Boà Taùt laø ngöôøi caàu thaønh Phaät hay chæ laø ngöôøi coù taâm Ñaïi töø Ñaïi bi thoâi? Caàu thaønh Phaät maø khoâng coù taâm töø bi thì khoâng theå ñöôïc! Ñaïi töø, Ñaïi bi maø khoâng coù trí tueä thì cuõng khoâng theå cöùu ñoä chuùng sanh. Cöùu khoå trong ñaïo Phaät caàn ñöôïc hieåu laø cöùu khoå sanh töû luaân hoài, chöù khoâng phaûi khoå vaät chaát hay tinh thaàn. Muoán cöùu khoå chuùng sanh moät caùch troïn veïn vaø roát raùo caàn phaûi coù trí tueä toaøn giaùc.

Vaäy Boà Taùt laø nhöõng ngöôøi phaùt Boà Ñeà Taâm (Bodhicitta), töùc taâm nguyeän thaønh Phaät ñeå cöùu ñoä chuùng sanh moät caùch toaøn veïn vaø roát raùo. Ñaïi Töø Bi chæ laø ñoäng löïc ñaàu tieân thuùc ñaåy haønh giaû tieán böôùc treân Boà Taùt Ñaïo, vaø muïc tieâu cuoái cuøng cuûa Boà Taùt Ñaïo laø quaû vò Phaät. Vì trong quaû vò Phaät, coù ñaày ñuû caùc ñöùc taùnh Ñaïi Töø, Ñaïi Bi, Ñaïi Hyû, Ñaïi Xaû, Ñaïi Huøng, Ñaïi Löïc ñeå cöùu ñoä chuùng sanh.

Moät khi phaùt Boà Ñeà Taâm moät caùch vöõng chaéc roài, Boà Taùt coù theå löïa choïn taát caû phaùp moân naøo tuøy theo caên cô, sôû thích vaø taâm nguyeän cuûa mình. Boà Taùt khoâng baét buoäc phaûi taïo nhieàu chuøa to, töôïng lôùn, khoâng baét buoäc phaûi ñi khaép nôi thuyeát phaùp, giaûng ñaïo. Ngöôïc laïi cuõng khoâng baét buoäc phaûi vaøo röøng nuùi tu aån daät cho ñeán ngaøy thaønh Phaät môùi ra ñoä ñôøi. Töø luùc môùi phaùt taâm cho ñeán khi thaønh Phaät, Boà Taùt vaãn tieáp tuïc phaùt trieån taâm Boà Ñeà, trau doài phöôùc hueä, tieáp tuïc cöùu ñoä vaø laøm lôïi ích cho chuùng sanh tuøy theo caên cô vaø khaû naêng cuûa mình.

Boà Taùt khoâng baét buoäc phaûi laø thöôïng caên, Thanh Vaên khoâng haún laø haï trí. Boà Taùt chæ khaùc Thanh Vaên nôi Boà Ñeà Taâm thoâi. Taát caû phaùp moân Ñöùc Phaät ñeå laïi, khoâng coù phaùp naøo daønh rieâng cho Boà Taùt hay Thanh Vaên caû. Thí duï nhö Tònh Ñoä ñöôïc coi laø moät phaùp moân thuoäc Ñaïi Thöøa, nhöng neáu ngöôøi nieäm Phaät caàu veà Cöïc Laïc vôùi taâm nieäm giaûi thoaùt cho chính mình khoûi caùi khoå Ta Baø thoâi, thì ngöôøi naøy ñang bieán Tònh Ñoä thaønh Tieåu Thöøa vaäy.

Khi noùi veà ba Thöøa (Thanh Vaên, Duyeân Giaùc, Boà Taùt), ngöôøi ta thöôøng noùi nhö vaày: Thanh Vaên tu theo Töù Ñeá, Duyeân Giaùc tu theo Thaäp nhò nhaân duyeân, vaø Boà Taùt tu theo Luïc Ñoä. Noùi nhö vaäy hôi ñôn giaûn. Töù Ñeá laø moät chaân lyù, trong ñoù coù Ñaïo Ñeá, Ñaïo Ñeá laø con ñöôøng ñöa ñeán Nieát Baøn. Ñaïo Ñeá töùc laø Ñaïo Phaät. Ñaïo Ñeá khoâng phaûi chæ coù Baùt Chaùnh Ñaïo, hoaëc 37 phaåm trôï ñaïo thoâi, maø taát caû 84.000 phaùp moân ñeàu ñöôïc xem laø Ñaïo Ñeá. Do ñoù Thaäp nhò nhaân duyeân, vaø Luïc Ñoä cuõng thuoäc Ñaïo Ñeá. Vaäy phaùp tu cuûa Duyeân Giaùc hay Boà Taùt cuõng khoâng naèm ngoaøi Töù Ñeá.

Trong 84.000 phaùp moân cuûa Ñöùc Phaät ñeå laïi chæ coù moät muøi vò, ñoù laø vò giaûi thoaùt. Nhöng chuùng ta coù thoùi quen hay phaân chia, xeáp haïng: phaùp naøy laø Tieåu Thöøa, phaùp kia Ñaïi Thöøa. Neáu tu theo Ñaïi Thöøa maø giaûng Töù Ñeá thì khoâng hay, phaûi giaûng Phaùp Hoa, Kim Cang môùi ñuùng. Töø söï phaân chia vaø hieåu laàm danh nghóa Boà Taùt neân ngöôøi tu theo Ñaïi Thöøa thöôøng hay thích thoï "Boà Taùt giôùi" vaø coi thöôøng giaùo lyù Tieåu Thöøa.

Theo Phaät giaùo, coù ba haïng Boà Taùt laø: Trí Tueä Boà Taùt (Pannadhika), Tín Ñöùc Boà Taùt (Saddhaødhika) vaø Tinh Taán Boà Taùt (Viriyaødhika).

"Trí Tueä Boà Taùt chuù troïng phaùt trieån trí tueä vaø thöïc haønh Thieàn Ñònh nhieàu hôn laø nhieät thaønh vôùi nhöõng hình thöùc leã baùi cuùng döôøng beà ngoaøi. Caùc ngaøi luoân luoân ñi theo söï höôùng daãn cuûa lyù trí vaø khoâng chaáp thuaän ñieàu gì moät caùch muø quaùng. Khoâng töï boù tay quy haøng cho moät lyù thuyeát naøo, cuõng khoâng laøm noâ leä cho moät quyeån saùch, moät boä Kinh, hay moät caù nhaân naøo. Trí Tueä Boà Taùt thích traàm tónh yeân laëng ñeå trau doài thieàn ñònh. Töø nôi vaéng veû tòch mòch aáy, Ngaøi raûi nhöõng tö töôûng an laønh, tuy traàm laëng nhöng huøng duõng, buûa khaép theá gian, ñeå ñem laïi söï hoå trôï tinh thaàn cho nhaân loaïi ñau khoå.

Tín Ñöùc Boà Taùt ñaët troïn nieàm tin nôi hieäu löïc cuûa taâm thaønh. Saddhaø hay nieàm tin chaân thaønh laø ñaëc ñieåm chaùnh yeáu cuûa Ngaøi. Cuøng vôùi Saddhaø (nieàm tin nôi Tam Baûo) nhö ngöôøi baïn ñoàng haønh trung tín, Ngaøi thaønh töïu muïc tieâu. Taát caû nhöõng hình thöùc cuï theå leã baùi, thôø phöôïng laø sôû tröôøng cuûa Tín Ñöùc Boà Taùt. Töôïng Phaät laø moät nguoàn gôïi caûm quan troïng ñoái vôùi Ngaøi.

Tinh Taán Boà Taùt thì luoân luoân tìm cô hoäi ñeå phuïc vuï keû khaùc. Khoâng coù gì laøm cho vò Tinh Taán Boà Taùt hoan hæ baèng tích cöïc phuïc vuï. Ñoái vôùi caùc Ngaøi, "laøm vieäc laø haïnh phuùc, vaø haïnh phuùc laø laøm vieäc". Khoâng tích cöïc hoaït ñoäng phuïc vuï tha nhaân thì caùc Ngaøi khoâng coù haïnh phuùc.

Theo Kinh saùch thì con ñöôøng cuûa baäc Trí Tueä Boà Taùt ngaén nhaát, Tín Ñöùc Boà Taùt phaûi traûi qua moät thôøi gian daøi hôn, vaø Tinh Taán Boà Taùt coøn daøi hôn nöõa". [1]

Töù Nieäm Xöù laø moät phöông phaùp haønh thieàn daãn ñeán trí tueä giaûi thoaùt, töï taùnh noù khoâng phaûi Thanh Vaên hay Boà Taùt, tuy nhieân neáu phaûi so saùnh vaø xeáp loaïi vôùi Boà taùt ñaïo, thì Töù Nieäm Xöù laø moät trong nhöõng con ñöôøng ñi cuûa Trí Tueä Boà Taùt.

Neáu haønh giaû theo Ñaïi Thöøa coù taâm ñòa Boà Taùt, thì song song vôùi vieäc tu taäp Töù Nieäm Xöù (töï thanh loïc baûn taâm), haønh giaû phaûi thöôøng töï nhaéc nhôû, phaùt nguyeän vaø noi theo nhöõng göông Ñaïi Bi cuûa Quan Theá AÁm Boà Taùt, Ñaïi Trí cuûa Vaên Thuø Boà Taùt, vaø Ñaïi Haïnh cuûa Phoå Hieàn Boà Taùt (nuoâi döôõng chí nguyeän ñoä tha).

Chuù thích:

[1] trích Ñöùc Phaät vaø Phaät Phaùp. Narada Maha Thera. Phaïm Kim Khaùnh dòch