Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Trang chuû]


ABHIDHAMMATTHASANGAHA

THAÉNG PHAÙP TAÄP YEÁU LUAÄN

Tyø kheo THÍCH MINH CHAÂU
(dòch vaø giaûi)

CHÖÔNG BOÁN

LOÄ TRÌNH CUÛA TAÂM (CITTA-VÌTHI)

PHAÀN MOÄT: LOÄ TRÌNH CUÛA TAÂM QUA 5 CAÊN

BAØI KEÄ GIÔÙI THIEÄU

I. PAØLI VAÊN. 

- Cittuppaødaønamiccevam katvaø sangahamuttaram,
Bhuømi-puggala-bhedena pubbaøpara-niyaømitam.
Pavatti-sangaham naøma patisandhi-pavattiyam.
Pavakkhaømi samaøsena yathaøsambhavatokatham. II. THÍCH VAÊN.  - Cittupaødaønam: Nhöõng taâm sôû cuøng khôûi vôùi taâm. Sangahamuttaram: Söï toång hôïp voâ thöôïng cuûa caùc taâm, taâm sôû. Bhuømi-puggala-bhedena: Theo söï phaân chia caùc caûnh giôùi vaø loaøi ngöôøi. Pubbaøparaniyaømitam: Nhö ñaõ quyeát ñònh bôûi nhöõng gì xaûy ra ôû tröôùc vaø ôû sau. Pavattisangaham: Toång hôïp söï dieãn tieán (cuûa taâm thöùc). Patisandhipavattiyam: Söï tieáp tuïc cuûa kieát sanh thöùc Pavakhaømi: Toâi seõ noùi. Samaøsena: Toùm taét. Yathaøsambhavam: Tuøy theo söï hieän höõu. Katham: Lôøi noùi. III. VIEÄT VAÊN.  - 1) Sau khi toång hôïp caùc taâm vaø taâm sôû, toâi seõ noùi moät caùch vaén taét, theo thöù töï, söï toång hôïp cuûa taâm khi thoï sanh vaø khi soáng, theo caùc caûnh giôùi vaø theo loaïi ngöôøi nhö ñaõ ñöôïc ñònh ñoaït bôûi nhöõng taâm naøo tröôùc nhöõng taâm naøo sau. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Chöông tröôùc ñaõ giaûi thích caùc taâm vaø taâm sôû, toång hôïp theo thoï, moân v.v... Chöông naøy baøn ñeán söï dieãn tieán cuûa taâm thöùc khi thoï sanh vaø khi sinh hoaït thöôøng ngaøy tuøy theo loaïi ngöôøi vaø caùc caûnh giôùi. Chöõ "ñònh ñoaït bôûi nhöõng taâm naøo tröôùc nhöõng taâm naøo sau" nghóa laø moät taâm naøy khôûi leân,theo sau moät soá taâm vaø ñi tröôùc moät soá taâm.

6 LOAÏI, 6 THÖÙ

I. PAØLI VAÊN. 

- 2) Cha vatthuøni, cha dvaøraøni, cha aørammanaøni, cha vinnaønaøni, cha vìthiyo, chadhaø visayappavatti ceti vìthi-sangahe cha chakkaøni veditabbaøni.

3) Vithì-muttaønam pana kamma-kammanimitta-gatinimittavasena tividhaø hoti visayappavatti.

4) Tattha vatthu-dvaøraørammanaøni puble vuttana-yaøneva.

5) Cakkhu-vinnaønam, sota-vinnaønam, ghaøna-vinnaønam, jivhaø-vinnaønam, kaøya-vinnaønam, mano-vinnaønam ceti cha vinnaønaøni.

 II. THÍCH VAÊN.  - Vatthuøni: Truù caên. Dvaøraøni: Moân. AØrammanaøni: Sôû duyeân, ñoái töôïng. Vìthiyo: Con ñöôøng dieãn tieán cuûa taâm thöùc. Visayappavatti: Söï trình baøy cuûa ñoái töôïng. Vìthimuttaønam: Thoaùt ly loä trình. III. VIEÄT VAÊN.  - 2) Veà söï toång hôïp loä trình cuûa taâm, 6 loaïi moãi loaïi 6 thöù caàn phaûi bieát: 6 truù caên, 6 caên moân, 6 sôû duyeân, 6 thöùc, 6 loä trình, 6 söï trình baøy cuûa ñoái töôïng.

3) Ñoái vôùi taâm thoaùt ly ngoaøi loä trình, ñoái töôïng hieän khôûi coù ba: nghieäp, nghieäp töôùng vaø thuù töôùng.

4) ÔÛ ñaây, caùc truù caên, caên moân vaø sôû duyeân ñaõ noùi tröôùc roài.

5) 6 thöùc töùc laø nhaõn thöùc, nhó thöùc, tyû thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc vaø yù thöùc.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Caùc taâm coù nhöõng taùc ñoäng Patisandhi, Bhavanga vaø Cuti khoâng phaûi laø taâm saùt-na trong loä trình cuûa taâm thöùc, cho neân caùc taâm aáy ñöôïc goïi laø thoaùt ly loä trình cuûa taâm.

CAÙC LOAÏI LOÄ TRÌNH

I. PAØLI VAÊN. 

- 6) Cha vìthiyo pana cakkhu-dvaøra-vìthi, sota-dvaøra-vìthi, ghaøna-dvaøra-vìthi, jivhaø-dvaøra-vìthi, kaøya-dvaøra-vithì, mano dvaøra-vithì, ceti dvaøravasena vaø. Cakkhu-vinnaøna-vìthi, sota-vinnaøna-vìthi, ghaøna-vinnaøna-vìthi, jihvaø-vinnaøna-vìthi, kaøya-vinnaøna-vìthi, mano-vinnaøna-vìthi, ceti vinnaøna-vasena vaø dvaørappavattaø cittappavattiyo yojetabbaø. II. THÍCH VAÊN.  - Cakkhudvaøravìthi: Loä trình cuûa taâm ngang qua nhaõn moân. Dvaørappavattaø: Dieãn khôûi ngang qua caên moân. Cittappavattiyo: Söï dieãn tieán cuûa taâm. Yojetabbaø: Caàn phaûi lieân quan nhö vaäy. III. VIEÄT VAÊN.  - 6) Theo caùc moân, loä trình cuûa taâm coù 6: Loä trình qua nhaõn moân, loä trình qua nhó moân, loä trình qua tyû moân, loä trình qua thieät moân, loä trình qua thaân moân, loä trình qua yù moân.

Hay theo thöùc cuõng coù saùu. Loä trình cuûa nhaõn thöùc, loä trình cuûa nhó thöùc, loä trình cuûa tyû thöùc, loä trình cuûa thieät thöùc, loä trình cuûa thaân thöùc, loä trình cuûa yù thöùc. Nhö vaäy söï dieãn tieán cuûa taâm ñoái vôùi caùc moân caàn phaûi töông quan nhö vaäy.

 TAÂM SAÙT NA - LOÄ TRÌNH CUÛA TAÂM

Taâm traïng thuï ñoäng cuûa taâm, khi ñöôïc troâi chaûy khoâng bò moät kích thích naøo, ñöôïc goïi laø Bhavanga hay höõu phaàn. Caùc taâm khôûi leân treân maët Bhavanga roài chìm xuoáng vaøo Bhavanga. Thoâng thöôøng, chuùng ta khoâng theå giöõ maõi moät taâm, khoâng cho chìm xuoáng Bhavanga. Moät taâm coù theå saùnh nhö moät laøn soùng noåi leân treân maët bieån, toàn taïi trong moät thôøi gian roài chìm xuoáng ñeå laøm noåi daäy moät laøn soùng khaùc roài ñeán moät laøn soùng khaùc. Cuõng nhö vaäy, moät taâm khôûi leân treân maët Bahavanga, ñöôïc nhaän thöùc roài taâm aáy chìm xuoáng ñeå laøm khôûi daäy moät taâm khaùc vaø moät taâm khaùc nöõa. Nhö vaäy moät taâm coù ba giai ñoaïn: 1) Uppaøda (2) (Sanh) Thiti (truù) vaø Bhanga (dieät). Ñôøi soáng cuûa moät taâm, töø khi khôûi cho ñeán khi chìm xuoáng goïi laø Cittakhana (Taâm saùt-na).

Khi moät kích thích ôû ngoaøi ñöôïc thoï laõnh ngang qua 5 caên,

1. Söï troâi chaûy yeân tònh cuûa Bhavanga bò rung ñoäng trong moät taâm saùt-na vaø ñöôïc goïi laø Bhavangacalana (söï rung ñoäng cuûa höõu phaàn).

2. Roài doøng Bhavanga ñöùng döøng laïi trong moät taâm saùt-na vaø goïi laø Bhavangupaccheda (söï döøng ñöùng cuûa Bhavanga).

Roài cuøng treân moät ñoái töôïng aáy, nhöõng taâm saùt-na sau naøy khôûi leân, tieáp noái nhau moät caùch mau leï, khôûi leân roài chìm xuoáng.

3. Pancadvaøravajjana (nguõ moân höôùng taâm)

4. Cakkhuvinnaøna (nhaõn thöùc hay moät trong 4 thöùc khaùc).

5. Sampaticchana (Tieáp thoï taâm).

6. Santìrana (Suy ñaïc taâm).

7. Votthapana (Xaùc ñònh taâm).

8 - 14) Javana (Toác haønh taâm). Taâm naøy maïnh ñeán 7 saùt-na.

15 - 16) Tadaølambana (Ñoàng sôû duyeân). Taâm naøy gìn giöõ vaø ghi nhaän vaøo trong tieàm thöùc vaø laäp ñi laäp laïi ñeán hai saùt-na.

Nhö vaäy, töø Bhavanga calana ñeán Tadaølambana coù ñeán 16 taâm saùt-na taát caû vaø hoaøn taát söï dieãn tieán cuûa taâm ngang qua 5 moân goïi laø Pancadvaøravìthi (Loä trình cuûa taâm qua 5 moân). Khi chuùng ta nghe tieáng, ngöûi höông, neám vò, chuùng ta coù ñeán haøng ngaøn Vithì (Loä trình). Khi chuùng ta tieáp tuïc phaân bieät caùc phaùp, moãi laàn chuùng ta ghi nhaän kinh nghieäm vaøo trong tieàm thöùc.

Söï töông quan giöõa taâm vaø vaät chaát.

Vaät ôû ñôøi hình nhö ôû yeân, nhöõng söï thaät nhöõng vaät aáy luoân luoân chuyeån dòch thay ñoåi. Chuùng coù theå ví duï nhö löûa moät ngoïn ñeøn, ngoïn löûa hình nhö baát dòch nhöng söï thaät luoân luoân ñoåi môùi töøng saùt-na moät. Ñoù laø ñònh lyù Anicca cuûa ñaïo Phaät.

Nhöng neáu söï vaät thay ñoåi bieán dòch mau choùng nhö vaäy, vì sao moät loä trình cuûa taâm coù theå dieãn tieán treân moät söï vaät laøm ñoái töôïng, vì moät loä trình daøi cho ñeán 16 taâm saùt-na. Abhidhamma giaûi thích raèng söï bieán dòch cuûa söï vaät chaäm hôn söï bieán dòch cuûa taâm ñeán 16 laàn.

Moät vaät hay ñoái töôïng caàn moät taâm saùt-na ñeå khôûi leân roài ñeán saùt-na thöù hai ñöôïc taâm nhaän laõnh. Nhö vaäy tuoåi thoï ñôøi soáng cuûa moät ñoái töôïng coù taát caû laø 17 taâm saùt-na. Ñeán cuoái saùt-na thöù 17, loä trình cuûa taâm ñöôïc troïn ñuû vaø ñôøi soáng cuûa vaät ñoái töôïng ñöôïc tieâu dieät.

PHAÂN LOAÏI CAÙC ÑOÁI TÖÔ ÏNG

I. PAØLI VAÊN. 

- 7) Ati-mahantam, mahantam, parittam, atiparittam, ceti pancadvaøre. Mano-dvaøre vibhuøtamavibhuøtam ceti chadhaø visayappavatti veditabbaø. II. THÍCH VAÊN.  - Atimahantam: Raát lôùn. Mahantam: Lôùn. Paritta: Nhoû. Atiparitta: Raát nhoû. Vibhuøta: Roõ raøng. Avibhuøta: Khoâng roõ raøng. Visayappavatti: Söï trình baøy cuûa ñoái töôïng. III. VIEÄT VAÊN.  - 7) Ñoái töôïng ñöôïc trình baøy theo saùu hình thöùc nhö sau:

Ngang qua 5 moân: Raát lôùn, lôùn, nhoû vaø raát nhoû.
Ngang qua yù moân: Roõ raøng vaø khoâng roõ raøng.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- 1) Khi söï kích thích cuûa ñoái töôïng quaù roõ raøng, söï kích thích aáy ñöôïc laõnh thoï chæ moät saùt-na sau khi khôûi leân roài loä trình cuûa taâm tieáp theo, keùo daøi ñeán 16 saùt-na, vaø ñôøi soáng cuûa ñoái töôïng ñöôïc chaám döùt. Moät ñoái töôïng nhö vaäy ñöôïc goïi laø Atimahanta hay Raát lôùn.

2) Khi söï kích thích cuûa ñoái töôïng khoâng quaù roõ raøng nhö treân, söï kích thích aáy ñöôïc laõnh thoï coù theå chaäm treã hôn sau khi khôûi leân vaø bò chaám döùt giöõa chöøng tröôùc khi loä trình cuûa taâm ñöôïc hoaøn thaønh. Loä trình aáy chæ toàn taïi cho ñeán cuoái giai ñoaïn Javana (toác haønh). Do vaäy caùc taâm saùt-na cuûa Ñoàng soû duyeân (Tadaølambana) khoâng khôûi leân. Ñoái töôïng nhö vaäy ñöôïc goïi laø Mahanta hay lôùn.

3) Khi söï kích thích cuûa ñoái töôïng coøn yeáu ôùt hôn, söï kích thích aáy ñöôïc laõnh thoï coøn chaäm treã hôn nöõa sau khi khôûi leân vaø bò chaám döùt tröôùc khi giai ñoaïn Javana ñöôïc baét ñaàu. Trong tröôøng hôïp naøy, taâm saùt-na cuûa Votthapana (xaùc ñònh taâm) ñöôïc laäp laïi hai hay ba laàn roài chìm vaøo trong Bhavanga. Ñoái töôïng nhö vaäy ñöôïc goïi laø Paritta hay nhoû.

4) Khi söï kích thích quaù muoäi löôïc, söï kích thích naøy laïi quaù chaäm vaø chaám döùt sau khi khieán Bhavanga rung ñoäng, tröôùc khi moät taâm saùt-na naøo coù theå khôûi leân. Moät ñoái töôïng nhö vaäy goïi laø Atiparitta hay raát nhoû.

5) Khi söï kích thích qua yù moân ñöôïc roõ raøng, thôøi moät loä trình cuûa taâm ñöôïc dieãn ra ñaày ñuû cho ñeán caû hai taâm saùt-na cuûa Tadaølambana (Ñoàng sôû duyeân). Ñoái töôïng naøy ñöôïc goïi laø vibhuøta hay quaù roõ raøng.

6) Khi söï kích thích khoâng ñöôïc roõ raøng, thôøi loä trình cuûa taâm chæ dieãn tieán ñeán Javana roài chìm xuoáng Bhavanga. Nhö vaäy hai saùt na cuûa Tadaølambana khoâng khôûi. Ñoái töôïng nhö vaäy goïi laø khoâng roõ raøng.

LOÄ TRÌNH CUÛA TAÂM

I. PAØLI VAÊN. 

- 8) Katham? Uppaødatthitibhangavasena khanattayam ekacittakkhanam naøma. Taøni pana sattarasacittakkhanaøni ruøpadhammaønamaøyu. Ekacittakkhanaøtìtaøni vaø bahucittakkhanaøtìtaøni vaø thitippattaøneva pancaørammanaøni pancadvaøre aøpaøthamaøgacchanti.

Tasmaø, yadi ekacittakkhanaøtìtakam ruøpaørammanam cakkhussa aøpaøthamaøgacchanti, tato param dvikkhattum bhavange calite bhavangasotam vocchinditvaø tameva ruøpaørammanam aøvajjantam pancadvaøraøvajjanacittam uppajjitvaø nirujjhati. Tato tassaønantaram tameva ruøpam passantam cakkhuvinnaønam. Sampaticchantam sampaticchanacittam. Santìrayamaønam santìranacittam. Vavatthapentam votthapanacittam ceti yathaøkkamam uppajjitvaø niruj’hanti.

Tato param ekuønatimsa-kaømaøvacarajavanesu yam kinci laddhappaccayam yebbhuyyena sattakkhattum javati. Javanaønubandhaøni ca dve tadaørammanapaøkaøni yathaøraham pavattanti. Tato param bhavangapaøto.

 II. THÍCH VAÊN.  - Katham: Sao. Uppaøda: Sinh. Thiti: Truù. Bhanga: Dieät. Khanattayam: 3 saùt-na. Ekacittakkhanam: Moät taâm saùt-na. Sattarasacittakkhanaøni: 17 taâm saùt-na. Ruøpadhammaønamaøyu: Tuoåi thoï cuûa caùc saéc phaùp. Ekacittakkhanaøtìtaøni: Moät saùt-na taâm veà quaù khöù. Bahucittakkhanaøtìtaøni: Nhieàu saùt-na taâm veà quaù khöù. Thitippattaøni: Taïi giai ñoaïn truù. AØpaøthamaøgacchanti. Ñeán trong phaïm vi nhaän thöùc cuûa 5 caên. Tato param: Roài tieáp ñeán. Dvikkhattum: Hai laàn. Bhavangasotam: Gioøng höõu phaàn. Vocchinditvaø: Bò giaùn ñoaïn. Nirujjhati: Dieät. Tato tassaønantaram: Töø ñoù, tieáp lieàn theo taâm aáy. Ekuønatimsa: 29. Laddhappaccayam: Nhaän laõnh bôûi nhaân duyeân. Yebhuyyena: Phaàn lôùn. Bhavangapaøto: Rôi vaøo höõu phaàn. III. VIEÄT VAÊN.  - 8) Nhö theå naøo? Moät saùt-na taâm goàm coù ba giai ñoaïn sanh, truù vaø dieät. 17 saùt-na taâm nhö vaäy laø tuoåi thoï cuûa caùc saéc phaùp. 5 ñoái töôïng cuûa giaùc quan ñöôïc vaøo trong phaïm vi tieáp nhaän cuûa 5 caên hoaëc moät taâm saùt-na chaäm hôn hoaëc nhieàu taâm saùt-na chaäm hôn.

Do vaäy, khi saéc phaùp ñöôïc vaøo trong phaïm vi tieáp nhaän cuûa maét moät taâm saùt-na chaäm hôn, tieáp theo höõu phaàn rung ñoäng hai laàn vaø gioøng höõu phaàn döøng nghæ, roài nguõ moân höôùng taâm khôûi leân vaø dieät maát, laøm phaän söï höôùng taâm ñeán saéc ñoái töôïng aáy. Tieáp theo taâm aáy, caùc taâm sau ñaây tuaàn töï khôûi leân roài dieät maát: nhaõn thöùc thaáy saéc, tieáp thoï taâm laõnh thoï (saéc), suy ñaïc taâm suy ñaïc (saéc), xaùc ñònh taâm xaùc ñònh (saéc).

Tieáp theo, moät trong 29 Duïc giôùi toác haønh taâm do nhaân duyeân chi phoái, phaàn lôùn toàn taïi ñeán 7 saùt-na. Theo sau Javanaø laø hai Ñoàng sôû duyeân taâm tuøy theo maø khôûi leân. Tieáp ñeán, loä trình chìm trong Bhavanga.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Theo thoâng leä, khi moät ñoái töôïng vaøo trong phaïm vi nhaän thöùc cuûa thöùc, qua moät trong 5 cöûa, moät saùt na cuûa Bhavanga ñöôïc troâi qua. Saùt na aáy goïi laø quaù khöù höõu phaàn (atìtabhavanga). Roài loä trình cuûa caùc taâm tieáp tuïc tieáp dieãn cho ñeán 16 saùt-na. Moät ñoái töôïng nhö vaäy goïi laø raát lôùn. 

- 29 Duïc giôùi toác haønh taâm laø: Baát thieän 12 + Thieän 16 + Tieáu sanh taâm 1. 

- Moät ñoái töôïng toàn taïi cho ñeán 17 taâm saùt-na nhö sau: 

* Pancadvaøraøvajjana 1 + cakkhuvinnaønam 1 + sampaticchana 1 + santìrana 1 + votthapana 1 + Javana 7 + Tadaølambana 2 = 14. 

* Bhavannga rung ñoäng 2 + quaù khöù höõu phaàn 1 = 3.

 CAÙC ÑOÁI TÖÔ ÏNG RAÁT LÔÙN, LÔÙN, NHOÛ, RAÁT NHOÛ

I. PAØLI VAÊN. 

- 9) a) Ettaøvataø cuddasa vìthicittuppaødaø, dve bhavangacalanaøni, pubbevaøtìtakamekacittakkhananti katvaø sattarasacittakkhanaøni paripuørenti, tato param nirujjhati. AØrammanametam atimahantam naøma gocaram.

b) Yaøva tadaørammanuppadaø pana appahontaøtìtakamaøpaøthamaøgatam aørammanam mahantam naøma. Tattha javanaøvasaøne bhavangapaøto va hoti, natthi tadaørammanuppaødo.

c) Yava javanuppaødaø pi appahontaøtìtakamaøpaøthamaøgatam aørammanam parittam naøma. Tattha javanampi anuppajjitvaø dvittikkhattum votthapanameva pavattati, tato param bhavangapaøto va hoti.

d) Yaøva votthapanuppaødaø ca pana appahontaøtìtakamaøpaøthamaøgatam nirodhaøsannamaørammanam atiparittam naøma. Tattha bhavanga-calanameva hoti, natthi vìthicittuppaødo.

e) Iccevam cakkhudvaøre tathaø sotadvaøraødisu ceti sabbathaøpi pancadvaøre tadaørammana-javana-votthapana-moghavaørasankhaøtaønam catunnam vaøraønam yathaøkkamam aørammabhuøtaø visayappavatti-catudhaø veditabbaø.

 II. THÍCH VAÊN.  - Cuddasa vìthicittuppaødaø: 14 söï sinh khôûi caùc taâm ôû trong loä trình. Patipuørenti: Laøm cho ñaày ñuû. Gocaram: Caûnh, ñoái töôïng. Appahontaøtìtakam: Traûi qua moät thôøi gian ngaén. Dvittikkhattun: 2 hay 3 laàn. Nirodhaøsannamaørammanam: Ñoái töôïng saép söûa dieät. Mogha: Troáng roång, voâ ích. Vaøra: Söï trình baøy. III. VIEÄT VAÊN. - 9) a) Nhö vaäy moät ñoái töôïng soáng ñaày ñuû cho ñeán 17 taâm saùt-na sau khi ñöôïc thaâu nhaän chaäm ñeán moät taâm saùt-na, töùc laø 14 taâm sanh ra ôû treân loä trình, hai söï rung ñoäng cuûa höõu phaàn. Sau ñoù taâm aáy dieät. Moät ñoái töôïng nhö vaäy goïi laø raát lôùn.

b) Moät ñoái töôïng ñöôïc goïi laø lôùn neáu ñöôïc thaâu nhaän chaäm hôn vaø khoâng theå toàn taïi cho ñeán khi ñoàng sôû duyeân khôûi leân. Ñeán cuoái Toác haønh taâm, ñoái töôïng aáy chìm vaøo höõu phaàn vaø ñoàng sôû duyeân taâm khoâng khôûi leân.

c) Moät ñoái töôïng ñöôïc goïi laø nhoû neáu ñöôïc thaâu nhaän chaäm hôn vaø khoâng theå toàn taïi cho ñeán khi Toác haønh taâm khôûi leân, ôû ñaây Toác haønh taâm khoâng khôûi leân, xaùc ñònh taâm phaûi toàn taïi hai hay ba taâm saùt-na. Xong laïi chìm vaøo höõu phaàn.

d) Moät ñoái töôïng saép söûa dieät ñöôïc goïi laø raát nhoû neáu ñöôïc thaâu nhaän raát chaäm vaø khoâng theå toàn taïi cho ñeán khi xaùc ñònh taâm khôûi leân. ÔÛ ñaây Höõu phaàn chæ rung ñoäng, loä trình taâm khoâng khôûi leân.

e) Nhö vaäy ñoái vôùi nhaõn moân. Cuõng vaäy ñoái vôùi nhó moân v.v... toång coäng taát caû 5 moân, coù 4 söï trình baøy cuûa ñoái töôïng, tuøy theo thöù töï, theo 4 caùch, ñöôïc bieát laø Tadaølambana-vaøra, toàn taïi cho ñeán Toác haønh taâm, Votthapanavaøra, toàn taïi cho ñeán xaùc ñònh taâm vaø moghavaøra, chæ khieán cho Höõu phaàn rung ñoäng.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Vìthicitta: Nhöõng taâm khôûi ra treân loä trình coù 14: Nguõ moân höôùng taâm 1 + Nhaõn thöùc + Tieáp thoï taâm 1 + Suy ñaïc taâm 1 + Votthapana 1 + Javana 7 + Tadaølambana 2.

TOAÙT YEÁU

I. PAØLI VAÊN. 

- 10) Vìthicittaøni satteva cittuppaødaø catuddasa, Catupannaøsa vitthaaøraø pancadvaøre yathaøraham. II. THÍCH VAÊN.  - Vìthicittaøni: Nhöõng taâm treân loä trình. Catupannaøsa: 54. Vitthaøraø: Noùi roäng ra. III. VIEÄT VAÊN.  - 10) Taïi 5 moân khôûi leân, tuøy theo thöù töï: 1. Chæ coù 7 giai ñoaïn Taâm saùt-na treân loä trình cuûa taâm.
2. 14 saùt-na taâm
3. Vaø roäng hôn coù 54 taâm. IV. THÍCH NGHÓA. 

- 7 giai ñoaïn cuûa taâm saùt-na laø nguõ moân höôùng taâm, moät trong naêm thöùc, tieáp thoï taâm, suy ñaïc taâm, xaùc ñònh taâm, Toác haønh taâm vaø Ñoàng sôû duyeân.

- 14 Taâm saùt-na laø nguõ moân höôùng taâm 1 + moät trong 5 thöùc 1 + Tieáp thoï taâm 1 + Suy ñaïc taâm 1 + Xaùc ñònh taâm 1 + Toác haønh taâm 7 + Ñoàng sôû duyeân 2: 14.

- 54 taâm laø 54 Duïc giôùi taâm (12 baát thieän + 18 voâ nhaân taâm + 24 Tònh quang taâm).

PHAÀN HAI - LOÄ TRÌNH QUA Y Ù MOÂN

I. PAØLI VAÊN. 

- 11) Mano-dvaøre pana yadi vibhuøtamaølambanam aøpaøthamaøgacchati, tato param bhavangacalana-manodvaøraøvajjana-javanaøvasaøne tadaølambana-paøkaøni pavattanti, tato param bhavanga-paøto.

Avibhuøte aølambane javanaøvasaøne bhavangapaøtova hoti, natthi ta-daølambanuppaødo.

 II. THÍCH VAÊN.  - Yadi: Neáu. Vibhuøtamaølambanam: Ñoái töôïng roõ raøng. Avibhuøte: Khoâng roõ raøng. III. VIEÄT VAÊN.  - 11) Neáu moät ñoái töôïng roõ raøng vaøo trong phaïm vi nhaän thöùc ngang qua yù moân, tieáp theo ñoù Ñoàng sôû duyeân dò thuïc taâm khôûi leân sau Höõu phaàn rung ñoäng, Y Ù moân höôùng taâm, Toác haønh taâm. Tieáp theo laïi chìm vaøo Höõu phaàn. Neáu moät ñoái töôïng khoâng roõ raøng, thôøi sau Toác haønh taâm, rôi vaøo Höõu phaàn, Ñoàng sôû duyeân taâm khoâng sanh khôûi. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Nhöõng ñoái töôïng cuûa söï nhaän thöùc ngang qua yù moân thuoäc veà Duïc giôùi, nhö khi töôûng nhôù, suy nghó hay noäi quaùn. Hay thuoäc veà Ñaïi haønh, nhö laø quang töôùng cuûa ñoái töôïng tu thieàn; Hay laø nhöõng khaùi nieäm cuûa voâ saéc giôùi, hay cuûa sieâu theá giôùi, töùc laø Nieát baøn.

Ñoái töôïng ôû Duïc giôùi coù theå roõ raøng hay khoâng roõ raøng. Khi ñoái töôïng roõ raøng, loä trình cuûa taâm toàn taïi cho ñeán 2 saùt-na cuûa Ñoàng sôû duyeân taâm. Nhöng neáu ñoái töôïng khoâng roõ raøng, thôøi chæ ñeán giai ñoaïn Toác haønh taâm roài chìm xuoáng Höõu phaàn.

Khi moät ngöôøi tu haønh quaùn töôûng treân moät ñoái töôïng cuûa Ñaïi haønh hay cuûa Sieâu theá, vò naøy chöùng ñöôïc nhieàu loä trình treân ñoái töôïng naøy vaø chìm xuoáng Bhavanga (Höõu phaàn) nhieàu laàn. Sau moät thôøi gian tu taäp, vò aáy coù theå tuøy theo yù muoán gìn giöõ Toác haønh taâm (Javana) khoâng cho chìm xuoáng Bhavanga (höõu phaàn). Ñoù goïi laø Thieàn taâm ñöôïc teân laø Appanaø (An-chæ). Loä trình Duïc giôùi taâm naøy raát quan troïng vaø ñöôïc goïi laø Appanaø-Javana-vaøra hay loä trình cuûa taâm ñeán Appanaø-Javana. Loä trình naøy raát quan troïng, vì chính ôû loä trình naøy maø Duïc giôùi taâm chaám döùt vaø Ñaïi Haønh hay Sieâu theá taâm baét ñaàu.

Duïc giôùi Toác haønh taâm naøy phaûi laø moät trong 8 Tònh quang taâm töông öùng vôùi Trí (4 Thieän + 4 Duy taùc), khoâng theå laø baát thieän hay khoâng töông öùng vôùi Trí. Ba hay boán Saùt-na taâm ñaàu cuûa Duïc giôùi Toác haønh taâm naøy thuoäc veà Duïc giôùi. Ñaïi haønh hay Sieâu theá Toác haønh baét ñaàu töø thöù tö hay thöù naêm. Nhöng Duïc giôùi Toác haønh taâm naøy raát maïnh vaø ñöôïc goïi: 1) Parikamma (Chuaån bò), 2) Upacaøra (Caän haønh), 3) Anuloma (Thuaän thöù) vaø 4) Gotrabhuø (Chuyeån taùnh). Sau Appanaø Javana, seõ khoâng coù Tadaølambana (Ñoàng sôû duyeân), vì ôû ñaây ñoái töôïng khoâng phaûi thuoäc Duïc giôùi.

TOAÙT YEÁU

I. PAØLI VAÊN. 

- 12) Vìthi - cìttaøni tineva cittuppaødaø daseritaø Vitthaørena panethekacattaølìsa vibhaøvaye. II. THÍCH VAÊN.  - Daseritaø: Ñöôïc trình baøy. Vibhaøvaye: Seõ laøm cho roõ raøng, seõ giaûi thích. III. VIEÄT VAÊN.  - 12) 3 loaïi vaø 10 loaïi (taâm) treân loä trình cuûa taâm ñöôïc trình baøy. Seõ ñöôïc giaûi thích vôùi caùc chi tieát, laø coù taát caû 41 loaïi taâm. IV. THÍCH NGHÓA. 

- 3 loaïi töùc laø 3 taâm: Y Ù moân höôùng taâm, Toác haønh taâm vaø Ñoàng sôû duyeân. 

- Möôøi taâm saùt-na laø Y Ù moân höôùng taâm 1 + Toác haønh taâm 7 + Ñoàng sôû duyeân 2. 

- 41 taâm thuoäc Duïc giôùi ñöôïc khôûi leân, tröø 13 taâm sau naøy: 10 Thöùc taâm + 1 Nguõ moân höôùng taâm + 2 Tieáp thoï taâm. Neân ñeå yù raèng 3 Suy ñaïc taâm vaø 8 Ñaïi Dò thuïc khôûi leân treân loä trình qua yù moân, döôùi danh nghóa Ñoàng sôû duyeân.

LOÄ TRÌNH CUÛA AN-CHÆ TOÁC HAØNH TAÂM

I. PAØLI VAÊN. 

- 13) Appanaøjavanavaøre pana vibhuøtaøvibhuøtabhedo natthi. Tathaø tadaørammanuppaødo ca. Tattha hi naønasampayut-takaømaøvacarajavanaønamatthannam annatarasmim parikammopacaøraønulo-magotrabhuønaømena catukkhattum tikkhattumeva vaø yaøthaøkkamam up-pajjitvaø niruddhaønantarameva yathaøraham catuttham pancamam vaø chabbìsati mahaggata-lokuttara-javanesu yathaøbhinìhaøravasena yam kinci javanam appanaøvìthimotarati, tato param appanaø-javanaøvasaøne bhavangapaøto va hoti. II. THÍCH VAÊN.  - Parikamma: Chuaån bò. Upacaøra: Caän haønh. Anuloma: Thuaän thöù. Gotrabhuø: Chuyeån taùnh. Chabbìsati: 26. Yathaøbhinìhaøravasena: Tuøy theo söï noã löïc thích hôïp. Appanaøvìthimotarati: Ñi xuoáng loä trình cuûa Appanaø (An chæ). III. VIEÄT VAÊN.  - 13) Trong söï dieãn haønh cuûa An-chæ toác haønh, khoâng coù phaân bieät ñoái töôïng roõ raøng vaø khoâng roõ raøng. Cuõng khoâng coù söï sanh khôûi cuûa Ñoàng sôû duyeân. ÔÛ ñaây, moät trong 8 Duïc giôùi Toác haønh taâm, töông öùng vôùi trí, tuøy theo thöù töï khôûi leân, 4 laàn hay 3 laàn, döôùi danh nghóa Parikamma (chuaån bò), Upacaøra (caän haønh) Anuloma (thuaän thöù) vaø Gotrabhuø (chuyeån taùnh). Lieàn sau khi chuùng dieät, trong saùt-na thöù tö hay thöù naêm tuøy theo tröôøng hôïp, moät Toác haønh taâm trong 26 Ñaïi haønh vaø Sieâu theá taâm ñi vaøo trong loä trình cuûa An chæ chæ tuøy theo söï coá gaéng thích hôïp. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Appanaø nghóa laø höôùng daãn vaø y chæ nhöùt taâm treân ñoái töôïng (Ekaggam cittam aørammane appenti), nhö vaäy laø moät hình thöùc cuûa vitakka (taàm) nhöng saéc saûo vaø maõnh lieät hôn. Vò muoán tu thieàn löïa choïn moät ñoái töôïng thích hôïp, tuøy theo taùnh tình cuûa mình roài chuyeân chuù quaùn töôûng cho ñeán khi chöùng ñöôïc sô thieàn. ÔÛ ñaây loä trình cuûa taâm seõ nhö sau: Manodvaøraøvajjana (Y Ù moân höôùng taâm), Parikamma (Chuaån bò taâm), Upacaøra (Caän haønh taâm), Anuloma (Thuaän thöù taâm), Gotrabhuø (Chuyeån taùnh), Appanaø (An chæ). Taâm ñaàu laø Y Ù moân höôùng taâm, ñeán tröôùc Toác haønh taâm, vaø tuøy thuoäc vôùi ñoái töôïng ñöôïc nhaän thöùc.

Thöù ñeán Parikamma (Chuaån bò taâm), sôû dó ñöôïc goïi vaäy vì taâm naøy söûa soaïn chuaån bò cho moät taâm cao hôn, hoaëc laø Ñaïi-haønh taâm, hoaëc laø Sieâu theá taâm. Xong ñeán Upacaøra hay Caän haønh taâm, vì taâm naøy khôûi leân raát gaàn vôùi thieàn taâm hay Sieâu theá taâm saép chöùng ñöôïc. Thoâng thöôøng hai saùt-na taâm naøy khôûi leân, baét ñaàu cho loä trình cuûa Appanaø (An chæ). Nhöng ñoái vôùi vò tu haønh ñaõ thuaàn thuïc, chæ coù Upacaøra taâm khôûi leân, khoâng coù Parikamma taâm. Taâm saùt-na thöù ba ñöôïc goïi laø Anuloma (Thuaän thöùc) vì taâm naøy vöøa thuaän vôùi taâm tröôùc vaø thuaän vôùi taâm tieáp (gotrabhuø). Gotrabhuø nghóa laø taâm ñaõ dieät tröø Duïc giôùi taùnh, phaùt trieån ñaïi haønh taùnh hoaëc sieâu theá taùnh. Tieáp theo taâm naøy laø taâm Appanaø. Ñeán ñaáy ñònh taâm ñaõ ñaït ñöôïc möùc ñoä raát cao.

Moät Jhaøna chöa phaùt trieån ñeán möïc ñoä toái ña ñöôïc goïi laø Upacaørasamaødhi. Ñoái vôùi ngöôøi phaøm phu hay ngöôøi höõu hoïc (Sekha), moät trong 4 Duïc giôùi Toác haønh thieän taâm, töông öùng vôùi trí khôûi leân. Ñoái vôùi vò voâ hoïc (asekha), thôøi moät trong 4 Duïc giôùi Toác haønh Duy taùc taâm, töông öùng vôùi trí khôûi leân. Loä trình cuûa Sieâu theá appanaø-javana ñöôïc dieãn tieán nhö sau:

1) Parikamma, 2) Upacaøra, 3) Anuloma, 4) Gotrabhuø, 5) Magga, 6) Phala, Phala, 
(Chuaån-bò, Caän-haønh, Thuaän-thöù, Chuyeån-taùnh, Ñaïo taâm, Quaû taâm, Quaû taâm). Trong loä trình naøy, Parikamma coù theå khôûi hay khoâng tuøy theo trình ñoä tu haønh. ÔÛ ñaây Gotrabhuø nghóa laø taâm ñaõ dieät tröø duïc giôùi taùnh vaø phaùt trieån sieâu theá taùnh.

Moät trong 4 Duïc giôùi Toác haønh thieän taâm, töông öùng vôùi trí khôûi leân trong 4 giai ñoaïn sô khôûi naøy. Ñoái töôïng cuûa ba taâm saùt-na ñaàu tieân thuoäc veà Duïc giôùi, nhöng ñoái töôïng cuûa taâm saùt-na thöù tö laø Nieát-baøn. Tuy vaäy taâm saùt-na Gotrabhuø (Chuyeån taùnh) naøy chöa coù theå dieät tröø caùc phieàn naõo. Chæ coù Ñaïo taâm (magga) tieáp theo môùi laøm caû hai phaän söï theå nhaäp Nieát-baøn vaø dieät tröø phieàn naõo. Magga hay ñaïo taâm chæ khôûi coù moät laàn, tieáp theo laø 2 quaû taâm, neáu coù Parikamma, hoaëc 3 Quaû taâm neáu khoâng coù Parikamma.

Trong tröôøng hôïp ñeä nhò, ñeä tam, ñeä töù thieàn, taâm saùt-na thöù tö ñöôïc goïi laø Vodaøna (thanh tònh), theá cho Gotrabhuø. Neáu coù taâm Parikamma, thì Vodaøna khôûi leân vaøo saùt-na thöù tö, neáu khoâng thì vaøo saùt-na thöù ba.

Moät trong 4 Ñaïo taâm (Magga) chæ khôûi leân moät laàn trong ñôøi ngöôøi. Nhöng Quaû taâm thì coù theå chöùng ñöôïc caû ngaøy lieân tuïc. Ba Quaû taâm tröôùc, Döï löu, Nhöùt lai, Baát lai khôûi leân sau moät Toác haønh thieän taâm.

Khi höôûng quaû A la haùn, thì Toác haønh taâm khôûi tröôùc phaûi laø Duy-taùc, vì moät vò A la haùn khoâng coù Toác haønh thieän taâm.

- 26 Toác haønh taâm töùc laø Ñaïi haønh 18 + Sieâu theá 8.

SÖÏ LIEÂN LAÏC GIÖÕA TOÁC HAØNH VAØ AN CHÆ-TAÂM

I. PAØLI VAÊN. 

- 14) Tattha somanassasahagatajavanaønantaram appanaø pi somanassasahagataø va paøtikankhitabbaø. Upekkhaøsahagatajavanaønantaram upekkhaøsahagataø va. Tatthaøpi kusalajavanaønantaram kusalajavanam ceva hetthimam ca phalattayamappeti. Kriyaøjavanaønantaram kriyaøjavanam arahattaphalan caø ti. II. THÍCH VAÊN.  - Paøtikankhitabbaø: Caàn ñöôïc mong ñôïi. Hetthimam: Thaáp hôn. III. VIEÄT VAÊN.  - 14) ÔÛ ñaây, tieáp theo Toác haønh taâm töông öùng vôùi hyû, thôøi Appanaø taâm seõ töông öùng vôùi hyû. Appanaø taâm seõ töông öùng vôùi xaû, neáu Toác haønh taâm ñi tröôùc töông öùng vôùi xaû. ÔÛ ñaây, neáu Toác haønh taâm ñi tröôùc laø thieän, thì Appanaø-javana cuõng thieän hay, neáu laø ba Quaû chöùng, thôøi ba Quaû taâm thaáp hôn khôûi leân. Moät Toác haønh Duy-taùc seõ ñöôïc moät Toác haønh Duy-taùc tieáp theo hay A la haùn quaû tieáp theo. TOAÙT YEÁU

I. PAØLI VAÊN. 

- 15) Dvattimsasukhapunnamhaø dvaødasopekkhakaø param.
Sukhitakriyato attha cha sambhonti upekkhakaø.
Puthujjanaøna sekkhaønam kaømapunna-tihetuto.
Tihetukaømakriyato vìtaraøgaønamappanaø. II. THÍCH VAÊN.  - Dvattimsa: 32. Sambhonti: Coù. Tihetuto: Töø ba nhaân. Vìtaraøgaønam: Caùc vò ñaõ dieät tröø tham, töùc laø caùc vò A la Haùn. III. VIEÄT VAÊN.  - 15) Sau Thieän taâm caâu höõu vôùi hyû, 32 taâm khôûi leân; Sau thieän taâm caâu höõu vôùi xaû, 12 taâm khôûi leân; sau Duy taùc taâm caâu höõu vôùi hyû, 8 taâm khôûi leân; sau Duy-taùc taâm caâu höõu vôùi xaû, 6 taâm khôûi leân.

Ñoái vôùi phaøm phu vaø caùc haïng Höõu-hoïc, quaû Appanaø (An-chæ) khôûi leân tieáp theo Duïc giôùi thieän taâm coù ba nhaân; Ñoái vôùi caùc vò A la Haùn, thôøi quaû Appanaø (An-chæ taâm) khôûi leân tieáp theo Duïc giôùi Duy-taùc taâm coù ba nhaân.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Thieän taâm caâu höõu vôùi hyû laø 2 Duïc giôùi taâm caâu höõu vôùi hyû vaø töông öùng vôùi trí.

- Coù 32 An-chæ thieän taâm caâu höõu vôùi Hyû:

Saéc giôùi (4 thieàn caâu höõu vôùi laïc): 4
Ñaïo (4 Ñaïo x 4 thieàn): 16
Quaû (3 quaû tröôùc x 4 Thieàn): 12 - Coù 8 An-chæ Duy taùc taâm caâu höõu vôùi Hyû: Saéc giôùi (4 thieàn ñaàu): 4
Sieâu theá giôùi (A la haùn quaû x 4 thieàn): 4

- 12 An-chæ thieän taâm caâu höõu vôùi xaû:
Saéc giôùi (Thieàn thöù 5): 1
Voâ saéc giôùi: 4
Sieâu theá (Tröø A la Haùn quaû): 7

 - Coù 6 An-chæ Duy-taùc taâm caâu höõu vôùi xaû: Saéc giôùi (Thieàn thöù 5): 1
Voâ saéc giôùi: 4
Sieâu theá, A la Haùn quaû: 1 PHAÀN BA - ÑOÀNG SÔÛ DUYEÂN TAÂM (Tadaølambana)

I. PAØLI VAÊN. 

- 16) Sabbathaø pi panettha anitthe aørammane akusalavipaøkaøneva pancavinnaøna-sampaticchana-santìrana-tadaørammanaøni. Itthe kusala-vipaøkaøni. Atiitthe pana somanassa-sahagataøneva santìranata-daørammanaøni.

Tatthaøpi somanassasahagatakriyaøjavanaøvasaøne somanassasahagataøneva tadaørammanaøni bhavanti. Upekkhaøsahagatakriyaøjavanaøvasaøne ca upekkhaø-sahagataøni honti.

 II. THÍCH VAÊN.  - Anitthe aørammane: Ñoái töôïng khoâng khaû aùi. Itthe: Khaûi aùi. Atiitthe: Heát söùc khaû aùi. III. VIEÄT VAÊN.  - 16) Trong taát caû tröôøng hôïp, neáu laø moät ñoái töôïng khoâng khaû aùi, thôøi 5 Thöùc taâm, Tieáp thoï taâm, Suy ñaïc taâm, vaø Ñoàng sôû duyeân laø Baát thieän Dò thuïc. Neáu laø moät ñoái töôïng khaû aùi, thì caùc taâm treân thuoäc Thieän dò-thuïc. Neáu ñoái töôïng raát khaû aùi, thôøi Suy ñaïc taâm vaø Ñoàng sôû duyeân taâm caâu höõu vôùi hyû.

Neáu Toác haønh taâm cuûa vò A la haùn caâu höõu vôùi hyû, Ñoàng sôû duyeân cuûa vò naøy cuõng seõ caâu höõu vôùi hyû. Neáu Toác haønh taâm caâu höõu vôùi xaû, Ñoàng sôû duyeân cuûa vò naøy seõ caâu höõu vôùi xaû.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Moät kinh nghieäm hieän taïi ôû Duïc giôùi ñöôïc taâm thöùc ghi nhaän tuøy theo thaùi ñoä cuûa chuùng ta ñoái vôùi ñoái töôïng, thaùi ñoä naøy tuøy thuoäc keát quaû cuûa nghieäp chuùng ta ôû quaù khöù. Do vaäy, nhöõng taâm laøm coâng taùc Tadaølambana laø 11 Dò thuïc taâm töùc laø 3 Suy ñaïc taâm vaø 8 Ñaïi Dò thuïc.

Neáu Suy ñaïc taâm caâu höõu vôùi hyû, ñoái vôùi moät ñoái töôïng raát khaû aùi, thôøi Tadaølambana cuõng caâu höõu vôùi hyû. Tadaølambana vì quaù muoäi löôïc neân khoâng coù theå töông öùng vôùi saân. Tadaølambana laø keát quaû cuûa nhöõng kinh nghieäm quaù khöù cuûa chuùng ta. Moät ngöôøi coù theå quaùn moät vaät khaû aùi ñaày nhöõng nguy hieåm, nhöng Tadaølambana coù theå caâu höõu vôùi hyû. Cuõng vaäy moät ngöôøi coù theå quaùn Töø bi ñoái vôùi con raén, nhöng taïi Tadaølambana, ngöôøi aáy chæ coù xaû, khoâng coù hyû. Chæ coù A la haùn coù theå cheá ngöï Tadaølambana, vaø trong tröôøng hôïp naøy, Tadaølambana vôùi Javana ñoàng taùnh vôùi nhau.

ÑOÀNG SÔÛ DUYEÂN VAØ ÑOÁI TÖÔ ÏNG ÔÛ DUÏC GIÔÙI

I. PAØLI VAÊN. 

- 17) Domanassasahagatajavanaøvasaøne pana tadaørammanaøni ceva bhavangaøni ca upekkhaøsahagataøni eva bhavanti. Tasmaø yadi somanassapatisandhikassa domanassa-sahagatajavanaøvasaøne tadaø-rammanasambhavo natthi, tadaø yam kinci paricitapubbam parittaøramma-namaørabbha upekkhaøsahagatasantìranam uppajjati. Tamanantaritvaø bhavangapaøto va hotìti vadanti aøcariyaø.

Tathaø kaømaøvacarajavanaøvasaøne kaømaøvacarasattaønam kaømaøvacaradhammesveva aørammnabhuøtesu tadaørammanam icchantìti.

 II. THÍCH VAÊN.  - 17) Domanassa: Öu. Avasaøne: Cuoái cuøng. Paricitapubbam: Quen thuoäc ôû quaù khöù. Parittaørammanaørabbha: Y cöù treân duïc giôùi ñoái töôïng. Anantaritvaø: Tieáp theo, sau khi ñoù. AØcariyaø: Phaùp sö. III. VIEÄT VAÊN.  - 17) Tieáp theo Toác haønh taâm caâu höõu vôùi öu, caû hai Ñoàng sôû duyeân vaø Höõu phaàn ñeàu töông öùng vôùi xaû. Do vaäy, ñoái vôùi moät ngöôøi maø Kieát sanh thöùc töông öùng vôùi hyû, thôøi sau Toác haønh taâm töông öùng vôùi öu, seõ khoâng coù Ñoàng sôû duyeân, khi aáy moät Suy ñaïc taâm töông öùng vôùi xaû khôûi leân, töø moät ñoái töôïng thuoäc Duïc giôùi maø ngöôøi aáy quen thuoäc trong quaù khöù. Lieàn sau ñoù, theo yù kieán moät vaøi Phaùp-sö, seõ chìm xuoáng trong Höõu phaàn. Ñoàng sôû duyeân chæ coù theå khôûi, cuoái cuøng moät Duïc giôùi Toác-haønh taâm, vôùi nhöõng chuùng sanh ôû Duïc giôùi vaø chæ ñoái vôùi moät ñoái töôïng thuoäc Duïc giôùi. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Ñoàng sôû duyeân tieáp theo moät Duïc giôùi Toác haønh taâm caâu höõu vôùi hyû seõ caâu höõu vôùi hyû. Cuõng vaäy, nhöõng Toác haønh taâm caâu höõu vôùi xaû. Theo thoâng leä, Toác haønh taâm ñi tröôùc vaø Ñoàng sôû duyeân taâm ñi sau ñeàu cuøng chung moät caûm thoï. Nhöng neáu Toác haønh taâm caâu höõu vôùi öu, thôøi Ñoàng sôû duyeân seõ töông öùng vôùi xaû. Neáu Kieát sanh thöùc (Patisandhi) cuûa moät ngöôøi caâu höõu vôùi hyû thôøi seõ khoâng coù Ñoàng sôû duyeân vì Bhavanga tieáp theo cuõng caâu höõu vôùi Hyû. Trong tröôøng hôïp naøy Suy ñaïc taâm caâu höõu vôùi xaû khôûi leân trong moät saùt-na vaø ñöôïc goïi laø aøganutukabhavanga. Thoâng thöôøng, ñoái töôïng cuûa Toác haønh taâm vaø cuûa Ñoàng sôû duyeân taâm gioáng nhau. Trong tröôøng hôïp naøy, ñoái töôïng laïi khaùc nhau. Ñoái töôïng cuûa Santìrana (Suy ñaïc taâm) laø moät Duïc giôùi ñoái töôïng maø ngöôøi naøy ñaõ quen thuoäc trong ñôøi tröôùc cuûa ngöôøi naøy. Ñoái töôïng naøy ñöôïc goïi laø Paritta (nhoû) so saùnh vôùi saéc giôùi, voâ saéc giôùi, sieâu theá giôùi ñoái töôïng. Neáu Kieát sanh thöùc (Patisandhi) khoâng caâu höõu vôùi hyû, thôøi Ñoàng sôû duyeân seõ trôû thaønh Upekkhaø (xaû) cuõng nhö Bhavanga tieáp theo...

TOAÙT YEÁU

I. PAØLI VAÊN. 

- 18) Kaøme javanasattaørammanaønam niyame sati Vibhuøtetimahante ca tadaørammanam ìritam. II. THÍCH VAÊN.  - Satta: Chuùng sanh. Niyame: Chaéc chaén. Sati: Coù. Vibhuøta: Roõ reät. Iritam: Ñöôïc noùi ñeán. III. VIEÄT VAÊN.  - 18) (Caùc vò) noùi raèng Ñoàng sôû duyeân khôûi leân, ñoái vôùi nhöõng ñoái töôïng roõ reät vaø raát lôùn, khi naøo coù söï chaéc chaén ñoái Duïc-giôùi toác haønh taâm, chuùng sanh vaø ñoái töôïng. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Tadaølammbana chæ khôûi ra sau nhöõng Duïc giôùi Toác haønh taâm, chæ vôùi nhöõng chuùng sanh ôû Duïc giôùi, vôùi nhöõng ñoái töôïng ôû Duïc giôùi, nhöõng ñoái töôïng naøy hoaëc raát lôùn hoaëc raát roõ raøng.

CAÙC TOÁC HAØNH TAÂM: THÔØI GIAN TAÙNH DUÏC GIÔÙI VAØ ÑAÏI HAØNH TAÂM

I. PAØLI VAÊN. 

- 19a) Javanesu ca parittajavanavìthiyam kaømaø-vacarajavannaøni sattakkhattum chakkhattumeva vaø javanti. Mandappavat-tiyam pana maranakaølaødisu pancavaørameva. Bhagavato pana yamakapaø-tihaøriya-kaølaødisu lahukappavattiyam cattaøri panca vaø paccavekkhanacit-taøni bhavantìti pi vadanti. AØikammikassa pana pathaâkappanaøyam mahaggatajavanaøni abhinnaøjavanaøni ca sabbathaøpi ekavaørameva javanti, tato param bhavangapaøto va. II. THÍCH VAÊN.  - Sattakkhattum: 7 laàn. Chakkhattumeva: 6 laàn. Mandapavattiyam: Khi bò baát tænh. Maranakaøla: Khi saép cheát. Pacavaøram: 5 laàn. Yamakapaøtihaøriyakaølaø: Trong khi hieän thaàn thoâng Song haønh. Kahukappavattiyam: Khi söï dieãn tieán quaù mau leï. AØdikammika: Ngöôøi môùi taäp söï. Pathamakappanaøyam: Trong khi tu sô thieàn. Abhinnaøjavanaøni: Nhöõng thaéng trí toác haønh taâm. Ekavaørameva: Chæ coù moät laàn. III. VIEÄT VAÊN.  - 19a) Trong nhöõng Toác haønh taâm, khi loä trình thuoäc veà Duïc giôùi, thôøi nhöõng Duïc giôùi toác haønh taâm seõ khôûi leân 7 laàn hay saùu laàn. Trong tröôøng hôïp bò baát tænh hay khi gaàn cheát v.v..., toác haønh taâm ñöôïc laëp ñi laëp laïi 5 laàn. Khi ñöùc Theá-Toân laøm caùc thaàn thoâng goïi laø song haønh v.v..., khi söï dieãn tieán raát mau leï, neân taâm suy quaùn khôûi leân 5 hay 6 laàn (caùc vò Phaùp sö) noùi nhö vaäy.

Ñoái vôùi keû tu haønh môùi chöùng laàn ñaàu tieân, trong thieàn thöù nhaát, nhöõng Ñaïi-haønh toác haønh taâm vaø Thaéng trí toác haønh taâm khôûi leân chæ coù moät laàn trong moïi tröôøng hôïp, roài bò chìm xuoáng Bhavanga (Höõu phaàn).

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- Caû veà phöông dieän taâm lyù vaø ñaïo ñöùc, Javana taâm raát quan troïng vì thieän hay aùc ñöôïc ñònh ñoaït trong giai ñoaïn naøy. Thoâng thöôøng Duïc giôùi Toác haønh taâm toàn taïi 6 hay 7 saùt-na. Khi con ngöôøi bò baát tænh hay saép cheát, toác haønh taâm toàn taïi chæ coù 5 saùt-na. Khi ñöùc Phaät hieän thaàn thoâng, phun löûa laãn nöôùc töø thaân cuûa Ngaøi, chæ coù 4 hay 5 Toác haønh taâm khôûi leân ñeå suy quaùn nhöõng taâm sôû thieàn, moät ñieàu kieän tieân quyeát ñeå hieän thaàn thoâng song haønh. Khi ngöôøi tu thieàn laàn ñaàu tieân, chöùng ñöôïc sô thieàn Toác haønh taâm chæ toàn taïi coù moät saùt-na. Cuõng vaäy khi chöùng ñöôïc 5 Thaéng trí (Abhinnaø) töùc laø: 1) Iddhividha (Thaàn tuùc thoâng), 2) Dibbasota (Thieân nhó thoâng), 3) Dibbacakkhu (Thieân Nhaõn thoâng), 4) Paracittavijaønana (Tha taâm-thoâng), 5) Pubbe nivaøsaønussatinaønna (Tuùc maïng thoâng).

SIEÂU THEÁ TOÁC HAØNH TAÂM

I. PAØLI VAÊN. 

- 19b) Cattaøro pana magguppaødaø ekacittakkhanikaø. Tato param dve tìni phalacittaøni yathaøraham uppajjanti. Tato param param bhavangapaøto. Nirodhasamaøpattikaøle dvikkhattum catutthaøruppajavanam javati. Tato param nirodham phusati. Vutthaønakaøle ca anaøgaømiphalam vaø arahattaphalam vaø yathaørahamekavaøram uppajjitvaø niruddhe bhavangapaøto va hoti.

Sabbathaø pi samaøpattivìthiyam bhavangasote viya vìthiniyamo natthìti katvaø bahuøni pi labbhantìti.

20. Sattakkhattum parittaøni maggaøbhinnaø sakim mataø.
Avasesaøni labbhanti javanaøni bahuøni pi.

 II. THÍCH VAÊN.  - Magguppaødaø: Khi ñaïo taâm sanh khôûi. Ekacittakkhanikaø: Nhöùt taâm saùt-na. Nirodhasamaøpattikaøle: Khi chöùng dieät taän ñònh. Phusati: Caûm xuùc. Catutthaøruppajavanam: Voâ saéc ñeä töù thieàn toác haønh taâm. Vutthaønakaøle: Khi töø ñònh khôûi daäy. Ekavaøram: Moät laàn. Bhavangasote: Treân doøng cuûa Höõu phaàn. Vìthiniyamo: Söï quyeát ñònh cuûa loä trình. Sakim: Moät laàn. Mataø: Caàn phaûi hieåu. Avasesaøni: Nhöõng tröôøng hôïp khaùc. III. VIEÄT VAÊN.  - 19b. 4 Ñaïo khôûi leân chæ toàn taïi coù moät saùt-na. Roài ñeán hai hay ba Quaû taâm tuøy thuoäc khôûi leân. Roài chìm xuoáng Höõu-phaàn. Khi chöùng Dieät taän ñònh, Ñeä töù thieàn Toác haønh taâm coõi voâ saéc chaïy ñeán hai laàn, roài chöùng Dieät taän ñònh. Khi töø ñònh aáy khôûi daäy, hoaëc A-na-haøm quaû hay A la haùn quaû tuøy thuoäc khôûi leân moät laàn. Khi quaû taâm naøy dieät, thôøi chìm xuoáng Höõu phaàn.

Trong moïi tröôøng hôïp, treân loä trình cuûa söï quaû chöùng naøy, loä trình dieãn tieán nhö doøng soâng cuûa Höõu phaàn, khoâng coù söï döøng nghi loä trình cuûa taâm, Toác haønh taâm coù theå toàn taïi laâu daøi.

20. Caàn phaûi bieát, Toác haønh taâm ôû Duïc giôùi khôûi leân 7 laàn, Ñaïo taâm vaø Thaéng trí taâm chæ coù moät laàn. Caùc tröôøng hôïp khaùc, caùc Toác-haønh taâm khôûi leân nhieàu laàn.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- 4 Toác haønh Ñaïo taâm cuõng chæ coù moät taâm saùt-na. Chính ôû ñaây maø Nieát-baøn ñöôïc tröïc nhaän laàn ñaàu tieân. Moät vò A na haøm hay A la haùn ñaõ tu saéc giôùi vaø voâ saéc giôùi thieàn coù theå, vôùi söùc maïnh cuûa yù chí, taïm döøng söï troâi chaûy cuûa taâm thöùc cho ñeán 7 ngaøy khoâng döøng nghæ. Khi moät ngöôøi chöùng ñeán quaû naøy, moïi hoaït ñoäng taâm linh ñeàu döøng nghæ, cho ñeán hôi thôû cuõng khoâng, nhöng vaãn coøn maïng caên vaø söùc noùng. Söï sai khaùc giöõa moät thaây cheát vaø moät vò vaøo Dieät taän ñònh laø vò naøy vaãn soáng nhö thöôøng. Ñònh naøy ñöôïc ñaët teân laø Nirodhasamaøpatti, nirodha laø dieät. Samaøpatti laø chöùng ñeán. Saùch noùi raèng thaân cuûa vò ñang nhaäp ñònh naøy khoâng theå bò ai laøm haïi.

Lieàn tröôùc khi chöùng ñònh naøy, vò naøy chöùng trong hai saùt-na, voâ saéc ñeä töù thieàn (phi töôûng phi phi töôûng xöù). Roài doøng taâm thöùc döøng laïi cho ñeán khi vò naøy muoán xuaát khoûi Dieät taän ñònh. Thöôøng leä, vò naøy nhaäp ñònh khoaûng moät tuaàn leã. Khi vò naøy töø ñònh khôûi daäy, saùt-na taâm ñaàu tieân laø A na Haøm quaû taâm neáu vò naøy laø vò A na Haøm; hay laø A la haùn quaû taâm neáu vò naøy laø A la haùn. Sau ñoù doøng taâm thöùc chìm laïi trong Bhavanga.

PUGGALA-BHEDA: CAÙC LOAÏI CHUÙNG SANH - VOÂ NHAÂN VAØ NHÒ NHAÂN CHUÙNG SANH

I. PAØLI VAÊN. 

- 21) Duhetukaønamahetukaønan ca panettha kriyaøjavanaøni ceva appanaøjavanaøni ca na labbhanti. Tathaø naønasampayutta-vipaøkaøni ca sugatiyam. Duggatiyam pana naønavippayuttaøni ca mahaøvipaøkaøni na labbhanti. II. THÍCH VAÊN.  - Duhetukaønam: Nhöõng chuùng sanh coù hai nhaân. Ahetukaønam: Nhöõng chuùng sanh voâ nhaân. Kriyaøjavanaøni: Duy taùc toác haønh taâm. Appanaøjavanaøni: An chæ toác haønh taâm. Na labbhanti: Khoâng coù ñöôïc. Sugatiyam: ÔÛ Thieän thuù. Duggatiyam: ÔÛ AÙc thuù. III. VIEÄT VAÊN.  - 21) ÔÛ ñaây, ñoái vôùi chuùng sanh coù dò thuïc hai nhaân vaø khoâng nhaân, khoâng coù Duy-taùc Toác haønh taâm vaø An chæ Toác haønh taâm. Cuõng vaäy chuùng sanh ôû thieän thuù cuõng khoâng coù Dò thuïc taâm töông öùng vôùi trí. Coøn chuùng sanh sinh ôû aùc thuù thôøi Ñaïi Dò-thuïc khoâng töông öùng vôùi trí cuõng khoâng coù. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Vì söï sai khaùc cuûa taâm taùnh neân chuùng sanh chia laøm ba loaïi.

a) Chuùng sanh haï taùnh: Taâm cuûa chuùng thuoäc baûn naêng vaø haønh ñoäng cuûa chuùng bò tham, saân, si chi phoái trong ñôøi tröôùc. Taâm cuûa chuùng yeáu ôùt nhö Suy-ñaïc taâm caâu höõu vôùi xaû, töùc laø Dò-thuïc baát thieän taâm. Nhöõng haïng naøy khoâng theå chöùng thieàn taâm.

b) Nhöõng keû ngu si, ñieác vaø sinh ra muø. Taâm cuûa chuùng cuõng thuoäc veà baûn naêng nhö taâm cuûa haïng tröôùc, raát yeáu ôùt vì haønh ñoäng quaù khöù cuûa chuùng ñöôïc thieän nhaân (kusala hetu) raát yeáu chi phoái, yeáu nhö Suy-ñaïc taâm caâu höõu vôùi xaû, töùc laø Di-thuïc cuûa thieän taâm khoâng töông öùng vôùi trí. Hai haïng chuùng sanh naøy ñöôïc goïi laø Ahetuka (voâ nhaân chuùng sanh) vì Dò thuïc cuûa chuùng khoâng coù nhaân naøo. Chuùng cuõng khoâng coù theå chöùng thieàn taâm.

c) Nhöõng chuùng sanh coù voâ tham vaø voâ saân nhöng khoâng coù voâ si ñöôïc goïi laø Duhekuta (nhò nhaân chuùng sanh), vì haønh ñoäng cuûa chuùng ñöôïc voâ tham, voâ saân chi phoái maïnh ôû quaù khöù, nhöng khoâng coù voâ si. Chuùng khoâng coù voâ si trong Di thuïc taâm cuûa chuùng. Haïng chuùng sanh naøy khoâng coù Jhaøna (Thieàn)

TAM NHAÂN CHUÙNG SANH

I. PAØLI VAÊN. 

- 22) Tihetukesu ca khìnaøsavaønam kusalaøkusalajavanaøni ca na labbhanti, tathaø sekkha-puthujjanaønam kriyaøjavanaøni. Ditthigatasampayuttavicikicchaøjavanaøni ca sekkhaønam. Anaøgaømipuggalaønam pana patighajavanaøni ca na labbhanti. Lokuttarajavanaøni ca yathaøraham ariyaønameva samuppajjantì ti. II. THÍCH VAÊN.  - Tihetukesu: Vôùi chuùng sanh coù ba nhaân. Khìnaøsavaønam: Ñaõ dieät tröø caùc laäu hoaëc. Sekkha: Haïng höõu hoïc. Anaøgaømipuggalaønam: Caùc chöùng sanh chöùng quaû Baát lai. Patigha: Saân. III. VIEÄT VAÊN.  - 22) Ñoái vôùi caùc vò ñaõ dieät tröø laäu hoaëc caùc haïng ba nhaân chuùng sanh, thieän vaø baát thieän Toác haønh taâm khoâng khôûi leân. Cuõng vaäy, ñoái vôùi chuùng sanh phaøm phu vaø haøng höõu hoïc, Duy taùc toác haønh taâm khoâng khôûi leân. Ñoái vôùi caùc haøng höõu hoïc, taâm töông öng vôùi taø kieán hay taâm töông öng vôùi nghi khoâng khôûi leân. Ñoái vôùi chuùng sanh ñaõ chöùng A-na-haøm, hai taâm töông öng vôùi saân khoâng khôûi leân. Vaø nhöõng Sieâu theá Toác haønh taâm seõ tuøy thuoäc söï thích öùng, khôûi leân vôùi caùc vò Thaùnh. IV. THÍCH NGHÓA. 

- Nhöõng chuùng sanh naøo coù taâm maïnh meõ vaø saùng suoát vì haønh ñoäng cuûa chuùng ôû quaù khöù ñöôïc voâ tham, voâ saân vaø voâ si chi phoái, ñöôïc goïi laø ba nhaân chuùng sanh. Sôû dó ñöôïc goïi nhö vaäy vì taâm dò thuïc naøy caâu höõu vôùi ba thieän nhaân. Caùc vò naøy coù theå tu thieàn vaø chöùng ñöôïc Sieâu theá taâm.

Caùc vò coù nhò nhaân taâm vaø voâ nhaân taâm khoâng coù ñöôïc Duy taùc hay An-chæ taâm. Daàu chuùng sinh ra laøm ngöôøi, chuùng khoâng coù Tònh quang Dò thuïc taâm töông öng vôùi trí (vì chuùng khoâng coù Tònh quang Thieän taâm töông öng vôùi trí trong ñôøi tröôùc). Neáu sinh ra laøm thuù vaät hay haïng chuùng sanh thaáp keùm hôn, chuùng cuõng khoâng coù Tònh quang Dò thuïc taâm khoâng töông öng vôùi trí.

TOAÙT YEÁU

I. PAØLI VAÊN. 

- 23) Asekkhaønam catucattaølìsa sekkhaønamuddise, Chapannaøsaøvasesaønam catupannaøsa sambhavaø. II. THÍCH VAÊN.  - Uddise: Ñöôïc noùi ñeán. Catucattaølìsa: 44. Chapannaøsa: 56. Avasesaønam: Caùc chuùng sanh coøn laïi. Catupannaøsa: 54. Sambhavaø: Coù. III. VIEÄT VAÊN.  - 23) Ñoái vôùi haïng voâ hoïc, coù 44 taâm khôûi leân. Ñoái vôùi haïng höõu hoïc, coù 56 taâm khôûi leân. Coøn ñoái vôùi chuùng sanh coøn laïi, coù 54 taâm khôûi leân. IV. THÍCH NGHÓA. 

a) Vò A la haùn khoâng coù 45 taâm sau ñaây:

Baát thieän 12 + Duïc giôùi thieän 8 + Saéc giôùi thieän 5 + Voâ saéc giôùi thieän 4 + Ñaïo taâm 4 + Ñaïi haønh Dò thuïc 9 vaø ba quaû ñaàu 3.

Tröø 45 taâm naøy, caùc vò A la haùn coù theå coù 89 - 54: 44 taâm.

 b) Caùc vò höõu hoïc khoâng coù 33 taâm sau ñaây: * Duy taùc toác haønh taâm (Tieáu sanh taâm 1 + Duïc giôùi höõu nhaân taâm 8 + Ñaïi haønh taâm 9): 18.

* Baát thieän taâm töông öng vôùi Taø kieán 4 + Baát thieän taâm töông öng vôùi nghi 1 + A la haùn quaû 1 + Ñaïi haønh Dò thuïc 9: 15

 Tröø 33 taâm naøy, caùc vò höõu hoïc coù 89 - 33: 56 taâm.

c) Caùc vò phaøm phu khoâng coù 35 taâm sau ñaây:

Duy taùc toác haønh 18 + Sieâu theá taâm 8 + Ñaïi haønh Dò thuïc 9. 

Tröø 35 taâm naøy, caùc vò phaøm phu coù 89 - 35: 54 taâm.

 CAÙC ÑÒA GIÔÙI: BHUØMI

I. PAØLI VAÊN. 

- 24) Kaømaøvacarabhuømiyam panetaøni sabbaøni vìthicittaøni yathaørahamupalabbhanti, ruøpaøvacarabhuømiyam patighajavanatadaørammanavajjitaøni. Aruøpaøvacarabhuømiyam pathamamaggaruøpaøvacarahasanahethimaøruppavajjitaøni ca labbhanti. Sabbatthaøpi ca taïm-taïm-pasaødarahitaønam tam-tam-dvaørikavìthicittaøni na labbhanteva. Asannasattaønam pana sabbathaø pi cittappavatti natthevaø ti. II. THÍCH VAÊN.  - Upalabbhanti: Coù ñöôïc. Hetthhimaø: Caùc taâm ôû döôùi. Pasaødarahitaønam: Nhöõng chuùng sanh khoâng coù tònh saéc caên. Asannasattaønam: Caùc chuùng sanh voâ töôûng. Cittappavatti: Söï dieãn tieán cuûa taâm. III. VIEÄT VAÊN.  - 24) ÔÛ treân Duïc giôùi ñòa, taát caû taâm dieãn tieán treân nhöõng loä trình ñaõ noùi ñeán tröôùc ñeàu ñöôïc khôûi leân, tuøy theo tröôøng hôïp. Treân Saéc giôùi ñòa, tröø toác haønh taâm töông öng vôùi saân vaø taát caû taâm laøm phaän söï Ñoàng sôû duyeân.

Treân voâ saéc giôùi ñòa, ñaïo taâm thöù nhaát, taát caû taâm ôû saéc giôùi, Tieáu sanh taâm vaø taâm cuûa moät soâ saéc giôùi ñòa thaáp hôn khoâng coù theå khôûi leân.

Trong moïi tröôøng hôïp, khi naøo thieáu moät caên moân naøo, thì nhöõng taâm cuûa loä trình khôûi qua caên moân aáy khoâng theå khôûi leân. Ñoái vôùi chuùng sanh voâ töôûng, trong moïi tröôøng hôïp, khoâng coù söï dieãn tieán cuûa taâm.

 TOÙM TAÉT

I. PAØLI VAÊN. 

- 25) Asìti vìthicittaøni kaøme ruøpe yathaøraham, Catusatthi tathaø-ruøpe dvecattaølìsa labbhare.

26) Iccevam chadvaørikacittappavatti yathaøsambhavam bhavangantaritaø yaøvataøyukamabbocchinnam pavattatìti.

 II. THÍCH VAÊN.  - Asìti: 8. Catusatthi:64. Dvecattaølìsa: 42. Labbhare: Khôûi leân, chöùng ñöôïc. Iccevam: Nhö vaäy. Yathaøsambhavam: Tuøy theo söï coù maët. Bhavangantaritaø: Sau khi chìm vaøo trong höõu phaàn: Yaøvataøyukam: Cho ñeán maïng chung. Abbocchinnam: Khoâng giaùn ñoaïn. Pavattati: Dieãn tieán. III. VIEÄT VAÊN.  - 25) ÔÛ Duïc giôùi, 8 taâm coù theå khôûi treân loä trình. ÔÛ saéc giôùi 64, vaø ôû voâ saéc giôùi 42 taâm coù theå khôûi leân tuøy theo tröôøng hôïp.

26) Nhö vaäy, söï dieãn tieán cuûa taâm ngang qua 6 caên moân tuøy theo chuùng khôûi leân, sau khi chìm trong höõu phaàn, ñöôïc dieãn tieán khoâng coù giaùn ñoaïn cho ñeán luùc cheát.

 IV. THÍCH NGHÓA. 

- 1) Tröø 9 Ñaïi haønh Dò thuïc, taát caû 8 taâm coøn laïi coù theå khôûi leân trong söï dieãn tieán cuûa taâm ôû Duïc giôùi.

2) Tröø 16 taâm (Saân taâm 2 + Ñaïi Duïc thuïc Ñoàng sôû duyeân 8 + Tyû, thieät, thaân thöùc 6), 64 taâm coøn laïi (8 - 16) khôûi leân ôû saéc giôùi.

3) 42 taâm sau ñaây khôûi leân ôû voâ saéc giôùi:

Baát thieän taâm (tröø 2 saâm taâm) 10 + Y Ù moân höôùng taâm 1 + Duïc giôùi thieän duy taùc taâm 16 + Voâ saéc giôùi taâm 8 + Sieâu theá taâm (tröø Ñaïo taâm thöù nhaát) 7 taâm. TOÙM TAÉT CAÙC LOAÏI LOÄ TRÌNH

I. Qua 5 caên moân: Ñoái töôïng raát lôùn.

1. Atìta Bhavanga, 2) Bhavanga calana, 3) Bhavangupaccheda, 4) Pancadvaøraøvajjana, 5) Cakkhuvinnaøna, 6) Sampaticchana, 7) Santìrana, 8) Votthapana, 9 - 15) Javana, 16 - 17) Tadaølambana.

(Höõu phaàn quaù khöù, Höõu phaàn rung ñoäng, Höõu phaàn ngöng laïi, 5 moân höôùng taâm, Nhaõn thöùc, Tieáp thoï taâm, Suy ñaïc taâm, Xaùc ñònh taâm, Toác haønh taâm, Ñoàng sôû duyeân).

II. - Qua yù moân: Ñoái töôïng raát roõ raøng

1) Manodvaøraøvajjana, 2 - 8) Javana. 9 - 10) Tadaølambana. 

(Y Ù moân höôùng taâm, Toác haønh taâm, Ñoàng sôû duyeân taâm).

III. Caùc Saéc giôùi Thieàn taâm

1) Manodvaøraøvajjana, 2) Parikamma, 3) Upacaøra, 4) Anuloma, 5) Gotrabhuø, 6) Appanaø 

(Y Ù moân höôùng taâm, chuaån bò, caän haønh, thuaän thöù, chuyeån taùnh, an chæ).

IV. - Caùc voâ saéc giôùi Thieàn taâm

1) Manodvaøraøvajjana, 2) Parikamma, 3) Upacaøra, 4) Anuloma, 5) Gotrabhuø, 6) AØkaøsanancaøyatana.

(Y Ù moân höôùng taâm, Chuaån bò, Caän haønh, Thuaän thöù, Chuyeån taùnh, Khoâng voâ bieân xöù).

V. - Sieâu theá taâm

1) Parikamma, 2) Upacaøra, 3) Anuloma, 4) Gotrabhuø, 5) Magga, 6 - 7) Phala. 

(Chuaån bò, Caän haønh, Thuaän thöù, Chuyeån taùnh, Ñaïc taâm, Quaû taâm).

Ghi chuù: Coù theå tham chieáu theâm vôùi:

1) Vi Dieäu Phaùp Toaùt Yeáu, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Phaïm Kim Khaùnh (vôùi ñaày ñuû caùc kyù töï Paøli).
2) A Manual of Abhidhamma, baûn dòch Anh ngöõ vaø chuù thích cuûa Hoøa Thöôïng Narada.
-ooOoo-

Ñaàu trang | Muïc luïc | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | Phuï luïc
Source BuddhaSasana
 [ Trôû Veà ]