Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang chuû]
ABHIDHAMMATTHASANGAHA
THAÉNG PHAÙP TAÄP YEÁU LUAÄN
Tyø kheo THÍCH
MINH CHAÂU
(dòch vaø giaûi)
|
VÌTHIMUTTA (Ra ngoaøi loä trình): CAÙC ÑEÀ TAØI ÑÖÔ ÏC BAØN ÑEÁN I. PAØLI VAÊN. 2) Catasso bhuømiyo, catubbidhaø patisandhi, cattaøri kammaøni, catudhaø maranuppatti ceti vìthimuttasangahe cattaøri catukkaøni veditabbaøni. 2) Trong söï toång hôïp cuûa taâm thoaùt ngoaøi loä trình, 4 loaïi 4 thöù caàn ñöôïc bieát töùc laø 4 ñòa, 4 söï taùi sanh, 4 nghieäp, 4 nguyeân nhaân cuûa cheát. - Söï dieãn tieán cuûa taâm coù hai: 1) Ngang qua loä trình (Vìthicitta) nhö ñaõ noùi ñeán tröôùc. 2) Khi taùi sanh, tieáp noái töø ñôøi nay qua ñôøi khaùc. Phaàn tröôùc ñaõ noùi ñeán trong caùc chöông tröôùc. Nay noùi ñeán phaàn thöù hai. BOÁN ÑÒA I. PAØLI VAÊN. 4) Taøsu, nirayo, tiracchaønayoni, pettivisayo, asurakaøyo ceti apaøyabhuømi catubbidhaø hoti. 5) Manussaø caøtummahaøraøjikaø, taøvatinsaø, tusitaø, nimmaønarati, paranimmitavasavattì ceti kaømasugatibhuømi sattavidhaø hoti. Saø panaøyam, ekaødasavidhaø pi kaømaøvacarabhuømicceva sankhamgacchati. 4) ÔÛ ñaây aùc thuù ñòa naøy coù 4 = Ñòa nguïc, suùc sanh, ngaõ quyû vaø A-tu-la. 5) Duïc giôùi thieân coù 7 = Loaøi ngöôøi, Töù thieân vöông, Tam thaäp tam thieân, Daï ma thieân, Ñaâu suaát ñaø thieân, Hoùa laïc thieân, Tha hoùa töï taïi thieân. Nhö vaäy Duïc giôùi ñòa toång coäng coù 11 coõi taát caû. Tiracchaøna: Tiro: Ngang Acchaøna: Ñi. Caùc suùc sanh ñi ngang, boø xuoáng, khoâng ñi thaúng nhö ngöôøi. Peta: Pa + i + ta: Chuùng sanh ñaõ ñi nghóa laø ñaõ cheát. Chuùng khoâng phaûi laø ma quyû voâ hình. Chuùng coù saéc thaân nhöng maét ngöôøi khoâng coù theå thaáy. Chuùng khoâng coù caûnh giôùi rieâng. Chuùng soáng trong röøng hay taïi caùc choã nhôùp nhuùa. Asura nghóa laø nhöõng vò khoâng coù hoan laïc hay khoâng coù choùi saùng. Nhöõng A-tu-la naøy khaùc vôùi moät loaïi A-tu-la thuø nghòch vôùi chö thieân vaø soáng ôû Tam thaäp taâm thieân. Manussa: Loaøi ngöôøi. Ma-no Ussannam etesam, nhöõng ngöôøi coù nhöõng taâm cao thöôïng. Chöõ Phaïm Manusya nghóa laø con cuûa Manu, loaøi ngöôøi trôû thaønh vaên minh sau vò tu só Manu. Caøtummahaøraøjika: Töù thieân vöông. Coõi naøy laø coõi thaáp nhaát trong caùc coõi chö Thieân. Taøvatimsa: Tam thaäp tam thieân Sakka, Ñeá Thích ôû taïi ñaây. Sôû dó ñöôïc goïi nhö vaäy laø theo tích truyeän coù 33 vò, döôùi söï höôùng daãn cuûa Magha ñaõ laøm nhöõng thieän söï vaø ñöôïc sinh vaøo coõi naøy. Yaøma: Yam nghóa laø taøn phaù, dieät tröø. Dieät tröø khoå ñau neân goïi laø Yaøma. Tusita: Nhöõng vò soáng sung söôùng. Theo tuïc truyeàn, vò Boà taùt töông lai soáng taï ñaây vaø chôø ñôïi cô hoäi thuaän tieän ñeå sinh ra laøm ngöôøi vaø thaønh Phaät. Nimmaønarati: Nhöõng vò soáng hoan laïc trong nhöõng laâu ñaøi töï taïo ra. Paranimmitavasavatti: Nhöõng vò ñem döôùi quyeàn cuûa mình caùc vaät do caùc vò khaùc hoùa hieän. I. PAØLI VAÊN. 7) AØkaøsaønancaøyatanabhuømi, Vinnaønancaøyatanabhuømi, AØkincaønnaøyatanabhuømi, Nevasannaønaøsannaøyatanabhuømi ceti aruøpabhuømi catubbidhaø hoti. 7) Voâ saéc giôùi thieân coù 4: Khoâng voâ bieân xöù thieân, Thöùc voâ bieân xöù thieân, Voâ sôû höõu xöù thieân vaø Phi töôûng phi phi töôûng xöù thieân. - Coù ba Phaïm thieân, choã sanh tröôûng cuûa nhöõng vò ñaõ chöùng sô thieàn. Caûnh giôùi thaáp nhaát laø Phaïm chuùng thieân nghóa laø nhöõng vò sanh ra giöõa nhöõng ñoà chuùng cuûa Ñaïi Phaïm Thieân. Caûnh thöù hai laø Phaïm phuï thieân nghóa laø nhöõng phuï taù, nhöõng toång tröôûng cuûa Ñaïi Phaïm Thieân. Caûnh giôùi thöù ba laø Ñaïi Phaïm Thieân. Caùc vò naøy ñöôïc goïi vaäy vì caùc vò naøy soáng laâu hôn; hình thaùi ñeïp hôn vaø nhieàu haïnh phuùc hôn. TOAÙT YEÁU I. PAØLI VAÊN. Sotaøpannaø ca sakadaøgaømino caøpi puggalaø. Ariyaø nopalabbhanti asannaøpaøyabhuømisu. Sesatthaønesu labbhanti aryaønariyaø pi ca. - ÔÛ Phöôùc sanh thieân, chæ coù caùc vò A-na-haøm vaø A la haùn sanh. Caùc vò A-na-haøm ñöôïc sanh ôû ñaây, chöùng quaû A la haùn vaø soáng cho ñeán khi thoï maïng maõn. CAÙC LOAÏI KIEÁT SANH THÖÙC ÔÛ AÙC THUÙ I. PAØLI VAÊN. 10) Tattha akusalavipaøkopekkhaøsahagatasantìranam apaøyabhuømiyam okkantikkhane patisandhi, hutvaø, tato param bhavangam, pariyosaønecavanam ca hutvaø vocchijjati. Ayamekaøpaøyapatisandhi naøma. 10) ÔÛ ñaây, Suy ñaïc taâm, baát thieän dò thuïc töông öng vôùi xaû laøm Kieát sanh thöùc khi thaùc sanh vaøo AÙc thuù, roài thaønh Höõu phaàn, cuoái cuøng thaønh Töû thöùc vaø bò dieät. Ñoù laø kieát sanh thöùc ñoäc nhaát ôû AÙc thuù. - Kieát sanh thöùc ôû AÙc thuù laø Suy ñaïc taâm caâu höõu vôùi xaû vaø thuoäc baát thieän dò thuïc. KIEÁT SANH THÖÙC ÔÛ DUÏC GIÔÙI I. PAØLI VAÊN. Saø panaøyam dasavidhaø pi kaømaøvacarapatisandhicceva sankham gacchati. I. PAØLI VAÊN. 13. Navasatam cekavìsa vassaønam kotiyo tathaø,
13. Thoï maïng cuûa Tha hoùa töï taïi thieân laø 9.216.000.000 tuoåi ngöôøi. I. PAØLI VAÊN. - Caùc ñòa giôùi thieàn phaân loaïi theo kinh taïng neân chæ coù 4, nhò thieàn vaø tam thieàn hôïp laïi thaønh moät. THOÏ MAÏNG TREÂN SAÉC GIÔÙI THIEÂN I. PAØLI VAÊN. - Kappa: ÔÛ ñaây ôû Ñaïi kieáp. Coù ba loaïi kieáp: Antarakappa (Trung kieáp), Asankheyyakappa (Voâ löôïng kieáp) vaø Mahaøkappa (Ñaïi kieáp). Antarakappa: Trung-kieáp laø thôøi gian tuoåi con ngöôøi leân töø 10 tuoåi ñeán voâ soá tuoåi roài truït xuoáng chæ coù 10 tuoåi. 20 trung kieáp nhö vaäy laø voâ soá kieáp (asankheyyakappa), 4 voâ soá kieáp thaønh moät Ñaïi kieáp (mahaøkappa). Moät Ñaïi kieáp laø thôøi gian caàn thieát ñeå quaêng cho heát caùc hoät caûi trong moät khoaûng ñaát roäng, cao vaø daøi moät do tuaàn, cöù 100 naêm laø quaêng moät hoät caûi. KIEÁT SANH THÖÙC VAØ TUOÅI THOÏ ÔÛ VOÂ SAÉC GIÔÙI - TOAÙT YEÁU I. PAØLI VAÊN. 17) Tesu pana aøkaøsaønancaøyatanuøpagaønam devaønam vìsati kappasahassaøni aøyuppamaønam vinnaønancaøyatanuøpagaønam devaønam cattaølisa kappasahassaøni, aõkincannaøyatanuøpagaønam devaønam satthi kappasahassaøni, nevasannaønaøsannaøyatanuõpagaønam devaønam caturaøsìti kappasahassaøni. 18) Patisandhi bhavangan ca tathaø cavanamaønasam,
17) ÔÛ nhöõng caûnh giôùi aáy, thoï maïng cuûa Chö Thieân ôû khoâng Voâ bieân xöù laø 20 ngaøn kieáp, cuûa Chö Thieân ôû Thöùc voâ bieân xöù laø 40 ngaøn kieáp, cuûa Chö Thieân ôû Voâ sôû höõu xöù laø 60 ngaøn kieáp, cuûa Chö Thieân ôû Phi töôûng phi phi töôûng xöù laø 84 ngaøn kieáp. 18) Trong moät ñôøi soáng, Kieát sanh thöùc, Höõu phaàn vaø Töû taâm thuoäc moät loaïi vaø cuøng moät ñoái töôïng. I. PAØLI VAÊN. Tathaø akusalam, kaømaøvacarakusalam, ruøpaøvacarakusalam, aruøpaø-vacarakusalam caøti paøkatthaønavasena. Veà phöông dieän söùc maïnh thöù töï ñöa ñeán hình thaønh cuûa quaû baùo, coù boán loaïi nghieäp: cöïc troïng nghieäp, caän töû nghieäp, taäp quaùn nghieäp vaø tích luõy nghieäp. Veà phöông dieän thôøi gian ñöa ñeán söï thoï laõnh keát quaû cuûa nghieäp, coù boán loaïi nghieäp: hieän baùo nghieäp, sanh baùo nghieäp, haäu baùo nghieäp vaø voâ hieäu nghieäp. Veà phöông dieän vò trí quaû baùo, coù boán loaïi nghieäp: baát thieän nghieäp, duïc giôùi thieän nghieäp, saéc giôùi thieän nghieäp vaø voâ saéc giôùi thieän nghieäp. - Kamma nghóa laø haønh ñoäng, taïo taùc. Noùi moät caùch thieát thöïc hôn, kamma laø nhöõng haønh ñoäng thieän, aùc coá yù. Tröø ñöùc Phaät vaø caùc vò A la haùn, haønh ñoäng coá yù cuûa caùc loaøi khaùc ñeàu goïi laø kamma. Kamma laø haønh ñoäng, vipaøka laø quaû hay phaûn öùng cuûa nghieäp. Theo Abhidhamma, kamma bao truøm 12 Baát thieän Taâm, 8 Duïc giôùi thieän taâm, 5 Saéc giôùi thieän taâm, 4 Voâ saéc thieän taâm. 8 Sieâu theá taâm khoâng goïi laø kamma vì nhöõng taâm naøy coù taùnh caùch ñoaïn tröø caên reã cuûa kamma, khieán khoâng coøn sanh töû. Taïi Sieâu theá taâm, trí tueä (pannaø) chieám ñòa vò öu thaéng. Taïi Duïc giôùi taâm, Tö (cetanaø) chieám ñòa vò öu thaéng. 29 taâm keå treân goïi laø kamma, vì chuùng chöùa khaû naêng taïo ra quaû baùo. Coù 23 taâm goïi laø quaû baùo dò thuïc ôû Duïc giôùi. 5 taâm laø quaû baùo dò thuïc ôû Saéc giôùi vaø 4 taâm laø quaû dò thuïc ôû Voâ saéc giôùi. Janakakamma (sanh nghieäp) laø nghieäp chi phoái söï sanh tröôûng trong moät ñôøi sau. Söï cheát cuûa con ngöôøi chæ laø söï keát lieãu taïm thôøi cuûa moät hieän töôïng taïm thôøi. Chính taâm saùt na cuoái cuøng ñònh ñoaït ñôøi soáng töông lai cuûa con ngöôøi. Theo sôù giaûi, Janakakamma laø nghieäp sanh ra taâm uaån vaø saéc uaån khi môùi thoï thai. Taâm ñaàu tieân laø Patisandhi vinnaøna (kieát sanh thöùc) bò chi phoái bôûi Janakakamma naøy. Upatthambhakakamma (trì nghieäp) laø nghieäp tieáp theo Janakakamma, duy trì vaø naâng ñôõ nghieäp naøy cho ñeán khi meänh chung. Moät thieän trì nghieäp coù theå laøm con ngöôøi khoûe maïnh, an laïc, haïnh phuùc. Traùi laïi, moät baát thieän nghieäp coù theå laøm con ngöôøi beänh hoaïn, ñau khoå v.v... Upapìlakakamma laø chöôùng nghieäp. Nghieäp naøy, traùi vôùi nghieäp tröôùc, laøm cho yeáu ôùt, döøng laïi vaø chaäm treã söï keát thaønh cuûa sanh nghieäp. Nhö moät ngöôøi sanh ra vôùi moät thieän sanh nghieäp coù theå ñau ñôùn bònh hoaïn, do vaäy khoâng coù keát quaû toát laønh cuûa nghieäp thieän. Upaghaøtakakamma, ñoaïn nghieäp laø nghieäp ñoaïn tröø, tieâu dieät naêng löïc cuûa sanh nghieäp, nhö moät muõi teân ñang bay coù theå bò moät söùc maïnh naøo khaùc caûn laïi khieán cho muõi teân rôi xuoáng. Söùc maïnh aáy laø ñoaïn nghieäp. Ñoaïn nghieäp naøy coù theå thieän hay aùc. Moät ví duï ñieån hình coâng naêng cuûa caùc nghieäp treân laø ñôøi soáng cuûa Devadatta. Thieän sanh nghieäp khieán Devadatta sanh trong gia ñình vöông giaû giaøu coù. Nhôø trì nghieäp Devadatta ñöôïc soáng haïnh phuùc an laïc trong moät thôøi gian khaù daøi. Vì chöôùng nghieäp, Devadatta bò nhuïc nhaõ khi bò taån xuaát ra khoûi Giaùo hoäi. Vì ñoaïn nghieäp, Devadatta bò cheát moät caùch ñau ñôùn. Garukakamma (cöïc troïng nghieäp) coù theå thieän hay baát thieän. Nghieäp naøy nhaát ñònh taïo quaû ñôøi naøy hay ñôøi sau. Neáu laø thieän, thôøi thuoäc yù nghieäp nhö caùc thieàn taâm. Neáu khoâng phaûi thieän, coù theå khaåu nghieäp hay thaân nghieäp. 5 cöïc troïng nghieäp laø gieát cha, gieát meï, gieát A la haùn, phaù hoøa hôïp taêng, laøm thaân Phaät chaûy maùu. Cöïc troïng naøy cuõng goïi laø AØnantariyakamma (voâ giaùn nghieäp) vì nhaát ñònh nghieäp naøy ñem ñeán keát quaû trong ñôøi sau. Neáu moät ngöôøi tu thieàn vaø sau laøm moät cöïc troïng nghieäp, thieän nghieäp cuûa ngöôøi naøy seõ bò cöïc troïng nghieäp tieâu tröø. Ñôøi soáng sau naøy cuûa vò naøy seõ bò chi phoái bôûi cöïc troïng nghieäp, nhö Devadatta maát thaàn thoâng vaø phaûi sanh vaøo aùc thuù vì ñaõ laøm ñöùc Phaät bò thöông vaø phaù hoøa hôïp Taêng. Nhö vua Ajaøtasattu khoâng theå chöùng sô quaû vì ñaõ gieát phuï vöông. AØsannakamma (caän töû nghieäp) laø nghieäp laøm ra hay nhôù nghó khi laâm chung. Nghieäp naøy raát quan troïng vì chi phoái ñeán ñôøi soáng sau naøy. Cho neân nhieàu leã nghi toå chöùc khieán ngöôøi saép cheát nhôù laïi vieäc thieän ñeå ngöôøi aáy ñöôïc sanh vaøo nhöõng coõi toát ñeïp hôn. Moät ngöôøi aùc coù theå sanh leân thieän thuù neáu khi cheát ngöôøi aáy nhôù hay laøm moät thieän söï. Traùi laïi moät ngöôøi thieän coù theå cheát moät caùch ñau ñôùn hay sanh vaøo aùc thuù neáu khi cheát ngöôøi aáy laøm hay nhôù ñeán moät vieäc aùc. Nhö hoaøng haäu Mallika, vôï cuûa vua Kosala soáng moät ñôøi soáng ngay thaúng toát laønh, nhöng chæ vì khi laâm chung, nhôù ñeán moät lôøi noùi laùo cuûa mình, neân phaûi soáng 7 ngaøy ñau khoå trong aùc thuù. AØcinnakamma (taäp quaùn nghieäp) laø nghieäp thöôøng laøm vaø thöôøng nhôù ñeán. Chính nhöõng haønh ñoäng trôû thaønh taäp quaùn taùc thaønh caù taùnh con ngöôøi. Cunda, ngöôøi ñoà teå, cheát la heùt nhö con heo, vì soáng baèng ngheà ñoà teå, daàu soáng beân caïnh chuøa cuûa ñöùc Phaät. Vua Dutthagaømi ôû Tích-Lan thöôøng cuùng döôøng côm nöôùc cho chö Taêng tröôùc khi aên côm. Chính taäp quaùn nghieäp naøy khieán vua hoan hyû luùc cheát vaø ñöôïc sanh leân coõi trôøi Tusita (Ñaâu suaát). Katattaøkamma (tích luõy nghieäp) nghóa laø laøm nhöõng nghieäp khoâng thuoäc vaøo ba loaïi nghieäp keå treân vaø nhöõng nghieäp laøm maø queân lieàn, thuoäc veà loaïi nghieäp naøy. Nghieäp naøy nhö laø choã chöùa ñöïng caùc nghieäp cho moät chuùng sanh. Ditthidhammavedanìyakamma: Hieän baùo nghieäp, laø nghieäp ñöa ñeán keát quaû hieän taïi. Theo Abhidhamma, chuùng ta laøm thieän hay aùc trong giai ñoaïn Javana (toác haønh taâm), taâm naøy toàn taïi ñeán 7 Saùt-na. Quaû baùo cuûa taâm saùt-na thöù nhaát, taâm yeáu ôùt nhaát, coù theå ñöôïc laõnh thoï ngay ôû ñôøi naøy. Nhö vaäy goïi laø hieän baùo nghieäp. Neáu khoâng thoï laõnh ngay trong ñôøi naøy, nghieäp aáy goïi laø Voâ hieäu. Taâm saùt-na yeáu ôùt thöù hai laø taâm saùt-na thöù 7. Quaû baùo cuûa taâm naøy coù theå thoï laõnh ñôøi sau thì goïi laø Upapajjavedanìya (sanh baùo nghieäp). Nghieäp naøy neáu khoâng ñöa ñeán quaû baùo ñôøi sau thì ñöôïc goïi laø voâ hieäu. Quaû baùo cuûa caùc saùt-na taâm ôû giöõa coù theå ñöôïc thoï laõnh baát kyø luùc naøo cho ñeán khi chöùng ñöôïc Nieát baøn. Loaïi nghieäp naøy goïi laø Aparaøpariyavedanìya haäu baùo nghieäp. Chính ñöùc Phaät vaø caùc vò A-la-haùn cuõng khoâng thoaùt khoûi nghieäp naøy. Khoâng coù moät loaïi nghieäp ñaëc bieät goïi laø Ahosikamma (Voâ hieäu nghieäp), nhöng khi moät nghieäp naøo phaûi coù quaû baùo ôû ñôøi naøy hay ñôøi sau, maø khoâng thaønh töïu ñöôïc, nghieäp aáy goïi laø Ahosikamma. CAÙC NGHIEÄP BAÁT THIEÄN I. PAØLI VAÊN. 21) Katham? Paønaøtipaøto, adinnaødaønam, kaømesu micchaøcaøro ceti kaøyavinnattisankhaøte kaøyadvaøre baøhullavuttito kaøyakammam naøma. 22) Musaøvaødo, pisunvaøcaø, pharusavaøcaø, samphappalaøpo ceti vacìvinnattisankhaøte vacìdvaøre baøhullavuttito vacìkammam naøma. 23) Abhijjhaø, byaøpaødo, micchaøditthi ceti annataraøpi vinnattiyaø manasmim yeva baøhullavuttito manokamman naøma. 24) Tesu paønaøtipaøto, pharusavaøcaø, byaøpaødo ca dosamuølena jaøyanti. Kaømesu micchaøcaøro, abhijjhaø micchaøditthi ca lobhamuølena. Sesaøni cattaøri pi dvìhi muølehi sambhavanti. Cittuppaødavasena panetam akusalam sabbathaø pi dvaødasavidham hoti. 21) Sao? Saùt sanh, laáy cuûa khoâng cho, taø daâm goïi laø thaân nghieäp vì chuùng phaàn lôùn laøm bôûi thaân. 22) Noùi laùo, noùi hai löôõi, aùc ngöõ, yû ngöõ goïi laø khaåu nghieäp vì chuùng phaàn lôùn do mieäng thoát ra. 23) Tham, saân, caùc taø kieán goïi laø yù nghieäp vì chuùng phaàn lôùn laøm bôûi yù. 24) Trong nhöõng nghieäp naøy, saùt sanh, aùc khaåu vaø saân ñöôïc khôûi leân do saân caên. Taø daâm, tham, taø kieán ñöôïc khôûi leân do tham caên. 4 phaùp coøn laïi khôûi leân do caû hai caên. Tuøy theo taâm sanh, baát thieän coù 12 loaïi taát caû. I. PAØLI VAÊN. 26. a) Ruøpaøvacarakusalam pana manokammameva, tanca bhaøvanaømayam appanaøpattam, jhaønangabhedena pancavidham hoti. b) Tathaø aruøpaøvacarakusalam ca manokammam. Tampi bhaøvanaø-mayam, appanaøpattam, aørammanabhedena catubbidham hoti. 26. a) Coøn Saéc giôùi thieän chæ thuoäc yù nghieäp, do thieàn ñònh sanh, thuoäc thieàn taâm vaø chia thaønh naêm loaïi theo caùc coõi thieàn. b) Cuõng vaäy Voâ saéc giôùi thieän chæ thuoäc yù nghieäp, do thieàn ñònh sanh, thuoäc thieàn taâm vaø chia thaønh boán loaïi theo ñoái töôïng tu haønh. - Ñoaïn naøy chæ caùc thieän taâm ôû Duïc giôùi, Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi, phaân loaïi theo thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp hoaëc phaân loaïi theo caùc thieän phaùp, hoaëc theo caùc thieàn ñònh. QUAÛ CUÛA NGHIEÄP BAÁT THIEÄN I. PAØLI VAÊN. - Uddhacca (Traïo cöû) khoâng ñuû söùc maïnh ñeå taïo Patisandhi trong aùc thuù. Traïo cöû chæ dieät tröø trong A La haùn ñaïo taâm. AÙc quaû cuûa mgöôøi hai baát thieän taâm laø baûy baát thieän dò thuïc taâm, chuùng coù theå hieän haïnh trong ñôøi soáng hieän taïi. QUAÛ CUÛA NGHIEÄP THIEÄN I. PAØLI VAÊN. - Caùc thieän nghieäp ñöa ñeán thieän quaû laø taùm voâ nhaân thieän dò thuïc taâm vaø taùm Tònh quang Dò thuïc taâm. Keát quaû cuûa taùm Tònh quang thieän taâm coù theå laø Kieát sanh thöùc (Patisandhi) vaø cuõng coù theå laø taùm Tònh quang thieän dò thuïc taâm trong ñôøi soáng haèng ngaøy. QUAÛ CUÛA HAI VAØ BA THIEÄN NHAÂN I. PAØLI VAÊN. - Caùc thieän nghieäp thuø thaéng ñaày ñuû ba nhaân laø boán Tònh quang thieän taâm töông öng vôùi trí. Chöõ Ukkattha (U: Cao) (Kas: Keùo) laø thuø thaéng thieän nghieäp, coù thieän nhaân tröôùc vaø sau khi haønh ñoäng. Nhö boá thí cho moät vò heát söùc gìn giöõ giôùi luaät thanh tònh, vôùi tieàn cuûa ñöôïc moät caùch chôn chaùnh vaø sau khi cho khoâng coù hoái tieác ñöôïc xem laø moät thieän nghieäp thuø thaéng nhaát. Omaka: Thaáp keùm. Khi boá thí, coù theå coù taâm vôùi ba thieän nhaân. Nhöng neáu cho moät ngöôøi ñoäc aùc vôùi tieàn cuûa khoâng ñöôïc chaân chaùnh vaø sau laïi hoái haän thôøi nghieäp nhö vaäy laø goïi laø thaáp keùm. Möôøi saùu dò thuïc taâm khôûi leân trong ñôøi soáng bình thöôøng laø taùm voâ nhaân taâm vaø taùm höõu nhaân hoaït ñoäng vôùi coâng taùc Tadaølam bana (Ñoàng sôû duyeân). Boán thieän - nghieäp yeáu ôùt hôn caû ba thieän nhaân (4 Tònh quang taâm töông öng vôùi trí) vaø boán thieän nghieäp maïnh hôn chæ coù voâ tham voâ saân (4 Tònh quang taâm khoâng töông öng vôùi trí) khieán sanh ra coù trí thoâng minh suùt keùm. Quaû dò thuïc cuûa chuùng khôûi leân, trong tuaàn töï dieãn tieán cuûa taâm chæ coù möôøi hai loaïi, töùc laø tröø 4 loaïi töông öùng vôùi trí. Moät thieän taâm yeáu ôùt hôn, chæ coù voâ tham, voâ saân laøm nhaân, (khoâng coù voâ si töùc laø boán taâm khoâng töông öng vôùi trí) khieán sanh ra thaønh ngöôøi hoaëc sanh ra ñaõ muø, caâm hay ngu ñaàn. Caùc dò thuïc khôûi leân trong dieãn tieán cuûa taâm goàm taùm voâ nhaân dò thuïc taâm. TOAÙT YEÁU I. PAØLI VAÊN. Sasankhaøramasankhaøravipaøkaøni ti kecana. Tesam dvaødasa paøkaøni dasattha ca yathaøkkamam, Yathaøvuttaønusaørena yathaøsambhavamuddise. Theo (caùc vò naøy) nhö ñaõ noùi ñeán tröôùc, caùc dò thuïc taâm khôûi leân, theo thöù töï laø 12, 10 vaø 8 caàn ñöôïc neâu leân. - Nhöõng luaän sö ñeà caäp ñeán laø nhöõng luaän sö giaùo phaùi cuûa Ñaïi Ñöùc Mahaødhammarakkhita ôû chuøa Moravapi, Tích-Lan. Theo nhöõng vò naøy, moät taâm maïnh hôn trong hai taâm khoâng caàn nhaéc baûo, töông öng vôùi trí coù theå sanh 12 dò thuïc taâm töùc laø 4 taâm khoâng caàn nhaéc baûo vaø taùm voâ nhaân dò thuïc taâm. Cuõng vaäy moät taâm maïnh hôn trong hai taâm caàn ñöôïc nhaéc baûo, töông öng vôùi trí coù theå sanh 12 dò thuïc taâm, töùc laø 4 taâm caàn ñöôïc nhaéc baûo vaø taùm voâ nhaân taâm. Moät taâm yeáu hôn cuûa hai taâm töông öng vôùi trí vaø moät taâm maïnh hôn cuûa hai taâm khoâng töông öng vôùi trí khoâng caàn nhaéc baûo sanh 10 dò-thuïc taâm (2 dò thuïc taâm khoâng töông öng vôùi trí khoâng caàn nhaéc baûo vaø taùm voâ nhaân taâm). Cuõng vaäy ñoái vôùi hai taâm caàn ñöôïc nhaéc baûo. Moät taâm yeáu hôn cuûa taâm khoâng töông öng vôùi trí chæ sanh coù taùm voâ nhaân taâm. QUAÛ CUÛA SAÉC GIÔÙI THIEÄN NGHIEÄP I. PAØLI VAÊN. - Haøng Döï löu (Sotaøpanna) vaø Nhöùt lai (Sakadaøgami) chöùng Ñeä nguõ thieàn ñöôïc sanh vaøo coõi Quaûng quaû thieân nhöng neáu caùc vò naøy khoâng coù tha thieát gì ñeán caûnh giôùi coù saéc, coù theå sanh vaøo caùc Voâ saéc giôùi thieân. Caùc haøng Baét-Lai (Anaøgaømi) chöùng Ñeä nguõ Thieàn vaø coù naêm ñöùc taùnh tín, taán, nieäm, ñònh, hueä ñoàng ñeàu, ñöôïc sanh vaøo Quaûng Quaû thieân. Nhöõng ai coù loøng tin maõnh lieät, laán aùt caùc ñöùc taùnh khaùc, ñöôïc sanh vaøo coõi Avihaø (voâ phieán thieân); coù tinh taán (viriya) maõnh lieät, laán aùt caùc ñöùc taùnh khaùc, ñöôïc sanh vaøo coõi Atappa (Voâ nhieät thieân), coù nieäm (saøti) maõnh lieät, laán aùt caùc ñöùc taùnh khaùc, ñöôïc sanh vaøo coõi Sudassa (Thieän Kieán thieân); coù ñònh (Sanaødhi) maõnh lieät, laán aùt caùc ñöùc taùnh khaùc, ñöôïc sanh vaøo coõi Sudassi (Thieän hieän thieân); coù Hueä (Pannaø) maõnh lieät, laán aùt caùc ñöùc taùnh khaùc, ñöôïc sanh vaøo coõi Akanittha (Saéc cöùu caùnh thieân). Caùc vò Baát Lai khoâng coù luaät nhaát ñònh noùi caùc vò naøy khoâng sinh vaøo caùc coõi khaùc (Te pana annattha na nibbattantìti niyamonatthi Sôù giaûi). Coøn caùc vò A-na-haøm Sukkha-vipassaka (khoå quaùn) chöùng thieàn ñònh tröôùc khi cheát ñöôïc sanh vaøo coõi Tònh cö thieân. QUAÛ CUÛA VOÂ SAÉC GIÔÙI THIEÄN NGHIEÄP VAØ TOAÙT YEÁU I. PAØLI VAÊN. 33. Ittha mahaggatam punnam yathaøbhuømi-vavatthitam. Jenetisadisam patisandhippavattiyam. 33. Nhö vaäy ñaïi haønh Thieän taâm, ñöôïc phaân ñònh tuøy theo caûnh giôùi, anh nhöõng dò thuïc taâm gioáng nhau khi thoï sanh vaø trong ñôøi soáng bình thöôøng. - Ñoái vôùi Voâ saéc giôùi thieän taâm, neáu chöùng ñöôïc taâm naøo thì sanh vaøo coõi Voâ saéc giôùi töông ñöông. Noùi ñeá Ñaïi haønh taâm laø taâm ôû caû Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi. NGUYEÂN NHAÂN CUÛA CHEÁT I. PAØLI VAÊN. - Cheát laø söï chaám döùt taïm thôøi cuûa moät hieän töôïng taïm thôøi. Cheát laø söï dieät taän cuûa maïng caên (Jìvitindriya), söùc noùng (usna = Tejodhaøtu) vaø thöùc (vinnaøna) cuûa moät caù nhaân. Cheát khoâng phaûi laø ñoaïn dieät haún, cheát taïi choã naøy nghóa laø sanh taïi choã khaùc, nhö maët trôøi moïc moät choã naøy nghóa laø maët trôøi laën moät choã khaùc. Thoï dieät nhö khi moät ngöôøi cheát vì tuoåi giaø, Nghieäp dieät laø thöôøng khi cheát, tö (cetanaø) cuûa con ngöôøi raát maïnh vaø chi phoái söï taùi sanh cuûa mình. Trong phuùt cuoái cuøng naøy, coù söï coù maët cuûa moät naêng löïc ñaëc bieät, vaø khi naêng löïc cuûa sanh nghieäp naøy taøn dieät, thôøi moïi hoaït ñoäng veà saéc thaân ñình chæ, cho ñeán tröôùc khi tuoåi giaø. Caû hai dieät, khi moät ngöôøi sinh ra vôùi tuoåi thoï 80, vaø ngöôøi naøy cheát luùc 80 tuoåi do vì naêng löïc cuûa sanh nghieäp dieät taän, nhö vaäy ngöôøi naøy cheát do thoï dieät vaø nghieäp dieät. Saùt nghieäp vaø nghieäp caét ñöùt thình lình söùc soáng cuûa sanh nghieäp. Ví duï, moät söùc maïnh choáng ñoái maïnh hôn coù theå laøm cho moät muõi teân ñang bay rôi xuoáng ñaát. Cuõng vaäy, moät söùc maïnh cuûa nghieäp quaù khöù coù theå laøm cho tieâu tan sanh nghieäp cuûa moät loaøi höõu tình vaø nhö vaäy khieán loaøi höõu tình aáy bò cheát. Ba loaïi cheát treân goïi laø Kaølamarana (cheát ñuùng thôøi), vaø loaïi cheát thöù tö goïi laø Akaølamarana (cheát phi thôøi hay baát ñaéc kyø töû). Moät ngoïn ñeøn coù theå do boán nguyeân nhaân sau ñaây: Heát tim, heát daàu, heát tim vaø daàu, do moät ngoaïi duyeân khaùc nhö bò gioù thoåi. Söï cheát cuûa con ngöôøi cuõng do 4 duyeân nhö vaäy. NGHIEÄP, NGHIEÄP TÖÔÙNG VAØ THUÙ TÖÔÙNG I. PAØLI VAÊN. 1. Moät nghieäp coù khaû naêng khieán cho taùi sanh trong ñôøi sau ñöôïc khôûi tuøy theo tröôøng hôïp. 2. Hay laø moät nghieäp töôùng laø moät vaät nhö saéc v.v... maø tröôùc kia ñaõ töøng ñöôïc duøng trong khi laøm nghieäp aáy. 3. Hay laø moät thuù töôùng phaûi ñöôïc vaø phaûi thöïc nghieäm trong ñôøi soáng khôûi leân ngay tieáp theo ñoù. Lieàn theo ñoù, y cöù theo ñoái töôïng ñöôïc khôûi leân, tuøy theo vôùi nghieäp caàn phaûi ñöôïc thuaàn thuïc, hoaëc thanh tònh hay nhieãm oâ, vaø phuø hôïp vôùi caûnh giôùi seõ ñöôïc taùi sanh, doøng tieàm thöùc luoân luoân ñöôïc troâi chaûy, höôùng phaàn lôùn veà caûnh giôùi aáy. Hay caùi nghieäp coù khaû naêng khieán cho taùi sanh aáy hieän khôûi ñeán vôùi caên moân vôùi tö caùch laø moät taùc ñoäng môùi. - Khi moät ngöôøi saép cheát, moät nghieäp thieän hay baát thieän hieän khôûi ra tröôùc ngöôøi aáy, nghieäp aáy coù theå laø moät cöïc troïng nghieäp (garuka) nhö caùc thieàn (Jhaøna) hay gieát cha v.v... nhöõng nghieäp naøy quaù maïnh ñeán noãi laán aùp taát caû nghieäp khaùc vaø hieän khôûi roõ reät. Neáu khoâng coù cöïc troïng nghieäp, thôøi ngöôøi aáy coù theå laáy moät caän töû nghieäp (aøsanna kamma). Neáu laø moät quaù khöù, thôøi chính laø thieän hay baát thieän nieäm khôûi leân tröôùc khi cheát, nieäm naøy, ngöôøi aáy ñaõ ñöôïc kinh nghieäm trong khi laøm nghieäp aáy. Kammanimitta (nghieäp töôùng) laø saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp gì maø ngöôøi aáy nhaän laõnh ñöôïc, khi laøm nghieäp aáy, nhö con dao ñoái vôùi ngöôøi ñoà teå, caùc beänh nhaân ñoái vôùi thaày thuoác, boâng hoa ñoái vôùi ngöôøi tín nöõ v.v... Gatinimitta (Thuù töôùng) laø moät hình töôùng gì cuûa caûnh giôùi maø ngöôøi aáy saép ñöôïc taùi sanh, moät söï kieän luoân luoân xaûy ra vôùi ngöôøi saép cheát. Neáu laø moät hình töôùng khoâng toát ñeïp, thôøi coù theå thay ñoåi chuùng baèng caùch aûnh höôûng ñeán tö töôûng cuûa ngöôøi saép cheát, vaø nhö vaäy thieän nieäm cuûa ngöôøi aáy bieán thaønh caän töû vaø thay theá cho sanh nghieäp cuûa ngöôøi aáy. Thuù töôùng naøy coù theå laø löûa ñòa nguïc, röøng, nuùi, baøo thai cuûa ngöôøi meï, thieân cung v.v... Kamma hieän khôûi ra taïi yù caên. Kammanimitta hieän khôûi ra taïi moät trong saùu caên, tuøy theo tröôøng hôïp. Gatinimitta, luoân luoân laø moät saéc töôùng, hieän khôûi ra döôùi hình thöùc chieâm bao. LOÄ TRÌNH TAÂM CUÛA MOÄT NGÖÔØI SAÉP CHEÁT I. PAØLI VAÊN. - Laáy moät trong ba töôùng keå treân laøm ñoái töôïng, loä trình cuûa taâm tuaàn töï dieãn tieán, daàu cho söï cheát coù ñeán heát söùc baát thaàn vaø laäp töùc. Sau ñaây laø loä trình taâm cuûa moät ngöôøi saép cheát vaø ñöôïc sanh leân coõi ngöôøi, vaø ñoái töôïng cuûa ngöôøi naøy laø moät thieän nghieäp. Taâm Bhavanga (höõu phaàn) döøng laïi vaø rung ñoäng hai taâm saùt-na roài dieät, tieáp theo laø Y Ù moân höôùng taâm (manodvaøraøvajjana) khôûi leân roài dieät. Tieáp ñeán laø Javana (toác haønh taâm) chæ coù naêm taâm saùt-na chôù khoâng phaûi baûy nhö thöôøng leä vì yeáu ôùt. Vì vaäy taâm naøy thieáu khaû naêng daãn sanh maø chæ coù khaû naêng ñieàu haønh cho moät ñôøi soáng môùi Abhinavakarana. Ñoái töôïng trong tröôøng hôïp naøy laø thieän, taâm cuûa ngöôøi naøy laø thieän, khoâng caàn nhaéc baûo hay phaûi ñöôïc nhaéc baûo, caâu höõu vôùi hyû töông öng hay khoâng töông öng vôùi trí, tuøy theo tröôøng hôïp. Taâm ñoàng sôû duyeân (Tadaølambana), coù coâng taùc ghi giöõ hay ghi nhaän trong hai saùt-na, ñoái töôïng ñöôïc nhaän thöùc, coù theå sanh hay khoâng, tieáp ñeán laø Töû taâm (cuticitta), saùt-na taâm cuoái cuøng trong ñôøi hieän taïi. Coù ngöôøi hieåu laàm laø ñôøi soáng keá tieáp bò ñònh ñoaït chi phoái bôûi Töû taâm cuoái cuøng naøy. Söï thaät chính Toác haønh taâm môùi chi phoái ñôøi soáng ñôøi sau. Khi töû taâm dieät, söï cheát môùi thieät baét ñaàu. Baét ñaàu töø ñaây, khoâng coù moät saéc naøo do taâm taïo vaø do aên uoáng taïo ñöôïc taïo ra (cittaja vaø aøhaøraja ruøpa). Chæ coù caùc saéc do khí noùng taïo ra (utuja) ñöôïc taïo ra cho ñeán khi thi theå trôû thaønh tro buïi. Sau khi Töû taâm ñaõ dieät, moät Kieát sanh thöùc (Patisandhi) ñöôïc sanh trong moät ñôøi soáng môùi. Tieáp theo laø möôøi saùu taâm saùt-na bhavanga. Tieáp ñeán laø Y Ù moân höôùng taâm (manodvaøraøvajjana) vaø naêm taâm saùt-na Javana (Toác haønh), phaùt sanh taâm öa thích ñoái vôùi ñôøi soáng môùi (bhava-nikaønti-Javana). Roài taâm bhavanga khôûi vaø dieät vaø doøng taâm thöùc troâi chaûy nhö moät doøng nöôùc. Trong tröôøng hôïp Voâ saéc giôùi, seõ khoâng coù hadayavatthu (ñoaøn taâm). KIEÁT SANH THÖÙC VAØ ÑOÁI TÖÔ ÏNG CUÛA NGÖÔØI SAÉP CHEÁT I. PAØLI VAÊN. Nhö vaäy, khi taùi sanh ôû Duïc giôùi, Kammanimitta (nghieäp töôùng) nhaän thöùc bôûi moät trong saùu caên moân hay gatinimitta (Thuù töôùng) coù theå quaù khöù hoaëc hieän taïi nhöng Kamma (nghieäp) ñöôïc nhaän thöùc bôûi yù moân chæ thuoäc veà moät ñoái töôïng quaù khöù. Taát caû nhöõng ñoái töôïng naøy phaûi ñöôïc xem laø thuoäc veà tieåu phaùp (Duïc giôùi). I. PAØLI VAÊN. - Ñoái töôïng cuûa Kamma nimittam khi taùi sanh ôû Saéc giôùi thuoäc veà khaùi nieäm vì ñaây laø patibhaøganimitta (quan töôùng). Jìvitanavaka goàm coù Ñòa, thuûy, hoûa, phong, saéc, höông, vò, ojaø (Döôõng chaát) vaø maïng caên (Jìvitindriya). TOAÙT YEÁU I. PAØLI VAÊN. Paramaøruppasandhì ca tathaø kaømatihetukaø. Ruøpaøvacaracutiyaø aheturahitaø siyum. Sabbaø kaømatihetumhaø, kaømesveva panetaraø. - Vôùi ba nhaân laø vôùi voâ tham, voâ saân vaø voâ só. Moät ngöôøi voâ nhaân laø nhöõng ngöôøi sinh ra ngu ñaàn, sanh ra ñaõ muø hay ñieác hay sinh ra ôû coõi aùc thuù. DOØNG TAÂM THÖÙC I. PAØLI VAÊN. - Patisandhi, Bhavanga vaø cuti cuûa moät ñôøi soáng laø gioáng nhau vì chuùng cuøng moät ñoái töôïng. Caùc taâm sôû cuûa ba taâm naøy gioáng nhau. Chuùng chæ khaùc nhau veà danh töø vaø coâng taùc. Lieàn sau ñoù, Kieát sanh thöùc (patisandhi). Höõu phaàn (bhavanga) khôûi leân. Trong ñôøi soáng, khi khoâng coù söï dieãn tieán loä trình cuûa taâm, Höõu phaàn taâm naøy tieáp tuïc troâi chaûy. Trong moät ñôøi soáng, voâ soá Bhavanga (Höõu phaàn taâm) ñöôïc khôûi leân. SÖÏ LIEÂN TUÏC CUÛA DOØNG TAÂM THÖÙC I. PAØLI VAÊN. Puna sandhi bhavangamiccayam parivattati cittasantati. Patisankhaøya panetamaddhuvam adhigantvaø padamaccutam budhaø. Susamucchinnasinehabandhanaø samamessanti ciraøya subbataø. Ngöôøi coù trí, töï kheùo ñieàu phuïc trong moät thôøi gian laâu daøi, suy tö ñeán leõ voâ thöôøng, seõ chöùng ngoä söï baát dieät, vaø hoaøn toaøn caét boû trieàn phöôïc cuûa tham aùi, chöùng ngoä thanh tònh. Ghi chuù: Coù theå tham chieáu theâm vôùi: 1) Vi Dieäu Phaùp Toaùt Yeáu, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Phaïm Kim Khaùnh (vôùi ñaày ñuû caùc kyù töï Paøli). Ñaàu trang | Muïc luïc | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | Phuï luïc |
Source BuddhaSasana[ Trôû Veà ]