Ngöôøi ta thöôøng coù khuynh höôùng cho raèng Thieàn cao hôn Tònh Ñoä. Thaät ra vaán ñeà khoâng phaûi ôû cao thaáp maø ôû choã bònh naøo thuoác naáy maø thoâi.

Ñöùc Phaät xöa kia ñaõ taän tuïy suoát 45 naêm noùi Phaùp, töø cao xuoáng thaáp, töø thaáp leân cao, tuøy caên cô cuûa chuùng sanh maø chæ beänh cho thuoác. Ngaøi khoâng quaûng caùo moät phaùp moân naøo caû. Söï phaân bieät cao thaáp, Ñaïi Tieåu laø do ngöôøi sau naøy, caên cô khoâng ñöôïc nhö ñöùc Phaät, khoâng coù nhaát thieát chuûng trí, khoâng bieát nhieàu phaùp moân, chuyeân tu phaùp moân naøo thì chæ ñeà xöôùng phaùp moân ñoù thoâi. Ngöôøi thích tu Thieàn khoâng neân töôûng mình laø thöôïng caên, ngöôøi tu Tònh Ñoä khoâng neân coù maëc caûm laø haï caên. Ngöôøi tu khi löïa choïn phaùp moân phaûi duøng trí hueä saùng suoát, bieát beänh cuûa mình hôïp vôùi phöông thuoác naøo. Thöôïng caên hay haï trí thöïc ra khoâng coù nghóa gì caû, ñoù chæ laø nhöõng khaùi nieäm ñoái ñaõi nhò bieân do chuùng ta phaân bieät ñaët ra maø thoâi. Moät oâng baùc só gioûi chöõa heát beänh ñau maét, khoâng theå noùi vôùi moät ngöôøi ñau tim raèng: "thuoác cuûa toâi hay laém, vì ñaõ chöõa khoûi nhieàu ngöôøi, oâng neân uoáng vaøo seõ heát beänh". Cuõng vaäy, ta khoâng theå noùi Kinh naøo hay Phaùp moân naøo hay hôn caû.

Tònh Ñoä coù theå ñöôïc xem laø moät phaàn cuûa Maät Toâng. Theo Maät Toâng hay ñuùng hôn laø Maät thöøa (Mantrayanaø) coøn goïi teân khaùc laø Kim Cang thöøa (Vajrayanaø), moãi moät vò Phaät hay Boà Taùt ñeàu coù moät caâu thaàn chuù töôïng tröng cho baûn nguyeän cuûa vò ñoù. Ñöùc Phaät Thích Ca coù caâu thaàn chuù "Om muni muni maha muniye svahaø", Phaät A Di Ñaø coù "Om Amitabhaø Hrih ", Quan Theá AÁm Boà Taùt coù " Om mani padmeù huøm ", v.v... Phaät A Di Ñaø ôû phöông Taây laø moät trong naêm vò Thieàn Phaät (Dhyaøni Bouddha), vaø coõi Cöïc laïc cuûa Ngaøi laø moät trong muoân ngaøn coõi tònh ñoä trong phaùp giôùi. 

Nhaân tieän ñaây xin nhaéc nhôû nhöõng ai tu Maät toâng theo truyeàn thoáng Taây Taïng töùc quaùn töôûng caùc hình töôùng (deùiteùs, Yidams, Dakinis...) hoaëc mandala, caàn phaûi coù baäc thaày truyeàn cho tröïc tieáp leã quaùn ñaûnh (Initiation, dbang). Neáu chæ tu theo saùch vôû, hoaëc hoïc loùm tu luyeän vôùi taâm mong caàu, sôû ñaéc thaàn thoâng naøy noï thì seõ deã laïc ñöôøng ñi vaøo taø ñaïo luùc naøo khoâng hay.

Tònh Ñoä thuoäc Ñaïi thöøa, haønh giaû tu nieäm Phaät caàu sanh veà Cöïc Laïc, chöùng ñöôïc quaû vò Baát thoái chuyeån roài töø ñoù daàn daàn tieán ñeán quaû vò Phaät laø cöùu caùnh. Tuy nhieân treân phöông dieän thöïc haønh vaø truyeàn baù thì Tònh Ñoä nhaán maïnh veà vieäc vaõng sanh Cöïc Laïc vaø queân ñi muïc ñích chính cuûa ñaïo Phaät laø tu taâm söûa taùnh, giaûi tröø phieàn naõo ngay trong kieáp soáng hieän taïi.

Ngöôøi tu theo Tònh Ñoä thöôøng cho muïc ñích chính cuûa söï nieäm Phaät laø caàu sanh Cöïc Laïc, khoâng nghó ñeán chuyeän thaønh Phaät ñeå cöùu ñoä chuùng sinh. Nieäm Phaät laø ñeå caàu thaønh Phaät vaø muoán thaønh Phaät thì phaûi hoïc laøm Phaät, ñeán khi xaû boû baùo thaân naøy thì seõ veà Cöïc Laïc ñeå tieáp tuïc con ñöôøng thaønh Phaät. Vì theá ngöôøi tu Tònh Ñoä vaãn caàn phaûi hoïc taát caû phaùp moân, phaùt boà ñeà taâm, trau doài Giôùi, Ñònh, Hueä ngay khi coøn ôû Ta Baø naøy.

Tu Tònh Ñoä muoán ñöôïc vaõng sanh caàn phaûi coù ñaày ñuû Tín, Haïnh, Nguyeän. Tín laø loøng tin chaéc chaén coù ñöùc Phaät A Di Ñaø ôû Cöïc Laïc Phöông Taây, vaø nhöõng ai chí taâm nieäm danh hieäu Ngaøi thì seõ ñöôïc vaõng sanh. Haïnh laø moät khi tin chaéc roài thì haønh giaû phaûi gia coâng ngaøy ñeâm nieäm Phaät khoâng giaùn ñoaïn, taâm taâm nieäm nieäm luoân nhôù ñeán Phaät A Di Ñaø. Nguyeän laø haønh giaû ñem hoài höôùng taát caû coâng ñöùc tu haønh vaø nieäm phaät nguyeän sanh veà Cöïc Laïc.

Ñaïi khaùi phaùp moân tu Tònh Ñoä laø nhö vaäy. Vì coù raát nhieàu saùch giaûng veà Tònh Ñoä, ñoïc giaû coù theå tìm nghieân cöùu theâm, ôû ñaây chæ nhaèm muïc ñích dung hoøa hai loái tu Thieàn vaø Tònh.

Tu Tònh Ñoä neáu khoâng hieåu lyù thì Tín seõ bieán thaønh yû laïi, khoâng chaùnh nieäm thì Haïnh khoâng troøn. Khoâng hieåu lyù, khoâng chaùnh nieäm thì seõ beâ treã lô laø, do ñoù Nguyeän seõ khoâng thaønh. Vì theá nhöõng ngöôøi treû khi tu theo Tònh Ñoä caàn phaûi trau doài, hoïc hoûi ñeå thoâng hieåu lyù, taäp thieàn ñònh ñeå khoâng cho phieàn naõo chi phoái, vaø phaûi phaùt nguyeän cöùu khoå chuùng sinh, laäp ñi laäp laïi nhöõng lôøi nguyeän aáy. 

Giaùo lyù nhaø Phaät goàm coù Chaân Khoâng vaø Dieäu Höõu. Thieàn toâng döïa treân Khoâng, coøn Tònh Ñoä nöông vaøo Höõu.

Tu Thieàn maø baùc Tònh Ñoä cho raèng khoâng coù theá giôùi Cöïc Laïc ôû phöông taây thì ñoù laø chöa hieåu töï taùnh (voán chôn khoâng maø dieäu höõu). Tu Tònh Ñoä maø boû Thieàn, thì chöa hieåu töï Taâm (voán dieäu höõu nhöng khoâng lìa chôn khoâng).

Thieàn vaø Tònh ñeàu laø nhöõng phaùp moân cuûa Phaät ñeå laïi, tuøy caên cô maø chuùng ta löïa choïn cho thích hôïp. 

Ngöôøi tu Thieàn coù theå hoài höôùng coâng phu caàu sanh Tònh Ñoä neáu chöa hoaøn toaøn töï chuû vaø sôï caên cô coøn yeáu.

Ngöôøi tu Tònh Ñoä neân taäp hoïc giöõ chaùnh nieäm laøm chuû taâm yù ñeå ñaït ñöôïc an laïc ngay trong cuoäc soáng hieän taïi vaø sau khi cheát thì veà Cöïc Laïc

Ta coù theå tu taäp caû hai goïi laø Thieàn Tònh song tu. Laø haønh giaû Ñaïi Thöøa theo Boà Taùt Haïnh, ta caàn thöïc haønh Luïc Ba La Maät: boá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán, thieàn ñònh vaø trí hueä. Tu Tònh Ñoä cuõng caàn thieàn ñònh ñeå cho taâm an truï khoâng bò phieàn naõo sai söû, nhôø vaäy nieäm Phaät môùi deã nhaát taâm, vaø khi laâm chung khoâng sôï taùn loaïn. Tu Thieàn thôøi nay khoâng phaûi deã giaùc ngoä maø coát laøm chuû taâm yù, thanh loïc thaân taâm, soáng an vui haïnh phuùc, vaø sau khi cheát caàu veà Cöïc Laïc ñeå ñöôïc gaàn Phaät nghe Phaùp, ñöôïc nhö theá coù lôïi hôn khoâng?

Duø theo Thieàn hay Tònh Ñoä, ngöôøi tu vaãn caàn phaûi giöõ gìn taâm yù, trau doài ñaïo haïnh, tích tuï coâng ñöùc, bôùt dính maéc vaøo chuyeän theá gian, khoâng ñeå cho cuoäc ñôøi loâi cuoán. Xöa kia caùc Thieàn Sö sau khi ngoä ñaïo, ñeàu tìm nôi ôû aån tu luyeän cho ñeán khi hoaøn toaøn laøm chuû ñöôïc taâm yù môùi ra ñoä ñôøi. Chö Toå Tònh Ñoä nhö ngaøi Hueä Vieãn, Thieän Ñaïo, Vónh Minh, khoâng nhöõng xieån döông daïy chuùng nieäm Phaät, maø chính mình cuõng nhaäp thaát nieäm Phaät laøm göông.