toång quaùt laø nhöõng caûm xuùc ñaëc bieät.

Vaäy caûm xuùc hay caûm thoï laø yù thöùc ñöôïc ñaùnh thöùc qua söï thay ñoåi sinh lyù vì phaûn öùng thaàn kinh naõo boä do caùc kích thích hình aûnh cuûa caûm giaùc, tö töôûng, haønh ñoäng hay tình caûm bò va chaïm.

(d).- Haønh Ñoäng (Motivation):
Haønh ñoäng laø ñoäng cô thuùc ñaåy hoaït ñoäng, ñöôïc ñònh nghóa nhö laø ñieàu kieän xaõ hoäi, taâm lyù höôùng daån tö caùch caù theå ñeán vaøi muïc ñích naøo ñoù. Maët khaùc, xu höôùng (drive) laø ñieàu kieän sinh vaät thöïc hieän chöùc naêng höôùng ñích.

Theo Sigmund Freud cho raèng ñoäng cô hoaït ñoäng laø do hai löïc (forces) cuûa voâ thöùc (Taøng thöùc): Moät laø löïc thuùc ñaåy ñeán söï sinh toàn, söï sinh soâi naåy nôû, vaø söï töï baûo toàn; thöù hai löïc thuùc ñaåy ñeán söï töû vong vaø töï huûy dieät. Bôûi vì caùch thöùc maø con ngöôøi thoûa maõn xung löïc (söùc ñaåy tôùi) coù theå maâu thuaån vôùi tieâu chuaån ñaïo ñöùc xaõ hoäi, nhöõng xung ñoäng naày thöôøng bò traán aùp vaø thaêng hoa trong nhieàu hình thöùc cuûa tö caùch.

Coù nhöõng xu höôùng caên baûn veà sinh vaät nhö ñoùi, khaùt, sinh lyù, vaø coù nhöõng ñoäng löïc ñöôïc hoïc hoûi nhö nhu caàu cho thaønh quaû vaø söï hoäi nhaäp. Cuõng coù nhöõng ñoäng löïc caûm thoï nhö vui, khoå, giaän, sôï, vaø baïi.

Toång quaùt, haønh ñoäng thuùc ñaûy tö caùch ñöôïc daãn ñeán baûo quaån tình traïng sinh lyù caân baèng (homeostasis) hay laø moâi tröôøng beân trong baát bieán vaø höôùng daån ñeán kieán laäp caân baèng caû hai beân trong vaø beân ngoaøi.

Toùm laïi, Haønh ñoäng laø ñoäng cô, xu höôùng hay baûn naêng thuùc ñaûy thieát laäp moïi hoaït ñoäng veà tö töôûng, tình caûm hay cöû ñoäng. Taát caû nhöõng ñoäng cô, xu höôùng ñoù duø do naêng löïc beân trong hay beân ngoaøi, duø do taâm lyù, xaõ hoäi hay sinh vaät coù yù thöùc hay voâ thöùc ñeàu phaûi xuyeân qua caûm quan hoaëc caùc phaàn cuûa cô theå vaø ñaõ thanh loïc thaønh nhöõng daáu hieäu ñöôïc daån truyeàn ñeán thuøy tröôùc cuûa lôùp voû naõo caïnh choã nöùt coù lieân quan sô khôûi ñeán söï ñieàu chænh cöû ñoäng töï yù goïi laø thaàn kinh töï ñoäng. Vaäy Haønh chæ laø söï theå hieän do nhieàu xu höôùng hay ñoäng cô thuùc ñaåy bieán thaønh nhöõng daáu hieäu maø naõo boä saûn xuaát nhöõng phaûn öùng thaønh nhöõng hoaït ñoäng ; do ñoù baûn thaân Haønh chæ laø nhöõng hình aûnh daáu veát cuûa caùc xu höôùng, ñoäng cô hay baûn naêng thuùc ñaåy saûn sinh ra, neân Haønh khoâng coù thöïc theå.

(e).- Töôûng (Memory, Preconsciousness):
Con ngöôøi duøng ba caáu truùc tinh thaàn khaùc nhau ñeå thieát laäp kyù öùc: kyù öùc caûm giaùc, kyù öùc ngaén haïn (short-term memory) vaø kyù öùc daøi haïn. Caùc nhaø taâm lyù tin raèng kyù öùc baét ñaàu taïi söï ghi chuù caûm giaùc, moät döõ kieän caûm giaùc thu nhaän raát ngaén. Caûm giaùc vaãn coøn keùo daøi moät giaây sau khi ta tri giaùc vaø sau ñoù phai daàn. Döõ kieän ñöôïc tích tröõ khoaûng 1/15 giaây, ñeå roài ngöôøi ta coù theå giöõ daáu veát cuûa kinh nghieäm töø luùc naày ñeán luùc khaùc. Neáu caù nhaân bò xao laõng trí, vaø döõ kieän hoaëc laø raát khaùc vôùi bieán coá bình thöôøng, hoaëc laø coù yù nghóa vôùi caù nhaân ñoù, thì döõ kieän aáy chuyeån qua kyù öùc ngaén haïn, ôû ñaây noù tích tröõ chæ trong moät thôøi gian giôùi haïn.

Muoán giöõ döõ kieän trong kyù öùc ngaén haïn, ngöôøi ta caàn söï nhaéc laïi. Söï nhaéc laïi baèng caùch chuù yù tích cöïc ñeán döõ kieân nhö laø laäp ñi laäp laïi döõ kieän ñoù. Moät thôøi gian giaùn ñoaïn seõ huûy dieät döõ kieän oû trong kho kyù öùc ngaén haïn. Nhieàu kyù öùc ngaén haïn nhaït daàn trong khoaûng vaøi phuùt. Quaù trình chuù yù giöõ moät vai troø raát lôùn trong söï xaùc ñònh döõ kieän naøo ñöôïc chuyeån töø kyù öùc ngaén haïn ñeán kyù öùc daøi haïn. Neáu döõ kieän khoâng quan troïng hay thích thuù, raát coù theå chuùng ta queân ñi.

+ Ghi Laïi Daáu Veát--- Tích Tröõ--- Khoâi Phuïc:

Khi nhöõng kinh nghieäm caûm giaùc thoaùng qua ñöôïc keát hôïp, thì döõ kieän ñöôïc thöøa nhaän deã hôn nhieàu. Chuùng ta coù theå nhôù laïi moät hình thò giaùc keát hôïp vôùi aâm thanh (nhö chieác xe hôi ñang chaïy: ñaàu maùy noå) deã daøng hôn laø hoaëc maùy noå khoâng, hoaëc moät chieác xe khoâng. Quaù trình döõ kieän hoån hôïp goïi laø ghi nhaän daáu veát, hay laø tieâu bieåu hình aûnh (söï thay theá hình aûnh). Nhöõng neùt ñaëc bieät thieát yeáu cuûa moät vaät hay moâ hình ñöôïc ruùt ra ñeå cho söï vaät coù theå nhaän thöùc sau naày.

Kyù öùc ngaén haïn laø tieán trình cuûa truyeàn ñaït teá baøo thaàn kinh, trong khi ñoù kyù öùc daøi haïn thöôøng xuyeân thay ñoåi trong nhöõng vuøng teá baøo khôùp thaàn kinh, laø tính chaát vaät lyù cuûa teá baøo. Boä oùc caàn thôøi gian ñeå cuûng coá tröôùc khi döõ kieän ñöôïc tích tröõ ôû trong kyù öùc daøi haïn. Coù theå laø, nhöõng teá baøo thaàn kinh caàn thôøi gian ñeå thay ñoåi. Taøi lieäu ôû kyù öùc daøi haïn coù theå ñöôïc ñem ñeán vaøo kho kyù öùc ngaén haïn, vaø seõ khoâng bò queân neáu söï suy töôûng bò xao laõng. Tuy nhieân, kho kyù öùc ngaén haïn coù teå chæ coøn giöõ moät vaøi thöù maø thoâi. Khaû naêng giôùi haïn naày coù theå goùp phaàn giaûi quyeát khoù khaên cho nhöõng ngöôøi coù vaán ñeà. Con ngöôøi coù theå giöõ laïi, vaø quan saùt moät soá döõ kieän trong moät luùc maø thoâi. ÔÛ ñaâu, kyù öùc ngaén haïn cuõng tröïc tieáp vaø deã theâm vaøo, trong khi döõ kieän xaùc ñònh ñuùng vò trí cuûa kyù öùc daøi haïn coù theå chaäm chaïp vaø khoù khaên. Tuy theá, khaû naêng cuûa kyù öùc daøi haïn thì haàu nhö baát taän. Moät ngöôøi coù theå taän duïng kyù öùc. Khoâng coù giôùi haïn ñöôïc bieát maø con ngöôøi coù theå hoïc hoûi ñöôïc bao nhieâu.

+ Maët khaùc, kyù öùc môùi ñoái laäp vôùi caùi cuõ. Coù hai loaïi ñoái laäp: Moät phaûi laøm vôùi moùn tích tröõ vaø nhôù laïi ; thöù hai phaûi laøm vôùi söï kieän maø nhöõng ñieàu thu nhaän môùi coù theå thöïc söï laøm meùo moù, xuyeân taïc hay chuyeån ñoåi nhöõng kyù öùc cuõ.

Vaäy thì kyù öùc, töôûng nhôù, töôûng töôïng hay maït na thöùc laø nhöõng hình aûnh ñöôïc khoâi phuïc laïi, coù caùi trung thöïc, coù caùi sai laïc vaø ngay caû coù caùi töông töï laãn loän vôùi hình aûnh ñoái töôïng cuõ, nhöng khoâng phaûi ñoái töôïng cuõ. Ñaõ laø nhöõng hình aûnh cuõ khoâi phuïc laïi töùc laø nhöõng aûo aûnh cuûa ñoái töôïng khieám dieän (keå nhö khoâng coù ñoái töôïng).

Do ñoù Töôûng laø yù töôûng so ño, töôûng töôïng. chaáp tröôùc, leäch laïc vaø khoâng coù thöïc theå.

(f).- Thöùc (Knowledge, Unconsciousness)

Alai da thöùc, Voâ thöùc hay Taøng thöùc.

Thöùc laø sö hieåu bieát hay nhaän thöùc. Söï hieåu bieát laø Quaû, coøn Nhaân phaùt xuaát töø Voâ thöùc hay Taøng thöùc. Theo yù nieäm cuûa Freud veà Trí voâ thöùc raát ñaëc bieät khoù maø giaûi thích trong nhöõng ñieàu kieän ñôn giaûn.

Ñaïi khaùi, Voâ thöùc goàm coù taát caû kyù öùc, kinh nghieäm, hình aûnh, caûm tính vaø ñoäng löïc maø chuùng ta khoâng theå töï yù ñöa ra yù thöùc hay quan saùt tröïc tieáp cuûa chuù yù. Chuùng ta coù theå ñònh nghóa baèng nhöõng thí duï sau ñaây:

+ Chuùng ta nhaém ñeán traán aùp nhöõng kinh nghieäm khoâng vui; nghóa laø chuùng ta nhaém ñeán ñaët nhöõng vaät chöôùng ngaïi treân aùnh ñeøn ñeå noù khoâng theå chieáu saùng moät vaøi choã treân saân khaáu maø chuùng ta khoâng thích nhìn. Nhöõng kyù öùc bò traán aùp luùc ñoù, bò nhoát laïi trong phaàn voâ thöùc cuûa trí chuùng ta.

+ Chuùng ta ñaõ bieát phaûn xaï vaø baûn naêng baåm sinh taùc ñoäng ñeán tö caùch vaø tö töôûng chuùng ta duø chuùng ta yù thöùc hay khoâng. Tim ñaäp, phoåi thôû, haïch tuyeán thöôïng thaän baøi tieát chaát kích thích (hormones) duø ta bieát hay khoâng noù vaãn hoaït ñoäng. Chuùng ta cuõng khoâng coù yù thöùc cuûa hoaït ñoäng cuûa thaàn kinh veà caûm thoï hay vaän ñoäng ôû trung taâm naõo boä. Keá ñoù, dieãn ñaït boä ñieäu, nhöõng caûm tính xuùc ñoäng laø moät phaàn tieâu bieåu cuûa trí voâ thöùc chuùng ta.

+ Chuùng ta cuõng ñaõ bieát tích tröõ nhöõng thöù trong kho kyù öùc daøi haïn tuøy theo moät vaøi loaïi maø thoâi. Chuùng ta khoâng theå nhôù laïi nhieàu kinh nghieäm thôøi thô aáu vì chuùng ta khoâng xeáp ñaët chuùng trong cuøng loaïi kyù öùc maø chuùng ta duøng nhö laø ngöôøi lôùn. Nhöõng kyù öùc ban ñaàu naày laø Voâ thöùc bôûi vì raát ñôn giaûn laø chuùng ta khoâng bieát laøm theá naøo khoâi phuïc chuùng.

+ Keá ñoù, coù nhöõng giaác moäng, vaø aùnh saùng loùe leân trong taâm thöùc. Theo ñònh nghóa, chuùng ta khoâng yù thöùc trong chieâm bao, vaø giaác moäng thöôøng khoù ñöa ñeán söï hieåu bieát yù thöùc sau khi xaõy ra. Freud nghó raèng giaác moäng haàu heát laø thí duï hoaøn toaøn cuûa kinh nghieäm voâ thöùc. Ñoái vôùi vaán ñeà noäi taâm, noù thöôøng coù tri giaùc moät moâ hình cuûa vaøi loaïi. Nôi naøo trí chuùng ta ñaõ coù moâ hình naày taïo thaønh thì khoâng coù trong Voâ thöùc sao?

Baây giôø ñaây, chuùng ta ñaõ tri giaùc moät moâ hình chính chuùng ta. Caùi maø Freud quy cho phaàn voâ thöùc cuûa trí chuùng ta döôøng nhö bao goàm hai vieäc: Quaù trình saép xeáp bôûi phaàn döôùi trung taâm naõo boä, vaø quaù trình saép xeáp bôûi baùn caàu naõo phaûi.

--- Duïc Tình:

Trong luùc Freud hoaïch ñònh nhöõng vuøng cuûa Trí, oâng coá xaùc ñònh nhöõng phöông phaùp naêng löïc hoùa, taäp trung, di chuyeån vaø ngay caû chaän laïi aùnh saùng loùe leân cuûa yù thöùc.

Freud löïa choïn thaân theå lieân tuïc taïo ra naêng löïc tinh thaàn, cuõng nhö maùy phaùt ñieän lieân tuïc saûn xuaát ra ñieän naêng. Freud goïi naêng löïc tinh thaàn naày laø duïc tình vaø oâng tin raèng noù laø löïc thuùc ñaåy caùc khaû naêng cuûa taát caû tö töôûng, tình caûm vaø tö caùch cuûa chuùng ta. Söï xaây döïng naêng löïc duïc tình taïo neân traïng thaùi xu höôùng ñau khoå, noù eùp buoäc chuùng ta trôû thaønh hieåu bieát moät vaøi nhu caàu khoâng ñöôïc thoûa maõn. Luùc ñoù chuùng ta nhaém tôùi taäp trung vaøo nhöõng hoaït ñoäng seõ cho chuùng ta giaûi thoaùt naêng löïc ñeø neùn ñoù vaø do ñoù maø giaûm tröø ñöôïc xu höôùng. Nhö vaäy naêng löïc duïc tình tieâu thuï ñöôïc keát hôïp vôùi nieàm vui caûm giaùc, trong khi ñoù söï traán aùp naêng löïc duïc tình haàu nhö luoân luoân daãn ñeán aùp löïc ñau khoå vaø lo aâu.

--- Baûn Naêng Sinh Toàn (id) hay Baûn Naêng Xung Ñoäng:

Theo Freud, ñöùa treû sanh ra vôùi taäp hôïp nhöõng xu höôùng sinh vaät vaø baûn naêng cô sôû laø nguoàn goác cuûa naêng löïc duïc tình. Taäp hôïp caùc xu höôùng baûn naêng, Freud goïi laø Baûn naêng sinh toàn hay baûn naêng xung ñoäng (id). Nhöõng xu höôùng naày ñöôïc saép xeáp ôû trung taâm döôùi naõo boä, nhö heä thoáng limpic vaø khoái döôùi chaát xaùm. Nhö theá baûn naêng sinh toàn ñöôïc choân ôû möïc saâu nhaát cuûa trí voâ thöùc, xa caùch thöïc taïi yù thöùc. Freud taû baûn naêng sinh toàn nhö laø moät noài lôùn cuûa söï kích ñoäng soâi noåi, noù khoâng coù caáu truùc noäi taïi hay toå chöùc, noù hoaït ñoäng trong nhieàu caùch phi lyù, vaø noù chæ tìm nieàm vui ñeán töø nhöõng naêng löïc ñeø neùn bò tuoân ra.

--- Baûn Ngaõ hay Caùi Toâi (Ego):

Theo R.M. Goldenson, baûn ngaõ laø moät nhoùm cuûa nhöõng chöùc naêng tinh thaàn hay quaù trình cho pheùp chuùng ta tri giaùc, lyù luaän, phaùn ñoaùn, chöùa ñöïng nhöõng kyù öùc vaø giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà khaùc nhau. Baûn naêng sinh toàn hieän dieän ngay luùc sanh ra. Baûn ngaõ phaùt trieån chaäm khi chuùng ta hoïc hoûi ñeå ñöôïc tinh thoâng nhöõng xung ñoäng, laøm chaäm laïi nieàm vui tröïc tieáp cuûa nhöõng nhu caàu vaø soáng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc.

Baûn ngaõ laø moät phaàn cuûa nhaân caùch trong söï giao tieáp vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Phaàn lôùn, baûn ngaõ hoaït ñoäng trong phaïm vi yù thöùc hay tieàm thöùc (kyù öùc: preconscious), nhöng noù bao goàm caû moät vaøi quaù trình voâ thöùc. Gioáng nhö baûn naêng sinh toàn, baûn ngaõ laø chuû theå ñoøi hoûi cuûa nguyeân taéc yù muoán. Nhöng khi chuùng ta tröôûng thaønh, töï yù thöùc aûnh höôûng nhieàu bôûi nguyeân taéc thöïc taïi laø ñoøi hoûi thöïc teá cuûa söï soáng haøng ngaøy. Tuy nhieân, vaøo dòp ñoù, baûn ngaõ xeù ra bôûi nhöõng löïc ñoái nghòch cuûa yù muoán vaø thöïc taïi. Noù thöôøng giaûi quyeát maâu thuaån naày baéng coá gaéng thoûa maõn öôùc muoán baûn naêng (baûn naêng sinh toàn) trong nhöõng caùch xaõ hoäi chaáp nhaän.

--- Baûn Naêng Ñaïo Ñöùc (Superego):

Tuy nhieân, ñoái vôùi nhaân caùch thì coù nhieàu hôn laø baûn naêng sinh toàn, baûn ngaõ, hôn nguyeân taéc yù muoán vaø nguyeân taéc thöïc taïi. Bôûi vì khi chuùng ta lôùn leân, nhöõng ngöôøi xung quanh ta ñoøi hoûi chuùng ta thöïc hieän luaät leä xaõ hoäi vaø nhöõng quy ñònh. Muoán theá, chuùng ta phaûi xaây döïng moät yù thöùc ñeå giöõ chuùng ta khoûi vi phaïm luaät leä vaø baûn ngaõ lyù töôûng maø chuùng ta coá gaéng ñaït tôùi. Moät phaàn caáu truùc cuûa nhaân caùch naày goïi laø Baûn Naêng Ñaïo Ñöùc vaø nhìn noù nhö laø Baûn ngaõ ñöôïc ñöôïc taùch khoûi vaø baét ñaàu haønh ñoäng theo rieâng noù.

Baûn naêng ñaïo ñöùc phaùt trieån chaïm chaïp vaø moät caùch voâ thöùc trong naêm ñaàu cuûa ñôøi soáng, cuõng nhö caøng gia taêng baét chöôùc tö töôûng vaø haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi khaùc--- tröôùc tieân laø cha meï chuùng ta. Trong thôøi thanh nieân vaø gaàn tröôûng thaønh, baûn naêng ñaïo ñöùc cuûa chuùng ta hoaøn thieän nhieàu nhö chuùng ta tieáp xuùc vôùi ngöôøi lôùn (khaùc hôn laø cha meï) maø chuùng ta haâm moä hoï vaø giaù trò cuûa hoï chuùng ta nhaän vaøo moät phaàn hay toaøn theå. Phaàn lôùn, tieán trình xaõ hoäi hoùa naày xaõy ra ôû möïc ñoä voâ thöùc, nhö baûn naêng ñaïo ñöùc thu ñöôïc, khaû naêng pheâ phaùn, vaø giaùm saùt caû hai baûn naêng sinh toàn vaø baûn ngaõ. Baûn naêng ñaïo ñöùc, do ñoù laø tieáng noùi voâ thöùc, noù giuùp chuùng ta phaân bieät ñöôïc giöõa ñieàu toát xaõ hoäi vôùi ñieàu xaáu maø chuùng ta khoâng hieåu bieát ñöôïc taïi sao laøm nhö theá.

Chuùng ta thöû xem qua tieán trình phaùt trieån cuûa tö töôûng ñöùng treân phöông dieän taâm lyù.

Lyù thuyeát phaân taâm hoïc veà söï phaùt trieån tö töôûng taäp trung vaøo söï thay ñoåi töø tieán trình sô khôûi cuûa tö töôûng tôùi tieán trình thöù hai cuûa tö töôûng. Tieán trình sô khôûi laø ngoân ngöõ cuûa voâ thöùc, trong ñoù thöïc taïi vaø hình aûnh töôûng töôïng ñeàu voâ phaân bieät. Boä maët tieán trình sô khôûi cuûa tö töôûng thöôøng thaáy trong nhöõng giaác moäng. ÔÛ ñaây nhöõng bieán coá coù theå xaõy ra cuøng moät thôøi gian trong nhieàu choã, nhöõng ñaëc tính khaùc nhau cuûa con ngöôøi vaø söï vaät coù theå keát hôïp, nhöõng bieán coá di chuyeån tôùi lui trong moät thôøi gian raát nhanh, vaø caùi trong söï tónh thöùc khoâng theå xaõy ra deã daøng. Tieán trình thöù hai cuûa tö töôûng laø ngoân ngöõ cuûa yù thöùc, tö töôûng vaø thöïc taïi khaûo nghieäm. Song song vôùi söï phaùt trieån tö töôûng laø phaùt trieån baûn ngaõ, vaø sau naày laø phaùt trieån cuûa baûn naêng ñaïo ñöùc. Vôùi söï phaùt trieån baûn ngaõ, caù theå trôû neân khaùc bieät nhieàu, nhö laø Caùi Toâi (Self) töø nôi taïm truù cuûa theá giôùi. Coù söï giaûm bôùt thieân kieán chính mình, moät söï gia taêng khaû naêng, gia taêng söû duïng ngoân ngöõ, vaø coù khaû naêng lôùn hôn ñeå tham gia söï kieän quan troïng vaø laøm caûn trôû söï haøi loøng. Söï phaùt trieån cuûa baûn naêng ñaïo ñöùc laønh maïnh ñöôïc phaûn aùnh trong moät taäp hôïp thoáng nhaát, maâu thuaån, thoâng suoát cuûa nhöõng giaù trò, moät khaû naêng chaáp nhaän ngoïn gioù cuûa loøng töï troïng (chaáp nhaän baét chöôùc maø khoâng huûy boû khaû naêng töôûng töôïng), vaø yù nghóa cuûa nieàm kieâu haûnh trong yù ñònh ñaõ thöïc hieän ñöôïc.

Veà maët duy thöùc, Boà Taùt Voâ Tröôùc (Asanga) ñaõ xem Taøng Thöùc nhö laø kho chöùa taát caû nhöõng chuûng töû hay nguyeân nhaân phaùt sinh cuûa Thöïc Taïi Kieán Laäp. Theá giôùi duy thöïc phaùc toá döïa treân moät nguyeân lyù ñöôïc thöïc hoùa vaø xem ñoù laø nguyeân do cöùu caùnh cuûa taát caû söï vöôït ñöôïc xem laø thöïc höõu. Maëc duø Taøng thöùc ñöôïc xem laø nguyeân nhaân phaùt sinh cuûa caùc hieän töôïng giaû laäp, chuùng ta khoâng theå thöïc hoùa noù thaønh nguyeân nhaân cöùu caùnh. Taøng thöùc chæ laø moät neàn taûng naêng ñoäng taøng tröõ caùc chuûng töû nhaän thöùc hay aán töôïng vaø ñaõ loïc chuùng trôû laïi traïng thaùi nhaän thöùc hieän haønh. Do ñoù maø trong heä thoáng Duy thöùc cuûa Boà Taùt Voâ Tröôùc, Taøng thöùc ñöôïc goïi laø kho chöùa caùc chuûng töû vaø thaønh thuïc, nghóa laø laøm caùc chuûng töû chín muoài (thaønh thuïc) thaønh kinh nghieäm tri giaùc." Taøng thöùc ñöôïc ñònh nghóa nhö laø nguyeân nhaân phaùt sinh cuûa taát caû caùc hieän töôïng giaû laäp bôûi vì noù luoân luoân hieän dieän nhö laø nguyeân nhaân cuûa caùc hieän töôïng naày. Tuy nhieân, Taøng thöùc laû moät tieán trình chöù khoâng phaûi laø moät thöïc theå ; Taøng thöùc chæ laø kho chöùa caùc chuûng töû nhaän thöùc vaø aán töôïng naày (chính chuùng laø quaû cuûa caùc hieän töôïng taïp nhieåm)"...(TC Trieát 1, Nhö Haïnh, tr 47)

Toùm laïi Nguõ uaån chæ laø hieän töôïng giaû laäp, laø quaû do caùc chuûng töû sinh ra töø Voâ thöùc, Taøng thöùc, Taùnh khoâng hay Baûn chaát tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá. Do ñoù, Töï tính cuûa Nguõ uaån vaãn laø giaû laäp vaø tuøy thuoäc vaøo nhaân duyeân maø thoâi.

Treân bình dieän Khoâng Gian, söï vaät ñöôïc nhìn thaáy qua nhaõn caên, thì hình aûnh cuûa söï vaät ñoù chæ thöïc söï ñöôïc thaáy ôû voõng maïc cuûa nhaõn caên maø thoâi. Hình aûnh söï vaät ñöôïc hoäi tuï qua laêng kính cuûa nhaõn caên töø söï vaät beân ngoaøi khoâng gian. Hình aûnh aáy taêng hay giaûm tuøy theo söï vaät ôû vò trí khoaûng caùch khoâng gian gaàn hay xa ñoái vôùi ngöôøi xem.

Söï vaät hieän höõu hay thöïc taïi giaû laäp laø do duyeân khôûi neân chuùng thay ñoåi theo thôøi gian, töùc laø coù sanh coù dieät. Töï taùnh giaû laäp cuûa söï vaät coù sôû höõu cuûaTheå Tính Khoâng (hö khoâng) hay Taùnh Khoâng; vaø coù Bieät Tính Khoâng-- hình töôùng trieâng bieät cuûa söï vaät--laø Töôùng Khoâng cuûa chuùng.

Thöïc taïi giaû laäp, hay höõu theå do duyeân hôïp coøn goïi laø Baùo Thaân, thay ñoåi theo thôøi khoâng, cho neân noù coù sanh coù dieät, coù taêng coù giaûm.

B.TAÙNH KHOÂNG & GIAÛ DANH HAY THÖÏC TAÏI TUØY THUOÄC

Caùi trôû neân ñöôïc kieán laäp do nhaân duyeân (caên traàn) laø caùi Thöùc, laø boùng daùng cuûa ñoái töôïng maø chuû theå nhaän bieát.Nhaän thöùc söï vaät goïi laø cuï theå, ñöôïc ñi ñoâi vôùi moät teân goïi naøo ñoù, khoâng coù teân goïi thì ñoái töôïng khoâng laø gì caû. Söï vaät ñöôïc ñaët teân khoâng phaûi laø ñoái töôïng tröïc quaùn cuûa chaân trí. Nhö theá ñoái töôïng cuûa tri thöùc khoâng laø gì khaùc hôn laø giaû töôïng. Do ñoù, söï vaät maø ta tri giaùc do caûm giaùc (Caên traàn, nhaân duyeân keát hôïp) theâm kinh nghieäm (Thöùc) maø coù teân goïi. Teân goïi cuûa söï vaät maø ta nhaän bieát chæ laø giaû danh. Söï vaät giaû danh laø do duyeân khôûi qua nhaän thöùc cuûa chuû khaùch. Ñaõ Giaû Danh (theo Ngaøi Long Thoï), duyeân khôûi thì söï vaät nhaän thöùc ñoù khoâng coù töï tính hay laø Thöïc Taïi Tuøy Thuoäc (theo Ngaøi Voâ Tröôùc) hay laø Taùnh Khoâng.

Töø söï vaät ñöôïc troâng thaáy bôûi nhaõn caên, ñoù chæ laø hình aûnh cuûa söï vaät, laø Töôùng Khoâng cuûa hình aûnh ñoù tuøy thuoäc vaøo söï vaät duyeân hôïp (khoâng hieän höõu töï nhieân).Söï vaät ñöôïc kieán laäp tuøy thuoäc vaøo nhaân duyeân hay thay ñoåi (sanh dieät) thì töï taùnh cuûa chuùng cuõng laø Khoâng. Boùng daùng cuûa söï vaät thay ñoåi bôûi quan nieäm keát tuï do thoï töôûng haønh thöùc (luïc duïc thaát tình) neân caù nhaân nhaän thöùc toát xaáu, thieän aùc, maøu saéc, saïch nhô v.v...

Caùi Trôû Neân laø caùi khoâng thaät coù, cuõng khoâng thaät khoâng. Töï taùnh tuøy thuoäc cuõng naèm trong phaïm truø Taùnh khoâng. Töï taùnh tuøy thuoäc ñöôïc theå hieän töôùng sanh dieät do taùc ñoäng thôøi gian thì coù sanh coù dieät, vaø quan nieäm caù nhaân chi phoái. Thôøi gian ngöng chuyeån, töùc thì töï taùnh tuøy thuoäc cuõng tuyeät tích, vì nhaân duyeân khoâng theå phaùt trieån. Chuû theå (Y Ù) nhaän thöùc ñöôïc töôùng khoâng cuûa söï vaät tuøy thuoäc vaøo nhaân duyeân tìm aån trong taøng thöùc. Chuû theå vaø söï vaät tuøy thuoäc vaøo nhaân duyeân maø tri nhaän, neân söï tri nhaän ñoù cuõng khoâng thaät vaø chaéc chaén. Töï Tính tuøy thuoäc cuûa söï vaät cuõng laø voâ töï tính hay Taùnh Khoâng. Söï vaät bieán ñoåi (sanh dieät) laøm cho hình aûnh cuûa chuùng maø con ngöôøi troâng thaáy Saïch Nhô v.v.. tuøy theo quan nieäm caù nhaân. Töï taùnh tuøy thuoäc coøn goïi laø Hoùa Thaân.

C. TAÙNH KHOÂNG & TRUNG ÑAÏO HAY THÖÏC TAÏI TUYEÄT ÑOÁI

Töï Tính Tuyeät Ñoái laø thöïc taùnh hay chôn nhö cuûa söï vaät. Söï vaät tuøy thuoäc vaøo töï thaân chuùng, nghóa laø khoâng coù töï tính giaû laäp hay tuøy thuoäc aùp ñaët leân chuùng. Xeùt veà Taùnh, Töï Tính Tuyeät Ñoái laø caùi Thaät Coù, laø Chôn Nhö, Nieát Baøn, noù chính laø noù. Xeùt veà Töôùng, Töï Tính Tuyeät Ñoái laø CAÙi CHÆ COÙ THAÄT, khoâng coù gì ngoaøi noù, laø CHÔN KHOÂNG: chæ coù chôn khoâng coù voïng, Caùi Baát Bieán Thöôøng Haèng.

+ Töø quan ñieåm KHOÂNG GiAN, söï vaät chieám cöù Khoâng Gian vaø Khoâng Gian dung chöùa söï vaät laø Moät, noù chính laø noù, khoâng gì ngoaøi noù, khoâng coù gì aùp ñaët leân noù: VOÂ KHOÂNG GiAN.

Ñöùng treân nhaän thöùc töø chuû theå, caùi nhìn ngay nôi thöïc taïi ñieåm cuûa giaùc thöùc thì ñaõ vöôït khoûi khoâng gian roài. Ñieåm thì khoâng coù ba chieàu; khi taäp trung vaøo moät ñieåm laø ñaõ phaûi phuû ñònh tha tính (beân ngoaøi) cuûa noù, chæ coøn duy nhaát moät ñieåm maø thoâi, vaø coøn phaûi phuû ñònh luoân nhaän thöùc thöïc taïi ñieåm giaùc thöùc ñoù nöûa môùi mong vöôït khoûi khoâng gian.

+ Töø quan ñieåm THÔØi GiAN, söï vaät tuøy thuoäc vaøo chính noù Taïi Ñoù vaø Luùc Ñoù hay trong khoaûnh khaéc hieän taïi: VOÂ THÔØI GiAN.

Khoâng gian döïa treân baùnh xe Thôøi gian ñeå baønh tröôùng chính mình vaøo khoaûng khoâng voâ taän, neân khi khoâng gian co ruùt ñeán cöïc tieåu, töùc chæ coøn duy nhaát coù söï vaät hieän höõu maø thoâi, luùc aáy thôøi gian seõ giaûm thieåu ñeán cöïc ñieåm tuyeät ñoái (soá khoâng). Cho neân ta coù theå noùi raèng Töï Tính Tuyeät Ñoái cuûa söï vaät laø hình thöùc cuûa söï vaät vöôït khoûi thôøi khoâng. Noùi caùch khaùc, khi chuû theå nhaän thöùc, vaø söï vaät bò nhaän thöùc ñöôïc tri nhaän moät caùch tuyeät ñoái vöôït khoûi nhò nguyeân tính (chuû khaùch). Hình thöùc Tính Khoâng (Khoâng Thôøi Khoâng, khoâng Chuû Khaùch) laø Hö Khoâng.; maø Thieät Hö Khoâng laø Taùnh Giaùc vaäy. Ñaây laø tieán trình TRI THÖÙC ÑUÙNG Caùi Thöïc Taïi Giaû Laäp hay Caùi Thöïc Taïi Bò Tri Nhaän Sai Laàm. Tri Thöùc veà Caùi Tri Thöùc Sai laàm laø Trôû veà CHAÂN NGUYEÂN, Thöïc Tính cuûa Tri Thöùc hay Trung Ñaïo, hay Taùnh Bieát. Taùnh Bieát giaûi thoaùt moïi söï hieåu bieát thöôøng tình töùc laø hieåu bieát sai laàm veà thöïc tính cuûa söï vaät. Nhaéc laïi, Taùnh Giaùc ñöùc Phaät giaûi thích: A Nan! Ngöôi phaûi bieát trong Taïng Nhö Lai, Taùnh Giaùc töùc laø Thieät Hö Khoâng, Hö Khoâng töùc laø Thieät Taùnh Giaùc thanh tònh baûn nhieân, ñaày khaép phaùp giôùi.

Caû Vaät laãn Taâm ñeàu coù TAÙNH KHOÂNG.

Töï Tính Giaû Laäp hay Tuøy Thuoäc cuûa söï vaät laø khoâng thaät.

Töï Tính Töông Ñoái cuûa Taâm (Phaøm Taâm) cuõng khoâng thaät.

Chæ Töï Tính Tuyeät Ñoái cuûa söï vaät laø chôn thaät, laø Thieät Hö Khoâng.

Töï Tính cuûa CHÔN TAÂM laø Thieät Hö Khoâng.

Theo saùch Töû Thö Taây Taïng noùi veà moät khía caïnh cuûa Hö Khoâng vieát nhö sau: "Chaân Ngaõ ôû bình dieän toái cao, noù gioángnhö thöïc taïi, nghóa laø y heät hö khoâng, khoâng theå naém baét ñöôïc moãi hieän töôïng..."(tr105).

Töï taùnh cuûa Taâm hay Vaät, Chuû Theå hay Khaùch theå ñöùng treân bình dieän Voâ Thôøi Khoâng ñeàu laø Thieät Hö Khoâng; Thieät Hö Khoâng laø Chôn Nhö cuûa Taâm hay Vaät, laø Thöïc Taïi Tính, laø Nieát Baøn. Chaân tính cuûa Taâm hay Chaân Ngaõ vaø Chaân Tính cuûa Söï Vaät ñeàu laø Thieät Hö Khoâng, maø Thieät Hö Khoâng laø Taùnh Giaùc maø Taùnh Giaùc laø caùi Duïng cuûa Chôn Taâm. Chôn Taâm laø Töï Tính Tuyeät Ñoái, laø Thöïc Taïi Tính Voâ Thôøi Khoâng laø vöôït khoûi nhaân duyeân, nhò nguyeân ñoái ñaõi chuû khaùch. Vaäy tröïc nhaän baûn taùnh töï nhieân cuûa Taâm cuõng chính laø tröïc nhaän baûn tính töï nhieân cuûa söï vaät. Taâm vaø Vaät luùc baáy giôø laø ñoàng Taùnh Khoâng.

Chuû theå nhaän thöùc Khaùch theå giaû laäp sai laàm hay laø nhaän thöùc sai laàm veà töï taùnh khaùch theå, chæ laø nhaän thöùc cuûa phaøm trí maø thoâi. Nhaän thöùc naêng sôû cuõng laø nhaän thöùc khoâng thaät ñuùng, cuõng sai laàm, ñoù laø nhaän thöùc bò raøng buoäc cuûa nhaân duyeân, vaø söï giaû laäp cuûa söï vaät. Ñoù laø maáu choát cuûa luaân hoài, khoå ñau.

Cho neân Tri Thöùc Ñuùng laø tieán trình nhaän thöùc ñuùng ñöôïc thöïc theå vaø giaûi thoaùt khoûi khoå ñau raøng buoäc bôûi nhaân duyeân chaèng chòt, sanh töû luaân hoài.

- Toùm taét, Töï Taùnh Giaû Laäp laø töï taùnh khoâng thaät coù trong theá giôùi meâ voïng cuûa Hö Khoâng (TAÙNH KHOÂNG).

- Töï Taùnh Tuøy Thuoäc laø töï taùnh khoâng thaät khoâng, cuõng ôû trong theá giôùi meâ voïng cuûa Hö Khoâng (TAÙNH KHOÂNG).

Töï taùnh giaû laäp vaø töï taùnh tuøy thuoäc laø khi söï vaät ñoù töï vöôït ra khoûi chính chuùng noù ñeå vaïch ra boùng daùng trong khoâng gian. Ñaõ vöôït ra khoûi söï vaät, laø nhöõng boùng daùng chuùng khoâng coøn laø chuùng nöõa, laø giaû voïng maø thoâi.

- Töï Taùnh Tuyeät Ñoái laø töï tính thöïc coù trong theá giôùi chôn thaät cuûa Hö Khoâng (TAÙNH KHOÂNG).

Töï taùnh tuyeät ñoái laø töï tính ñoù vöôït khoûi Thôøi Khoâng, nghóa laø khoâng vöôït ra khoûi chính noù, laø Thöïc Taïi Ñieåm cuûa Giaùc Thöùc, töùc laøTrung Ñaïo.

Trung Ñaïo laø nhaän thöùc ñaàu nguoàn cuûa giaùc trí hay tri thöùc nguyeân thuûy. Thöïc taïi ñieåm khoâng coù trong khoâng gian vaø thôøi gian, maø noù coù trong trí trong nhaän thöùc cuûa taâm. Nhaän thöùc ñöôïc ñoái töôïng do taâm neân goïi laø taâm thöùc hay giaùc thöùc. Khi giaùc thöùc trôû veà giaùc trí hay taâm trí laø nguoàn goác phaùt sanh nhaän thöùc (Thöùc trôû veà nguoàn), thì Thöùc vaø Trí sum hoïp moät nhaø, khoâng coøn laø hai nöõa (naêng sôû song vong), khoâng coù gì ngoaøi taâm. Thöïc taïi ñieåm khoâng coù khôûi ñieåm cuõng khoâng coù keát thuùc.

Trung Ñaïo laø nhaän thöùc tha tính khoâng töùc phuû ñònh nhaän thöùc beân ngoaøi söï vaät, vaø töï tính khoâng töùc laø phuû ñònh luoân chính söï hieän höõu cuûa söï vaät. Vaäy caùi coøn laïi laø gì? laø caùi khaúng ñònh Taâm Khoâng laø trung taâm ñieåm cuûa Hö Khoâng.

Trung ñaïo, töï tính tuyeät ñoái hay thöïc töôùng cuûa vaïn phaùp ñeàu coù Töôùng Khoâng laø khoâng sanh khoâng dieät, khoâng taêng khoâng giaûm, khoâng saïch khoâng nhô. Vì baûn tính coá ñònh cuûa caùc phaùp, chuùng thuoäc vaøo töï thaân cuûa chuùng, khoâng coù töï tính giaû laäp hay tuøy thuoäc aùp ñaët leân chuùng, neân chuùng chính laø chuùng khoâng gì ngoaøi chuùng. Dung theå Khoâng cuûa vaïn phaùp vaø vaïn phaùp laø moät. Taùnh khoâng (hö khoâng) töùc nhieân khoâng sanh khoâng dieät. Töôùng Khoâng (Dung theå Khoâng luoân luoân khaén khít vôùi vaïn phaùp neân khoâng thay ñoåi) thì khoâng taêng khoâng giaûm. Chaát theå Khoâng (Hö Khoâng) thì khoâng toát khoâng xaáu, khoâng thieän khoâng aùc, vaø khoâng saïch khoâng nhô. Töï Tính Tuyeät Ñoái coøn goïi laø Phaùp Thaân.

Ñöùng treân Duy Thöùc maø luaän thì Nhaän Thöùc moät ñoái töôïng laø do Y Ù taùc ñoäng cuûa Taâm, neân goïi Taâm thöùc, neáu chuyeån Taâm thöùc naày thaønh Taâm Trí laø Y Ù Taùc Naêng cuõng cuûa Taâm, vaäy thì Nhaän Thöùc vaïn phaùp moät caùch tuyeät ñoái chæ laø Taâm Khoâng. Söï Nhaän Thöùc chæ laø söï trao ñoåi hieän töôïng do baûn chaát vaän haønh cuûa taâm luoân luoân laø nhö theá, khoâng thay ñoåi haycoá ñònh. Cho neân hieän töôïng hay thay ñoåi theo duyeân khôûi, giaû danh vaø huyeån hoùa trong khi chöùc naêng cuûa taâm thì vaãn nhö theá, nghóa laø cô phaän Y Ù Taùc Ñoäng coù nhieäm vuï taùc ñoäng vôùi ñoái töôïng, vaø cô phaän Y Ù Taùc Naêng coù nhieäm vuï laø cung caáp tín hieäu, hai cô phaän naày cuûa taâm Y Ù Nieäm Hoùa ñoái töôïng thaønh Taâm Thöùc vaø hoaït ñoäng theo doøng löu chuyeån luoân luoân nhö theá. Ñoù laø chöùc naêng khoâng thay ñoåi cuûa Taâm. Gioáng nhö moät caùi maùy laøm ra saûn phaåm, chöùc naêng boä maùy hoaït ñoäng theo chu trình khoâng thay ñoåi, chæ coù saûn phaåm ñöôïc laøm ra thay ñoåi tuøy theo caùc loaïi vaät duïng ñeå laøm saûn phaåm. Ñieàu ñoù chöùng toû raèng Taâm (caùi maùy) vôùi hai cô phaän (yù taùc ñoäng vaø yù taùc naêng) hoaït ñoäng tröôøng kyø khoâng bao giôø thay ñoåi; chæ coù taâm thöùc (saûn phaåm) luoân luoân thay ñoåi theo ñoái töôïng (vaät duïng) maø thoâi.

BA HÌNH THÖÙC TÖÏ TÍNH (Ba Chaân Lyù):

Töï Taùnh Giaû Laäp: Khoâng Thaät Coù;

Töï Taùnh Tuøy Thuoäc: Khoâng Thaät Khoâng;

Töï Taùnh Tuyeät Ñoái: Thaät Coù, caùi Tuyeät Ñoái.

Caû ba ñeàu laø Taùnh Khoâng. Khoâng ñi theo con Ñöôøng Beân Naày: Khoâng Thaät Coù (Giaû Laäp), vaø Khoâng Thaät Khoâng (Duyeân Khôûi), maø ñi theo con Ñöôøng Beân Kia: Thaät Coù, Chôn Khoâng, Nieát Baøn töùc laø TRUNG ÑAÏO: Con Ñöôøng cuûa TAÙNH KHOÂNG, hay con ñöôøng GIAÛI THOAÙT, GIAÙC NGOÄ.

-ooOoo-

---

[ Trôû veà  ]