Thieàn sö Chuyeát Chuyeát teân Thieân Toä, hoï Lyù, phaùp danh laø Haûi Tröøng, phaùp hieäu laø Vieân Vaên, thöôøng ñöôïc goïi laø Chuyeát Coâng, sinh naêm 1590, taïi quaän Thanh Chöông thuoäc tænh Phuùc Kieán. Thuôû nhoû hoïc thoâng töù thö nguõ kinh, lôùn leân xuaát gia tu hoïc vôùi Tieäm Sôn tröôûng laõo. Sau leân caàu hoïc vôùi Ñaø Ñaø Hoøa thöôïng ôû Nam Sôn. Theo saùch Keá Ñaêng Luïc cuûa Nhö Sôn, Hoøa thöôïng Ñaø Ñaø laø moät danh taêng thöôøng ñöôïc vua Minh Theá Toâng vôøi vaøo cung ñieän ñeå baøn vieäc trieàu ñình, vaø ñöôïc vua phong cho ñaïo hieäu laø Khuoâng Quoác Ñaïi Sö. Sau khi ñaéc phaùp vôùi Ñaø Ñaø, Chuyeát Chuyeát vaân du trong quoác noäi ñeå giaùo hoùa, roài vaøo khoaûng naêm 1630 cuøng vôùi soá ñeä töû duøng thuyeàn nhoû rôøi khoûi Trung Hoa ñi veà mieàn Nam. OÂng vaø caùc ñeä töû ñoå boä leân ñaát Cao Mieân. Roài rôøi Cao Mieân oâng ñi qua Chieâm Thaønh, vöôït Chieâm Thaønh sang Ñaïi Vieät, Töø Ñaøng Trong, oâng cuøng caùc ñeä töû khôûi haønh ra Ñaøng Ngoaøi, döøng chaân hoaèng hoùa taïi caùc chuøa Thieân Töôïng, Ngheä An vaø chuøa Traïch Laâm, Thanh Hoùa moät thôøi gian. Ñeán naêm 1633, thaày troø tôùi ñöôïc kinh thaønh Thaêng Long. Thaày troø oâng cuõng coù mang theo moät soá kinh ñieån. Ñeán Thaêng Long, oâng vaø ñeä töû ôû laïi chuøa Khaùn Sôn vaø baét ñaàu giaûng daïy Phaät phaùp. Ngöôøi ñeán hoïc goàm caû ngöôøi Trung Hoa vaø ngöôøi Vieät Nam. Sau moät thôøi gian, Chuyeát Chuyeát dôøi veà chuøa Phaät Tích, huyeän Tieân Du, tænh Baéc Ninh, caùch kinh thaønh chöøng ba möôi caây soá. Trong thôøi gian hoaøng hoùa ôû ñoù, Chuyeát Chuyeát ñöôïc Chuùa Trònh Traùng bieát ñeán vaø haâm moä, xem nhö baäc thaày. Vua Leâ Huyeàn Toâng vaø caùc baäc coâng haàu cuõng ñeàu kính troïng. Sau ñoù moät thôøi gian vì Chuùa Trònh Traùng muoán coù theâm kinh ñieån Phaät Giaùo ñeå löu haønh trong nöôùc, cho neân Chuyeát Chuyeát uûy ñeä töû mình laø Minh Haønh trôû veà Trung Hoa ñeå thænh kinh. Kinh ñieån thænh veà ñöôïc an trí taïi chuøa Phaät Tích. Moät soá kinh ñaõ ñöôïc khaéc baûn trong thôøi aáy ñeå aán loaùt vaø phoå bieán. Baûn khaùc ñeàu ñöôïc taøng tröû taïi chuøa Phaät Tích (46). Trong soá nhöõng kinh saùch maø Chuyeát Chuyeát mang theo laàn ñaàu, coù moät nghi thöùc cuùng coâ hoàn döôùi nöôùc vaø treân caïn, goïi laøThuûy Luïc Chö Khoa. Chuyeát Chuyeát vaø caùc ñeä töû ñaõ toå chöùc moät trai ñaøn lôùn, caàu cho taát caû vong linh naïn nhaân cuûa thôøi ñaïi. Nghi thöùc vaø caùch toå chöùc trai ñaøn naøy raát ñöôïc vua Leâ chuùa Trònh vaø caùc baäc coâng haàu thôøi aáy haâm moä. Thuûy Luïc Chö Khoa töø ñoù ñöôïc aùp duïng roäng raõi taïi caùc chuøa Ñaøng Ngoaøi.

Thieàn sö Chaân Nguyeân hoï Nguyeãn teân Nghieâm, queâ ôû laøng Tieàn Lieät, huyeän Thanh Haø, tænh Haûi Döông, OÂng sinh naêm 1646, xuaát gia naêm 19 tuoåi, hoïc vôùi thieàn sö Chaân Truù taïi chuøa Hoa Yeân, ñöôïc phaùp danh laø Tueä Ñaêng. Nhöng sau ñoù khoâng laâu, Chaân Truù qua ñôøi. Beøn cuøng vôùi baïn ñoàng lieâu laø Nhö Nieäm tu haïnh ñaàu ñaø, du phöông ñeå tham vaán theâm Phaät phaùp. Sau ñoù Nhö Nieäm ñoåi yù, khoâng ñi vaân du nöõa maø veà truù trì chuøa Coâ Tieân, Tueä Ñaêng beøn leân chuøa Vónh Phuùc ôû nuùi Coân Cöông tham hoïc vôùi thieàn sö Minh Löông, ñeä töû cuûa Chuyeát Chuyeát. Minh Löông ñaët phaùp hieäu cho oâng laø Chaân Nguyeân. Chöõ chaân laø chöù thöù hai trong baøi keä tuyeàn phaùp cuûa Minh Haønh, sau chöõ minh cuûa Minh Löông. ÔÛ ñaây, Chaân Nguyeân thuï boà taùt giôùi ñoát hai ngoùn tay ñeå phaùt nguyeän haïnh ñaïo boà taùt. OÂng xaây döïng ñaøi Dieäu Phaùp Lieân Hoa taïi chuøa Vónh Phuùc. Sau ñoù oâng ñöôïc truyeàn thöøa y baùt Truùc Laâm, laøm truù trì chuøa Long Ñoäng vaø Quyønh Laâm, xöa voán laø nhöõng trung taâm lôùn cuûa phaùi Truùc Laâm. Naêm 1684, Chaân nguyeân döïng ñaøi Cöûu Phaåm Lieân hoa taïi chuøa Quyønh Laâm, theo kieåu maãu ñaøi Cöûu Phaåm Lieân Hoa maø Huyeàn Quang ñaõ döïng ngaøy xöa taïi chuøa Ninh Phuùc. Naê 1692, hoài boán möôi saùu tuoåi, oâng ñöôïc vua Leâ Hi Toâng trieäu vaøo cung ñeå tham vaán ñaïo Phaät. Khaâm phuïc taøi ñöùc oâng, bua ban cho Chaân Nguyeân myõ hieäu Voâ Thöôïng Coâng vaø daâng cuùng aùo caø sa cuõng nhöõng phaùp khí ñeå thôø töï. Naêm 1722, hoài 76 tuoåi, oâng ñöôïc vua Leâ Duï Toâng phong chöùc taêng thoáng vaø ban hieäu Chính Giaùc Hoøa Thöôïng. Naêm 1726, trong tö theá kieát giaø, oâng tòch vaø thaùng Möôøi aâm lòch, thoï 80 tuoåi. Vua Duï Toâng truyeàn döïng thaùp Tòch Quang taïi chuøa Long Ñoäng vaø chuøa Quyønh Laâm.

OÂng coøn hieäu ñính vaø truøng khaéc Thaùnh Ñaêng Luïc; Caùc theá heä sau oâng ñöôïc phuù chuùc söï nghieäp phuïc hoài neàn vaên hoïc Phaät Giaùo nöôùc nhaø. Nhö Trí truøng san saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh (1715). Nhö Sôn soaïn Keá Ñaêng Luïc (1734). Nhö tröøng vaø Nhö Hieän chuyeån ra vaên Noâm nhöõng baûn veà giôùi luaät nhö Sa Di Thaäp Giôùi, Hai Möôi Boán Thieân Uy Nghi, v.v... töø tröôùc chæ löu truyeàn baèng Haùn vaên. Tònh Quang truøng san Thöôïng Só Ngöõ Luïc (1763). Saùch Tam Toå Thöïc Luïc ñöôïc truøng san 1765 cuõng do ngöôøi trong phaùp phaùi thöïc hieän

Thieàn Toâng Baûn Haïnh

Ngoä Ñaïo Nhaân Duyeân

Thieàn Tòch Phuù

Gaùc roäng theânh chuoâng ñöa ba chaäp, nieäm nam moâ nheï tieáng boong boong

Laàu cao voùt troáng ñieåm maáy hoài, ñoïc thaàn chuù khua tang caùch caùch

Cheø Baùt ñöùc saün ñaø löu loaùt, chaúng phaûi lo cuûi naáu kyø caàm

Baùch tam thöøa voán ñaõ chöùa chan, naøo coù nhoïc boät ñaâm thì thòch

Quaû Boà ñeà aên ngoït xôùt, muoân kieáp haèng no

Hoa Öu baùt ngöûi thôm tho, ngaøn ñôøi chaúng dòch

Beå Töø bi theânh thang roäng raõi, maëc söùc chôû ngöôøi

Thuyeàn Baùt nhaõ thaêm thaúm bao la, giaøu loøng ñoä khaùch

Thích Ca Phaät toå ngoài tuyeát sôn khoâ chaúng gaày guøa

Di Laëc Tieân quang di vaän thuûy ñaåy ñaø phuïc phòch

Ñöùc Hueä Naêng baùt nguyeät thung phöôøng

Thaàn quang ñoaïn tyù, luùc coøn meâ maët khoù ñaêm ñaêm

Ca Dieáp nhaõn ñoàng, thoaït choác ngoä mieäng cöôøi kheành kheäch

Duø ai quyeát loøng hoïc ñaïo, hoûi cho hay söøng thoû loâng ruøa

Hoaëc keû doác chí chaân tu, xem cho bieát ñaàu cua tai eách...

Bao haøm thieân ñòa döôùi treân cuøng baèng (50)

Taâm hoa öùng mieäng noùi naêng moïi lôøi (51)

Voán voâ nhaát vaät, laëng hoøa hö linh (52)

Ñoïc kinh thì laâu laém môùi hieåu ñöôïc ñaïo, trong khi chieâm nghieäm theo lôøi chæ daãn cuûa toå thì coù theå chöùng ngoä trong giaây phuùt:

Nhöõng söï huyeãn trí chieâm bao ñaët laøm

Hoaëc laø thuaán muïc, giöông mi giao thuaàn

Hoäi ngoä töï tính, töùc thì chöùng neân (55)

Töù muïc töông coá laø boán maét nhìn nhau.

Töù muïc töông coá maät truyeàn taâm toâng

Thinh kinh Laêng Giaø quyeån nhò hoøa troâng (56)

Tòch Quang phoå chieáu vieân ñoàng thaùi hö.

Chaân nguyeân traïm tòch phuïc hoaøn nguyeân

Taâm hoa öùng mieäng noùi naêng moïi lôøi.

Luïc Caên vaän duïng trong ngoaøi thaàn thoâng.

Thieàn sö Nhö Hieän

Thieàn sö Nhö Tröøng

Coù leõ Nhö Sôn khoâng ñöôïc ñoïc saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh cho neân môùi phaïm nhöõng loãi laàm to lôùn treân.

Ñeán naêm 1859, tröôùc khi truøng khaéc Keá Ñaêng Luïc, thieàn sö Phuùc Ñieàn theâm vaøo saùch aáy tieåu truyeän cuûa naêm vò thieàn sö Vieät Nam noái doøng Chaân Nguyeân. Caùch thöùc bieân taäp cuûa Phuùc Ñieàn vöôït haún caùch thöùc cuûa Nhö Sôn: Phuùc Ñieàn coù ghi roõ ngaøy thaùng vaø chi tieát coù lieân heä tôùi ñôøi soáng vaø söï haønh ñaïo cuûa caùc thieàn sö. Tuy nhieân, Phuùc Ñieàn ñaõ khoâng chöõa laïi nhöõng sai laàm maø Nhö Sôn ñaõ maéc phaûi, coù leõ vì sôï mang tieáng baát kính ñoái vôùi moät vò toå sö. Baøi töïa saùch Keá Ñaêng Luïc cuûa Nhö Sôn khoâng cho ta moät döõ kieän lòch söû naøo tröø ngaøy thaùng vaø ñòa ñieåm maø baøi töïa aáy ñaõ ñöôïc vieát.

Nhö Sôn soaïn Keá Ñaêng Luïc taïi chuøa Hoàng Phuùc. Moät ngöôøi ñeä töû oâng laø sa di Tính Chuùc giuùp veà vieäc thaåm duyeät. Hai ngöôøi ñeä töû khaùc: sa di Tính Phaùi vaø Tính Hieån hieäu chính. Ba vò ñeàu laø sa di. Ñieàu naøy cho ta thaáy Nhö Sôn hoài ñoù chöa coù ñeä töû thoï giôùi tyø khöu, do ñoù tuoåi oâng coøn ñoï vaøo traïc töù tuaàn.

Naêm 1907, saùch Keá Ñaêng Luïc laïi ñöôïc chuøa Nguyeät Quang ôû Ñoâng Kheâ truøng khaéc moät laàn nöõa.

Nhö ñaõ noùi trong chöông XVIII, saùch naøy do Chaân Nghieâm truøng san naêm 1550. Chaân Nguyeân truøng san laàn nöõa naêm 1705, vaø Tính Löông truøng san laïi moät laàn nöõa naêm 1750, laàn naøy do Tính Quaûng ñeà töïa. Trong baøi töïa, Tính Löông noùi: "Ngaøy xöa, thaày toâi laø Tueä Ñaêng Hoøa Thöôïng...". Coù theå Tính Löông ñaõ ñöôïc gaëp maët Chaân Nguyeân (Tueä Ñaêng) luùc oâng naøy coøn soáng, nhöng Chaân Nguyeân khoâng phaûi laø boån sö tröïc tieáp cuûa Tính Löông. Cuõng nhö Tính Quaûng, Tính Löông thuoäc veà theá heä cuûa chöõ Tính trong baøi keä truyeàn phaùp cuûa Minh Haønh, do ñoù hoï phaûi thuoäc veà theá heä ñeä töû cuûa theá heä mang chöõ Nhö, nhö laø Nhö Hieän, Nhö Tröøng, Nhö Thò...

Thöôïng Só Ngöõ Luïc

Khoùa Hö Luïc

Baûn in coå nhaát cuûa Tam Toå Thöïc Luïc hieän coù laø baûn in naêm 1765, sau ngaøy Tueä Nguyeân truøng khaéc saùch Thöôïng Só Ngöõ Luïc hai naêm, chöa roõ laø do ai thöïc hieän. Töïu trung, ta coù theå noùi laø ngöôøi truøng khaéc cuõng thuoäc veà moân phaùi Truùc Laâm. Sau baûn in naøy laø baûn in naêm 1897, roài ñeán baûn in naêm 1903 do Thanh Cöø chuøa Phaùp Vuõ thöïc hieän. Baûn naøy ñöôïc in chung vôùi Thöôïng Só Ngöõ Luïc vaø coù mang baøi töïa cuûa Thanh Cöø.

Saùch naøy do Hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn chuøa Boà Sôn thöïc hieän. Saùch naøy coù hai taäp: taäp thöù nhaát in laïi saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh; taäp thöù hai goàm coù caùc saùch Tam Toå Thöïc Luïc, Thieàn Uyeån Thoáng Yeáu Keá Ñaêng Luïc vaø moät soá taøi lieäu khaùc maø Phuùc Ñieàn goïi laø "ngoaïi khoa taïp luïc"(60)

Saùch ñöôïc aán haønh naêm 1859. Nhöng tröôùc ñoù moät naêm, Phuùc Ñieàn ñaõ boå tuùc saùch Keá Ñaêng Luïc vôùi tieåu truyeän cuûa naêm vò thieàn sö phaùi Laâm Teá. Vì saùch Keá Ñaêng Luïc coù ba quyeån cho neân khi coäng vôùi saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh vaø Tam Toå Thöïc Luïc, taát caû trôû thaønh naêm quyeån. Vì vaäy baøi töïa cuûa Phuùc Ñieàn ñöôïc goïi laø Truyeàn Ñaêng Nguõ Quyeån Taân Töï (baøi töïa môùi cuûa saùch Truyeàn Ñaêng Naêm Quyeån).

Coù theå noùi raèng baøi töïa naøy ñaõ ñöôïc vieát sau khi quyeån moät cuûa Ñaïi Nam Thieàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Luïc ñaõ in xong vaø baûn goã coøn löu laïi chuøa Lieân Toâng. Sau ñoù gaàn moät naêm thì quyeån hai cuõng ñöôïc in xong, baûn goã löu laïi chuøa Boà Sôn. Ñaàu baøi töïa coù doøng chöõ: "San khaéc Truyeàn Ñaêng thuû Traàn gia baûn", coù nghóa laø "khaéc laïi saùch Truyeàn Ñaêng maø saùch nhaø Traàn ñeå ñaàu", "saùch nhaø Traàn" ñaây laø Tam Toå Thöïc Luïc vaäy.

Sau ñaây ta haõy ñoïc vaøi ñoaïn trong baøi töïa quan troïng naøy ñeå thaáy söï hình thaønh cuûa Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc: "Nöôùc ta xöa kia coù boä luïc Thieàn Uyeån teân laø Taäp Anh cheùp ñaïi khaùi veà caùc baäc thaïc ñöùc cao taêng cuûa ba trieàu ñaïi. Tuy vaäy noäi dung loã moã baát nhaát, vaên maïch khoù phaân, cho neân {ñaõ} hieäu ñính laïi, vieát cho roõ ra ñeå khaéc baûn aán haønh maø baûo toàn baûn cuõ, laøm thaønh quyeån thöôïng. Ñeán Trieàu Traàn, coù saùch Thaùnh Ñaêng Luïc (61), moät quyeån ghi cheùp ba toå ñôøi Traàn, coù söï tích nhöng khoâng coù hình aûnh. Roài ñeán ñôøi Haäu Leâ, Nhö Sôn toå sö tuaân thöøa saùch Nguõ Ñaêng Hoäi Nguyeân, tuyeån thaønh ba quyeån, coù hình aûnh coù söï tích, töø Phaät Uy AÂm cho ñeán baûy Ñöùc Theá Toân, cho ñeán boán möôi baûy vò toå Taây Truùc vaø hai möôi ba vò toå Trung Hoa, cuøng phaùp phaùi Laâm Teá taïi nöôùc ta, ba vò toå Chuyeát Chuyeát, Minh Löông vaø Chaân Nguyeân, sau nöõa laø toâng phaùi Taøo Ñoäng vôùi hai thieàn sö laø Thuûy Nguyeät vaø Toâng Dieãn. Veà toâng phaùi Laâm Teá, töø Cöùu Sinh thöôïng só trôû veà sau chöa ñöôïc cheùp vaøo, do ñoù laõo taêng thuaän theo thöù töï truyeàn ñaêng, cheùp tieáp tieåu söû naêm vò toå sö, coù hình aûnh vaø söï tích...(62). Laõo taêng ñau xoùt nghó raèng ngoïn ñeøn cuûa chö toå ñaõ saép taøn luïi, cho neân ñem heát taâm löïc mình gom goùp caùc luïc, töø boä noùi veà ba toå ñôøi Traàn, ñeán boä noùi veà hai phaùi Laâm Teá vaø Taøo Ñoäng, goàm caû chaân ñeá vaø tuïc ñeá, laøm thaønh moät taäp, theâm vaøo ñoù nhöõng taïp luïc ngoaïi khoa, laøm thaønh quyeån haï, khieán cho phaùp ñöôïc truyeàn vaø ñeøn ñöôïc noái. Moät ngaøy thaùng 11 naêm Maäu ngoï, nhaèm naêm Töï Ñöùc thöù möôøi moät, thaày giaùm töï chuøa Boà Sôn phaùp danh laø Phöông Vieân vaø taêng chuùng moân ñoà xin ñem veà chuøa san khaéc. Ñeâm 13 thaùng aáy, thaày giaùm töï chuøa Lieân Phaùi, phaùp danh laø Thanh Chieâu, naèm mô thaáy moät vò thaàn taêng noùi: "Nhôø ñaïi ñöùc haõy cuøng ñi vôùi toâi tôùi chuøa Baùo Thieân xem coi saùch Phaät Toå Thoáng Kyû (63) ñaõ khaéc xong chöa?" Thaày Thanh Chieâu ñaùp: "Boä saùch ñaõ khaéc xong, hieän nay baûn goã ñöôïc löu taïi chuøa Lieân Phaùi". Vò thaàn taêng hoûi: "Toâi muoán hoûi baûn saùch môùi soaïn ñeå noái vaøo saùch Thoáng Kyû kia. Baûn naøy ñaõ khaéc xong chöa?" Ñaùp: "Baûn naøy hieän ñang ñeå taïi Boà Sôn töï, ñang coøn khaéc baûn, chöa xong". Thaày giaùm töï thöùc giaác, saùng aáy tôùi chuøa Baùo Thieân keå laïi chuyeän thaàn taêng öùng moäng cho toâi nghe. Nghe xong toâi vui möøng quaù ñoãi. Coù thaàn taêng chöùng minh, toâi xin taát caû caùc vò coù maët phaùt taâm hoan hyû bình ñaúng, ñöøng sinh taâm höõu voâ, ñaéc thaát, thò phi, nhaân ngaõ, toàn vong, bæ thöû, thì laõo taêng naøy raát laáy laøm hy voïng vaïn laàn vaäy.

Töï Ñöùc naêm thöù möôøi hai, ngaøy 30 thaùng gieâng naêm Kyû muøi, chuøa Boà Sôn, hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn, coù giôùi ñao vaø ñoä ñieäp soaïn; giaùm töï phaùp danh Phöông Vieân thöøa leänh khaéc baûn; chöôûng laõnh binh tænh Sôn Taây laø Leâ Thuaän Chieáu phaùp danh Ñaïi Tueä höng coâng, moân nhaân laø Vaên Ñöôøng vaâng leänh vieát ra".

Baûn in Thuyeàn Uyeån Taäp Anh naêm 1715 coøn ñöôïc giöõ laïi, töï noù cuõng ñöôïc chia laøm hai quyeån thöôïng vaø haï, Tôø thöù tö coù ñeà chöõ quyeån thöôïng vaø tôø thöù 72 coù ñeà chöõ quyeån haï chung (heát quyeån haï). Trong khi Truøng Khaéc Ñaïi Nam Thieàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc thì laáy toaøn boä saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh laøm quyeån thöôïng; tôø 1 coù ghi hai chöõ quyeån thöôïng, vaø tôø 65 choù ghi boán chöõ quyeån thöôïng chung taát (heát quyeån thöôïng).

Trong baûn in Thuyeàn Uyeån Taäp Anhaênm 1715 coøn ñöôïc giöõ laïi, ngöôøi ta cuõng ñaõ ñoùng loän vaøo ba tôø voán thuoäc vaøo Truøng Khaéc Ñaïi Nam Thieàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Luïc quyeån haï. Ba tôø naøy ñöôïc ñoùng chen vaøo giöõa tôø 3 vaø tôø 4 cuûa saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh. Coù nhieàu lyù do khieán ta noùi vaäy. Lyù do thöù nhaát laø ngoaøi leà moãi tôø, coù doøng chöõ: Thuyeàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Luïc quyeån haï. (Thuyeàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Luïc laø teân goïi taét cuûa Truøng Khaéc Ñaïi Nam Thuyeàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc) duøng ñeå in vaøo leà moãi tôø, quyeån thöôïng cuõng nhö quyeån haï. Lyù do thöù hai laø kieåu chöõ, giaáy in, soá chöõ moãi trang vaø moãi doøng cuûa ba tôø khaùc haún vôùi Thuyeàn Uyeån Taäp Anhaàm laïi gioáng heät vôùi Thuyeàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc (moãi trang cuûa Thuyeàn Uyeån Taäp Anh coù 22 doøng, moãi doøng coù 34 chöõ, trong khi moãi trang Thuyeàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc coù 20 doøng, moãi doøng 42 chöõ). Lyù do thöù ba laø ba tôø aáy khoâng naèm ñuùng vò trí cuûa noù trong saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh, töø hình thöùc ñeán noäi dung. Veà hình thöùc, ba tôø aáy voán ñöôïc ñaùnh soá 8, 9, 10, khoâng theå rnaèm xen keû giöõa tôø 3 vaø 4 cuûa saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh. Veà noäi dung, ba tôø aáy coù hình veõ vaø tieåu daãn veà ba vò toå Truùc Laâm ñôøi Traàn, khoâng dính daáp vôùi noäi dung cuûa Thuyeàn Uyeån Taäp Anh voán chæ chöùa ñöïng nhöõng taøi lieäu veà caùc thieàn sö tröôùc Traàn.

Xem baøi töïa cuûa Phuùc Ñieàn roài xeùt nhöõng ñieåm vöøa neâu ñoù, ta thaáy taùc phaåm cuûa Phuùc Ñieàn laø moät taäp ñaïi thaønh cuûa nhöõng taùc phaåm coù tính caùch truyeàn ñaêng do ngöôøi Vieät saùng taùc töø tröôùc tôùi giôø. Moân phaùi Truùc Laâm do Chaân Nguyeân phuïc höng ñaõ laøm ñöôïc nhöõng coâng trình ñaùng keå, trong ñoù vieäc truøng san ñeå duy trì nhöõng taùc phaåm Phaät Giaùo Lyù Traàn raát ñaùng ñeå cho chuùng ta bieát ôn. Tröôùc hoï, ta chæ thaáy coù moät Löông Theá Vinh ñeà töïa cho Nam Toâng Töï Phaùp Ñoà (theá kyû thöù möôøi saùu) vaø moät Tueä Tónh (64), phieân dòch Khoùa Hö Luïc (nöõa ñaàu theá kyû thöù möôøi baûy). Tieác laø nhöõng moân ñeä cuûa Chaân Nguyeân ñaõ khoâng tìm ra ñöôïc nhöõng saùch nhö Nam Toâng Töï Phaùp Ñoà, Nam Minh Thieàn Luïc, Thieàn Laâm Thieát Chuûy Ngöõ Luïc, Ñaïi Höông haûi AÁn Thi Taäp... Binh löûa vaø baøn tay tieâu dieät vaên hoùa cuûa ngöôøi Minh ñaõ laøm ngheøo ñi raát nhieàu kho taøng vaên hoùa Phaät Giaùo Lyù Traàn ñeå laïi.

(46) Louis Bezacier, trong cuoán Lâ€™Art Vietnamien (Nhaø xuaùt baûn Editions de lâ€™Union francaise, Paris 1954) noùi raèng nhöõng baûn khaéc naøy gaàn ñaây ñaõ bò ngöôøi ta laáy laøm cuûi naáu côm, cho neân Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå Haø Noäi ñaõ cho ngöôøi ñeán khieâng veà löu truù taïi Tröôøng.

(47) Hoaøng haäu Trònh Thò Ngoïc Truùc laø con gaùi cuûa Chuùa Trònh Traùng. Baø laø chính cung cuûa vua Leâ Thaàn Toâng, töùc laø Leâ Duy Kyø. Baø sinh ra vua Leâ Hy Toâng. Baø thöôøng ñöôïc ngöôøi ta goïi laø Baø Chuùa Kim Cöông. Khi xuaát gia vôùi Chuyeát Chuyeát, baø ñöôïc phaùp danh laø Dieäu Vieân, hieäu laø Phaùp Tính. Baø coù soaïn thaûo boä Töï Ñieån Chæ nam Ngoïc AAÂm Giaûi Nghóa baèng thô luïc baùt, nhöõng töø ngöõ caû Haùn vaø Noâm coäng laïi caû thaûy laø 20.000 chöõ. Töø ngöõ Haùn ñöôïc chia ra ba möôi loaïi nhö: thieân vaên, ñòa lyù, thaân theá, noâng vuï, caàm, thuù, hoân nhaân, aâm nhaïc, hoäi hoïa, kieán truùc, thaûo moäc, vaên ngheä, y lyù, döôïc thaûo, tang leã v.v... (Bia chuøa Ninh Phuc ôû Buùt thaùp, döïng naêm 1647). Coâng chuùa Trònh Thò Ngoïc Duyeân laø con cuûa baø Trònh Thò Ngoïc Haïnh vaø vua Leâ Thaàn Toâng, vaø laø chaùu gaùi cuûa chuùa Trònh Traùng. Baø xuaát gia naêm 26 tuoåi, phaùp danh laø Dieäu Tueä. Baø hoïc Phaät döôùi söï chæ daïy cuûa Minh Haønh. Naêm 1659, sau khi Minh Haønh tòch, baø ñöôïc chæ ñònh laø toïa chuû chuøa Phaät Tích. Baø tòch naêm 1664, luùc 49 tuoåi.

(48) Minh Haønh maát naêm 1659 töùc laø naêm Kyû Hôïi

(49) Louis Bezacier, saùch ñaõ daãn

(*) Theo nhaø Phaät hoïc Leâ Maïnh Thaùt trong Chaân Nguyeân thieàn sö toaøn taäp, 2 taäp, Tu thö Vaïn Haïnh, thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1980, thì Chaân Nguyeân coù ñeán 11 taùc phaåm, keå caû nhöõng cuoán chöa xaùc ñònh thaät chaéc chaén: 1. Toân sö phaùt saùch ñaêng ñaøn thuï giôùi; 2.Ngheânh sö duyeät ñònh khoa; 3. Long thö Tònh Ñoä vaên töï; 4. Long thö Tònh ñoä luaän, baït, haäu töï; 5. Tònh ñoä yeáu nghóa; 6. Ngoä ñaïo nhaân duyeân; 7. Thieàn tòch phuù; 8. Thieàn toâng baûn haïnh; 9. Nam Haûi quan aâm baûn haïnh; 10. Ñaït Na thaùi töû haønh; 11. Hoàng moâng haønh (N.H.C.)

(50)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(51)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(52)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(53)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(54)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(55)Thieàn Toâng Baûn Haïnh

(56) Ñaây laø ñoaïn vaên lieân heä dòch töø Kinh Laêng Giaø:

"Naøy, Ñaïi Tueä, khoâng phaûi trong moïi theá giôùi ñeàu coù söï söû duïng ngoân thuyeát. Ngoân thuyeát laø taùc ñoäng vaøo tai. ÔÛ nhieàu nöôùc Phaät, ngöôøi ta giaùo hoùa baèng neùt maët, hoaëc baèng caùch nhöôùng maét, hoaëc nhíu loâng maøy, hoaëc mæm cöôøi, hoaëc ñaèng haéng, hoaëc nhaùy maét, hoaëc tö duy traàm laëng, hoaëc dao ñoäng thaân theå. Naøy Ñaïi Tueä, nhö caùc coõi Chieâm Thò vaø Höông Tích, coõi cuûa Phoå Hieàn Nhö Lai, ngöôøi ta chæ caàn söû duïng caùi nhìn maø cuõng ñuû laøm cho caùc vò boà Taùt chöùng ñöôïc Voâ Sinh Phaùp Nhaãn (Anutpattikadharmakshanti), vaø caùc quaû Tam Muoäi lôùn lao khaùc. Phaät laïi baûo Ñaïi Tueä: Xem ngay trong theá giôùi naøy, ta cuõng thaáy caùc loaøi nhö ong, kieán, khoâng heà duøng tôùi ngoân ngöõ maø vaãn cuõng coù theå thi haønh vôùi nhau ñöôïc bao nhieâu vieäc".

(57) Thieàn sö Tính Tónh hoï Traàn, sinh naêm 1692 ôû Ñoâng Kheâ. Sau khi ñaéc phaùp vôùi Nhö Hieän, oâng truù taïi chuøa Nguyeät Quang.

(58) Tính Tuyeàn sinh naêm 1674, xuaát gia taïi chuøa Lieân Toâng naêm 12 tuoåi. Qua Trung Hoa naêm 22 tuoåi, oâng hoïc Phaät vaø Thuï giôùi vôùi Thieàn sö Kim Quang Ñoan taïi chuøa Khaùnh Vaân. Ngaøy oâng xuaát döông, thieàn sö Nhö Tröøng coù laøm baøi keä sau ñaây ñeå tieãn ñöa:

Göông coå thieàn laâm buïi baùm ñaày

Vò Phaùp queân mình ñaõ maáy ai?

Tham vaán göông xöa coøn nhaéc nhôû

Taùm laàn haønh cöôùc gaéng hoâm mai!

(Thieàn laâm coå kính cöûu mai traàm

Vò phaùp vong thaân kyû höùa nhaân

Nguõ thaäp tam tham kim coå taïi

Baùt tuaàn haønh cöôùc ñaõ taân caàn

Khi oâng veà nöôùc thì Nhö Tröøng ñaõ vieân tòch. OÂng beøn laäp ñaïo traøng taïi chuøa Caøn An, taêng ni khaép choán ñeán xin caàu hoïc vaø thuï giôùi. OÂng coù coâng phuïc hoài phong thaùi thieàn moân, khích leä caùc töï vieän chænh ñoán vieäc nghieâm trì giôùi luaät; nhôø ñoù neáp soáng thieàn gia trôû neân coù quy cuõ trôû laïi vaø ñöùc tin cuûa quaàn chuùng nôi taêng ñoaøn taêng gia gaáp boäi. OÂng tòch naêm baûy möôi tuoåi, vaøo naêm 1744. Thaùp oâng ñöôïc xaây taïi chuøa Suøng Phuùc vaø Haøm Long. OÂng coù ñeå laïi baøi keä sau ñaây:

Ñaïo lôùn khoâng lôøi

Vaøo cöûa baát nhò

Phaùp moân voâ löôïng

Ai ngöôøi thöøa keá?

(Chí ñaïo voâ ngoân

Nhaäp baát nhò moân

Phaùp moân voâ löôïng

Thuøy thò haäu coân?)

(59) Xem chöông XIV

(60) Xem chöông XIV

(61) Ñeå yù: Phuùc Ñieàn ñaõ goïi Tam Toå Thöïc Luïc laø Thaùnh Ñaêng Luïc.

(62) Naêm vò toå sö maø tieåu truyeän ñaõ ñöôïc Phuùc Ñieàn ñöa vaøo saùch Keá Ñaêng Luïc laø: Nhö Tröøng, Tænh Tuyeàn, Haûi Quyùnh, Nhö Hieän vaø Tính Tónh. Tuy nhieân ta coøn thaáy sau ñoù tieåu truyeän cuûa caùc vò Kim Lieân, Töôøng Quang, Phoå Tính vaø Tin Kim. Chaéc haún caùc tieåu truyeän naøy ñaõ ñöôïc nhöõng vò haäu boái cuûa thieàn sö Phuùc Ñieàn theâm vaøo saïu naøy.

(63) Ñaây laø nhaèm chæ saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh, maø leà loái bieân taäp cuõng töông töï vôùi saùch Phaät Toå Thoáng Kyû cuûa Trung Hoa.

(64) Thieàn sö Tueä Tónh sinh vaøo khoaûng cuoái theá kyû thöù möôøi saùu. Saùch Haûi Döông Phong Vaät Chí noùi oâng coù phaùp töï laø Voâ Daät, phaùp hieäu laø Thaän Trai. OÂng ngöôøi laøng Nghóa Phuù, toång Vaên Thai, huyeän Caåm Giaøng, tænh Haûi Döông. OÂng tu ôû chuøa Hoä Xaù, huyeän Giao Thuûy, tænh Nam Ñònh. OÂng cuõng laø moät döôïc sö gioûi. OÂng laø taùc giaû caùc saùch:

-Thieàn Toâng Khoùa Hö Ngöõ Luïc, baûn dòch baèng chöõ Noâm

- Nam Döôïc Thaàn Hieäu

- Hoàng Nghóa Giaùc Tö Y Thö

Baøi töïa saùch Thieàn Toâng Khoùa Hö Ngöõ Luïc ñöôïc vieát naêm 1631 cho neân ta bieát oâng sinh vaøo cuoái theá kyû thöù möoøi saùu. Saùch Nam Döôïc Thaàn Hieäu cuõng coøn truyeàn ñeán ngaøy nay. Saùch Hoàng Nghóa Giaùc Tö Y Thö ñöôïc taùi baûn naêm 1717 sau khi chuùa Trònh Cöông sai caùc quan ôû Noäi phuû vaø Y Vieän hieäu ñính nhöõng chöõ vieát sai vaø khaéc laàm cuûa baûn in tröôùc. Ngöôøi vieát chöõ ñeå khaéc baøn in naêm 1717 laø moät thieàn sö phaùp danh laø Phaùp Thònh. Chính saùch naøy cho bieát Tueä Tónh ôû chuøa Hoä Xaù. Moät phaàn cuûa saùch naøy ñöôïc vieát baèng Noâm luïc baùt. Khoâng roõ thieàn sö Tueä Tónh tòch vaøo naêm naøo. Hieän coøn di tích ñeàn thôø ôû nguyeân quaùn laø laøng Vaên Thai ôû Haûi Döông. Daân laøng vaø caùc laøng laân caän coøn tieáp tuïc troàng nhöõng döôïc thaûo do oâng chæ daïy.

Saùch Thieàn Toâng Khoùa Hö Ngöõ Luïc hieän coù laø moät baûn cheùp tay, coù baøi töïa cuûa thieàn sö Tueä Duyeân chuøa Suøng Quang huyeän Giao Thuûy vieát, ñeà naêm Ñöùc Long thöù ba (1631). Ñeå coù moät yù nieäm veà vaên dòch cuûa Tueä Tónh trong Thieàn Toâng Khoùa Hö Ngöõ Luïc, ta haõy ñoïc moät ñoaïn trong "Baøi töïa Boán Nuùi".

"Nguyeân chöøng voán khoâng coù töù ñaïi, chaúng coù nguõ aám. Bôûi caùi khoâng laïi töï tính daáy nhuoäm voïng tình, voïng tình beøn hoùa neân saéc töôùng, tuy ñaõ coù saéc töôùng, sau laïi baïi hoaïi veà ñöôøng chaân khoâng; aáy söï voïng töôûng laø theo tính chaân khoâng maø tính chaân khoâng laïi hoùa hieän saéc töôùng.

"Quen laáy tính chaân khoâng, beøn hoùa sinh moïi saéc töôùng. Ñaõ traùi chöng trong nghóa voâ sinh voâ hoùa, beøn môùi laøm chöng söï luaân hoài höõu hoùa höõu sinh. Trong loøng ñaõ ñöôïc nghóa voâ sinh voâ hoùa, aáy thì chöng sau chaúng coù hoùa laïi chaúng coù sinh. Baây giôø chöùng minh coù laøm söï hoùa sinh ñaáy, thì veà sau laïi phaûi coù sinh cuøng coù hoùa..."

(Nguyeân vaên cuûa Traàn Thaùi Toâng: "Nguyeân phuø töù ñaïi baûn voâ, nguõ uaån phi höõu. Do khoâng khôûi voïng, voïng thaønh saéc, saéc töï chaân khoâng; thò voïng toøng khoâng, khoâng hieän voïng, voïng sinh chuûng saéc. Kyù boäi voâ sinh voâ hoùa, vónh vi höõu hoùa höõu sinh; voâ sinh hoùa taéc voâ hoùa voâ sinh, höõu hoùa sinh voá höõu sinh höõu hoùa..")