NNLuan04

Ngöôøi Cö Só [ Trôû veà ] [ Trang chuû]

NHAÁT NGUYEÂN LUAÄN
&
THEÅ CAÙCH TRI NHAÄN TAÙNH KHOÂNG
Phoå Nguyeät

Muïc Luïc Toång Quaùt
1. Daãn Nhaäp
2. Taùnh Khoâng
3. Chuyeån Thöùc Thaønh Trí
4. Töø Nhaát Nguyeân Luaän Tôùi Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái
5. Phöông Caùch Theå Hieän Thöïc Taïi
6. Keát Luaän

IV. TÖ Ø NHAÁT NGUYEÂN LUAÄN TÔÙI THÖÏC TAÏI TUYEÄT ÑOÁI LUAÄN

A). Nhaát Nguyeân Tuyeät Ñoái
Khi ñaõ ñaït ñöôïc nguyeân lyù Nhaát Nguyeân Töông Ñoái hay Voâ Khoâng Gian, Caùi coøn laïi laø phaûi tieán haønh laøm cho Giaùc Trí Ñang Laø ñoù khoâng theå sanh Tö Töôûng vaån vô trong Taâm laøm cho Taâm vaån ñuïc. Quaù khöù, ñaõ qua, baát khaû ñaéc vì tieàn nguõ caên khoâng theå naém baét; töông lai chöa ñeán neân tieàn nguõ caên cuõng khoâng naém baét ñöôïc; coøn hieän taïi laø Caùi Ñang Laø, noù noái tieáp baèng nhöõng saùt na sanh dieät, cuõng khoâng naém baét ñöôïc; chæ coù Caùi Hieän Tieàn hay Saùt Na Hieän Tieàn, laø moät Thöïc Taïi Ñieåm coù theå naém baét ñöôïc. Laøm sao naém baét ngay caùi ÑieåmThöïc Taïi ñoù?
Dieãn tieán Nhaän thöùc Giaùc Trí Tueä hay Theå caùch Tri nhaän Töï Tính Tuyeät Ñoái
Nhaát nieäm hay caùi Thöùc nguyeân sô laø Thöïc Taïi Ñieåm trong tieán trình nhaän thöùc khôûi ñaàu cuûa Giaùc Thöùc Ñang Laø, cuõng laø Nhò Nguyeân tính cuûa Naêng Sôû, Chuû Khaùch, Caên Traàn;
Giaùc Trí laø tieán trình tri nhaän ñaàu nguoàn cuûa Giaùc Thöùc Ñang Laø, cuõng laø Nhaát Nguyeân Tính Töông Ñoái cuûa Trí Thöùc hay Tö Töôûng. Nhaát Nguyeân laø vì khi Y Ù Taùc Ñoäng cuûa Caên (Y Ù thöùc) tieáp xuùc vôùi ñoái töôïng (thöïc taïi giaû laäp), thaønh Giaùc Thöùc (hay Taâm Thöùc), laäp töùc ñöôïc Y Ù Taùc Naêng (Y Ù Trí) yù nieäm hoùa Giaùc Thöùc thaønh Giaùc Trí (hay Taâm Trí). Taâm Thöùc vaø Taâm Trí cuøng moät Taâm. Thöùc chuyeån thaønh Trí. Giaùc Trí Ñang Laø (hieän taïi), duø naèm trong ñaïo lyù nhaát nguyeân, nhöng noù cuõng huyeãn hoùa theo thôøi gian. Caùi Ñang Laø laø söï noái tieáp nhöõng ñieåm saùt na sanh dieät lieân tuïc. Doøng Giaùc Trí aáy troâi chaûy laøm cho Trí vaø Thöùc lieân hôïp sanh ra Tö Töôûng. Coøn tö töôûng laø coøn coù söï thay ñoåi, neân chöa phaûi laø chaân lyù. Chaân lyù thì thöôøng haèng baát bieán. Do doù Giaùc Trí Ñang Laø thuoäc dieän töông ñoái;
Chaân Trí hay Giaùc Trí Tueä hay caùi Trí Nguyeân Sô ñöôïc nhaän thöùc ngay nôi thöïc taïi ñieåm khôûi ñaàu tieán trình cuûa ñoäng taùc Giaùc Trí Ñang Laø, cuõng laø Nhaát Nguyeân Tính Tuyeät Ñoái cuûa Naêng Sôû song vong vaø voâ Thôøi Khoâng. Vaäy Chaân lyù toái haäu hay Töï tính tuyeät ñoái, hay ñaïo lyù Nhaát nguyeân tuyeät ñoái laø Nhaän thöùc vöôït Thôøi Khoâng, laø Taùnh Giaùc hay Taùnh Khoâng. Khoâng duøng Tö Töôûng suy nghó baøn luaän maø duøng phaùp moân khoâng hai, hay noùi khaùc ñi laøTheå hieän, laø im laëng khoâng duøng ngoân ngöõ maø laø Haønh laø Thieàn. Ñoù laø phaùp "Baát Khaû Tö Nghò", laø Trung Ñaïo.
Toùm Taét:
+ Phuû ñònh nhaän thöùc thöïc taïi ñieåm cuûa giaùc thöùc nguyeân sô laø ñaït ñeán giaùc trí;
+ Phuû ñònh nhaän thöùc thöïc taïi ñieåm cuûa giaùc trí nguyeân sô laø ñaït ñeán Giaùc Trí Tueä;
+ Nhò Boäi Phuû Ñònh nhaän thöùc Giaùc Thöùc Nguyeân Sô cuûa söï vaät ñeå Khaúng Ñònh nhaän thöùcTaùnh Khoâng cuûa chuùng, ñoù laø Nhaát Nguyeân Tính Tuyeät Ñoái, Chaân Lyù Toái Haäu, hay Trung Ñaïo, laø hai giai trình Haøng Phuïc Voïng Taâm vaø An Truï Taâm.
B) Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái hay Chaân Lyù Toái Haäu: Voâ Thôøi Khoâng
Ñöùng treân phöông dieän chaân lyù toái haäu, thì töï tính tuyeät ñoái cuûa söï vaät ñeàu coù taùnh khoâng. Nhaéc laïi, taùnh Hö Khoâng, ñöùc Phaät giaûi thích: A Nan! Ngöôi phaûi bieát trong Taïng Nhö Lai, Taùnh giaùc töùc laø thieät hö khoâng, Hö Khoângtöùc laø Thieät Taùnh giaùc, thanh tònh baûn nhieân, ñaày khaép theá giôùi... Vaäy Thieät Taùnh giaùc hay Töï Tính Tuyeät Ñoái ñöôïc xeùt theo hai khía caïnh sau ñaây:
1.- Khoâng Gian
Caùi khoâng gian dung chöùa söï vaät vaø söï vaät chieám cöù khoâng gian laø moät.Noùi goïn laø söï vaät vaø dung theå khoâng cuûa noù laø moät. Chuyeån Thöùc Thaønh Trí neân Thöùc vaø Trí laø moät. Saéc khoâng khaùc khoâng, vaø khoâng khoâng khaùc saéc. Caùi chaân lyù thì noù chính laø noù, khoâng coù töï tính naøo aùp ñaët leân noù, khoâng theå duøng ngoân ngöõ, coâng öôùc ñeå cöôõng eùp leân taùnh chaát cuûa noù. Noù laø noù khoâng coù gì ngoaøi noù. Noù laø dung theå khoâng cuûa söï vaät neân noù khoâng vöôït ra khoûi söï vaät. Theo Töû Thö Taây Taïng goïi laø chaân lyù töï noù troáng roãng vaø traàn truïi nhö Hö Khoâng voâ bieân vaø khoâng coù tyø veát. Ñoù cuõng goïi laø Chôn Khoâng. Do ñoù Taùnh giaùc laø Thieät Hö Khoâng hay Hö Khoâng laø Thieät Taùnh giaùc. Taùnh Giaùc laø Chaân Trí hay laø caùi duïng cuûa Chôn Taâm. Vaäy laøm sao naém baét ñöôïc Chôn Taâm? Phöông phaùp naøo? Trong kinh Kim Cang, ñöùc Phaät daïy caùch haøng phuïc voïng taâm:
- Ñoä taát caû chuùng sanh vaøo voâ dö nieát baøn, maø khoâng thaáy chuùng sanh naøo ñöôïc ñoä.
Ñoä: laø laøm cho giaùc ngoä, giaûi thoaùt moïi voïng töôûng giaû laäp ñeå ñaït thöïc tính.
Chuùng Sanh: Taát caû caùc loaøi, söï vaø vaät coù tri giaùc hoaëc khoâng coù tri giaùc ; laø nhöõng thöïc taïi giaû laâp hay tuøy thuoäc, laø Giaùc Thöùc.
Voâ Dö Nieát Baøn: Nieát baøn tuyeät ñoái hay töï tính tuyeät ñoái, laø chôn khoâng hay thieät hö khoâng.
Vaäy caâu treân coù nghóa laø: Ñöa taát caû caùc caùc thöïc taïi giaû laäp vaøo thöïc taïi tuyeät ñoái maø khoâng coøn thaáy caùc thöïc taïi giaû laäp ñoù nöõa. Ñöa taát caû chuùng sanh (Giaùc Thöùc) vaøo Voâ Dö Nieát Baøn (Giaùc Trí) maø khoâng coøn thaáy chuùng sanh ñoù nöõa (ñaõ phuû ñònh Giaùc Thöùc). Vaäy muoán haøng phuïc voïng taâm, haønh giaû neân (Taâm) tröïc nhaän theå khoâng cuûa söï vaät vaø ngay ñoù lìa töôùng giaû laäp.(Ly boán töôùng:Ngaû, Nhôn, Chuùng Sanh, Thoï giaû).
2. -Thôøi Gian
Ngay khi theå nhaän thöïc töôùng cuûa söï vaät lieàn lìa ngay töôùng khoâng cuûa söï vaät. Cho neân trong kinh Kim Cang, Phaät baûo Tu Boà Ñeà caùch thöùc an truï taâm nhö sau: Khi chôn taâm ñöôïc hieån baøy (haøng phuïc ñöôïc voïng taâm), thì phaûi gìn giöõ chôn taâm baèng caùch: Boà Taùt khoâng coù choã truï maø boá thí, töùc laø khoâng truï vaøo Saéc, thinh, höông, vò, xuùc, phaùp maø boá thí.
Truï: laø baùm vaøo, döïa vaøo
Boá Thí: laø ban boá, cho caùi mình coù, caùi mình bieát, xaû boû. Muoán an truï taâm Boà Taùt khoâng baùm vaøo taát caû choã maø phaûi xaû boû xa liaø chuùng ñi; nghóa laø khoâng döïa vaøo caùc thöïc taïi giaû laäp (Saéc, thinh, höông, vò, xuùc, phaùp) maø phaûi xaû boû caùi mình bieát laø giaû laäp ñoù. Phaät ñaõ chæ roõ veà thaân töôùng khoâng. Neáu haønh giaû khoâng nöông töïa vaøo ñaâu maø xa lìa caùi mình bieát thì phöôùc ñöùc cuõng nhö hö khoâng. Cho neân thaân töôùng laø thöïc taïi giaû laäp (hay töï tính giaû laäp). Nôi naøo coù thaân töôùng laø nôi ñoù coøn coù löôøng gaït (khoâng thaät). Neáu thaáy ñöôïc tính caùch khoâng töôùng cuûa caùc töôùng töùc laø thaáy ñöôïc Nhö Lai. Ñoù töùc laø nhaän ngay thöïc töôùng hay theå khoâng cuûa thaân töôùng. Maø muoán an truï taâm thì phaûi voâ sôû truï töùc laø khoâng baùm vaøo saéc, thinh... maø phaûi xaû boû ngay khi mình bieát thöïc theå cuûa saéc vì neáu truï vaøo noù moät saùt na thì noù khoâng coøn laø thaät nöõa.Saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc. Saéc töùc thì bieán thaønh khoâng..., thôøi gian huyeãn hoùa söï vaät. Chaân Trí (hay Chaân Taâm) ñöôïc hieån loä ngay nôi ñoái töôïng hieän quaùn. Boà Ñeà Ñaït Ma noùi, Hieän taïi laø boà ñeà, vì khoâng coù quaù khöù ñaày ñau khoå vaø khoâng coù töông lai ñeå gaây theâm toäi loãi ; thì ngay baây giôø haù khoâng phaûi laø boà ñeà sao! Trong khoaûnh khaéc hieän taïi, chaân lyù xuaát hieän taïi ñoù (khoâng gian) vaø luùc ñoù (thôøi gian) maø thoâi. Thöïc töôùng ñöôïc hieän baøy ôû traïng thaùi voâ thôøi khoâng, vì coù thôøi gian chaïy daøi trong khoâng gian thì moïi söï vaät ñeàu trôû neân huyeãn hoùa. Vaäy muoán ñaït ñöôïc giaùc ngoä hay chaân taâm thì phaûi theo hai caùch: Haøng phuïc taâm vaø An truï taâm.Ñoù laø ñeå ñaït ñöôïc chaân lyù toái haäu, laø töï tính tuyeät ñoái, laø chaân taâm, laø thieät taùnh giaùc hay laø hö khoâng vv... Nhaân:Öng voâ sôû truï thì quaû: Voâ sôû baát taïi.
C).-VAØI THÍ DUÏ VEÀ SÖÏ GIAÛI THÍCH TAÙNH GIAÙC
1).- Trung Ñaïo hay laø Taùnh Giaùc
Trong phaåm Vaên Thuø Sö Lôïi thaêm bònh Duy Ma Caät ;
...Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi vaøo nhaø oâng Duy Ma Caät roài, thaáy trong nhaø troáng roãng khoâng coù vaät chi, chæ coù moät mình oâng naèm treân giöôøng maø thoâi. Khi aáy oâng Duy Ma Caät chaøo raèng:
- Quí quaù thay! Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi môùi ñeán! Töôùng khoâng ñeán maø ñeán, töôùng khoâng thaáy maø thaáy.
Vaên Thuø Sö Lôïi noùi:
- Phaûi ñaáy, cö só! Neáu ñaõ ñeán thì khoâng ñeán, neáu ñaõ ñi thì khoâng ñi. Vì sao? Ñeán khoâng töø ñaâu ñeán, ñi khoâng ñi ñeán ñaâu, heå coù thaáy töùc laø khoâng thaáy. Thoâi vieäc ñoù haõy ñeå ñoù...
--- Töôùng khoâng ñeán: Töôùng ñeán töø A1 ñeá A2 theo thôøi gian huyeãn hoùa töôùng roài. Ñoäng taùc ñang ñeán (töôùng ñeán) noái tieáp nhöõng ñieåm saùt na sanh dieät, khoâng theå naém baét ñöôïc.Ngay luùc ñeán laø khoaûnh khaéc hieän taïi ta nhìn thaáy caùi ñeán. Nhaän thöùc ngay thöïc taïi ñieåm trong ñoäng taùc ñang ñeán luùc ñoù vaø taïi ñoù (moät ñieåm ôû saùt na). Neân caùi thaáy ñeánthaät laø ôû ñieåm ñeán hieän höõu ñoù maø thoâi. Coøn töôùng ñeán töø A1 ñeán A2 (quaù khöù), töôùng aáy ñaõ huyeãn hoùa roài, khoâng thaät. Thöïc Taïi Ñieåm ñoù laø Trung Ñaïo, laø Taùnh Giaùc. Taùnh giaùc (thaáy) ñoù ôû trong traïng thaùi voâ thôøi khoâng. Cuõng nhö theá, töôùng ñi, ñi ñeán ñaâu (töông lai), cuõng khoâng thaät, chæ thaáy caùi ñi ngay ôû khoaûnh khaéc hieän höõu.
Do ñoù Vaên Thuø Sö Lôïi ñaùp: Ñaõ ñeán (quaù khöù) thì caùi ñeán khoâng thaät, ñaõ ñi thì caùi ñi khoâng thaät, ñaõ thaáy thì caùi thaáy khoâng thaät. Vì ñeán khoâng töø ñaâu ñeán (khoâng xaùc ñònh), ñi thì khoâng ñi ñeán ñaâu (khoâng xaùc ñònh), coøn coù thaáy thì khoâng coøn thaät thaáy ñoái töôïng ñoù nöõa, Saéc töùc thò khoâng.
2). Phaùp Moân Baát Khaû Tö Nghò
Cuõng trong Duy Ma Caät Sôû Thuyeát Kinh, OÂng Duy Ma Caät noùi:
"Ngaøi Xaù Lôïi Phaát! Chö Phaät vaø chö Boà Taùt coù phaùp 'giaûi thoaùt' teân laø 'Baát khaû tö nghò'. Neáu Boà Taùt truï nôi phaùp giaûi thoaùt ñoù, laáy nuùi Tu di roäng lôùn nheùt vaøo trong hoät caûi vaãn khoâng theâm khoâng bôùt, hình nuùi Tu di vaãn y nguyeân, maø trôøi Töù thieân vöông vaø Ñaïo Lôïi thieân vöông khoâng hay khoâng bieát ñaõ vaøo ñaáy, chæ coù ngöôøi ñaùng ñöôïc môùi thaáy nuùi Tu di vaøo trong hoät caûi, ñoù laø phaùp moân 'baát khaû tö nghò giaûi thoaùt'...
Laïi nöõa, "Ngaøi Xaù lôïi Phaát! Hoaëc coù chuùng sanh naøo öa ôû laâu trong ñôøi maø coù theå ñoä ñöôïc, Boà Taùt lieàn keùo daøi baûy ngaøy laøm moät kieáp ñeå cho chuùng sanh kia goïi laø moät kieáp; hoaëc coù chuùng sanh naøo khoâng öa ôû laâu trong ñôøi maø coù theå ñoä ñöôïc, Boà Taùt lieàn thaâu ngaén moät kieáp laøm baûy ngaøy, ñeå cho chuùng sanh kia goïi laø baûy ngaøy..."
Ñoù laø hai thí duï tieâu bieåu trong kinh treân veà Phaät vaø Boà Taùt khi ñaõ ñaéc ñaïo thì caùc Ngaøi ñaõ vöôït khoûi thôøi khoâng, ñaït ñöôïc chaân lyù toái haäu, coù ñaày ñuû thaàn thoâng ñeå theå hieän moïi söï bieán hoùa ôû moïi caûnh giôùi, "Baát Khaû Tö Nghò."
Phaät vaø Boà Taùt ñaõ Giaùc ngoä roài thì thoâng ñaït Thöïc Töôùng cuûa vaïn höõu, töùc laø Töôùng Khoâng. Töôùng Khoâng cuûa nuùi Tu di vaø Töôùng Khoâng cuûa hoät caûi ñeàu ñoàng moät theå; ñoù laø "vaïn vaät ñoàng nhaát theå". Thí duï, hình aûnh trong voøng troøn nhoû vôùi baùn kính 1 mm ta vaïch treân maøn aûnh computer vaø ta phoùng ñaïi noù thaønh voøng lôùn leân 1 dm, roài ta thaâu vaøo vaø giaûm thieåu hình aûnh nuùi Tu di vöøa trong voøng troøn ñoù. Ta duøng kyû thuaät ñieän toaùn ñeå thieát keá hình aûnh söï vaät theo yù muoán. ÔÛ ñaây, Phaät vaø Boà Taùt ñaõ tröïc nhaän Thöïc Töôùng hay Taùnh Khoâng cuûa söï vaät, ñaõ giaûi thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa nhaân duyeân vaø vöôït khoûi moïi hieän töôïng vaø Söï Söï Voâ Ngaïi, Chôn Khoâng Dieäu Höõu, ñoù laø Baát Khaû Tö Nghò.
Trong phaùp giaûi thoaùt 'Baát Khaû Tö Nghò', Phaät vaø Boà Taùt ñöùng ngoaøi söï chi phoái cuûa thôøi gian neân coù ñuû naêng löïc keùo daøi hay ruùt ngaén thôøi gian theo yù muoán. Nhö Boà Taùt coù theå keùo daøi 7ngaøy ra laøm moät kieáp ñeå cho chuùng sanh kia goïi laø moät kieáp, hoaëc Boà Taùt thaâu ngaén moät kieáp laøm baûy ngaøy ñeå cho chuùng sanh kia goïi laø baûy ngaøy. Thí duï nhö chieáu moät cuoán phim cuûa moät vuï luùa muøa töø khi laøm ñaát caøy böøa choïn gioáng luùa, gieo maï, maï leân cao, caáy luùa, ñeán khi luùa chín, tôùi muøa gaët luùa, hoaït ñoäng cuûa noâng phu thu hoaïch luùa v.v..., caû moät muøa luùa nhö vaäy hôn ba thaùng, chæ thu hình laïi vaø chieáu ra chæ ba tieáng ñoàng hoà maø thoâi. Coøn nhö moät hình aûnh quang caûnh moät ngöôøi saép cheát taïi nhaø thöông dieãn ra chöøng 30 phuùt tröôùc khi cheát, ta coù theå thaâu hình vaø quay laïi thôøi gian daøi hôn gaáp maáy laàn; coù theå naêm sau chieáu laïi cuõng coøn thaáy caûnh aáy. Thaät laø tuyeät dieäu khi ta coù kyû thuaät khoa hoïc ñeå bieán ñoåi söï vaät, moät ñoái töôïng vaät chaùt thaønh duïng cuï (phöông tieän) ñeå phaùt huy söï soáng cuûa mình ôû trong Khoâng gian vaø Thôøi gian, nhöng chæ ôû bình dieän hieän töôïng maø thoâi. Hieän töông vaät chaát thì voâ thöôøng do Thôøi Khoâng chi phoái; luaät sanh dieät ñoái vôùi vaïn höõu, vaø sanh töû ñoái vôùi con ngöôøi khoâng theå traùnh ñöôïc. Rieâng ñoái Phaät vaø Boà Taùt ñaõ vöôït khoûi Thôøi Khoâng neân chi phoái ñöôïc Thôøi Khoâng coù nghóa laø coù theå vöôït khoûi raøng buoäc cuûa luaät sanh dieät. Söï bieán hoùa, thaàn thoâng laø ñieàu Baát Khaû Tö Nghò cuûa Chö Phaät vaø Boà Taùt trong theá giôùi Giaùc ngoä, Nieát baøn. Thöôøng haèng. Cuõng nhö chuùng ta phaùt minh kyû thuaät khoa hoïc tuyeät dieäu trong theá giôùi hieän töôïng voâ thöôøng.
Nghóa 'Baát Khaû Tö Nghò' coù theå dieãn dòch nhö sau:
- Nghóa ñen laø Khoâng Theå Nghó Baøn. Hieåu theo thöôøng tình laø Phaùp Phaät khoâng theå nghó baøn ñöôïc vì noù quaù söùc tö duy cuûa con ngöôøi, khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc! Neáu xeùt veà chaân lyù tuyeät ñoái, thì phaùp 'Khoâng Theå Nghó Baøn' naày laø phaùp dieät ñoaïn tö töôûng vaãn vô, nhöõng suy tö voâ ích hay laø hyù luaän, maø phaûi theå hieän Giaùc Trí Tueä.
D).- CAÙC LOAÏI TRÍ
1- Trí Phaân Tích
Qua khoâng gian, nhìn töø trí phaân tích, söï vaät hay hieän töôïng, hay thöïc taïi kieán laäp chæ laø quaû cuûa nhöõng chuûng töû sinh ra, hoaëc giaû duøng thöïc nghieäm (thí nghieäm) baèng kyû thuaät khoa hoïc, hoaëc do suy luaän maø phaân tích caùc thaønh phaàn keát hôïp thaønh söï vaät hay hieän töôïng. Nhö nöôùc, phaân tích thaønh ra Hydroâ vaø Oxy, caùi baøn thì do caây, ñinh, sôn...hôïp thaønh.
Duøng Trí phaân tích phaûi traûi qua nhieàu giai ñoaïn suy luaän, qua phaân tích, qua thí nghieäm, hoaëc qua töôûng töôïng maø nhaän dieän ñöôïc söï vaät laø khoâng coù thöïc theå maø do caùc thaønh phaàn khaùc taïo ra noù. Kyø thöïc, treân maët lyù thuyeát ta thaáy caùi baøn, nöôùc ngay tröôùc maët thì caùi gì khoâng thaät laø chuùng noù?Ta chæ töôûng töôïng raèng caùi baøn, nöôùc chæ laø giaû laäp vì döïa treân söï phaân tích thì ñuùng nhö theá. Phaân tích söï vaät laø tieán trình trôû veà quaù khöù cuûa chuû khaùch. Thôøi gian baát khaû ñaéc.
2- Trí Phaân Bieät
Caùi nhìn töø Trí Phaân Bieät qua Thôøi tính, ta thaáy ngay vaø roõ raøng tính chaát cuûa söï vaät.
Thí duï: ÔÛ T1 (thôøi gian) ta thaáy oâng A1, ÔÛ T2 ta thaáy oâng A2 khoâng phaûi laø A1 nöõa.
Neáu ta nhìn oâng A töø thôøi ñieåm T1 ñeán T2 thì oâng A ñaõ bieán ñoåi theo thôøi ñieåm (T2 - T1) ; oâng A ñaõ theâm (T2-T1) tuoåi roài.
Vaäy oâng A2 khoâng thaät laø A1, vaø A3 khoâng thaät laø oâng A 2, cöù nhö theá tieäm tieán thaønh ra huyeån hoaù söï vaät theo thôøi gian.
Duøng Trí Phaân Bieät thì nhìn haáy söï vaät chæ laø thöïc taïi giaû laäp, huyeån hoùa hay töôùng hoa ñoám theo thôøi gian maø thoâi. Ñoù laø lòch trình huyeån hoùa söï vaät qua Trí Phaân Bieät. Phaân bieät döõ kieän ôû töông lai laø thaáy töôùng giaû laäp cuûa noù maø thoâi, cuõng laø quaù trình tri nhaän cuûa chuû khaùch. Thôøi gian baát khaû ñaéc.
3.- Trí Voâ Phaân Bieät
(Trí Voâ Phaân Bieät hay Voâ Thôøi Khoâng): Vöôït qua chuû khaùch, Taùnh Giaùc (Hö khoâng) hay Taâm tröïc nhaän theå khoâng cuûa söï vaät. Taùnh khoâng cuûa Taùnh Giaùc theå nhaäp hay ñoàng nhöùt vôùi theå khoâng cuûa söï vaät, maø khoâng qua tieàn nguõ caên.
Nhìn moät vaät trong khoâng gian, thaät ra nhìn aûnh cuûa noù ôû nhaõn caên, töùc laø thaáy hieän töôïng giaû laäp, vì phaân bieät ñöôïc yù thöùc (bieát) vaät ñoù qua caûm quan (chuû tri). Caùi bieát cuûa caûm quan thì coøn sai laàm, vì nhaän hình aûnh cuûa söï vaät cho laø söï vaät. Coøn nhö duøng Taâm tröïc giaùc (khoâng do caûm quan) maø theå nhaän ngay taùnh khoâng hay theå khoâng cuûa söï vaät chieám cöù khoâng gian --- thì taùnh khoâng cuûa (Taâm) tröïc giaùc vaø taùnh khoâng cuûa vaät laø ñoàng moät theå, thì coù gì phaân bieät nöõa. Luùc ñoù Taùnh khoâng (Hö khoâng) laø thieät taùnh giaùc vì thieät taùnh giaùc laø Hö khoâng.Sôû dó noùi Thieät Hö khoâng laø noùi ñeán ñoàng theå cuûa Töôùng khoâng cuûa söï vaät. Theå khoâng cuûa Tröïc giaùc, Taùnh giaùc hay Chôn taâm hay söï vaät ñeàu thaät laø Hö khoâng. Coøn theå khoâng cuûa hình aûnh cuûa söï vaät trong voõng maïc maø ta thaáy laø khoâng thaät laø aûo aûnh. Cho neân Phaät ñaõ noùi, Taùnh Giaùc laø Thieät Hö khoâng vaø Hö khoâng laø Thieät Taùnh giaùc laø yù ñoù. Ñoù laø Taùnh Toaøn Giaùc vì Taùnh Giaùc coù nhieàu böïc nhö Taùnh Giaùc töøng phaàn... Taùnh Giaùc toaøn dieän laø Töï Tính Tuyeät Ñoái cuûa Taâm, laø Chôn Trí hay Chôn Taâm vaäy.
E.- TRUYEÄN NAØNG BHADDA
(Trích trong taäp Truyeän Coå Phaät Giaùo do N.H. Loäc cheùp)
Caâu truyeän naày raát hay coù tình coù lyù, dieãn taû ñaày ñuû töø Lyù Duyeân Khôûi, Thöïc Taïi Giaû Laäp hay Giaû Danh ñeán Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái, moät trieát lyù coát loõi cuûa Phaät Phaùp veà phuû ñònh tính cuûa vuøng trôøi Sôû Tri ñeå naém baét Thöïc töôùng cuûa vaïn höõu. Ñoù laø Trung Ñaïo hay Töï Tính Tuyeät Ñoái töùc laø Chaân Lyù Nhaát Nguyeân, Toái Haäu.
Thuôû xöa, taïi Vöông Xaù Thaønh coù coâ con gaùi, con quan ñaïi thaàn, naøng mang saéc ñeïp loäng laãy, thoâng minh vaø kieâu haûnh. Ñeán tuoåi gieo caàu, khoâng coù vò vöông toân coâng töû naøo loït vaøo caëp maét xanh cuûa naøng. Vaõ chaêng, con taïo voán trôù treâu, naøng laïi si tình moät chaøng trai vuõ phu, coù hoïc nhöng laïi laø teân cöôùp kheùt tieáng, can toäi töû hình, khoâng coù ai giuùp ñôû cho naøng tröôùc moái tình voâ voïng aáy. Theá laø Bhadda, teân naøng, naèm laên treân giöôøng beänh.
Thöông con, vò quan ñaïi thaàn lo laéng chaïy chöõa thuoác thang nhöng thaûy ñeàu voâ hieäu.
--- Cha oâi! Naøng noùi theàu thaøo --- Buoåi saùng con tim noù noùi gì vôùi cha?
--- Noù noùi raèng, noù xoùt xa laém con ôi!
--- Cha oâi! Buoåi toái con tim noù noùi gì vôùi cha?
--- Noù noùi raèng con ôi! Con ñau thì noù cuõng ñau.
Yeân laëng giaây laùt, moät haït leä ræ ra töø ñoâi maét uyeân öông, naøng thì thaàm: Cha oâi! Con tim con cuõng ñau buoåi saùng, buoåi toái vaø caû ban ñeâm nöõa. Thì ích gì nhöõng thuoác thang hôû cha?
--- Phaûi roài, ích gì nhöõng thuoác thang naøy khi con tim noù ñau! Nhöng maø noù noùi gì haû con?
Naøng Bhadda vôùi nhaäp ñeà nhö vaäy, vôùi chuyeån ñeà nhö vaäy, roài ñöa vò cha giaø nua vaøo moät chieác thoøng loïng:
--- Noù coù taâm söï rieâng cuûa noù chöù, phaûi vaäy khoâng haû cha?
--- Phaûi laém, noù coù taâm söï cuûa noù maø!
--- Vaäy thì cha oâi! Naøng khoùc lôùn--- khi maø chieác ñao töû thaàn rôi xuoáng ñaàu Satthuka, teân cöôùp, thì traùi tim con vónh vieãn bò töû thöông khoâng bao giôø laønh nöõa!
Vò quan giaø nua thoaùt hieåu, ñöùng baät daäy, nhöõng sôïi toùc döïng ngöôïc treân ñaàu.
--- Con noùi sao? Satthuka ö? Teân ñaïi töôùng cöôùp aáy? Vaø tim con...?
--- Phaûi! naøng Bhadda cöùng coûi ñaùp: Cha oâi! Söï soáng cuûa chaøng chính laø söï soáng cuûa con. Cha phaûi cöùu chaøng. Ñoâi maét cuûa vò quan ñaïi thaàn ñaïi dieän nhö meâ saûng giaây laùt, nhöng vì thöông con, traùi tim oâng xoùt xa rung ñoäng.
--- Nhöng maø con ôi! Saùng mai y leân maùy cheùm roài, ta laøm sao cöùu ñöôïc?
Coâ gaùi thaáy cha meàm loøng, beøn ngoài daäy, ñoâi maét xanh töôi cöôøi, kheû oâm chieác ñaøu baïc pheáu cuûa cha.
--- Cha yeâu quyù! Tieàn baïc böôùc loït deã daøng vaøo caùc cöûa ñoùng kín. Noù laøm höõu lyù nhöõng caùi gì phi lyù, noù laø vò quan toøa vaïn naêng, tha toäi töû hình daãu ñaõ bò tuyeân aùn. Thöông con, cöùu con, cha chæ quaúng cho quyû aên moät chuùt xíu linh hoàn thoâi maø! Vò ñaïi thaàn röng gioït leä, töï nghó: Daãu coù maát moât nöûa linh hoàn ñeå ñaùnh ñoåi söï soáng cho con thì cuõng neân laém, huoáng hoà laø moät chuùt xíu thoâi.
Sau ñoù, oâng laáy tieàn baïc ñuùt loùt cho quan nguïc, vaø lính aùp giaûi, teân cöôùp Satthuka ñöôïc thaû ra moât caùch deã daøng.
Bhadda trang ñieåm röïc rôû choùi ngôøi baèng baûy loaïi ngoïc nuï cöôøi dòu hieàn nhö ñoùa hoa nôû trong cuoäc gaëp gôû laàn ñaàu vôùi Satthuka. Teân cöôùp nhö meâ ñi, nhöng baûy loaïi ngoïc trang ñieåm treân ngöôøi naøng Bhadda laïi caøng laøm cho y meâ hôn. Ñoâi maét cuûa Satthuka khoâng rôøi ñi ñaâu ñöôïc nöõa. Moät möu keá thaâm hieåm ñaõ ñeán vôùi haén. Y noùi:
--- Bhadda naøng hôûi! Vinh quang thay laø nhöõng haïnh phuùc baát ngôø naày. Soá meänh cuûa anh töø nay do em an baøy. Em laø Thöôïng Ñeá chí toân cuûa anh. Nhöng tröôùc khi chung höôûng haïnh phuùc, em haõy höùa khaû cho anh ñöôïc thoûa moät öôùc nguyeän chöa troøn.
--- Haõy noùi ñi! Satthuka! Con sö töû loâng vaøng cuûa em. Bhadda hôûi loøng daï, traùi tim naøng nhö nôû ra trong nuï hoa maøu hoàng thaém. Satthuka laø teân cöôùp vuõ phu nhöng coù hoïc, y hieåu taát caû nhöõng ñieàu aáy beøn noùi xa xoâi:
--- Moãi ngöôøi coù quyeàn coù moät tín ngöôõng, hay coù quyeàn khoâng coù moät tín ngöôõng naøo phaûi theá khoâng, naøng Bhadda trí tueä?
--- Phaûi roài Satthuka?
--- Nhö vaäy moãi ngöôøi voán coù moät vuøng ñaát thaùnh ôû beân trong taâm hoàn hay ôû ngoaøi taâm hoàn. Caùi ñoù laø töï do thieâng lieâng chöù, phaûi khoâng Bhadda--- con meøo dieãm leä cuûa anh!
--- Chí lyù thay! Satthuka.
--- Cho neân daãu laø moät teân cöôùp, nhöng cuõng coù moät vuøng ñaát thaùnh thieâng lieâng ñeå toân suøng vaø ngöôõng moä. Vuøng ñaát aáy ôû phía taây Vöông Xaù Thaønh, moïi ngöôøi thöôøng goïi laø Hoøn nuùi cuûa keû troäm, nhöng ñaây laø nôi toân thôø vò toå sö cuûa caùc anh, vò toå sö ñaïo taëc.
--- Vaø sao nöõa Satthuka?
--- Tröôùc khi bò baét, anh coù phaùt theä nhö sau, kính laïy vò toå sö chí thieâng chí kính! Con ñang laâm naïn, Ngaøi haõy cöùu con, Ngaøi haõy duøng moïi oai löïc laøm cho con thoaùt khoûi töû hình, con seõ ñeán leã taï Ngaøi 100 con cöøu, 100 deâ, cuøng vaøng baïc 10 maâm, Bhadda yeâu quyù! Neáu thöông anh, neáu muoán cuøng anh chung höôûng haïnh phuùc, em haõy giuùp anh thoûa nguyeän lôøi höùa thieâng lieâng aáy!
--- Haõy thöïc hieän ñi, Satthuka, lôøi höùa cuûa anh chính laø lôøi höùa cuûa em. Vaøng baïc khoâng phaûi laø haïnh phuùc. Caùi maø vaøng baïc ñaùnh ñoåi môùi laø haïnh phuùc.
Sau khi trieát lyù ba hoa nhö vaäy chaøng cuøng naøng mang leã vaät leân ñöôøng. Ñeán chaân Hoøn nuùi cuûa keû troäm, Satthuka cho toâi tôù trôû veà, chæ coù chaøng vaø naøng leo leân ñænh nuùi cao. Suoát cuoäc haønh trình Satthuka chaúng coù moät lôøi thaân aùi vôùi naøng. Ñoâi maét cuûa Satthuka nhö daùn chaët vaøo baûy loaïi ngoïc maø naøng trang ñieåm treân ngöôøi. Cho daàu naøng meät laõ hoaëc vaáp teù maø Satthuka vaãn khoâng nhìn thaáy huoáng hoà laø moät lôøi voã veà an uûi. Moät thoaùng nghi ngôø khôûi leân, Bhadda hoûi:
--- Satthuka, taïi sao chaøng laïi cho chuùng veà? Vaäy ai laø ngöôøi giöõ cöøu deâ vaø vaøng baïc?
Satthuka laàm lì khoâng noùi. Naøng ñaâu coù hieåu raèng thuû haï cuûa y ñaõ laøm vieäc aáy. Ñeán ñænh, saùt moât bôø vöïc Satthuka quay laïi:
--- Bhadda haõy côûi aùo ra!
Vò tieåu thô con quan ñaïi thaàn maët taùi ngaét, noùi khoâng ra lôøi:
--- Satthuka! Anh...Anh ñònh laøm gì?
--- Laøm gì nöõa! Ngöôøi ngoïc tuy quyù, nhöng khoâng quyù baèng baûy loaïi ngoïc maø ngöôøi ngoïc ñang mang treân ngöôøi. Ñöøng hoûi nöõa! Haõy côûi aùo ra vaø goùi taát caû ñoà trang ñieåm aáy laïi.
Ñeán ñaây thì Bhadda khoâng coøn lyù do gì maø khoâng hieåu, nhöng naøng cuõng hoûi:
--- Satthuka, em coù loãi gì vôùi chaøng? Phaûi chaêng yeâu chaøng laø moät caùi toäi hôû Satthuka? Baûy loaïi ngoïc naày...
--- Naøng töôûng ta mang baûy loaïi ngoïc ñoù laø ñeå cuùng döôøng vò toå cöôùp thieâng lieâng ôû nuùi naày chaêng? Thoâng minh nhö naøng maø cuõng coù luùc ngu si muø quaùng vaäy thay; vò toå sö töôùng cöôùp thieâng lieâng aáy chính laø ta ñaây Ha, ha, ha...
Bhadda vôùi tình yeâu cheát ngaét trong loøng: Söï thoâng minh böøng saùng nôi naøng nhö maët trôøi vöøa ra khoûi hang thaúm toái taâm. Traán tænh phi thöôøng, naøng noùi:
--- Vaäy thì Satthuka chaøng hôûi! Baûy loaïi ngoïc naày phaàn naøo cuûa chaøng vaø phaàn naøo cuûa em?
--- Cuûa ta heát.
Bhadda giaû vôø nhìn Satthuka moät caùch ñaám ñuoái ngaây daïi, roài thôû daøi noùi:
--- Vaäy thì chaøng hôûi! Daãu theá naøo em cuõng yeâu chaøng cho ñeán cheát. Tröôùc khi vónh bieät anh haõy cho em thoûa moät öôùc nguyeän cuoái cuøng.
--- Haõy noùi ñi--- Teân cöôùp böïc boäi noùi lôùn: Haõy noùi ñi coâ gaùi si tình ngu ngoác kia. Noùi roài cheát.
Bhadda caát gioïng thaûn nhieân:
--- Chaøng haõy cho pheùp em hoân chaøng vôùi nguyeân veïn baûy loaïi ngoïc trang ñieåm treân ngöôøi.
Satthuka cöôøi nhaït:
--- Thoâi nhanh ñi!
Theá laø naøng thöïc hieän ñöôïc möu keá. Naøng oâm hoân Satthuka daãu nhö oâm cuïc ñaù cuõng phaûi toû ra dòu daøng aâu yeám. Naøng hoân maét, hoân maù, roài laàn löôït hoân ñeán tai ñeán gaùy, phía sau löng. Duø laø teân töôùng cöôùp ñaõ maát heát nhaân tính, nhöng söï vuoát ve voøng tay thôm höông cuûa ngöôøi ngoïc, cuõng laøm cho y ngaây ngaát. Lôïi duïng cô hoäi hieám coù aáy, Bhadda duøng heát söùc bình sanh ñaåy teân cöôùp xuoáng vöïc thaúm tröôùc maët. Satthuka bieát ra thì ñaõ muoän roài. Thaân theå to lôùn cuûa y baêng baêng rôi xuoáng vaø ñaäp ñaàu vaøo ñaù, caây voïng leân nhö tieáng nuùi vaø moät hoài chaúng coøn taêm höôùng roài ñôøi moät teân cöôùp.
Moät vò thieân treân nuùi chöùng kieán töø ñaàu ñeán cuoái caâu chuyeän, caûm thaùn thoát leân baøi keä:
Möu keá töï möu keá
Keû aùc phaûi ñeàn toäi
Nhaân quaû laïnh luøng thay,
Bieát chaêng theá gian hôûi!
Naøng Bhadda thaáy loøng mình nguoäi laïnh nhö ñoùng tro taøn. Naøng ngoõ: Voâ voïng, doái traù, vaø roãng khoâng thay laø loøng ngöôøi--- laø tình yeâu! Traùi ñaéng vaø maät ñen ñaõ quyeän leân ñaàu löôõi ta. Ñôøi ngöôøi vui ít, khoå nhieàu. Töø raøy, ta khoâng coøn maët muõi naøo trôû laïi gia ñình nöõa.
Töø nuùi cao, queân baúng ngoaïi giôùi, naøng chìm trong tö duy suoát maáy ngaøy ñeâm. Töø nuùi cao, cuoäc phaûn tónh kyø laï ñaõ chuyeãn höôùng cuoäc ñôøi naøng. Bình minh hoâm kia, naøng ñöùng baät daäy nhö loaøi maõnh sö sau giaác nguû ngaøn naêm, naøng quaêng boû y trang ngoïc ngaø chaâu baùu, khoaùc manh aùo vaûi taàm thöôøng tìm thaày hoïc ñaïo.
Ñaàu tieân naøng ñeán moät nhoùm khoå haïnh phaùi Ni Kieàn Töû
--- Haõy cho toâi xuaát gia!
Chuùng toø moø nhìn co gaùi treû tuoåi daùng daáp tieåu thö khueâ caùc moät hoài roài noùi:
--- Pheùp tu khoù laém, nöõ nhaân tay yeáu chaân meàm nhö naøng laøm sao kham noãi cuoäc ñôøi gioù möa khoå aûi?
--- Toâi kham nhaãn ñöôïc.
--- Ñeán möùc ñoä naøo?
--- Vaøo haïng toái thöôïng!
Nhoùm khoå haïnh sö thaáy veû maët ñanh raén, aån tieàm moät nghò löïc saét theùp cuûa naøng, beøn chaáp thuaän. Vì naøng xuaát gia vaøo haøng toái thöôïng neân chuùng ñaõ nhoå töøng sôïi toùc cuûa naøng thay vì caïo baèng nöùa.
Y aùo raùch röôùi, maët maøy chaân tay ñaày maùu me vaø buøn ñaát ; naøng baét ñaàu hoïc hoûi giaùo lyù vaø thöïc haønh Con ñöôøng thoaùt khoå vôùi yù chí toái thöôïng. Tuy theá, moät thôøi gian sau khoâng coøn hoïc hoûi gì ôû ñaây ñöôïc nöõa, caùc baäc thaày cuûa chuùng baát löïc vaø boái roái tröôùc nhöõng caâu hoûi cuûa naøng.
--- Chaúng coù gì ñaëc bieät - naøng nghó. Caùi môù giaùo lyù laãn thöïc haønh naày chæ ñöa ñeán roãng khoâng vaø haï lieät, noù khoâng raønh reõ cho keû trí, noù chæ raønh cho keû ngu.
Töø ñaây naøng Bhadda lang thang töø xöù naày ñeán xöù khaùc ñeå tìm kieám, tham vaán caùc baäc minh sö. Naøng xuaát hieän tröôùc hoï nhö nhöõng gì saâu saéc cuûa trí tueä, noùi thaúng vaøo nhöõng toái taêm vaø ngu doát cuûa giôùi Baø La Moân truyeàn thoáng vaø kinh vieän. Khoâng ai tranh luaän noãi vôùi naøng. Coù nhöõng ñoáng caùt ñöôïc naøng vun leân roài caém ôû ñaây moät nhaùnh dieâm phuø ñeà (nhaønh döông lieãu) treân loái vaøo caùc thaønh. Ñaáy laø daáu hieäu thaùch thöùc khieâu chieán, luaän tranh cuûa naøng ñoái vôùi thieân haï ñaïo hoïc.
Suoát moät tuaàn nhö theá, nhaùnh dieâm phuø ñeà vaãn söøng söõng ngaïo maïn. Chaúng coù vò giaùo chuû minh sö naøo daùm nhoå leân ñeå chaáp nhaän cuoäc luaän chieán naày.
--- ÔÛ ñaây khoâng coù ngöôøi - naøng nghó "OÂi! Thieân haï meânh moâng nhöng ñaâu laø baäc thaày toái thöôïng, soi saùng con ñöôøng thoaùt khoå cho ta?"
Theá roài, Bhadda laïi nhoå leân...ñi phöông khaùc, treân loái ñi vaøo thò traán, laøng maïc, xöù naày, xöù kia, nhaùnh dieâm phuø ñeà cuûa naøng vaãn nghieãm nhieân baát khaû xaâm phaïm.
Ñaõ ngaøy thaùng tuyeát söông moøn moûi, hoâm kia naøng ñaõ du haønh Xaù Veä. Ñöùc Theá Toân luùc ñoù ñang thuyeát giaûng taïi tònh xaù Kyø Hoaøn, chuùng ñeä töû vaây quanh. Buoåi saùng toân giaû Xaù Lôïi Phaát ñaép y mang baùt ñi vaøo coång thaønh. Thaáy nhaùnh dieâm phuø ñeà treân ñoùng caùt treân cao, Ngaøi döøng chaân laïi.
--- Cuûa ai theá? Ngaøi hoûi moät ngöôøi.
--- Cuûa naøng Bhadda, moät khoå haïnh Ta Baø Ni Sö toái thöôïng. - Ngöôøi ta traû lôøi.
Toân giaû ña maét tìm kieám, khoâng bao xa döôùi coäi caây moät Ta Baø nöõ ñang ngoài kieát giaø, vôùi gaäy vôùi baùt beân chaân, dung saéc phi phaøm, cao ngaïo laïnh luøng.
Coù xöùng ñaùng cho ta nhoå nhaùnh caây ñeå tranh luaän chaêng? Ngaøi Xaù Lôïi Phaát thaàm nghó- Nhöng maø döôïc gì? Ích lôïi gì? Giaùo lyù toái thöôïng naày khoâng phaûi ñeå luaän chieán, ñaáu khaåu hôn thua taïi caùc ngaõ ba ñöôøng, nôi chôï buùa, nôi ñaùm ñoâng. Giaùo lyù naày, giaùo lyù voâ duïc, tòch tònh chæ ñeå daønh cho nhaân duyeân, keû coù tai, maét vaø trí tueä. Nghó xong, toân giaû böôùc ñi. Nhöõng keû hieáu söï xung quanh la leân:
--- Ñeä töû oâng Thích Ca Ñaïi Sa Moân thua roài!
--- Ta Baø Ni Sö khoå haïnh nghieãm nhieân voâ ñòch
Vaãn khoâng quay laïi, Toân giaû Xaù Lôïi Phaát caát gioïng ñieàm ñaïm vôùi ñaùm ñoâng: Chöa coù ai daùm ñaùnh baïi ta veà tö töôûng, kieán thöùc, trí tueä...laãn sôû chöùng... cho daãu laø caùc baäc minh sö, giaùo chuû...cho daãu laø vua quan, chö thieân, Phaïm thieân...huoáng hoà Ta baø Ni naày. Treân trôøi döôùi ñaát, duy nhaát chæ coù Ñöùc Toân Sö cuûa ta laø böïc thaày öu vieät vaø toái thaéng. nhöng thaät roãng khoâng vaø voâ vò laø nhöõng cuoäc tranh luaän, khaåu tranh, ñöôïc danh vaø maát danh naày chæ töï ta bieát laø ta thaéng hay baïi maø thoâi.
Toân giaû döôn chaân böôùc ñi, nhöng Ngaøi phaûi döøng laïi. Naøng Bhadda ñaõ ñeå yù ñeán vò Sa Moân treû tuoåi töø khi Ngaøi xuaát hieän. Naøng nghó: Chaúng coù ai mang veû ñeïp khaùc phaøm vaø thanh thoaùt ñeán theá! Chaøng Sa Moân treû tuoåi naày ñaõ laøm cho ta bò nhieáp phuïc bôûi dung maïo, daùng ñi, cöû chæ. Laïi caøng bò nhieáp phuïc hôn bôûi thaùi ñoä vaø ngoân ngöõ. Vaäy thì ngöôøi naày, ñaáng naày phaûi coù moät trí tueä phi thöôøng?
--- Ñöùng laïi, oâng Sa Moân! Naøng noùi-Neáu oâng khoâng töï yù nhoå nhaùnh dieâm phuø ñeà luaän chieán thì töï ta thaùch thöùc moät cuoäc luaän chieán vaäy.
--- Ñeå laøm gì hôûi Ta Baø Ni Sö?
Bhadda caát gioïng nhö tieáng vua loaøi chim giöõa nuùi cao:
--- Naøy chaøng Sa Moân ñaùng kính troïng, ta khao khaùt tri thöùc vaø hieåu bieát, laïi caøng khao khaùt hôn laø nhöõng tri thöùc vaø hieåu bieát daãn ñeán tòch laëng vaø chaân phuùc. Nhöng ñaõ moøn traùn, ta baø khaép theá gian, chöa ai cho ta moät caâu traû lôøi ñuùng ñaén, hoaøn haûo, chæ laø nhöõng tri thöùc phuø phieám roãng khoâng daãn ñeán ngu ñoän vaø haï lieät. ÔÛ nôi toân giaû, ta thaáy toaùt ra caùi gì khaùc theá, bieát ñaâu ñoù laø haøo quang trí tueä thöôïng ñaúng? Ta caàn bieát, vaäy haõy luaän tranh cuøng ta,
Toân giaû Xaù Lôïi Phaát töï nghó: Nghe noùi raèng tri thöùc cuøng lyù luaän cuûa naøng nhö löôõi dao saéc nhoïn ñi ñeán xöù naày xöù khaùc nhö choã khoâng ngöôøi. Ñöùc Theá Toân ñaõ giaùng theá, khi maët trôøi vöøa leân, khoâng coøn ai maø caàm ñeøn ñi giöõa ban ngaøy. Vaäy haõy nhieáp phuïc naøng. Ñaët naøng vaøo chaùnh ñaïo. Ñaët naøng vaøo quy giôùi. Ñaáy cuõng laø lôïi ích cho naøng, taêng tröôûng ñöùc tin cho töù chuùng vaø thaép leân ngoïn ñuoác trí tueä cuûa giaùo phaùp thuø thaéng voâ ñòch.
Theá laø toân giaû Xaù Lôïi Phaát cho nhoå nhaùnh dieâm phuø ñeà, baù caùo moät cuoäc tranh luaän seõ khôûi vaøo buoåi chieàu.
Naøng Bhadda nghó raèng cuoäc luaän chieán seõ khoâng mang laïi kheát quaû neáu nhö khoâng coù söï tham döï ñoâng ñuû cuûa Sa Moân, Baø La Moân, caùc taàng lôùp gia chuû, tröôûng giaû cuøng quaàn chuùng haâm moä. Vaõ chaêng ñaïi danh ñeä töû tröôûng cuûa Phaät cuøng vôùi lôøi ñoàn ñaõi veà Ta Baø Ni Sö khoå haïnh ñuû ñeå taïo moät côn loác hieáu kyø raàm roä.
Vôùi ñaïi y ngang vai, toân giaû Xaù Lôïi Phaát xuaát hieän giöõa ñaùm ñoâng nhö ngoâi sao röïc rôõ, vaøng choùi, khuoân maët bình an, töï tin ñeán ñoä laøm cho naøng Bhadda phaûi rung ñoäng.
Laàn ñaàu tieân naøng caûm thaáy sôï haõi tröôùc moät ñoái thuû treû tuoåi. Tuy theá naøng ñaõ traán tónh kòp thôøi, laáy laïi baûn laûnh ñeå ñi vaøo cuoäc tranh luaän coù moätkhoâng hai naày.
--- Thöa toân giaû, naøng noùi --- Tröôùc tieân toâi xin ñöôïc hoûi cuoäc tranh luaän naày laäp ngoân ôû ñaâu? Laäp yù ôû ñaâu? Laäp nghóa ôû ñaâu? Xin Ngaøi cho bieát?
Chæ moät caâu hoûi môû ñaàu, ñaùm ñoâng quaàn chuùng ñaõ nín thôû, hoài hôïp. Chæ moät caâu hoûi ngöôøi ta ñaõ tieân lieäu cuoäc ñuïng ñoä seõ haøo höùng cho tri thöùc vaø luaän lyù döôøng bao. Chaøng Sa Moân kia quaù treû tuoåi, quaù non nôùt, sôï raèng chæ moät caâu naày thoâi chaøng seõ xin ruùt lui, ñaàu haøng voâ ñieàu kieän.
Nhöng kìa. Khuoân maët vò Sa Moân vaãn bình an töï taïi vaø döôøng nhö treân moâi coù thoaùng nuï cöôøi.
--- Naøy Ni Sö khoå haïnh -Toân giaû Xaù Lôïi Phaát chaäm raõi ñaùp--- Baàn ñaïo xin ñöôïc traû lôøi.
--- Ngoân laäp taïi yù, yù laäp taïi nghóa, nghóa laäp taïi ngoân. Noù töông quan, laäp, duyeân khôûi laäp. Caùi naày sanh thì caùi kia sanh, caùi naày dieät, thì caùi kia dieät, thöa baø.
OÀ! Moïi ngöôøi chôït reo leân moät tieáng thoaûi maùi, bôûi caâu hoûi döôøng nhö kieâu kyø, toái taêm, khoù hieåu. Caâu traû lôøi khoâng nhöõng chính xaùc maø laøm cho caâu hoûi trôû neân saùng nghóa hôn. Naøng Bhadda giaät thoùt mình, naøng khoâng thaáy moät khe hôû naøo, daàu chæ baèng sôïi toùc ñeå ñaû phaù noù. Tuy theá, seõ tung ra nhöõng caâu hoûi hoùc buùa, khoâng coù ñöôøng maø ñoùn ñôû, naøng nghó:
--- Toân giaû ñaõ ñaùp raát tuyeät vôøi--- naøng noùi--- Vaäy giôø xin ñöôïc hoûi:
--- Toâi ñang haân haïnh noùi chuyeän vôùi ai ñaây? Ñoù laø caâu hoûi thöù hai.
--- Caâu hoûi naøy ñaùng lyù baàn ñaïo khoâng traû lôøi--- Ngaøi Xaù Lôïi Phaát noùi--- vì noù thuoäc lyù luaän, phuø phieám luaän, khoâng ñöa ñeán yeám ly giaùc ngoä thaéng trí, nieát baøn. Nhöng Ta Baø Ni Sö ñaõ hoûi, baàn ñaïo seõ traû lôøi cho tuyeät baët moïi tö duy töông töï, laøm cho roãng khoâng moïi tri thöùc xa rôøi muïc ñích thöïc teá cuûa Sa Moân haïnh. Moïi caâu hoûi ñi sau cuõng theá. Naøng Bhadda! Baây giôø baàn ñaïo xin ñöôïc vaøo caâu traû lôøi. Ngöôøi ta goïi baàn ñaïo laø Xaù Lôïi Phaát! Haõy nghe cho kyõ ñaây! Giaùo phaùp cuûa ñöùc Theá Toân soi roïi caùi roãng khoâng cuûa caùc phaùp, daãu taâm hay vaät, laøm cho voâ töï tính moïi thöïc taïi tính, laøm cho voâ ngaõ tính moïi höõu toàn daãu laø Atman, Brahman hay ñaïi ngaõ. Haõy nghe cho kyõ ñaây!
Giaùo lyù aáy khoâng tröôøn uoán nhö con löôn, khoâng cheû sôïi toùc laøm tö, khoâng sôï keït treân ngoân ngöõ raèng ñaây laø thöôøng kia laø ñoaïn, giaùo lyù aáy daønh cho ngöôøi tu chöùng, keû coù trí nghe aét hieåu. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Khoâng nhöõng laø Xaù Lôïi Phaát, caùi teân goïi giaû danh nhaèm chæ vaøo caùi thöïc. Nhöng moïi caùi thöïc aáy, daãu laø Saéc, Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc phaûi ñöôïc nhìn cho roõ raøng baèng trí tueä nhö thöïc, nhö chôn laø noù khoâng phaûi ta, khoâng phaûi laø ta, khoâng phaûi cuûa ta, khoâng phaûi töï ngaõ cuûa ta. Naøy naøng Bhadda! Caâu hoûi cuûa naøng thuoäc lyù luaän roãng khoâng phuø phieám, caâu traû lôøi cuûa baàn ñaïo ñaõ ñaët chuùng treân thöïc teá, chaùnh ñaïo, haõy nghe vaø haõy thoï trì.
--- Chöa ai daùm töï tin nhö theá Naøng Bhadda thaàm nghó. Ngöôøi naày ñaõ coù saün nhöõng caùi keát luaän ôû ñaâu ñoù, nhö töø moät kho taøng, baây giôø chæ vieäc ñöa ra, khoâng caàn döïa theo moät suy luaän naøo ñoù cuûa sôû tri. Tuy theá moïi khe hôû ñeàu ñöôïc bòt kín. Y coù tu chöùng cuûa mình. Vaäy thì ta seõ hoûi ngay nôi caùi thöïc aáy.
--- Naøy oâng Sa Moân! Caâu traû lôøi cuûa oâng chaúng phaûi xa laï gì. Ta ñaõ töøng nghe nhöõng con veït cuõng ñaõ hoùt leân nhö theá, chæ coù ñieàu oâng töï tin vaø vöõng chaõi hôn, do oâng coù caùi thöïc ôû nôi söï tu chöùng cuûa mình.Haõy nghe ñaây! Baây giôø ta seõ hoûi ngay chính nôi caùi thöïc aáy. Hy voïng raèng oâng khoâng tröôøn uoán nhö kieåu laø khoâng phaûi ta, khoâng phaûi cuûa ta. Hy voïng raèng oâng traû lôøi khaùc, giaûn dò vaø uyeân aùo hôn. Haõy nghe ñaây! Ñaây laø caâu hoûi thöù ba. Caùi thöïc aáy coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái hay khoâng, coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái? Haõy traû lôøi ngay ñi. Haõy traû lôøi maø ñöøng huûy hoaïi ngoân ngöõ, nhö dao cheùm nöôùc.
--- Naøy naøng Bhadda!--- Toân giaû Xaù lôïi Phaát vaãn kieân ñònh nhö phong thaùi cuûa con maûnh sö--- chaúng caàn phaûi lôùn loái nhö theá. Haõy nghe ñaây, neáu caùi thöïc aáy maø coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì caùi thöïc aáy chæ laø khoå ñau, nhieät naõo, töû sanh. Neáu caùi thöïc aáy khoâng coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì ñoàng nghóa vôùi hö voâ, caùi khoâng thöïc höõu, caùi voâ töï tính, caùi ngoang khoâng nieát baøn.
Naøy naøng Bhadda, haõy nghe ñaây! Ñaây laø caùi dao cheùm nöôùc nhö naøng muoán. Caùi thöïc aáy laø caùi saùng suoát, maët trôøi ñaïi hueä. Caùi thaáy töø taâm, trí, tö töôûng trí maø coù, töø tueä, tueä minh, caùi tueä minh aáy noù coù trong taâm cuûa baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn, keû ñaõ ñoaïn taän laäu, hoaëc giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo ; naøy naøng Bhadda cöù nhö theá maø thoï trì!
--- Chöa theå thoï trì ñöôïc--- Ta Baø Ni chôït heùt leân nhö con thuù bò töû thöông--- Ta chöa chaáp nhaän ñieàu aáy, hôûi oâng Sa Moân ñaïi ngoân kia. Haõy nghe ñaây! Ñaây khoâng phaûi laø caâu hoûi thöù tö maø ñaây chæ laø phaûn vaán. OÂng noùi raèng coù moät caùitueä minh, xin loãi toâi coù laàm chaêng, moät caùi tueä minh? Vaêy thì giaùo lyù voâ ngaõ, voâ töï tính cuûa Ñöùc Toân Sö cuûa oâng seõ khoâng coøn choã ñöùng, baát khaû laäp, baát khaû thuyeát, vaø noù ñaõ maâu thuaãn töï tieàn caên? Vaäy phaûi traû lôøi laøm sao cho keû hoïc nöõ Ta Baø khoå haïnh naày: moät giaùo thuyeát thöôøng kieán vaäy kia?
--- Haõy bình tónh! Haõy bình tónh! Naøy naøng Bhadda ñöøng töï buoäc vaøo mình nhöõng thaèng thuùc! Ñöøng töï bòt maét tröôùc ngoïn ñeøn saùng suoát töï taâm. Haõy nghe ñaây! Cho baàn ñaïo hoûi moät caâu, vôùi moät caâu thoâi naøng seõ töï giaûi quyeát cho chính mình. Caâu hoûi nhö theá naày: Caùng cuûa ngoïn ñeøn tröôùc maét noù thöôøng hay noù ñoaïn.
--- Chaúng phaûi thöôøng--- Naøng nghó--- Thöôøng sao ñöôïc khi noù sinh dieät töøng giaây töøng khaéc! Chaúng phaûi ñoaïn, ñoaïn sao ñöôïc khi noù ñang hieän höõu!
Thaáy naøng Bhadda im laëng, toân giaû Xaù Lôïi Phaát tung caâu hoûi thöù hai:
--- Naøy naøng Bhadda! ñaây laø caâu hoûi thöù hai nhaèm gôïi yù cho naøng ñeå naøng böôùc ra khoûi caùi laån quaån, loanh quanh cuûa caùc luaän lyù Thöôøng, ñoaïn, coù, khoâng. Ñaây laø caâu hoûi:Thuôû naøng 5 tuoåi, naøng thaáy moät boâng hoa. Thuôû 30 tuoåi naøng thaáy moät boâng hoa. Naøng coù thay ñoåi caùi hoa daãu coù khaùc, quan nieäm ñeïp xaáu daãu coù khaùc, nhöng caùi thaáy cuûa naøng coù thay ñoåi khoâng?
--- Khoâng theå thay ñoåi, thöa toân giaû.
--- Noù chaúng phaûi laø thöôøng khoâng?
--- Baát khaû thuyeát --- Naøng Bhadda buoäc mieäng traû lôøi nhö vaäy roái töï nghó: Ta ñaõ töï troùi mình, vaäy thì haõy vuøng vaãy khi coøn vuøng vaãy ñöôïc. Gaõ Sa Moân naày ñaõ buûa vaây ta baèng moät chieác löôùi quaù kieân coá vaø quaù chaët cheû. Nhöng deã gì ta chòu haï phong.
--- Khaù laém, naøy oâng Sa Moân haõy nghe ñaây! Ta seõ chòu döøng vôùi oâng chung moät vuøng ñaát. Maët ñoái maët ñeå troå taøi sôû tri Ta taïm thôøi chaáp nhaän caùi thuyeát tuïeâ minh aáy, nhöng ta muoán hieåu caùi sôû tri veà baäc A La Haùn ôû nhieàu phöôngdieän khaùc nhau. Vò aáy laøm theá naøo böôùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû.
--- Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém. Baäc A La Haùn khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi, vò aáy ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû! Naøy naøng Bhadda caùi ñaùp soá aáy thaäm thaâm vi dieäu, vi teá, vöôït ngöõ ngoân, vöôït suy luaän, daønh cho keû trí, keû thaâm ñaïi phaùp, daønh cho keû tu chöùng. Coù leân ñöôøng ai aên môùi bieát no, chöù khoâng phaûi ñeå cho naøng--keû ngoaïi gio, keû ñöùng ngoaøi cuoäc, keû vôùi tri thöùc thuaàn tuùy--muoán duøng caùi hieåu bieát noâng caïn, caùi töï ngaõ kieâu caêng vaø ña duïc cuûa mình, ñeå naém baét caùi sieâu vieät khoâng thôøi gian, caùi baát töû, caùi chaân phöùc, caùi nieát baøn voâ duïc vaø tòch tònh. Naøy naøng Bhadda!
Naøy naøng Bhadda! Naøng coù kham nhaãn tòch laëng ñeå laéng nghe nhöõng lôøi nhö vaäy khoâng?
Ta Baø Ni Sö töùc giaän ñeán tím maët, run laåy baåy, nhöõng lôøi nhöõng chöõ kia nhö löôõi kieám taøn baïo ñuïc khoeùt vaøo tim caät naøng. Tuy theá, vôùi traán tónh phi thöôøng, naøng móm cöôøi:
--- Chôù coù nöông tay, thöa toân giaû--- Naøng noùi--- Taïm thôøi ta chaáp thuaän raèng ñieàu ñoù laø coù thöïc, nhöng ñieàu ñoù thuoäc vuøng ñaát khaùc, tö duy khaùc, quan nieäm khaùc, ta khoâng bieát laáy gì kieåm chöùng. Baây giôø toân giaû coù daùm böôùc qua vuøng ñaát cuûa toâi, thuoäc giaùo lyù khaùc, ñeå ñi cho cuøng taän chaân trôøi sôû tri?
--- Daùm laém--- Ngaøi Xaù Lôïi Phaát bình tónh traû lôøi--- Laø ñeä töû cuûa Ñöùc Toân Sö voâ naêng thaéng, ta saün saøng luaän tranh, khoâng khoan nhöôïng baát cöù moät giaùo phaùp naøo trong thieân haï. im laëng thì im laëng nhö chaùnh phaùp, noùi naêng thì noùi naêng nhö chaùnh phaùp. Ñaây laø chaân ngoân cuûa caùc ñeä töû Ñöùc Toân Sö.
Theá laø naøng Bhadda baét ñaàu hoûi, Ngaøi Xaù Lôïi Phaát tuaàn töï traû lôøi. Ñaàu tieân naøng mang ra ba taäp Pheä Ñaø, ñaët nhöõng caâu hoûi thuoäc laõnh vöïc tri thöùc thuaàn tuùy. Töø chöông kinh vieän, truyeàn thoáng, ngay caû danh nghóa leã nghi, giöõ nguyeân chuù giaûi ngöõ phaùp, vaên phaïm, lòch söû. Ngöôøi hoûi ñaõ chöùng toû moät tri thöùc quaõng baùc thaâm saâu. Ngöôøi traû lôøi laïi caøng chöùng toû thoâng hoäi vaán ñeà moät caùch minh baïch. Nhöõng ñieàu thuaän theá luaän, ñaïi nhaân töôùng, chieâm tinh, thieân vaên, ñòa lyù, buøa chuù. Ngaøi Xaù Lôïi Phaát laïi caøng chöùng toû cho naøng Bhadda Thaáy roõ söï ngheøo naøn, hôøi hôït noâng caïn, thoâ thieån cuûa mình.
Ngaøi khoâng nhöõng hieåu qua danh lyù maø coøn laø nhaø baùc hoïc veà chuùng ñeán coäi nguoàn. Hôn nöõa ñieàu quan troïng vaø ñaùng noùi hôn, Ngaøi ñaõ quaúng chuùng maø ñi nhö quaúng moät môù gieû raùch...Töøng vaán ñeà, töøng vaán ñeà...töøng luùc, töøng teá nhò, khoù naém baét vaø khoù laõnh hoäi. Noù ñi töø gaàn ñeán xa, xa ñeán voâ taän. Töø voâ taän noù trôû veà vaø nhoû laïi nhö vi traàn nhö maûnh lau vi traàn, hö khoâng, tö töôûng taâm nieäm, saùt na...
Thính chuùng baøng hoaøng, ngô ngaån naøng Bhadda baøng hoaøng ngaån ngô. Naøng khoâng bieát hoûi gì nöõa. Naøng khoâng coøn nhìn thaáy moät ñoám löûa naøo nöõa khi maët trôøi kia ñaõ choùi loïi. Naøng ñaõ hoaøn toaøn bò nhieáp phuïc.
Toân giaû Xaù Lôïi Phaát vôùi thieân nhaûn, Tha taâm thoâng, thaáy roõ taâm ñòa naøng, ñöa ra moät caâu hoûi keát thuùc. Moät caâu hoûi vöùt boû sôû tri ñeå daãn naøng veà vôùi giaùo lyù thieát thöïc hieän taïi.
--- Baây giôø tôùi phieân ta hoûi, naøy naøng Ta Baø Ni Sö khoå haïnh: Theá naøo goïi laø Moät?
Thôøi gian laëng leû troâi qua khi caâu hoûi ñöôïc ñaët xuoáng. Quaàn chuùng nín hôi, ngheït thôû. Vöøng traùn naøng Bhadda töøng haït moà hoâi to baèng haït baép khoâng ngôùt tuoân ra. Maùi toùc luùn phuùn ñaõ baét ñaàu ñieåm baïc. Moät trieäu kieáp tö duy cuõng khoâng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi taàm thöôøng, giaûn dò kia. Chæ vôùi moät caâu hoûi maø naøng Bhadda cuûa chuùng ta ñaõ giaø ñi ngaøn naêm.
--- Naøy naøng Bhadda! Naøng hoûi ta moät caâu, möôøi caâu, traêm caâu, ta ñaõ traû lôøi naøng ñaày ñuû caû chaëng ñaàu, chaêng giöõa, chaëng cuoái, theá maø ta chæ hoûi moät caâu, naøng cuõng khoâng traû lôøi ta Moät laø gì? Moät laø theá naøo? Maø naøng cuõng khoâng hieåu, khoâng bieát. Theá maø naøng laïi ñoøi bieát cho kyø ñöôïc coå kim thieân haï söï, ñoøi hieåu cho heát chuyeän treân trôøi döôùi ñaát. Kinh nhö nuùi, chöû nhö röøng...theá ñaáy! Laø trí tueä cuûa ngöôøi ñi caém nhaùnh dieâm phuø ñeà khaép caû thieân haï.
Nhö thaân caây bò chaët ñöùt, naøng Bhadda chôït phuû phuïc xuoáng beân chaân baäc trí tueä baäc nhaát.
--- Kính laïy toân giaû con chòu thoâi, khoâng moät caâu hoûi naøo maø con daùm traû lôøi nöõa. Vôùi moät töï ngaõ keânh kieäu voâ tö, con ñaõ ñi ñaùnh troáng khaép cöûa moïi nhaø, ñeå baây giôø bieát raèng ñaát trôøi voâ löôïng. Toân giaû ñaõ kham nhaãn, töø bi soi saùng cho con, chæ ñöôøng cho con, ñem ñeøn vaøo trong boùng toái ñeå ai coù maét coù theå nhìn thaáy saéc. Cuõng vaäy, xin Ngaøi xaù toäi coáng cao ngaû maïn cuûa con, cho con troïn ñôøi quy ngöôõng.
Naøng Bhadda phuû phuïc naêm voùc saùt ñaát. Quaàn chuùng reo hoø. Chö thieân hoan hyû.Ngaøi Xaù Lôïi Phaát chôït ñöùng cao 10 taàm thoát noát, thoø tay ñuïng maët trôøi, maët traêng, caát gioïng phaïm aâm vôùi taâm tuyeät haûo:
--- Naøy hôûi Bhadda! möøng thay cho naøng vöùt boû ñöôïc sôû tri vaø töï ngaõ, möøng thay cho naøng thöùc tónh sau ñeâm tröôøng moäng, heù môû con maét phaùp ñeå thaáy roõ giaùo lyù voâ duïc thöïc tieån, thaäm thaâm, coù khaû naêng laøm yeân laëng khoå ñau, phieàn naõo. Haõy höôùng ñeán Ñöùc Toân Sö cuûa ta cuøng taêng chuùng thaùnh haïnh.Baäc cao caû ñang ôû taïi tònh xaù Kyø Hoaøn. Naøng haõy ñeán nghe phaùp roài quy y vôùi Ngaøi.
Sau ñoù naøng Bhadda ñeán kyø vieân ñaûnh leã Ñöùc Phaät roài ngoài neùp moät beân phaûi leû. Thaáy caên cô naøng ñaõ thuaàn thuïc, Ñöùc Theá Toân chæ noùi vaén taét moät keä:
Daàu noùi ngaøn caâu keä,
Nhöng khoâng chuùt lôïi ích
Toát hôn noùi moät caâu
Nghe xong ñöôïc tònh laïc.
Vaø töùc khaéc, ngay saùt na aáy, naøng Bhadda ñaõ chöùng quaû A La Haùn vôùi phaùp Tín Thoï, nghóa laø tín thoï.
Ñöùc Theá Toân töï thaân trao ñaïi giôùi cho naøng. Naøng Bhadda ñöôïc bieát laø vò tyø kheo A La Haùn im laëng, thieàn duyeät vaø ñi ta baø caû khaép quoác Ñoä.
Lyù Giaûi:
Caâu 1.
Hoûi: Cuoäc tranh luaän naày laäp Ngoân ôû ñaâu? Laäp Y Ù ôû daâu? Laäp Nghóa ôû ñaâu?
Ñaùp: Ngoân laäp taïi Y Ù, Y Ù laäp taïi Nghóa, Nghóa laäp taïi Ngoân. Noù töông quan laäp, duyeân khôûi laäp. Caùi naày sanh thì caùi kia sanh, caùi naày dieät thì caùi kia dieät.
* Caâu naày noùi leân lyù Duyeân Khôûi, thöïc taïi do nhaân duyeân kieán laäp.
Caâu 2.
H: Toâi ñang haân haïnh noùi chuyeän vôùi ai ñaây?
Ñ: Ngöôøi ta goïi baàn ñaïo laø Xaù Lôïi Phaát. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Giaùo phaùp cuûa ñöùc Theá Toân Sö roïi caùi roãng khoâng cuûa caùc phaùp, daãu Taâm hay Vaät, laøm cho voâ töï tính moïi thöïc taïi tính, laøm cho voâ ngaû tính moïi höõu toàn, daàu laø Atman, Brahman hay Ñaïi Ngaû. Haõy nghe ñaây!
Giaùo lyù aáy khoâng tröôøn uoán nhö con löôn, khoâng cheû sôïi toùc ra laøm tö, khoâng keït treân ngoân töø raéng ñaây laø thöôøng raèng kia laø ñoaïn, giaùo lyù aáy daønh cho ngöôøi tu chöùng, keû coù trí nghe aét hieåu. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Khoâng nhöõng laø Xaù Lôïi Phaát, caùi teân goïi giaû danh nhaèm chæ vaøo caùi thöïc, nhöng moïi caùi thöïc aáy, daãu laø saéc thoï töôûng haønh thöùc phaûæ ñöôc nhìn cho roõ raøng baèng trí tueä nhö thöïc, nhö chôn, laø noù khoâng phaûi laø ta, khoâng phaûi cuûa ta, khoâng phaûi töï ngaû cuûa ta. Naøy naøng Bhadda! Caâu hoûi cuûa naøng thuoäc lyù luaän roãng khoâng phuø phieám, caâu traû lôøi cuûa baàn ñaïo ñaõ ñaët chuùng treân thöïc teá, chaùnh ñaïo, haõy nghe vaø thoï trì.
**--- Caâu hoûi veà Ngaõ naày ñöôïc Ngaø Xaù Lôïi Phaát giaûi nghóa raát roõ raøng. Xaù Lôïi Phaát laø moät thöïc taïi gæaû laäp, ngay trong noù coù caùi thöïc. Thöïc töôùng cuûa thaân nguõ uaån laø khoâng.Saéc khoâng khaùc khoâng....Theå khoâng cuûa thaân nguõ uaån laø thöïc töôùng cuûa noù.
Caâu 3.
H: Naøy oâng Sa Moân! Caâu traû lôøi cuûa oâng chaúng phaûi xa laï gì. Ta ñaõ töøng nghe nhöõng con veït cöõng ñaõ hoùt leân nhö theá, chæ coù ñieàu oâng töï tin vaø vöõng chaõi hôn, do oâng coù caùi thöïc ôû nôi söï tu chöùng cuûa mình. Haõy nghe ñaây! Baây giôø ta seõ hoûi ngay chính nôi caùi thöïc aáy. Hy voïng raèng oâng khoâng tröôøn uoán nhö kieåu laø khoâng phaûi ta khoâng phaûi cuûa ta! Hy voïng raèng oâng traû lôøi khaùc, giaûn dò vaø uyeân aùo hôn. Haõy nghe ñaây! Caùi thöïc aáy coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái hay khoâng? Coøn ñònh luaät chi phoái? Haõy traû lôøi ngay ñi. Haõy traû lôøi ñöøng huûy hoaïi ngoân ngöõ, nhö dao cheùm nöôùc.
Ñ: Naøy naøng Bhadda! Neáu caùi thöïc aáy maø coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì caùi thöïcaáy chæ laø khoå ñau, nhieät naõo, töû sanh. Neáu caùi thöïc aáy khoâng coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì ñoàng nghóa vôùi hö voâ, caùi khoâng thöïc höõu, caùi voâ töï tính, caùi ngoang khoâng nieát baøn.
Naøy naøng Bhadda, haõy nghe ñaây! Ñaây laø caùi dao cheùm nöôùc nhö naøng muoán. Caùi thöïc aáy laø caùi saùng suoát, maët trôøi ñaïi hueä. Caùi thaáy töø Taâm, Trí, tö töôûng Trí maø coù, töø tueä, tueä minh aáy noù coù trong taâm cuûa baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn, keû ñaõ ñoaïn taän laäu, hoaëc giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo, naøy naøng Bhadda cöù theá maø thoï trì!
***-- Caâu naày Xaù Lôïi Phaát giaûi minh hai loaïi thöïc taïi. Thöïc taïi töông ñoái laø thöïc taïi giaû laäp hay tuøy thuoäc nhö khoå ñau, nhieät naõo, sanh töû v.v...ñeàu phaûi bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái. Coøn thöïc taïi tuyeät ñoái, khoâng sanh khoâng dieät, töï noù ñaøy ñuû, khoâng coù gì aùp ñaët leân noù nhö hö khoâng, voâ töï tính v.v..., neân noù khoâng bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái. Thöïc taïi tuyeät ñoái cuõng laø thieät taùnh giaùc (tueä minh). Cho neân, ñoái vôùi caùc baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn, hoaëc nhöõng keû ñaõ giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo, hoaëc keû coù trí, thì trong taâm hoï coù caùi saùng suoát, caùi tueä minh, caùi thöïc taïi tuyeät ñoái, maø caùi thöïc taïi tuyeät ñoái naày khoâng bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái.
Caâu phaûn vaán.
--- Ta Baø Ni chôït theùt leân nhö con thuù bò töû thöông: chöa theå thoï trì ñöôïc! Ta chöa chaáp nhaän ñieàu aáy, oâng Sa Moân ñaïi ngoân kia. Haõy nghe ñaây! Ñaây khoâng phaûi laø caâu hoûi thöù tö maø ñaây chæ laø phaûn vaán. OÂng noùi raèng coù caùi tueä minh, xin loãi toâi coù laàm chaêng, moät caùi tueä minh? Vaêy thì giaùo lyù voâ ngaû, voâ töï tính cuûa ñöùc Theá Toân Sö cuûa oâng seõ khoâng coøn choã ñöùng, baát khaû laäp, baát khaû thuyeát vaø noù ñaõ maâu thuaån töø tieàn caên? Vaäy phaûi traû lôøi laøm sao cho keû hoïc nöõ Ta Baø khoå haïnh naày: moät giaùo lyù thöôøng kieán vaäy kia?
--- Haõy bình tónh! Haõy bình tónh! Naøy naøng Bhadda ñöøng töï buoäc mình vaøo nhöõng thaèng thuùc! Ñöøng bò bòt maét tröôùc ngoïn ñeøn saùng suoát töï taâm. Haõy nghe ñaây! Cho baàn ñaïo hoûi moät caâu, vôùi moät caâu thoâi naøng seõ töï giaûi quyeát cho chính mình. Caâu hoûi nhö theá naøy: Caùng cuûa ngoïn ñeøn tröôùc maét noù thöôøng hay ñoaïn?
--- Chaúng phaûi thöôøng--- Naøng nghó--- Thöôøng sao ñöôïc khi noù sinh dieät töøng giaây töøng khaéc! Chaúng phaûi ñoaïn, ñoaïn sao ñöôïc khi noù ñang hieän höõu!
Thaáy naøng Bhadda im laëng, toân giaû Xaù Lôïi Phaát tung caâu hoûi thöù hai:
--- Naøy naøng Bhadda! Thuôû naøng 5 tuoåi, naøng thaáy moät boâng hoa. Thuôû naøng 30 tuoåi naøng thaáy moät boâng hoa. Naøng coù thay ñoåi daãu caùi hoa coù khaùc, quan nieäm ñeïp xaáu coù khaùc, nhöng caùi thaáy cuûa naøng coù thay ñoåi khoâng?
--- Khoâng theå thay ñoåi, thöa toân giaû.
--- Noù chaúng phaûi thöôøng khoâng?
***-- Caâu naày taû taùnh thaáy vaø caùi bò thaáy. Taùnh thaáy thöôøng haèng baát bieán, ñoù laø naêng tri. Caùi bò thaáy hay ñoái töôïng laø nhöõng thöïc taïi giaû laäp, hay thay ñoåi, voâ thöôøng töùc laø caùi sôû tri.
Caâu 4.
H: Ta muoán hieåu caùi sôû tri veà baäc A La Haùn ôû nhieàu phöông dieän khaùc nhau. Vò aáy laøm theá naøo böôùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang xieát chaûy?
Ñ: Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém. Baäc A La Haùn khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi, vò aáy ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû! Naøy naøng Bhadda, caùi ñaùp soá aáy thaäm thaâm vi dieäu, vi teá, vöôït ngöõ ngoân vöôït suy luaän, daønh cho keû trí, keû thaâm ñaïi phaùp, daønh cho keû tu chöùng. Coù leân ñöôøng ai aên môùi bieát no, chöù khoâng ñeå cho naøng --- keû ngoaïi giaùo, keû ñöùng ngoaøi cuoäc, keû vôùi tri thöùc thuaàn tuùy --- muoán duøng caùi hieåu bieát noâng caïn, caùi töï ngaû kieâu caêng vaø ña duïc cuûa mình, ñeå naém baét caùi sieâu vieät khoâng thôøi gian, caùi baát töû, caùi chaân phuùc, caùi nieát baøn voâ duïc vaø tòch tònh. Naøy naøng Bhadda! Naøng coù ñuû kham nhaãn tòch laëng ñeå laéng nghe nhöõng lôøi nhö vaäy khoâng?...
****--Caâu thöù tö naày dieãn taû raát thaâm dieäu veà thieät taùnh giaùc trong hai giai ñoaïn, haøng phuïc voïng taâm vaø an truï taâm.
Hoûi: Laøm theá naøo ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang xieát chaûy?
Traû lôøi: Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém ; cho neân, khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang chaûy xieát.
*-Böôùc tôùi: tieán veà phía tröôùc maët: töông lai, khoaûng khoâng gian phía tröôùc.
Böôùc tôùi laø laên troâi theo thôøi gian huyeãn hoùa, hay laên troâi theo traàn caûnh giaû laäp. Böôùc tôùi laø laên troâi theo söï vaät huyeãn hoùa, nhaân duyeân chaèng chòt, sanh töû luaân hoài khoå ñau phieàn naõo. Phuû ñònh töông lai (böôùc tôùi) vaø phuû ñònh quaù khöù (döøng laïi) laø Trung Ñaïo, laø vöôït khoûi Thôøi Khoâng.
Khoâng böôùc tôùi laø giai ñoaïn ñaàu cuûa nhaän thöùc ñuùng ñoái töôïng giaû laäp vaø khoâng chaïy theo nhöõng aûo töôûng töùc laø giaûi thoaùt ñöôïc khoå ñau vaø phieàn naõo (phuû ñònh nhöõng söï vaät giaû laäp).
Khoâng böôùc tôùi laø tri thöùc ñuùng ñöôïc thöïc taïi giaû laäp, ñoù laø söï hieåu bieát suoâng. Trong giai ñoaïn naày chæ thaáy moïi söï giaû voïng laø khoâng thaät maø traùnh noù ñi, thì traïng thaùi taâm luùc baáy giôø thanh thaûn, khoâng coøn baän bòu, dính daùng gì ñeán phieàn naõo khoå ñau.Tuy nhieân, tri cuõng chöa ñuû maø caàn phaûi haønh.Tröôùc tieân, khai môû ñöôøng ñi ñeán theá giôùi chôn thaät, thaáy ñöôïc con ñöôøng roài töùc laø giai ñoaïn khai thò cuûa tri thöùc. Ñeán giai ñoaïn haønh, thì phaûi ngoä nhaäp nhö phaûi ñi thì môùi ñeán, ai aên môùi no. Tri thöùc ñuùng thöïc taïi giaû laäp vaø phaûi theå nhaäp thöïc töôùng cuûa thöïc taïi giaû laäp ñoù, laø hai giai ñoaïn giaùc ngoä nieát baøn tuyeät ñoái. Ñoù laø tröïc nhaän ngay theå khoâng cuûa söï vaät.Saéc khoâng khaùc khoâng, Ñöa taát caû thöïc taïi giaû laäp vaøo thöïc taïi tuyeät ñoái maø khoâng coøn thaáy thöïc taïi giaû laäp ñoù nöõa.
* Döøng laïi: Chaän gioøng thôøi gian phía sau löng, laø quaù khöù. Döøng laïi laø truï vaøo caùi thöïc taïi giaû laäp (quaù khöù) maø chìm ñaém trong voïng töôûng trieàn mieân, trong sanh töû luaân hoài cuûa gioøng soáng ñang xieát chaûy theo thôøi gian khoâng ngöøng.
Khoâng döøng laïi laø khoâng truï vaøo quaù khöù cuõng nhö khoâng truï vaøo taát caû caùc choã, vaøo caùc thöïc taïi giaû laäp maø phaûi xa lìa boán töôùng (Ngaû töôùng, Nhôn töôùng, Chuùng sanh töôùng, Thoï giaû töôùng).
Khoâng böôùc tôùi vaø khoâng döøng laïi laø vöôït ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû.
Töông lai hay quaù khöù khoâng theå naém baét, baát khaû ñaéc. Cho neân khoâng nghó ñeán töông lai maø laên troâi theo aûo giaùc, maø cuõng khoâng hoài töôûng quaù khöù hay truï vaøo voïng töôûng hoaëc laø thöïc taïi giaû laäp maø phaûi xa lìa boán töôùng. Voâ thôøi khoâng laø theå traïng cuûa moät saùt na hieän tieàn, moät khoaûnh khaéc hieän taïi, thaép saùng ñöôïc caùi hieän höõu aáy cuõng laø khai môû con ñöôøng ñi ñeán chaân nguyeân. Do ñoù, khi chuùng ta khoâng böôùc tôùi laø döùt baët nhaân duyeân sanh dieät, vaø khoâng döøng laïi laø khoâng truï vaøo caùi giaû laäp, thì ngay ñoù vöôït qua thôøi khoâng roài. Ngay luùc naém baét ñöôïc caùi voâ thôøi khoâng laø giaùc ngoä nieát baøn tuyeät ñoái, cuõng laø luùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang chaûy xieát. Thöïc vaäy, ngöôøi coù ñi aét coù ñeán, ngöôøi coù aên aét coù no, chôù tri thöùc thuaàn tuùy chæ laø hí luaän maø thoâi.
Toân giaû Xaù Lôïi Phaát vôùi thieân nhaûn, Tha taâm thoâng, thaáy roõ taâm ñòa naøng, ñöa ra moät caâu hoûi keát thuùc. Moät caâu hoûi vöùt boû sôû tri ñeå daãn naøng veà vôùi giaùo lyù thieát thöïc hieän taïi.
--- Baây giôø tôùi phieân ta hoûi, naøy naøng Ta Baø Ni Sö khoå haïnh: Theá naøo goïi laø Moät?
Thôøi gian laëng leû troâi qua khi caâu hoûi ñöôïc ñaët xuoáng. Quaàn chuùng nín hôi, ngheït thôû. Vöøng traùn naøng Bhadda töøng haït moà hoâi to baèng haït baép khoâng ngôùt tuoân ra. Maùi toùc luùn phuùn ñaõ baét ñaàu ñieåm baïc. Moät trieäu kieáp tö duy cuõng khoâng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi taàm thöôøng, giaûn dò kia. Chæ vôùi moät caâu hoûi maø naøng Bhadda cuûa chuùng ta ñaõ giaø ñi ngaøn naêm.
--- Naøy naøng Bhadda! Naøng hoûi ta moät caâu, möôøi caâu, traêm caâu, ta ñaõ traû lôøi naøng ñaày ñuû caû chaëng ñaàu, chaêng giöõa, chaëng cuoái, theá maø ta chæ hoûi moät caâu, naøng cuõng khoâng traû lôøi ta Moät laø gì? Moät laø theá naøo? Maø naøng cuõng khoâng hieåu, khoâng bieát. Theá maø naøng laïi ñoøi bieát cho kyø ñöôïc coå kim thieân haï söï, ñoøi hieåu cho heát chuyeän treân trôøi döôùi ñaát. Kinh nhö nuùi, chöû nhö röøng...theá ñaáy! Laø trí tueä cuûa ngöôøi ñi caém nhaùnh dieâm phuø ñeà khaép caû thieân haï.
Nhö thaân caây bò chaët ñöùt, naøng Bhadda chôït phuû phuïc xuoáng beân chaân baäc trí tueä baäc nhaát.
--- Kính laïy toân giaû con chòu thoâi, khoâng moät caâu hoûi naøo maø con daùm traû lôøi nöõa. Vôùi moät töï ngaõ keânh kieäu voâ tö, con ñaõ ñi ñaùnh troáng khaép cöûa moïi nhaø, ñeå baây giôø bieát raèng ñaát trôøi voâ löôïng. Toân giaû ñaõ kham nhaãn, töø bi soi saùng cho con, chæ ñöôøng cho con, ñem ñeøn vaøo trong boùng toái ñeå ai coù maét coù theå nhìn thaáy saéc. Cuõng vaäy, xin Ngaøi xaù toäi coáng cao ngaû maïn cuûa con, cho con troïn ñôøi quy ngöôõng.
***** Xaù Lôïi Phaát muoán naøng Bhadda vöôùt boû Sôû Tri, doøng Tri Thöùc Vuïn Vaët ñeå trôû veà Tri Thöùc Nguyeân Thuûy hay Giaùc Trí Tueä, hay Nhaát Nguyeân Tính Tuyeät Ñoái, töùc laø Chaân Lyù Toái Haäu.

-ooOoo-

[ Trôû veà ]