|
PACCAYA SANGAHO: TRÔ Ï DUYEÂN TAÄP YEÁU PHAÀN MOÄT - PATICCASAMUPPAØDA: DUYEÂN-KHÔÛI I. PAØLI VAÊN. Tam vibhaøgam’ih’ edaøni pavakkhaømi yathaøraham. 2) Paticcasamuppaødanayo, patthaønanayo ceti paccayasangaho duvidho veditabbo. 3) Tattha tabbhaøvabhaøvibhaøvaøkaøramattopalakkhito paticcasamuppaødanayo. Patthaønanayo pana aøhaccapaccayatthiti-maørabbha pavuccati. Ubhayam pana vomissitvaø papancenti AØcariyaø. 2) Söï lieân heä aáy caàn ñöôïc hieåu theo hai caùch: Duyeân-khôûi-phaùp vaø Duyeân-heä-phaùp (Phaùt thuù phaùp). 3) ÔÛ ñaây, Duyeân-khôûi-phaùp laø söï lieân heä bò chi phoái bôûi ñònh luaät "Caùi naøy sanh khôûi, duyeân vaøo caùi kia". Duyeân-heä-phaùp noùi ñeán söï hieän höõu caùc ñieàu kieän lieân heä vôùi nhau. Caùc baäc Luaän-sö giaûi thích xen laãn hai phaùp naøy. - Paticcasamuppaøda: Duyeân - khôûi. Paticca: Duyeân, do vì, döïa vaøo. Samuppaøda: Khôûi. Ñaây noùi ñeán söï lieân heä giöõa 12 phaùp ñöôïc goïi laø paccaya vaø paccayuppanna (Nhaân duyeân vaø Duyeân-khôûi-phaùp). Patthaønanayo: Duyeân heä phaùp. Theo caùc sôù Tích Lan, Pa: coù nghóa laø naønappakaøra (sai khaùc). Ngaøi Ledi Sayadaw (Mieán Ñieän) giaûi thích laø chính yeáu (padhaøna). Thaøna: nghóa laø Paccaya (Duyeân), vaø Upakaøra-kadhamma, caùc ñieàu kieän theâm vaøo hay uûng hoä. Caùc nhaân duyeân chính hay sai bieät naøy ñöôïc dieãn taû ñaày ñuû trong taäp Patthaøna (Duyeân - Heä) moät trong baûy taäp A-Tyø-Ñaøm cuûa Thöôïng-Toïa-Boä. Söï sai khaùc giöõa hai ñònh lyù treân nhö sau: ii) Khi chuùng ta noùi A lieân heä vôùi B theo ñònh lyù caâu sanh hay caâu höõu, töùc chuùng ta noùi ñeán Duyeân-heä-phaùp. Bhaøvaøkaøramatta: Rieâng söï hieän höõu cuûa moät phaùp.I. PAØLI VAÊN. Avjjaø: Voâ-minh, nghóa laø khoâng roõ 4 Ñeá. Voâ minh cuõng coù nghóa laø caùi gì khieán chuùng sanh troâi laên trong beå khoå sanh töû baát taän (Antavirahite samsaøre satte javaøpeti). Paccaya: nghóa laø do duyeân naøy maø quaû sanh. Ñaây chæ cho nhaân. Sankhaøraø: Haønh, coù nhieàu nghóa. ÔÛ ñaây chæ cho caùc cetanaø (tö), thieän, baát thieän vaø baát ñoäng (aønenjaø), taïo thaønh caùc Nghieäp (kammaø) phaùt sinh taùi sanh. Baát thieän nghieäp goàm trong 12 Baát thieän taâm. Thieän nghieäp goàm 8 thieän nghieäp ôû Duïc giôùi vaø 5 thieän nghieäp ôû saéc giôùi. Coøn baát ñoäng nghieäp goàm 4 thieän nghieäp ôû voâ saéc giôùi. Voâ minh coù maët trong baát thieän nghieäp nhöng tieàm taøng trong thieän nghieäp. Do vaäy, caû thieän vaø baát thieän nghieäp do voâ minh duyeân sanh. Vinnaøna (thöùc) ñaëc bieät chæ cho 19 Patisandhi vinnaøna (kieát sanh thöùc), ñöôïc noùi ñeán trong chöông V. Taát caû 32 loaïi vipaøkacitta (Dò-thuïc-taâm), ñöôïc kinh nghieäm trong ñôøi soáng, cuõng bao haøm trong danh töø naøy. Naømaruøpa: Danh-saéc caàn phaûi hieåu rieâng naøma, rieâng ruøpa vaø caû hai naøma vaø ruøpa moät laàn. Khi noùi ñeán voâ saéc giôùi, thôøi chæ coù naøma khôûi leân. Khi noùi ñeán chuùng sanh voâ töôûng (asanna), thì chæ coù ruøpa khôûi leân. Khi noùi ñeán Duïc giôùi vaø saéc giôùi, thôøi khôûi leân caû Danh vaø Saéc. Chöõ naøma ôû ñaây chæ cho Thoï uaån, Töôûng uaån vaø Haønh uaån cuøng khôûi moät laàn vôùi Kieát sanh thöùc. Chöõ Ruøpa ôû ñaây chæ cho 3 möôøi phaùp: Thaân 10 phaùp, taùnh 10 phaùp vaø taâm sôû y 10 phaùp (kaøya- bhaøva vatthu), cuøng khôûi moät laàn vôùi Kieát sanh thöùc bò kamma quaù khöù chi phoái. Phaùp thöù hai vaø thöù ba thuoäc quaù khöù vaø hieän taïi. Phaùp thöù hai vaø thöù tö traùi laïi ñoàng khôûi moät laàn. Tanhaø: AÙi coù ba kaømatanhaø (Duïc aùi), Bhavatanhaø: Höõu aùi, Vibhavatanhaø: Voâ höõu aùi. Höõu aùi laø Duïc aùi töông öng vôùi thöôøng kieán. Voâ höõu aùi laø Duïc aùi töông öng vôùi ñoaïn kieán. Höõu aùi cuõng ñöôïc xem laø Saéc aùi vaø voâ höõu aùi laø voâ saéc aùi. AÙi coù 6, töông öng vôùi 6 traàn: Saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp. AÙi trôû thaønh 12 neáu ñöôïc chia noäi traàn ngoaïi traàn. AÙi trôû thaønh 36 neáu chia thaønh quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai. Khi nhaân vôùi ba loaïi aùi treân, aùi trôû thaønh 108. Upaødaøna: Thuû töø upa + aø + daø, nghóa laø cho, töùc laø cöôøng aùi, kieân thuû. Tanhaø nhö rôø moø trong boùng toái ñeå aên caép moät vaät gì. Upaødaøna laø cöû chæ aên caép vaät aáy. Bhava: Höõu, ñöôïc giaûi thích caû
hai nghóa Kammabhava (Nghieäp höõu) chæ cho nhöõng hoaït ñoäng
thieän vaø baát thieän vaø upapatthibhava (sanh höõu), chæ
cho caûnh giôùi ñöôïc taùi sanh sau naøy.
Söï sai khaùc giöõa sankhaøra (Haønh) vaø Kammabhava laø sankhaøra chæ
cho quaù khöù coøn kammabhava laø hieän taïi. Jati (sanh) chæ cho
söï sanh khôûi caùc uaån (Khandhaønam paøtubhaøvo).
I. PAØLI VAÊN. 6) Katham? Avijjaø-sankhaøraø atìto addhaø. Jaøti jaraømaranam anaøgato addhaø. Majjhe attha paccuppanno addhaø tì tayo addhaø, 7) Avijjaø, sankhaøraø, vinnaønam, naømaruøpam, salaøyatanam, phasso, vedanaø, tanhaø, upaødaønam, bhavo, jaøti, jaraømarananti dvaødasangaøni. Sokaødivacanam panettha nissandaphalanidassanam. 6) Nhö theá naøo? Voâ minh, haønh thuoäc thôøi quaù khöù, sanh laõo, töû thuoäc thôøi vò lai, 8 phaùp ôû giöõa thuoäc thôøi hieän taïi. 7) Voâ minh, haønh, thöùc, danh saéc, luïc nhaäp, xuùc, thoï, aùi, thuû, höõu, sanh, laõo töû laø 12 chi. Chöõ saàu v.v... ñöôïc neâu leân nhö Ñaúng löu quaû. 
I. PAØLI VAÊN. Atìte hetavo panca, idaøni phalapancakam.
9)Avijjaø-tanhuøpaødaønaø ca kilesavattam; Kamma-bhavasankhaøto; bhavekadeso sankhaøraø ca kammavattam; upapattibhavasankhaøto bhavekadeso avasesaø ca vipaøkavattam ti tìni vattaøni. Avijjaøtanhaøvasena dve muølaøni ca veditabbaøni. 10) esameva ca muølaønam nirodhena nirujjhati
10) söï dieät tröø nhöõng caên nguyeân aáy maø söï luaân chuyeån chaám döùt. Voâ minh ñöôïc tieáp dieãn, phaùt sinh do caùc laäu hoaëc, luoân luoân bò böùc baùch bôûi giaø vaø cheát. Vò Ñaïi Maâu ni nhö vaäy trình baøy giaûi thích ñôøi soáng voâ thæ vaø buoäc raøng naøy trong ba giôùi, döôùi hình thöùc ñònh lyù Duyeân khôûi. I. PAØLI VAÊN. 12)Chaddhaø naømam tu naømassa, pancadhaø naømaruøpinam.
12) Danh lieân heä vôùi danh theo 6 caùch. Danh lieân heä vôùi saéc theo moät caùch; saéc lieân heä vôùi danh theo moät caùch; thi thieát vaø danh saéc lieân heä vôùi danh theo moät caùch; danh saéc lieân heä vôùi danh saéc theo chín caùch. Nhö vaäy söï lieân heä ñöôïc ñaët theo 6 loaïi. Nhö theá naøo? - Paccayadhamma (Duyeân phaùp) laø moät phaùp giuùp ñôõ, moät phaùp khaùc goïi laø Paccayuppanna-dhamma (Duyeân khôûi phaùp) khôûi leân. Hay phaùp sau ñöôïc khôûi leân nhôø duyeân vôùi phaùp tröôùc. Söï lieân heä giöõa giöõa 2 phaùp naøy ñöôïc goïi laø Paccaya vaø Paccaya naøy ñöôïc ñaët teân tuøy thuoäc theo ñaëc taùnh cuûa Paccaya Dhamma (Duyeân phaùp). Moät ví duï: Moät AØrammana (Sôû duyeân phaùp) laø moät Paccaya-dhamma (duyeân phaùp), lieân heä vôùi taâm vaø caùc taâm sôû khôûi leân töø ñoái töôïng naøy. Taâm vaø caùc taâm sôû naøy ñöôïc goïi laø Paccayuppanna dhamma (Duyeân khôûi phaùp), ñoái vôùi caùc sôû duyeân phaùp vaø söï lieân heä giöõa hai phaùp naøy ñöôïc goïi laø AØrammana paccaya (Sôû duyeân duyeân), vì Paccaya dhamma trong tröôøng hôïp naøy hoaït ñoäng nhö moät AØrammana cuûa Paccayuppanna-dhamma. Nhö vaäy neáu moät tín ñoà khôûi leân thieän taâm khi thaáy hình aûnh ñöùc Phaät, thôøi coù theå noùi "Buddharuøpam upaøsakassa kusalacittassa aørammana paccayena paccayo hoti". Hình aûnh ñöùc Phaät (Paccaya dhamma) lieân heä vôùi thieän taâm cuûa ngöôøi tín ñoà (Paccayuppanna-dhamma) bôûi ñònh lyù AØrammana paccaya (Sôû duyeân duyeân), vì Paccaya dhamma trong tröôøng hôïp naøy hoaït ñoäng nhö moät AØrammana cuûa Paccayuppanna dhamma (Duyeân khôûi phaùp). Theo taäp Patthaøna, thôøi coù taát caû laø 24 ñònh lyù Paccaya nhö vaäy, ñöôïc ñaët teân theo caùc Paccaya dhamma lieân heä. 1. Hetupaccaya: nhaân duyeân. Hetu ôû ñaây duøng theo nghóa caên (reã). Nhö reã naâng ñôõ vaø nuoâi döôõng caây, cuõng vaäy Duyeân phaùp naâng ñôõ vaø nuoâi döôõng Duyeân khôûi phaùp. Caùc Hetu ôû ñaây coù saùu: Tham, saân, si, voâ tham, voâ saân vaø voâ si. Caùc duyeân khôûi phaùp laø nhöõng taâm vaø taâm sôû khôûi leân, töông öng vôùi nhöõng nhaân naøy, vaø caùc taäp saéc caâu höõu vôùi caùc taâm sôû naøy. 2. AØrammana paccaya: Sôû duyeân duyeân. Ñaây laø moät söï lieân heä, trong aáy Paccaya-dhamma laø moät ñoái töôïng cuûa Paccayuppanna, phaùp naøy phaûi laø moät taâm thöùc hay taâm sôû. Moïi taâm, taâm sôû, saéc phaùp. Nieát Baøn, moïi quan nieäm ñeàu coù theå laø Paccaya dhamma trong söï lieân heä naøy. Söï thaät, khoâng coù moät phaùp naøo maø khoâng theå thaønh moät AØrammana (Sôû duyeân) cho taâm vaø taâm sôû. AØrammana coù saùu, töùc laø saéc, thanh, höông, vò, xuùc vaø phaùp. 3. Adhipatipaccaya: Taêng thöôïng duyeân. Ñaây laø moät söï lieân heä trong aáy, Paccayuppanna coù moät aûnh höôûng taêng thöôïng ñoái vôùi Paccayupanna. Coù hai loaïi Taêng thöôïng duyeân. AØrammnanaødhipati-Paccaya: Sôû duyeân taêng thöôïng duyeân vaø Sahaøjaøtaødhipatipaccaya: Caâu sanh taêng thöôïng duyeân. b) Caâu sanh taêng thöôïng duyeân: ÔÛ ñaây Paccayadhamma coù aûnh höôûng taêng thöôïng treân Paccayuppannadhamma, phaùp naøy caâu sanh vôùi phaùp treân vaø coù theå laø taâm, taâm sôû hay nhöõng saéc phaùp do caùc tö töôûng taêng thöôïng chi phoái. Nhöõng phaùp caâu sanh ôû ñaây, ñoùng vai Paccayadhamma laø 4: Chanda: Duïc, Citta: taâm, Vìriya: tinh taán vaø Vimansa: Quaùn hueä. 5. Samanantarapaccaya: Ñaúng voâ giaùn duyeân, nhö ñònh lyù tröôùc. 6. Sahajaøtapaccaya: Caâu sanh duyeân. ÔÛ ñaây, Paccayadhamma ñoàng sanh vôùi Paccayuppannadhamma. Caû hai ñoàng sanh, ñoàng truù vaø ñoàng dieät moät laàn. ÔÛ ñaây. b) 4 Danh uaån cuûa Patisandhi vôùi sôû y cuûa taâm (quaû tim). c) 4 Ñaïi ñoái vôùi nhau. 8. Nissayapaccaya: Y chæ duyeân. ÔÛ ñaây Paccayadhamma laø moät choã sôû y, choã naâng ñôõ cho Paccayuppanna döïa vaøo, nhö caây moïc treân ñaát, nhö böùc veõ döïa treân khung veõ. Caùc phaùp sau ñaây bò chi phoái bôûi lieân heä naøy. b) 6 caên (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, quaû tim) ñoái vôùi 6 thöùc khôûi leân. Taát caû moïi taâm quaù khöù, hieän taïi, vò lai, moät ngoaïi vôùi caùc taâm sôû caâu höõu, taát caû caùc saéc phaùp. Nibbaøna vaø Pannatti (quan ñieåm) ñeàu laø töï nhieân taân y duyeân, lieân heä nhieàu maët tuøy theo tröôøng hôïp cho taát caû taâm thöùc hieän taïi vôùi caùc taâm sôû caâu höõu. 10. Purejaøta-paccaya: Tieàn sanh duyeân. Saùu caên vaø 5 traàn lieân heä vôùi caùc taâm thöùc ñöôïc khôûi leân theo Tieàn sanh duyeân. Noùi moät caùch khaùc, nhaõn thöùc v.v... khoâng theå khôûi leân neáu khoâng coù söï hieän höõu veà tröôùc cuûa caùc caên vaø traàn. Tuy vaäy khi kieát sanh thöùc khôûi, thì yù thöùc vaø taâm sôû y (quaû tim) cuøng khôûi moät laàn. 11. Pacchaø-jaøtapaccaya: Haäu sanh duyeân. Trong lieân heä naøy. Paccayadhamma laø taâm vaø taâm sôû caâu höõu, khôûi leân sau Paccayuppannadhamma, thaân cuûa con ngöôøi. ÔÛ ñaây, Paccayadhamma giuùp ñôõ cho Paccayuppanna khôûi leân, nhöng phaùp naøy coù maët tröôùc phaùp kia. Nhö nöôùc möa cuûa nhöõng naêm keá tieán giuùp ñôõ cho caây coû ñaõ moïc tröôùc ñöôïc töôi nhuaän lôùn leân. 12. AØsevana-paccaya: Taäp haønh duyeân. ÔÛ ñaây, Paccaya-dhamma, laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn, giuùp cho Paccayuppanna ñöôïc maïnh hôn vaø ñieâu luyeän hôn. Nhö moät sinh vieân hieåu vaø nhôù moät ñoaïn vaên nhieàu hôn, neáu ñoïc ñi ñoïc laïi ñoaïn vaên aáy nhieàu laàn. Taäp haønh duyeân naøy chi phoái moät saùt-na ñeán moät saùt-na taâm khaùc trong 47 Toác haønh taâm (Baát thieän taâm 12 + thieän taâm 8 + Ñaïi Haønh taâm 9 + Duy taùc taâm 18 = 47). Trong nhöõng taâm naøy, moãi saùt-na taâm giuùp cho caùc taâm keá tieáp ñöôïc maïnh hôn vaø ñieâu luyeän hôn. 13. Kammapaccaya: Nghieäp duyeân. Trong lieân heä naøy, Paccayadhamma laø Cetanaø (Tö taâm sôû) ñaõ höôùng daãn vaø ñieàu hoøa haønh ñoäng; vaø Paccayuppanna laø nhöõng taâm thöùc, caùc taâm sôû vaø nhöõng saéc phaùp do Nghieäp vaø Taâm taïo ra. 14. Vipaøkapaccaya: Dò thuïc duyeân. Trong lieân heä naøy, Paccayadhamma laø 36 Dò thuïc taâm vaø caùc taâm sôû caâu höõu. Caùc Paccayuppanna dhamma cuõng laø nhöõng phaùp Dò thuïc aáy khi chuùng lieân heä hoã töông, cuõng nhö caùc saéc phaùp do nghieäp vaø taâm sanh. Nhö ñaõ noùi: "4 taâm uaån khi chuùng laø Dò thuïc taâm töông quan vôùi nhau theo Dò thuïc duyeân naøy". Nhö gioù maùt laøm dòu loøng moät ngöôøi ngoài döôùi goác caây, cuõng vaäy caùc Dò thuïc taâm lieân heä caùc taâm vaø caùc saéc phaùp caâu höõu bôûi lieân heä Dò thuïc duyeân, vì ñaëc taùnh thuaàn tònh cuûa chuùng. 15) AØhaørapaccaya: Thöïc duyeân, ôû ñaây, Paccaya dhamma laø 4 loaïi ñoà aên: Ñoaøn thöïc, xuùc thöïc, Tö thöïc (manosancetanaø) vaø thöùc thöïc. Nhöõng moùn aên naøy nuoâi döôõng caùc Taâm phaùp vaø saéc phaùp ñeå chuùng ñöôïc duy trì, phaùt trieån vaø tröôûng thaønh. 16) Indriyapaccaya: Caên duyeân, lieân heä naøy coù 3 loaïi: Caâu sanh, tieàn sanh vaø maïng caên. Trong loaïi caâu sanh, caùc Paccayadhamma laø 15 caên caâu sanh: maïng caên, yù caên, laïc caên, khoå caên, hyû caên, öu caên, xaû caên, tín caên, taán caên, nieäm caên, ñònh caên, tueä caên, vò tri ñöông tri caên, dó tri caên, cuï tri caên. Coøn Paccayuppanna laø nhöõng phaùp caâu sanh caû taâm phaùp vaø saéc phaùp. Trong loaïi thöù hai, tieàn sanh, Paccayadhamma laø 5 caên, maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân. Coøn caùc Paccayuppanna laø 5 thöùc vôùi caùc taâm sôû caâu höõu. Trong loaïi thöù ba, maïng caên, Paccayadhamma ñaây laø maïng caên. Paccayuppanna dhamma laø nhöõng saéc phaùp do nghieäp sanh, tröø maïng caên. 17) Jhaøna-paccaya: Thieàn duyeân. Chöõ Jhaøna hieåu theo nghóa roäng, khoâng phaûi chæ thuoäc saéc giôùi, voâ saéc giôùi vaø sieâu theá giôùi. Paccayadhamma ôû ñaây laø 7 Thieàn chi - Taàm, Töù, Hyû, Laïc (Somanassa), öu, xaû, vaø nhöùt taâm. Vaø Paccayuppanna laø moïi taâm, tröø 5 thöùc, caùc taâm sôû caâu höõu vaø caùc saéc phaùp caâu sanh vôùi 7 thieàn chi. 18) Maggapaccaya: Ñaïo duyeân. Con ñöôøng chaùnh ñöa ñeán Nieát baøn. Con ñöôøng baát chaùnh ñöa ñeán ñòa nguïc. 12 Ñaïo chi laø nhöõng Paccaya Dhamma trong lieân heä naøy. Caùc Paccayuppanna dhamma laø nhöõng taâm vaø taâm sôû chi phoái bôûi caùc Hetu (nhaân) vaø taát caû saéc phaùp caâu sanh vôùi caùc Höõu nhaân taâm (Sahetuka). 19) Sampayuttapaccaya: Töông öùng duyeân. Taát caû taâm ñeàu lieân heä vôùi caùc taâm sôû caâu höõu theo ñònh lyù Töông öùng duyeân naøy. 20) Vippayutta-paccaya: Baát töông öng duyeân. ÔÛ ñaây Paccaya dhamma khoâng töông öng vôùi Paccayuppanna. Nhö caùc taâm phaùp lieân heä vôùi caùc saéc phaùp theo ñònh lyù naøy. 21 - 22) Atthipaccaya - natthipaccaya - vigatapaccaya. Avigatapaccaya:
Höõu duyeân, voâ höõu duyeân, Ly khöù duyeân, Baát ly khöù duyeân.
Atthipaccaya gioáng vôùi Avigatapaccaya. Natthipaccaya gioáng vôùi
Vigatapaccaya. Trong lieân heä ñaàu, Paccayadhamma
coù maët vôùi söï hieän höõu cuûa Paccayuppanna. Trong lieân
heä thöù hai, Paccayadhamma phaûi vaéng maët khi Paccayuppanna coù
maët.
I. PAØLI VAÊN: 14) Hetu-jhaønanga-maggangaøni sahajaøtaønam naømaruøpaønam hetaødivasena. Sahajaøtaø cetanaø sahajaøtaønam naømaruøpaønam, naønaøkkhanikaø cetanaø kammaøbhinibbattaønam naømaruøpaønam kammavasena. Vipaøkakkhandhaø annamannann, sahajaøtaønam ruøpaønam vipaøkavaseneti ca pancadhaø naømam naømaruøpaønam paccayo hoti. 15) Pacchaø-jaøtaø cittacetasikadhammaø purejaøtassa imassa kaøyassa pacchaøjaøtavaseneti ekadhaø va naømam ruøpassa paccayo hoti. 14) Danh lieân heä vôùi danh saéc theo 5 caùch: Nhaân, Thieàn vaø Ñaïo chi lieân heä vôùi danh vaø saéc caâu höõu theo Nhaân duyeân, Thieàn duyeân vaø Ñaïo duyeân. Caâu sanh Tö (Cetanaø) lieân heä vôùi Danh vaø Saéc caâu höõu vaø Dò saùt na Tö lieân heä vôùi Danh vaø Saéc do nghieäp sanh theo Nghieäp duyeân. Caùc Dò thuïc uaån (taâm phaùp) lieân heä vôùi nhau, vaø lieân heä vôùi caùc saéc phaùp caâu sanh theo Dò thuïc duyeân. 15) Danh lieân heä vôùi Saéc chæ theo 1 caùch: Taâm vaø taâm sôû ñöôïc sanh khôûi sau khi thaân ñaõ sanh, lieân heä vôùi thaân aáy theo Haäu sanh duyeân. - Dò saùt na tö: (Naønaøkkhanikaø cetanaø) laø Tö taâm sôû khoâng
cuøng moät thôøi gian vôùi keát quaû, nghóa laø thôøi gian Cetanaø
khôûi leân khaùc vôùi thôøi gian caùc quaû khôûi leân.
I. PAØLI VAÊN. 17) AØrammanavasena upanissayavaseneti dvidhaø pannattinaøma-ruøpaøni namasseva paccayaø hoti. Tattha ruøpaødivasena chabbidham hoti aørammanam. 18) Upanissayo pana tividho hoti. AØrammanuøpanissayo anantaruøpanissayo, pakatuøpanissayo ceti. 19). Tattha aørammanameva garukatam aørammanuøpanissayo anantaraniruddhaø cittacetasikaø dhammaø anantaruøpanissayaø. Raøgaødayo pana dhammaø, saddhaødayo ca, sukham dukkham, puggalo, bhojanam, utu, senaøsanam ca yathaøraham ajjhatam ca bahiddhaø ca kusalaødidhammaønam, kammam vipaø kaønam ti ca bahudhaø hoti pakatuøpanissayo. 17) Caùc khaùi nieäm, danh vaø saéc lieân heä vôùi danh theo hai caùch, töùc laø Sôû duyeân duyeân vaø Thaân y duyeân, ôû ñaây, sôû duyeân coù 6, saéc, thanh v.v... 18) Nhöng thaân y duyeân coù ba loaïi. Sôû duyeân thaân y duyeân, Voâ giaùn thaân y duyeân vaø töï nhieân thaân y duyeân. 19) ÔÛ nôi ñaây, sôû duyeân
maïnh meõ thuoäc Sôû duyeân thaân y duyeân, caùc taâm vaø taâm sôû
môùi dieät thuoäc voâ giaùn thaân y duyeân. Vaø töï nhieân thaân y
duyeân coù nhieàu loaïi nhö caùc phaùp tham v.v... Tín v.v... laïc,
khoå, con ngöôøi, moùn aên, thôøi tieát,
choã löu truù v.v... - caùc phaùp noäi ngoaïi tuøy theo tröôøng
hôïp v.v... lieân heä vôùi caùc phaùp thieän v.v... Nghieäp cuõng
lieân heä vôùi Nghieäp quaû.
21) Tattha garukatamaørammanam aørammanaødhi-pativasena naømaønam, sahajaøtaødhipati catubbidho pi sahajaøtavasena sahajaøtaønam naømaruøpaønam ti ca duvidho hoti adhipatipaccayo. 22) Cittacetasikaø dhammaø annamannam sahajaøtaruøpaønamca, mahaøbhuøtaø annamannam upaødaøruøpaønanca, patisandhikkhane vatthuvipaøkaø annamannam ti ca tividho hoti sahajaøtapaccayo. 23) Cittacetasikaø dhammaø annamannam, mahaøbhuøtaø annamannam patisandhik khane vatthu-vipaøkaø annamannam ti ca tividho hoti annamanna-accayo. 21) ÔÛ ñaây, Taêng thöôïng duyeân coù hai loaïi: Sôû duyeân maïnh meõ lieân heä vôùi Danh theo Sôû duyeân taêng thöôïng; 4 caâu sanh taêng thöôïng (Duïc, taâm, taán, quaùn heä, (Chanda, Citta, Viriya, Vìmamsa) lieân heä vôùi caùc danh saéc caâu sanh theo caâu sanh taêng thöôïng duyeân. 22) Caâu sanh duyeân coù ba loaïi: Caùc taâm vaø taâm sôû lieân heä vôùi nhau vaø vôùi caùc saéc phaùp caâu sanh; 4 Ñaïi chuûng lieân heä vôùi nhau vaø vôùi caùc sôû taïo saéc (Upaødaø-ruøpa); Trong kieát sanh saùt na, taâm sôû y vaø caùc Dò thuïc taâm lieân heä vôùi nhau theo caâu sanh duyeân. 23) Hoå töông duyeân coù ba loaïi: Caùc taâm vaø taâm sôû lieân heä vôùi nhau; 4 Ñaïi chuûng lieân heä vôùi nhau; trong kieát sanh saùt na, taâm sôû y (Hadayavatthu) vaø caùc Dò thuïc taâm lieân heä vôùi nhau theo hoã töông duyeân. - 4 Caâu sanh taêng thöôïng ñaây chæ
cho: Duïc, taâm, tinh taán vaø quaùn hueä. 4 Ñaïi chuûng laø
ñòa,
thuûy, hoûa, phong.
I. PAØLI VAÊN. 25) Kabalìkaøro aøhaøro imassa kaøyassa, aruøpino aøhaøraø sahajaøtaønam naømaruøpaønam ti ca duvidho hoti aøhaørapaccayo. 26) Panca pasaødaø pancannam vinnaønaønam, ruøpajìvitindriyam upaødinnaruøpaønam, aruøpino indriyaø sahajaøtaønam naøma-ruøpaønam ti ca tividho hoti indriyapaccayo. 25) Thöïc duyeân coù hai loaïi: Ñoaøn thöïc lieân heä vôùi thaân naøy, caùc voâ saéc thöïc (xuùc thöïc, tö duy thöïc vaø thöùc thöïc) lieân heä vôùi caùc danh saéc caâu xanh theo caên duyeân. 26) Caên duyeân coù ba loaïi: 5 tònh saéc caên lieân heä vôùi 5 thöùc, chaáp saéc maïng caên lieân heä vôùi chaáp thoï saéc, caùc voâ saéc caên lieân heä vôùi caùc danh saéc caâu sanh theo caên duyeân. 28) Sahajaøtam purejaøtam pacchaøjaøtam ca sabbathaø. Kabalìkaøro aøhaøro ruøpajìvitamiccayanti. Pancavidho hoti atthi-paccayo avigatapaccayo ca. Caùc taâm vaø caùc taâm sôû haäu sanh lieân heä vôùi thaân tieàn sanh naøy theo haäu sanh baát töông öng duyeân; Saùu caên sôû y trong khi chuyeån khôûi lieân heä vôùi baûy thöùc giôùi theo tieàn sanh baát töông öng duyeân. 28) Höõu duyeân vaø Baát ly khöù duyeân coù 5 loaïi: caâu sanh, tieàn sanh, haäu sanh, ñoaøn thöïc vaø saéc maïng caên trong moïi caùch thuoäc höõu duyeân vaø Baát ly khöù duyeân naøy. 30) Sahajaøtaruøpam ti panettha sabbathaø pi pavatte cittasamutthaønaønam, patisandhiyam katattaøruøpaønam ca vasena duvidham hoti veditabbam. 31) Iti tekaølikaø dhammaø kaølamuttaø ca sambhavaø
30) ÔÛ ñaây, caâu sanh saéc caàn phaûi ñöôïc hieåu theo hai caùch: Trong söï dieãn tieán cuoäc soáng, caàn phaûi hieåu laø nhöõng saéc do taâm sanh; vaø trong khi kieát sanh caàn phaûi hieåu nhö laø nhöõng saéc do nghieäp quaù khöù taïo ra. 31) Nhö vaäy caùc phaùp sanh khôûi thuoäc ba thôøi gian hay vöôït ngoaøi thôøi gian, noäi vaø ngoaïi, höõu vi vaø voâ vi, chia thaønh ba loaïi. Khaùi nieäm danh vaø saéc. Taát caû, coù 24 duyeân trong Phaùt thuù (Duyeân heä). 33) Katham? Tam-tam - bhuøta - viparinaømaøkaøramupaødaøya tathaø tathaø pannattaø bhuømipabbataødikaø, sambhaøra-sannivesaø-kaøramupaødaøya geha-ratha-sakataødikaø, khandhapancakamupaødaøya purisapuggalaødikaø, candavattanaødikamupaødaøya disaøkaø-laødikaø, asamphutthaøkaøramupaødaøya kuøpa-guhaødikaø, tam tam bhuøtanimittam bhaøvanaøvisesam ca upaødaøya. Kasinanimittaødikaø ceti evamaødippabhedaø pana paramatthato avjjamaønaøpi atthacchaøyaøkaørena cittuppaødanamaørammanabhuøtaø tam tam upaødaøya upanidhaøya kaøranam katvaø tathaø tathaø parikappiyamaønaø sankhaøyati samannaøyati vohariyati pannaøpiyatìti pannattìti pavuccati. Ayam pannatti pannaøpiyattaø pannatti naøma. 33) Nhö theá naøo? Coù nhöõng danh töø nhö Ñaát, nuùi, v.v... ñöôïc goïi nhö vaäy vì theå thöùc di chuyeån cuûa caùc ñaïi; nhöõng danh töø nhö nhaø, xe coä v.v... ñöôïc goïi nhö vaäy vì theå thöùc keát hôïp caùc vaät duïng; nhöõng danh töø nhö ngöôøi, höõu tình, ñöôïc goïi vaäy vì 5 uaån; nhöõng danh töø nhö phöông höôùng, thôøi gian v.v... ñöôïc goïi nhö vaäy vì theå thöùc vaän chuyeån cuûa maët traêng v.v...; nhöõng danh töø nhö gieáng, hang v.v... ñöôïc goïi nhö vaäy vì theå thöùc khoâng bò xuùc chaïm v.v... Nhöõng danh töø nhö bieán xöù töôùng v.v... ñöôïc goïi vaäy vì söï sai khaùc cuûa caùc phaùp tu taäp vaø vì töôùng sai bieät cuûa caùc ñaïi chuûng. Taát caû söï sai bieät nhö vaäy, theo Ñeä nhaát nghóa ñeá, thaät söï khoâng coù nhöng trôû thaønh nhöõng ñoái töôïng cuûa taâm döôùi hình thöùc hình boùng cuûa söï vaät. Chuùng ñöôïc goïi laø "khaùi nieäm" vì chuùng ñöôïc suy töôûng, ñöôïc yù thöùc, ñöôïc nhaän hieåu, ñöôïc bieåu loä, vì lyù do, vì nguyeân nhaân, vì ñoái vôùi theå thöùc naøy, theå thöùc khaùc. Khaùi nieäm ñöôïc goïi vaäy vì chuùng ñöôïc bieát, (ñöôïc hieåu) laø nhö vaäy. - Coù 2 loaïi Pannatti (khaùi nieäm): Atthapannatti: Nghóa khaùi
nieäm, vaø Naømapannatti: Danh khaùi nieäm. Nghóa khaùi nieäm laø laøm
cho ñöôïc bieát, nghóa laø vaät
theå, ñoái töôïng do khaùi nieäm dieãn
ñaït. Danh khaùi nieäm laø laøm cho bieát, nghóa laø nhöõng
teân ñaët cho vaät theå hay ñoái töôïng.
Ñaát,
nuùi, v.v... ñöôïc goïi laø Santhaønaø-pannatti,
Hình saéc khaùi nieäm, vì chuùng dieãn
ñaït
hình töôùng cuûa söï vaät. Xe, laøng, nhaø, ñöôïc
goïi laø Samuøha-pannatti: Toång hôïp khaùi nieäm, vì chuùng
dieãn ñaït söï toång hôïp moät soá
söï vaät. Ñoâng, Taây v.v... ñöôïc
goïi laø Disaø-pannatti, Phöông höôùng khaùi nieäm vì chuùng
dieãn ñaït ñòa phöông. Saùng, tröa
v.v... ñöôïc goïi laø kaølapannatti: Thôøi gian khaùi nieäm
vì chuùng dieãn ñaït thôøi gian. Gieáng,
hang, v.v... ñöôïc goïi laø AØkaøsapannatti: Hö khoâng khaùi
nieäm vì chuùng dieãn taû hö khoâng. Caùc hình aûnh töôûng töôïng,
quan nieäm ñöôïc goïi laø nimitta-pannatti:
Hình töôùng khaùi nieäm vì chuùng dieãn ñaït
nhöõng hình töôùng do tu thieàn ñònh
chöùng ñöôïc.
I. PAØLI VAÊN. 35) Tattha yadaø pana paramatthato vijjamaønam ruøpa-vedanaødim etaøya pannaøpenti, tadaøyam vijjamaønapannatti. Yadaø pana paramatthato avijjamaønam bhuømipabbataødim etaøya pannapenti, tadaøyam avijjamaøna-pannattì ti pavuccati. Ubhinnam pana vomissakavasena sesaø yathaøkkamam chalabhinno, itthisaddo, cakkhu-vinnaønam raøjaputto ti ca veditabbaø. 36) Vacì-ghosaønusaørena sotavinnaøna-vìthiyaø
35) ÔÛ ñaây, khi duøng danh töø ñeå chæ saéc, thoï v.v... nhöõng söï vaät thaät coù, nhö vaäy goïi laø khaùi nieäm moät vaät thaät coù. Khi duøng danh töø ñeå chæ ñaát, nuùi v.v... nhöõng söï vaät khoâng thaät coù, nhö vaäy goïi laø khaùi nieäm moät vaät khoâng thaät coù. Caùc khaùi nieäm coøn laïi caàn phaûi hieåu phoái hôïp caû hai, ví nhö moät vò chöùng 6 thaéng trí, tieáng noùi cuûa ngöôøi ñaøn baø, nhaõn thöùc, hoaøng töû v.v... 36) Khi moät tieáng ñöôïc noùi leân, caùc loä trình cuûa nhó thöùc ñöôïc khôûi leân cho moãi tieáng noùi, vaø töø ñoù khôûi leân caùc khaùi mieäm ngang qua yù moân vaø nhôø ñoù caùc yù nghóa ñöôïc nhaän hieåu. Caùc khaùi nieäm aáy caàn phaûi ñöôïc hieåu nhö ñaõ quan nieäm bôûi theá tuïc. - 6 loaïi danh khaùi nieäm ñöôïc trình baøy nhö sau: 2. Ñaát, nuùi khoâng coù thöïc theo chôn ñeá. 3. Ngöôøi chöùng 6 thaéng trí. Ngöôøi khoâng thöïc coù theo chôn ñeá, nhöng 6 thaéng trí coù laø thöïc coù. 4. "Tieáng noùi cuûa ngöôøi ñaøn baø", tieáng noùi laø thöïc coù, nhöng ngöôøi ñaøn baø khoâng thöïc coù. 5. Nhaân thöùc caû con maét vaø thöùc ñeàu thöïc coù. 6. Con Vua: Caû hai ñeàu khoâng thöïc coù theo nghóa chôn ñeá. Ghi chuù: Coù theå tham chieáu theâm vôùi: 1) Vi Dieäu Phaùp Toaùt Yeáu, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Phaïm Kim Khaùnh (vôùi ñaày ñuû caùc kyù töï Paøli). Ñaàu trang | Muïc luïc | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | Phuï luïc |
