Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang chuû]
ABHIDHAMMATTHASANGAHA
THAÉNG PHAÙP TAÄP YEÁU LUAÄN
Tyø kheo THÍCH
MINH CHAÂU
(dòch vaø giaûi)
|
RUØPA: SAÉC PHAÀN MOÄT - SAMUDDESA: TOÙM LÖÔ ÏC I. PAØLI VAÊN Cittacetasikaø dhammaø ruøpam daøni pavuccati. Töø tröôùc cho ñeán ñaây laø
chæ chöông I cho ñeán chöông V ñaõ
phaân tích caùc taâm (citta) vaø caùc taâm sôû (Cetasikaø). Vôùi caùc
phaân loaïi laø chæ cho chöông I, chöông II vaø chöông III ñaõ
phaân tích caùc loaïi taâm vaø taâm sôû moät caùch chi ly vaø roõ raøng.
Vôùi söï dieãn tieán laø chæ cho chöông IV ñaõ
noùi ñeán 7 loaïi loä trình cuûa
taâm trong khi ñang soáng, vaø chöông
V ñaõ noùi ñeán
caùc caûnh giôùi vaø söï dieãn tieán cuûa taâm thöùc khi
taùi sanh (Patisandhicitta).
I. PAØLI VAÊN Pavattikkamato caøti pancadhaø tattha sangaho. Moät hoøn ñaù coù saéc traéng, cöùng, troøn vaø naëng. Ñoù laø nhöõng ñaëc taùnh cuûa hoøn ñaù. Chuùng ta khoâng theå tìm thaáy moät hoøn ñaù maø khoâng coù nhöõng ñaëc taùnh treân hay nhöõng ñaëc taùnh khaùc. Noùi moät caùch khaùc, chuùng ta khoù coù theå nghó ñeán söï hieän höõu cuûa moät vaät chaát ngoaøi nhöõng ñaëc taùnh lieân heä cuûa vaät chaát aáy. Neáu chuùng ta loaïi tröø nhöõng ñaëc taùnh cuûa moät thaân theå thôøi thaân theå töï döng khoâng coøn toàn taïi. Caùc saéc phaùp thaät söï chæ laø söï toång hôïp cuûa nhöõng ñöùc taùnh luoân luoân bieán ñoäng. Do vaäy caùc saéc phaùp ñöôïc teân laø Ruøpa nghóa laø nhöõng gì luoân luoân bieán ñoäng. Chöõ Ruøpa chæ chung cho caùc saéc phaùp vaø chæ rieâng cho nhöõng ñoái töôïng con maét thaáy. Chöõ Samuddesaø coù nghóa laø giaûi thích sô löôïc. Samutthaønaø: baøn ñeán söï sanh khôûi caùc phaàn töû cuûa saéc pheùp nhö 10 phaàn töû saéc phaùp taùc thaønh con maét v.v..., do 4 nguyeân nhaân taïo ra laø Kamma (nghieäp), Citta (taâm), Utu (thôøi tieát) vaø AØhaøraø (ñoà aên). Kalaøpa chæ cho nhöõng toång hôïp taïo thaønh saéc phaùp nhö thaân thaäp phaùp, maét thaäp phaùp v.v... Pavattikkamaø chæ cho söï hieän thaønh caùc saéc phaùp tuøy theo
sanh thuù, thôøi gian vaø caùc loaïi chuùng sanh.
I. PAØLI VAÊN. Mahaøbhuøtaøni laø 4 Ñaïi chuûng töùc laø Ñòa, Thuûy, Hoûa vaø Phong, boán phaàn töû caên baûn khoâng theå rôøi nhau vaø taùc thaønh moïi saéc phaùp, töø nhoû ñeán lôùn, töø vi traàn cho ñeán nuùi cao. Upaødaøya ruøpaøni laø Töù Ñaïi
Sôû taïo saéc, laø caùc saéc do 4 Ñaïi hoïp laïi taùc thaønh. Caùi
gì cöùng goïi laø Ñòa ñaïi, taùnh
cöùng khoâng theå taùch rôøi Ñòa ñaïi
maø chính laø caên taùnh cuûa Ñòa
ñaïi.
Khoâng coù Ñòa ñaïi naøo
maø khoâng cöùng. Cuõng vaäy, caùi gì öôùt laø Thuûy
ñaïi,
caùi gì noùng laø Hoûa ñaïi vaø
caùi gì ñoäng laø Phong
ñaïi.
Caùc saéc phaùp khaùc, do 4 Ñaïi chuûng naøy taùc thaønh goïi
laø 4 Ñaïi sôû taïo saéc hay Upaødaøya ruøpaøni.
I. PAØLI VAÊN: b) Iti ca atthaørasavidhampetam ruøpam sabhaøvaruøpam salakkhanaruøpam, nipphanna-ruøpam, ruøpa-ruøpam sammasana-ruøpam ti ca sangaham gacchati. Jìvitaruøpam: Taâm saéc. Kabalinkaøro aøhaøro: Ñoaøn thöïc. AØhaøra-ruøpam: Thöïc saéc. Atthaørasavidham: 18 loaïi. Sabhaøvaruøpam: Töï taùnh saéc. Salakkhana-ruøpam: Töï töôùng saéc. Nipphannaruøpam: Sôû-taïo-saéc. Ruøpa-ruøpam: Saéc saéc. Sammasanaruøpam: Tö duy saéc. b) Nhö vaäy, 18 loaïi saéc phaùp ñöôïc phaân loaïi theo töï taùnh, töï töôùng cuûa chuùng, theo khaû naêng chòu söï chi phoái, chòu söï bieán ñoåi vaø theo khaû naêng coù theå duøng ñeå tu quaùn töôûng. - Dhaøtu: Giôùi, coù nghóa laø caùi gì coù mang theo ñaëc töôùng cuûa mình. Pathavì dhaøtu goïi laø Ñòa giôùi, vì gioáng nhö ñaát, noù duøng ñeå naâng ñôõ vaø laøm neàn taûng cho caùc saéc khaùc cuøng hoøa hôïp. Pathavì (Phaïm vaên Prthivi) cuõng vieát laø Pathavi, puthavi, puthuvi, puthuvi, töø ngöõ caên puth nghóa laø tröông ra, daõn ra. Khoâng coù Ñòa giôùi, thôøi caùc vaät khoâng theå choaùn moät choã naøo. AØpodhaøtu: Thuûy giôùi, töø ngöõ caên Ap nghóa laø ñeán, hay töø aø - ngöõ caên paøy nghóa laø lôùn leân hay taêng leân. Theo ñaïo Phaät, chính Thuûy giôùi naøy laøm dính laïi caùc phaàn töû taïo thaønh caùc saéc phaùp, khoûi phaûi phaân taùn. Tejodhaøtu: Hoûa-giôùi, töø ngöõ caên Tej nghóa laø laøm cho saéc beùn, laøm cho thaønh thuïc. Söï linh hoaït vaø thaønh thuïc cuûa söï vaät laø nhôø ôû Hoûa ñaïi naøy. Caû laïnh vaø noùng laø ñaëc taùnh cuûa Hoûa ñaïi, chôù khoâng phaûi laïnh laø ñaëc taùnh cuûa Thuûy ñaïi nhö nhieàu ngöôøi ñaõ hieåu laàm. Vaøyo dhaøtu: Phong giôùi. Vaøyo töø ngöõ caên Vaøy nghóa laø rung ñoäng. Taùnh cuûa Phong ñaïi laø ñoäng, coâng naêng cuûa Phong ñaïi laø laøm cho lôùn. Pasaødaruøpa: Tònh saéc laø phaàn töû nhaïy caûm cuûa 5 caên nhö: con maét thòt cuûa chuùng ta goàm 2 phaàn: - Sasambhaøra cakkhu: Phuø traàn caên goàm coù boán Ñaïi chuûng (Ñòa, thuûy hoûa, phong) boán Ñaïi chuûng sôû taïo laø saéc, höông, vò ojaø (tö döôõng toá) vaø jìvitindriya (maïng-caên). - Phaàn thöù hai laø Pasaøda-ruøpa (Tònh-saéc) laø phaàn ôû chính giöõa con ngöôi vaø nhôø tònh saéc naøy maø con maét coù theå thaáy. Nhö vaäy con maét goàm coù 10 phaàn vaø tònh saéc laø moät phaàn trong aáy. Caùc Pasaødaruøpa khaùc cuûa tai, muõi, löôõi, thaân caàn ñöôïc hieåu töông töï. Rieâng tònh saéc cuûa thaân coù maët khaép caû thaân theå, tröø ôû nôi toùc, moùng tay vaø da ñaõ khoâ ñeùt. Gocararuøpa: Haønh-caûnh-saéc töùc laø ñoái töôïng cuûa caùc caên. Ruøpa, chöõ Ruøpa ñaây chæ cho caû maøu saéc vaø hình töôùng. Photthabba: xuùc, chæ cho ba Ñaïi, tröø Thuûy ñaïi, vì Thuûy ñaïi quaù teá nhò neân xuùc khoâng theå caûm giaùc. Ví duï nöôùc chaúng haïn, laïnh thuoäc veà Hoûa ñaïi, meàm dòu cuûa nöôùc thuoäc Ñòa ñaïi vaø aùp löïc cuûa nöôùc thuoäc Phong ñaïi. Hadayavatthu: Taâm cô hay laø cöù ñieåm cuûa taâm thöùc. Taäp "Dhammasangani" (Phaùp tuï) khoâng noùi ñeán saéc phaùp naøy. Trong taäp Atthasaølinì, Hadayavatthu ñöôïc giaûi thích laø Cittassa vatthu (cöù ñieåm cuûa taâm-thöùc). Nhö vaäy chuùng ta thaáy roõ ñöùc Phaät khoâng chæ roõ moät cöù ñieåm naøo cho taâm thöùc, hoaëc laø quaû tim hay ñaàu naõo. Trong thôøi Ngaøi, theo truyeàn thoáng Upanishad, thôøi quaû tim laø cöù ñieåm cuûa taâm thöùc. Theo caùc vò sôù giaûi nhö Ngaøi Buddhaghosa vaø Anuruddha, thì cöù ñieåm cuûa taâm thöùc cuõng laø traùi tim. Thaät söï ñöùc Phaät chöa thaáy chæ roõ cöù ñieåm cuûa taâm thöùc laø choã naøo vaø trong taäp Patthaøna, ñöùc Phaät noùi ñeán cöù ñieåm cuûa taâm-thöùc baèng danh töø chung yam ruøpam nissaøya (y cöù treân saéc-phaùp naøy). Jìvitindriya: Ñaây chæ cho saéc-maïng-caên, vaø trong 52 taâm-sôû coù noùi ñeán Danh maïng caên laø moät trong baûy Bieán-haønh taâm-sôû. Chính saéc maïng caên naøy ñaõ khôûi moät laàn vôùi Patisandhicitta (Kieát-sanh-thöùc) khi ñi ñaàu thai, cuõng moät luùc vôùi saéc phaùp tieân khôûi. Kabalìkaøro aøhaøro: Ñoaøn-thöïc, sôû dó goïi vaäy laø caùc thöùc aên thoâ cöùng coù theå vieân thaønh töøng mieáng nhoû. Sabhaøvaruøpa: Töï-taùnh saéc, nhö taùnh cöùng, taùnh öôùt v.v... chæ cho taùnh cuûa 4 Ñaïi-chuûng. Salakkhanaruøpa: Töï-töôùng-saéc, chæ cho töôùng voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ cuûa caùc saéc-phaùp. Nipphannaruøpa: laø caùc saéc-phaùp do Kamma (nghieäp), Citta (taâm) v.v... taïo ra. Ruøparuøpa: chöõ ruøpa ñaàu theo nghóa cuûa ngöõ-caên laø bieán ñoåi. Sammasanaruøpa, vì caùc saéc-phaùp coù theå duøng ñeå
quaùn töôûng.
I. PAØLI VAÊN. - Chöõ AØkaøsadhaøtu (Hö-khoâng-giôùi) ñöôïc xem laø moät trong 28 saéc-phaùp, khoâng phaûi hö khoâng treân trôøi nhö thöôøng ñöôïc hieåu, maø coát chæ khoaûng troáng ñaõ haïn cheá vaø phaân chia caùc saéc phaùp vôùi nhau, vì vaäy neân môùi goïi laø Paricchedaruøpa (Haïn-giôùi saéc). Abhidhamma xem Hö-khoâng-giôùi ñöôïc caáu-taïo bôûi 4 phaùp: Nghieäp, taâm, thôøi tieát vaø ñoà aên. Vikaøraruøpa chæ cho taùnh bieán-hoùa cuûa saéc phaùp. Lahutaø chæ cho söùc khoûe thaân theå vaø ñöôïc ví nhö moät thanh saét ñöôïc nung ñoû caû ngaøy. Mudutaø ñöôïc ví nhö moät taám da ñöôïc ñaäp nhoài thaät nhu nhuyeán vaø Kammannataø ñoái nghòch vôùi taùnh cöùng raén cuûa thaân theå vaø ñöôïc ví nhö vaøng kheùo giuõa, kheùo maøi. Lakkhanaruøpa: Töôùng saéc ñöôïc goïi vaäy vì coù nhöõng töôùng sai khaùc trong caùc giai ñoaïn sanh (uppaøda), truù (thiti) vaø dieät (bhanga). Upacaya (sanh khôûi) ñöôïc xem laø söï sanh khôûi ñaàu tieân cuûa ba thaân thaäp phaùp (kaøyadasaka), taùnh thaäp phaùp (bhaøvadasaka) vaø cô thaäp phaùp (vatthu dasaka), khi môùi thaùc sanh. Söï sanh-khôûi tieáp tuïc cuûa ba thaäp phaùp naøy, töø khi thaùc sanh cho ñeán maïng chung ñöôïc xem laø giai ñoaïn santati (an-truù). Caû giai ñoaïn up-acaya vaø santati ñoâi khi ñöôïc xem nhö laø jaøti (sanh). Do vaäy, soá caùc saéc phaùp chæ coøn 27 chôù khoâng phaûi 28. Tuoåi thoï cuûa moät saéc phaùp höõu-vi thöôøng laø 17 taâm saùt-na. Taâm saùt na ñaàu laø Upacaya, taâm saùt-na cuoái laø Aniccataø vaø 15 taâm saùt-na ôû giöõa laø Jarataø (giaø, taøn luïn). Aniccataø chæ giai ñoaïn saéc bò
huûy hoaïi. Tröø 5 ruøpas (saéc-phaùp) vinnatti, jaøti, jaraø
vaø aniccataø, coøn 23 saéc coøn laïi chæ ñöôïc
tuoåi thoï laø 17 taâm saùt-na.
I. PAØLI VAÊN. Jìvitaøhaøraruøpehi atthaørasavidham tathaø. Paricchedo ca vinnatti vikaøro lakkhanantica. Aniphannaø dasaø ceti attha-vìsavidham bhave. - Ñoaïn naøy chæ laø ñoaïn toùm taét ñoaïn tröôùc maø thoâi, keå roõ 18 vaø 10 saéc-phaùp, coäng thaønh 28 saéc phaùp taát caû. PHAÀN HAI - RUØPAVIBHAØGO: PHAÂN LOAÏI CAÙC SAÉC PHAÙP I. PAØLI VAÊN. - Voâ-nhaân vì caùc saéc-phaùp khoâng töông öùng vôùi caùc nhaân tham, saân, si, voâ tham, voâ saân, voâ si, Höõu-duyeân vì chæ coù söï hieän-höõu töông ñoái, lieân heä ñeán 4 nguyeân nhaân Kamma, citta, utu vaø aøhaøra (Nghieäp, taâm, thôøi tieát vaø ñoà aên). Höõu laäu, vì trôû thaønh ñoái töôïng cuûa duïc voïng. Höõu vi, vì bò chi phoái bôûi 4 nguyeân nhaân Kamma, citta, utu, aøhaøra. Thuoäc theá gian, vì phuï thuoäc vaøo 5 thuû uaån. Thuoäc Duïc giôùi, vì naèm trong phaïm vi cuûa giôùi-vöùc Duïc laïc. Phi sôû duyeân, vì khoâng nhaän thöùc ñöôïc
ñoái töôïng. Phi sôû ñoaïn, vì caùc saéc phaùp khoâng bò
tuaàn töï phaûi ñoaïn dieät nhö caùc
phieàn naõo. ÔÛ ñaây, khoâng coù
nghóa laø caùc saéc-phaùp khoâng bò voâ thöôøng chi phoái.
I. PAØLI VAÊN. Pasaøda - hadaya - ankhaøtam chabbidhampi vatthu - ruøpam naøma, Itaram avatthu-ruøpam. Pasaødavinnattisankhaøtam sattavidhampi dvaøraruøpam naøma; Itaram advaøraruøpam. Pasaøda-bhaøva-jìvitasankhaøtam atthavidham pi indriya-ruøpam naøma; Itaram anindriya-ruøpam. Pasaøda-visayasankhaøtam dvaødasavidham pi olaørika ruøpam, santike-ruøpam sappatigharuøpan ca; Itaram sukhuma-ruøpam dureruøpam, appatigha-ruøpan ca. Kammajam upaødinna-ruøpam; Itaram anupaødinna - ruøpam. Ruøpaøyatanam sanidassana-ruøpam; Itaram anidassana ruøpam. Cakkhadi-dvayam asampatta-vasena, ghaønaødittayam sampattavasena ti panca-vidhampi gocaraggaøhika-ruøpam; Itaram agocaraggaøhika-ruøpam. Vanno, gandho, raso, ojaø, bhuøta-catukkam ceti atthavi-dhampi avinibbhoga-ruøpam; Itaram vinibbhoga-ruøpam. Agocaraggaøhikaruøpam: Baát thuû caûnh saéc. Vanno: Hieãn saéc. Gandho: Höông. Raso: Vò. Ojaø: Thöïc toá. Avinibbhogaruøpam: Baát-giaûn-bieät-saéc. Vinibbhogaruø-pam: Giaûn bieät saéc. Saùu loaïi Tònh saéc, taâm sôû y goïi laø sôû y saéc, caùc saéc khaùc goïi laø Phi sôû y saéc. Baûy loaïi Tònh saéc vaø bieåu saéc goïi laø moân saéc; caùc saéc khaùc goïi laø Phi moân saéc. Taùm loaïi Tònh saéc, Boån taùnh saéc vaø maïng saéc goïi laø caên saéc; caùc saéc khaùc goïi laø Phi caên saéc. Möôøi hai loaïi Tònh saéc, Haønh caûnh saéc goïi laø thoâ saéc, caän saéc, höõu ñoái saéc; caùc saéc khaùc goïi laø teá saéc, vieãn saéc vaø phi höõu ñoái saéc. Caùc saéc do nghieäp sanh goïi laø Höõu chaáp thoï saéc; caùc saéc khaùc goïi laø Phi höõu chaáp thoï saéc. Saéc nhaäp goïi laø Höõu kieán saéc; caùc saéc khaùc goïi laø Phi höõu kieán saéc. Hai nhaõn caên vaø nhó caên khoâng caàn ñaït ñeán ñoái töôïng. Ba caên tyû, thieät vaø thaân caên caàn ñaït ñeán ñoái töôïng. Naêm caên naøy goïi laø thuû caûnh saéc; caùc saéc khaùc goïi laø Baát thuû caûnh saéc. Taùm loaïi saéc, hieãn saéc, höông, vò, thöïc toá vaø boán Ñaïi-chuûng goïi laø Baát giaûn bieät-saéc; caùc saéc khaùc goïi laø giaûn bieät saéc. - Pasaødaruøpa: Tònh-saéc, sôû dó goïi laø caên
saéc vì Tònh saéc naøy chi phoái 9 saéc coøn laïi trong
10 saéc. Upaødinnam: Höõu chaáp thoï, vì 18 saéc do nghieäp sanh
ñeàu
bò tham - aùi vaø taø - kieán chaáp thoï, chi phoái. Gocaraggaøhikaruøpam:
Thuû-caûnh saéc, sôû dó goïi vaäy vì caùc saéc naøy laáy 5 traàn
laøm ñoái caûnh. Ojaø: Thöïc-toá,
ñöôïc
xem nhö moät saéc-phaùp vaø coù khaû-naêng
taïo ra caùc saéc khaùc. Avinibbhogaruøpam: Baát giaûn bieät
saéc, vì taùm saéc naøy khoâng theå rôøi nhau.
I. PAØLI VAÊN. Ajjhattikaødibhedene vibhajanti yathaøraham. I. PAØLI VAÊN. - Ñaïo Phaät khoâng tìm kieám nguyeân nhaân ñaàu
tieân sinh khôûi ra caùc phaùp maø chæ chaáp nhaän söï hieän
höõu caùc saéc phaùp vaø tìm kieám nhöõng aûnh höôûng gì taùc
thaønh caùc saéc phaùp. Theo luaän Abhidhamma, coù 4 nguyeân nhaân sanh
khôûi caùc saéc phaùp: Nghieäp, Taâm, thôøi tieát vaø ñoà
aên.
I. PAØLI VAÊN. - Kammaja: Do nghieäp sanh. Nghieäp ñaây chæ caùc Thieän vaø baát-thieän-nghieäp trong quaù khöù, thuoäc Duïc-giôùi vaø Saéc-giôùi vì chæ nhöõng nghieäp naøy môùi taïo ra Saéc-phaùp. 25 taâm naøy goàm 12 Baát-thieän-taâm, 8 Thieän-taâm ôû Duïc-giôùi vaø 5 Thieän-taâm ôû Saéc-giôùi. Moät thieän, baát-thieän-nghieäp trong khi laâm chung khieán kieát-sanh-taâm (Patisandhicitta) khôûi leân trong ñôøi sau. Cuøng vôùi kieát sanh taâm naøy, caùc saéc-phaùp do nghieäp quaù khöù chi phoái khôûi leân trong töøng saùt-na, nhö ngoïn löûa cuûa caây ñeøn, cho ñeán taâm saùt-na thöù 17, khi con ngöôøi laâm chung. Khi ñöôïc thai sanh, do keát quaû
nghieäp quaù khöù, ba loaïi thaäp phaùp (dasaka) ñöôïc sanh-khôûi;
Kaøyadasaka (thaân thaäp phaùp), Bhaøvadasaka (Taùnh thaäp phaùp)
vaø Vatthudasaka (Taâm sôû y thaäp phaùp). Thaân thaäp phaùp goàm coù
4 Ñaïi-chuûng, 4 ñaïi-sôû-taïo (Hieån
saéc, Höông, vò, thöïc toá) maïng-caên vaø Thaân tònh-saéc.
Taùnh thaäp phaùp vaø Taâm-sôû-y thaäp phaùp cuõng goàm caùc phaùp
töông tôï.
I. PAØLI VAÊN. (b) Tattha appanaø-javanam iriyaøpathampi sannaømeti. Votthapana-kaømaøvacarajavanaøbhinnaø pana vinnattimpi samutthaø-penti. Somanassajavanaøni panettha terasa hasanampi janenti. (b) ÔÛ ñaây, an-chæ toác-haønh-taâm ñieàu-hoøa uy-nghi cuûa thaân theå. Nhöng caùc quyeát-ñònh-taâm, Duïc-giôùi-toác-haønh-taâm vaø thaéng-trí taïo caùc (thaân) bieåu vaø (khaåu) bieåu. Möôøi ba toác-haønh taâm caâu-höõu vôùi hyû cuõng taïo ra söï cöôøi. - Cittaja: Do taâm sanh, taâm khoâng coù haønh-töôùng nhöng coù khaû naêng taïo ra saéc-phaùp (Ruøpa). Noùi moät caùch khaùc, thieän-taâm vaø baát-thieän-taâm taïo ra nhöõng saéc-phaùp toát ñeïp hay khoâng toát ñeïp. Ñieàu naøy raát roõ raøng khi nhaän xeùt caùc hieän töôùng vaät lyù nôi con ngöôøi thay ñoåi do tö töôûng ngöôøi aáy thay ñoåi. Theo Abhidhamma, töø saùt-na ñaàu tieân Bha-vanga khôûi leân, nghóa laø lieàn sau khi kieát-sanh-thöùc khôûi, caùc saéc phaùp do taâm taïo ñaõ baét ñaàu ñöôïc taïo ra. Kieát sanh thöùc khoâng taïo ra caùc phaùp do taâm taïo vì ñaõ coù nghieäp (kamma) taïo giuùp vaø vì kieát sanh thöùc môùi sanh vaøo moät ñôøi soáng môùi. Khoâng moät saéc phaùp naøo do taâm sanh ñöôïc khôûi leân, trong giai ñoaïn truù vaø dieät cuûa Saùt-na-taâm vì taâm saùt-na khi aáy yeáu ñuoái. Möôøi taâm thöùc khoâng ñuû khaû naêng ñeå caáu taïo caùc saéc-phaùp. Boán voâ-saéc Dò-thuïc khoâng taïo saéc-phaùp vì caùc thieàn voâ-saéc-giôùi ñöôïc phaùt trieån nhôø khoâng tham aùi saéc-phaùp. Caùc Thieàn-taâm raát caàn thieát ñeå taïo caùc saéc-phaùp do taâm taïo. Moät ngöôøi chöùng caûnh Thieàn coù theå taïo nhöõng saéc-phaùp raát maïnh meõ khieán ngöôøi tu thieàn coù theå soáng khoâng caàn aên uoáng. Nhöõng ai coù hoaït ñoäng taâm linh maïnh ñeàu coù söùc maïnh döôõng sinh. Moät ngöôøi soáng thoï höôûng an laïc Nieát-Baøn coù theå soáng khoâng aên uoáng trong nhieàu ngaøy. Nhö ñöùc Phaät, sau khi thaønh ñaïo, soáng khoâng aên uoáng trong 19 ngaøy. Trong 79 taâm, 26 Toác haønh-taâm (10 saéc-giôùi-thieän vaø Duy-taùc-taâm, 8 Voâ-saéc-thieän vaø Duy-taùc-taâm cuøng vôùi 8 Sieâu-theá-taâm) coù theå taïo nhöõng cöû chæ thaân theå nhö bay treân khoâng, ñoän thoå, ñi treân nöôùc v.v... ÔÛ ñaây Votthapanacitta (Quyeát-ñònh-taâm) laø yù-moân-höôùng-taâm (manodvaøraøvajjana). Caùc Duïc-giôùi Toác-haønh-taâm (29) laø 12 Baát-thieän-taâm, 1 Tieáu-sanh-taâm vaø 16 Tònh-quang-thieän vaø Duy-taùc-taâm. Abhinnaø Cittaø (Thaéng-trí-taâm) laø 2 ñeä-nguõ Thieàn thieän vaø Duy-taùc-taâm, caâu-höõu vôùi Xaû vaø töông öng vôùi Trí. 13 Toác-haønh-taâm caâu-höõu vôùi Hyû laø 4 Baát-thieän-taâm vaø 8 Tònh-Quang-thieän taâm vaø Duy-taùc-taâm caâu-höõu vôùi Hyû vaø 1 Tieáu-sanh-taâm caâu-höõu vôùi Hyû. Caùc ngöôøi phaøm phu khi cöôøi lôùn hay mæm cöôøi laø kinh
nghieäm 4 Baát - thieän - taâm vaø 4 Tònh - quang - taâm ; caùc vò
Sekha (Höõu - hoïc) cuõng kinh nghieäm caùc taâm töông tôï tröø
2 Baát thieän taâm töông öùng vôùi taø kieán. Caùc vò A-La-Haùn
kinh nghieäm 4 Duy-taùc-taâm vaø moät Tieáu - sanh - taâm. Caùc ñöùc
Phaät chæ mæm cöôøi vôùi 4 Tònh-quang-Duy-taùc-taâm.
I. PAØLI VAÊN. - Chuùng ta ñaõ bieát khi thaùc
sanh, nghieäp taïo ra ba: thaân thaäp phaùp, taùnh thaäp phaùp vaø
Taâm-sôû y thaäp phaùp. Hoûa-ñaïi ôû
beân trong, goàm trong 3 loaïi thaäp phaùp naøy cuøng vôùi hoûa-ñaïi
ôû ngoaøi, taïo ra caùc saéc-phaùp do thôøi-tieát sanh, taïi
truù-vò cuûa kieát-sanh-thöùc. Taïi sanh-khôûi-vò, Hoûa-ñaïi
do Nghieäp sanh thay theá hoûa ñaïi do taâm sanh. Utu ôû ñaây ñöôïc
duøng theo nghóa tejodhaøtu (Hoûa-ñaïi)
goàm caû laïnh vaø noùng. Noùi cho thaät ñuùng,
chính Hoûa-ñaïi caû noäi vôùi ngoaïi, taïo ra saéc-phaùp. Caùc
saéc-phaùp do thôøi-tieát chung taïo ra, cuõng goàm vaøo loaïi
do thôøi-tieát sanh.
I. PAØLI VAÊN. - AØhaøra (moùn aên) nghóa laø
chaát aên trong caùc moùn aên vaät-chaát
vaø ojaø (thöïc toá) chöùa trong caùc saéc-phaùp do nghieäp
sanh, do taâm sanh vaø do thôøi tieát sanh. Noäi ojaø (thöïc toá),
ñöôïc
ngoaïi thöïc toá giuùp ñôõ môùi taïo ra caùc saéc phaùp, khi ñaït
ñeán truù vò vaø truù vò naøy keùo daøi ñeán
49 (tieåu) taâm saùt-na. Caùc saéc-phaùp khôûi leân khi thöïc
toá ñöôïc tieâu hoùa khaép thaân
theå. Noäi thöïc toá moät mình khoâng theå taïo ra caùc saéc-phaùp,
neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ cuûa ngoaïi
thöïc toá.
I. PAØLI VAÊN. - Quaû tim hay sôû-y-saéc vaø 8 caên-saéc
(maét, tai, muõi, löôõi, thaân, nam taùnh, nöõ taùnh vaø maïng
caên) hoaøn toaøn do nghieäp sanh.
Nhö vaäy Jìvitindriya (maïng caên) trong
caùc ñoäng vaät nhö ngöôøi vaø caùc loaøi thuù caàn phaûi
phaàn bieät vôùi caùc baát - ñoäng -
vaät khaùc nhö caây vaø caùc vaät chaát, voâ tri, vì chuùng
khoâng phaûi do nghieäp sanh. Chuùng vaãn coù söï soáng, nhöng khaùc
vôùi söï soáng cuûa con ngöôøi vaø caây coái. Ñieàu chuù yù ôû
ñaây
laø hö - khoâng - giôùi ñöôïc
xem laø do caû 4 nhaân sanh. Tieáng noùi coù gioïng do taâm sanh,
khoâng coù gioïng do thôøi tieát sanh. Caùc ñieäu
nhaïc do ngöôøi ñaùnh hay thoåi laø do thôøi tieát sanh vaø
bò chi phoái bôûi taâm.
I. PAØLI VAÊN. - 18 saéc-phaùp do nghieäp sanh: Baát-giaûn-bieät-saéc 8 + Hö-khoâng-giôùi 1 + Sôû-y-saéc 1 + Saéc-caên 8. 15 saéc-phaùp do taâm sanh: Baát-giaûn-bieät-saéc 8 + Hö-khoâng giôùi 1 + Tieáng 1 + Bieán-hoùa-saéc 3 + Bieåu saéc 2. 13 saéc-phaùp do thôøi tieát sanh: Baát-giaûn-bieät-saéc 8 + Hö-khoâng-giôùi 1 + Bieán - hoùa saéc 3 + Tieáng 1. 12 saéc-phaùp do ñoà aên sanh: Baát-giaûn-bieät-saéc 8 + Hö-khoâng-giôùi 1 + Bieán hoùa saéc 3. 4 Lakkhana (Saéc töôùng) laø chung cho taát caû saéc phaùp, khoâng coù saéc phaùp naøo khoâng coù 4 giôùi naøy. PHAÀN BOÁN - KAØLAPA-YOJANAØ: TOÅNG HÔ ÏP CAÙC SAÉC I. PAØLI VAÊN. - Caùc saéc phaùp chæ laø söï toå hôïp cuûa nhieàu ñaëc
taùnh, keát hôïp laïi döôùi nhöõng hình thöùc vaø möùc
ñoä
khaùc nhau. Söï toång hôïp cuûa nhöõng ñaëc taùnh naøy ñöôïc
goïi laø Kalaøpa. Coù taát caû laø 21 loaïi toång hôïp, 9
loaïi do nghieäp taïo, 6 bôûi Taâm, 4 bôûi thôøi tieát vaø 2 bôûi
ñoà
aên.
I. PAØLI VAÊN. Nava cha caturo dve-ti kalaøpaø ekavìsati. Kalaøpaønam pariccheda-lakkhanattaø vicakkhanaø. Na kalaøpangamiccaøhu aøkaøsam lakkhanaøni ca. Vì hö khoâng chæ haïn giôùi vaø caùc töôùng saéc chæ neâu roõ taùnh töï nhieân cuûa caùc saéc, neân caùc vò coù trí tuyeân boá khoâng thuoäc veà toång hôïp saéc. I. PAØLI VAÊN. - Theo ñaïo Phaät coù boán loaïi chuùng
sanh: Noaõn sanh (andaja) do tröùng sanh, thai-sanh (jalaøbuja)
do töø thai sanh ra, thaáp sanh (samsedaja) töø choã öôùt maø sanh
vaø hoùa sanh (opapaøtika). Caùc chuùng sanh sanh tröôûng töø nôi aåm
öôùt nhö moät loaïi ñoäng vaät haï
ñaúng thuoäc veà thaáp sanh. Moät soá loaïi thaáp sanh thieáu
moät vaøi caên vaø thieáu
nam hay nöõ taùnh, nhöng taát caû ñeàu
coù taâm-sôû-y laø coù taâm hay thöùc.
I. PAØLI VAÊN. - Caùc vò hoùa sanh thöôøng voâ hình, maét thòt khoâng thaáy
ñöôïc.
Do nghieäp quaù khöù chi phoái, caùc chuùng sanh naøy hoùa hieän
thình lình, khoâng phaûi ñi qua thôøi
thai ngheùn. Thöôøng thöôøng, caùc vò Patas (ngaï quyû), vaø
Devas (chö Thieân) vaø Brahmaø (Phaïm Thieân) thuoäc loaïi hoùa sanh.
I. PAØLI VAÊN. - Khi laâm chung, ñeán saùt-na taâm thöù
17 cuûa töû taâm, khi loä trình taâm cuoái cuøng ñöôïc
chaám döùt vôùi moät trong ba ñoái töôïng nhö sau: Kamma, kammanimitta
vaø Gati-nimitta (nghieäp, nghieäp töôùng vaø thuù töôùng)
thôøi söï dieãn tieán caùc saéc phaùp do nghieäp sanh ñöôïc
caét ñöùt. Caùc saéc phaùp do nghieäp sanh ñeán phuùt cuoái cuøng
ñöôïc
chaám döùt vôùi töû taâm. Roài taâm vaø caùc moùn ñoà
aên cuõng chaám döùt söï phaùt sanh caùc saéc phaùp. Chæ coøn
thôøi tieát coøn aûnh höôûng hoaït ñoäng
cho ñeán khi thi theå bò tan raõ hoaøn toaøn.
I. PAØLI VAÊN. Patisandhimupaødaøya tathaørupam pavattati. - Ñoaïn naøy noùi ñeán söï tieáp
tuïc sanh khôûi cuûa caùc saéc-phaùp, qua moät ñôøi soáng khaùc,
baét ñaàu töø kieát-sanh-thöùc.
I. PAØLI VAÊN. Asannasattaønam pana cakkhu-sota-vatthu-saddaøni pi na labbhanti. Tathaø sabbaøni pi cittajaruøpaøni. Tasmaø tesam pati-sandhikaøle jìvitanavakameva. Pavattiyan ca saddavajjitam utu-samutthaønaruøpam atiricchati. b) Iccevam kaømaruøpaøsannisankhaøtesu tìsu thaønesu patisan-dhipavattivasena duvidhaø ruøpapavatti veditabbaø. b) Nhö vaäy trong Duïc-giôùi, saéc-giôùi vaø voâ-töôûng-giôùi, söï dieãn tieán caùc saéc-phaùp caàn phaûi ñöôïc hieåu theo hai phaàn vò, taùi-sanh vaø töông-tuïc-sanh. - Moät vaøi loaïi hoùa-sanh ôû Duïc-giôùi khoâng coù nam hay nöõ taùnh. Nhöng caùc loaïi hoùa sanh ôû saéc-giôùi khoâng nhöõng voâ-taùnh maø coøn khoâng coù tònh-saéc caên cuûa muõi, löôõi, thaân, daàu vaãn coù phuø-traàn-caên cuûa nhöõng caên naøy. Tònh-saéc-caên cuûa caùc caên naøy bò maát ñi vì khoâng coù sôû-duïng cho caùc vò Phaïm-Thieân. Caùc loaïi noaõn-sanh cuõng ñöôïc goàm
vaøo vôùi caùc loaïi thai-sanh. Khi taùi sanh, caùc loaïi naøy
ñeàu
coù ba loaïi thaäp phaùp thuoäc thaân, taùnh vaø taâm-sôû-y.
Coù khi chuùng khoâng coù nam hay nöõ taùnh. Nhö vaäy caùc loaïi tröùng
coù taâm-sôû-y töùc laø coù taâm.
I. PAØLI VAÊN. Sattaraseva - sannìnam aruøpe natthi kinci pi Saddo vikaøro jarataø maranan c’opapattiyam Na labbhanti pavattesu na kinci pi na labbhati. Khi taùi-sanh, tieáng, bieán hoùa saéc, giaø vaø cheát khoâng coù ñöôïc. Khi töông-tuïc-sanh thôøi khoâng saéc-phaùp naøo laø khoâng coù. - Ñaây laø baøi keä toùm taét con soá hieän dieän cuûa caùc saéc-phaùp ôû Duïc-giôùi, Saéc-giôùi, Voâ-saéc-giôùi vaø ñoái vôùi haïng voâ-töôûng chuùng-sanh. PHAÀN SAÙU - NIBBAØNA: NIEÁT BAØN I. PAØLI VAÊN. b) Tadetam sabhaøvato ekavidhampi sa-upaødi-sesanibbaøna-dhaøtu anupaødisesanibbaønadhaøtu ceti duvidham hoti kaøranapa-riyaøyena Tathaø sunnatam animittam appanihitam ceti tividham hoti aøkaørabhedena. b) Nieát-Baøn theo töï-taùnh chæ coù moät loaïi, theo phöông thöùc töï kinh nghieäm tröôùc vaø sau khi cheát, coù hai: Höõu-dö-y Nieát-baøn giôùi vaø voâ-dö-y Nieát-baøn giôùi. Coøn theo haønh töôùng thì coù ba laø: Khoâng, voâ-töôùng, voâ-nguyeän. - Nibbaøna hay Nirvaøna (Phaïm-vaên) goàm coù Ni vaø Vana, Ni coù nghóa laø khoâng. Vaøna coù nghóa laø deät hay aùi. Chính aùi naøy taùc duïng nhö moät sôïi daây noái lieàn caùc ñôøi soáng cuûa moät caù nhaân, khi caù nhaân naøy troâi laên trong bieån sanh-töû. Ni coù nghóa laø khoâng, Vaøna: coù nghóa laø thoåi taét. Nibbaøna coù nghóa laø thoåi taét löûa tham aùi, saân-haän vaø si-meâ. Nieát-Baøn laø nguyeân lyù cuoái cuøng (Vatthudhamma) thuoäc veà sieâu theá, ra ngoaøi theá giôùi cuûa taâm vaø saéc hay 5 uaån. Nibbaøna ñöôïc chöùng ngoä nhôø tröïc giaùc (paccakkha: Hieän kieán hay Thoâng-ñaït-trí (pativedhanaøna) vaø Anumaøna (Tyû-löôïng), hay Anubodhanaøna (tuøy-giaùc-trí). Ñeå dieãn ñaït hai yù treân, Nibbaøna ñöôïc xem laø caàn phaûi chöùng-ngoä bôûi trí tueä thuoäc Boán Thaùnh Ñaïo vaø trôû thaønh moät ñoái töôïng cho caùc Ñaïo vaø Quaû. Veà töï taùnh (Sabhaøvato), Nibbaøna laø an-tònh (Santi) vaø nhö vaäy chæ coù moät (kevala). Nieát Baøn naøy ñöôïc xem laø hai, tuøy theo söï chöùng nghieäm tröôùc vaø sau khi cheát. Trong chính vaên coù duøng danh töø Kaøranapariyaøyena, ñöôïc caùc taäp sôù Paøli ôû Tích Lan giaûi thích laø nguyeân nhaân ñöôïc goïi vaäy vì coù höõu dö y hay khoâng coù höõu dö y. Sa-upaødisesa: Sa: vôùi; upaødi: 5 uaån (thaân vaø taâm); Sesa: coøn dö soùt laïi. Upaødi töø nguyeân ngöõ upa + aø + da, laáy nghóa laø 5 uaån do tham aùi vaø taø-kieán chaáp chaët. Upaødi cuõng coù nghóa laø Kilesa (phieàn naõo). Theo chaùnh baûn vaø caùc taäp sôù, Nibbaøna do caùc vò Sotaøpanna, Sakadaøgami vaø Anaøgami chöùng ngoä thuoäc Saupaødisesanibbaøna-dhaøtu vì coøn thaân vaø coøn phieàn naõo. Nibbaøna cuûa caùc vò A-La-Haùn cuõng vaãn laø sa-upaødisesa Nibbaøna vì caùc vò naøy vaãn coøn thaân. Chæ coù Nieát Baøn cuûa vò A-La-Haùn sau khi cheát môùi goïi laø anupaødisesa-Nibbaønadhaøtu, vì caû hai nguõ-uaån vaø phieàn naõo ñaõ ñöôïc vaát boû döùt saïch. Sunnata: khoâng, coù nghóa laø khoâng coù tham, saân, si hay moïi
phaùp höõu vi. Animitta: Voâ-töôùng, coù nghóa laø khoâng coøn töôùng
tham, saân, si hay töôùng caùc phaùp höõu-vi. Appanihita: voâ nguyeän,
nghóa laø khoâng coøn ñeøo boøng
luyeán aùi gì nöõa.
I. PAØLI VAÊN. Nibbaønamiti bhaøsanti vanamuttaø mahesayo. - Ñoaïn naøy laø nhöõng danh töø maø caùc vò Ñaïi AÅn-só goïi
Nieát-Baøn. Chöõ Padam ôû ñaây coù nghóa
laø phaùp (Dhamma).
I. PAØLI VAÊN. Paramattham pakaøsenti catudhaø va Tathaøgataø - Baûn ñoà sau ñaây neâu roõ nhöõng loaïi taâm naøo laøm sanh khôûi nhöõng loaïi saéc phaùp naøo. Chöõ vieát taét:
Ghi chuù: Coù theå tham chieáu theâm vôùi: 1) Vi Dieäu Phaùp Toaùt Yeáu, baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Phaïm Kim Khaùnh (vôùi ñaày ñuû caùc kyù töï Paøli). Ñaàu trang | Muïc luïc | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | Phuï luïc |
Source BuddhaSasana[ Trôû Veà ]