Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [ Trang Chuû  ]

---

Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam Töø khôûi nguyeân ñeán thôøi Lyù Nam Ñeá Tieán só Leâ Maïnh Thaùt

Chöông IVb

Maâu Töû vaø Lyù hoaëc Luaän

---

Cuoäc ñôøi vaø teân tuoåi Maâu Töû

Trong phaàn môû ñaàu Lyù hoaëc luaân, Maâu Töû coù noùi ít nhieàu veà quaù trình hoïc taäp vaø chuyeån höôùng theo Phaät giaùo cuûa mình, ñoàng thôøi trình baøy lyù do taïi sao mình laïi vieát Lyù hoaëc luaän. Phaàn naøy caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng goïi laø phaàn töï truyeän.

Phaân tích phaàn naøy seõ cho chuùng ta nhöõng coät moác nieân ñaïi khaù chính xaùc veà cuoäc ñôøi cuûa Maâu Töû, vaø töøo ñoù cuûa Lyù hoaëc luaän. Baét ñaàu giôùi thieäu, Maâu Töû vieát:

"Maâu Töû ñaõ ñoïc kinh truyeän Chö Töû, saùch khoâng keå lôùn nhoû, khoâng saùch gì laø khoâng thích. Tuy khoâng öa binh phaùp, maø vaãn ñoïc noù. Tuy ñoïc saùch thaàn tieân baát töû, oâng deïp ñi khoâng tin, cho laø doái traù.

Thôøi aáy, sau khi Linh ñeá baêng haø, thieân haï nhieãu loaïn, chæ coù Giao Chaâu taïm yeân. Ngöôøi laï phöông Baéc ñeàu ñeán ñeå ôû, phaàn lôùn luyeän pheùp tích coác tröôøng sinh cuaû thaàn tieân. Ngöôøi baáy giôø phaàn nhieàu laø keû coù hoïc. Maâu Töû thöôøng ñem naêm kinh vaën hoûi. Ñaïo gia thuaät só khoâng ai daùm ñaùp, ví oâng vôùi Maïnh Kha cöï Döông Chu Maëc Ñòch.

Tröôùc thôøi aáy, Maâu Töû ñem meï traùnh naïn ôû Giao Chæ. Naêm 26 tuoåi veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï. Thaùi thuù nghe tieáng hoïc gioûi, ñeán thaêm vaø môøi laøm quan. Baáy giôø tuoåi môùi lôùn, chæ ham vieäc hoïc, laïi thaáy ñôøi loaïn, khoâng coù yù laøm quan, neân roát cuoäc khoâng ñeán. Luùc aáy, caùc chaâu quaän nghi nhau, caùch trôû khoâng thoâng, thaùi thuù cho oâng hoïc roäng bieát nhieàu, sai ñi Kinh Chaâu daâng leã. Maâu Töû cho vinh tröôùc deã nhöôïng, nhöng söù meänh khoù töø. Beøn chuaån bò leân ñöôøng, thì gaëp luùc Chaâu muïc öu vaên ñaõi syõ, boå laøm quan. OÂng laïi caùo beänh, khoâng ñeán.

Ngöoøi em Chaâu muïc laøm thaùi thuù Döï Chöông bò trung lang töôùng Tröôùc Dung gieát. Baáy giôø Chaâu Muïc sai kî ñoâ uùy Löu Ngan ñem binh ñeán ñoù, nhöng sôï coõi ngoaøi nghi ngôø, quaân khoâng tieán ñöôïc. Chaâu muïc môùi môøi Maâu Töû, noùi: "Em toâi bò nghòch taëc aùm haïi, noãi ñau coát nhuïc uaát phaùt tim gan, phaûi sai kî ñoâ uyù Löu ñi, sôï coõi ngoaøi nghi nan, ngöôøi ñi khoâng thoâng. Ngaøi vaên voõ goàm ñuû, coù taøi chuyeân ñoái. Nay muoán deïp boû, möôïn ñöôøng Linh Laêng Queá Döông ñeå cho thoâng loä, thì theá naøo?". Maâu Töû noùi: "Chòu nghóa, thuï aân ñaõi ngoä laâu ngaøy, lieät só queân mình, höùa chaéc ñi ñöôïc" Beøn chuaån bò ra ñi, thì gaëp meï maát baát ngôø, neân khoâng ñi ñöôïc.

Laâu roài, ruùt lui nghó: "Mình vì gioûi bieát maø ñöôïc giao söù maïng. Ñôøi nay nhieãu nhöông, chaúng phaûi luùc laøm roõ mình". Roài than: "Laõo Töû döùt thaùnh boû trí, tu thaân giöõ chaân, vaïn vaäwt khoâng ngaên chí oâng, thieân haï khoâng ñoåi nieàm vui ôû oâng, thieân töû khoâng ñöôïc beà toâi, chö haàu khoâng ñöôïc ngöôøi baïn. Neân goïi laø quí".

Do theá oâng doác chí vaøo ñaïo Phaät goàm ngaâm Laõo Töû naêm ngaøn chöõ, ngaäm huyeàn dieäu laøm röôïu ngon, chôi naêm kinh laøm ñaøn saùo. Boïn theá tuïc phaàn nhieàu cho laø khoâng phaûi, baûo laø boû naêm kinh maø theo ñaïo khaùc. Muoán khoâng phaûi ñaïo, maø muoán im thì khoâng theå, neân ñaõ laáy buùt möïc, goïn daãn lôøi thaùnh hieàn ñeå chöùng giaûi, ñeà teân Maâu Töû Lyù hoaëc luaän"

Qua nhöõng lôøi töï söï vöøa dòch ta thaáy trong soá caùc nhaân vaät lieân heä vôùi cuoäc ñôøi cuaû oâng, Maâu Töû neâu roõ teân hai ngöôøi; ñoù laø trung lang töôùng Tröùc Dung_1, vaø kî ñoâ uùy Löu Ngaïn. Veà trung lang Tröùc Dung, ñaây laø moät nhaân vaät lòch söû coù tieáng taêm thôøi Haùn maït. Tieåu söû cuûa Tröùc Dung hieän ñöôïc ghi keøm trong truyeän Ñaøo Khieâm cuûa Ngoâ chí 4 tôø 2a10-b8. Hai baûn tieåu söû naøy chuû yeáu thoáng nhaát vôùi nhau, nhöng so ra baûn cuûa Ngoâ Chí ñaày ñuû chi tieát hôn, neân chuùng toâi cho dòch laïi ôû ñaây ñeå tìm hieåu veà Tröùc Dung.

"Tröùc Dung ngöôøi Ñan Döông, ban ñaàu hoïp chuùng ñöôïc maáy traêm ngöôøi, ñeán döïa vaøo Chaâu Muïc Töø Chaâu Ñaøo Khieâm. Khieâm sai coi vaän taøo Quaûng laêng Baønh Thaønh, beøn phoùng tuùng töï do gieát haïi, ngoài quyeát ñoaùn vieäc boû hay thu thueá ba quaän, ñeå töï ñem vaøo cho mình. Roài döïng lôùn chuøa Phaät, laáy ñoâng ñuùc laøm ngöôøi, vaøng roøng theáp mình, maëc duøng gaám maøu, treo maâm ñoàng chín töøng, döôùi laøm laàu ñoâi coù bao lôon, coù theå chöùa tôùi hôn ba nghìn nguôøi. Taát caû töøng buoåi ñoïc kinh Phaät, khieán ngöôøi trong quaän mình vaø caùc quaän beân coù ai thích Phaät giaùo, cho pheùp ñeán theo ñaïo, tha heát caùc phu dòch khaùc ñeå loâi keùo hoï. Nhôø vaäy, xa gaàn, tröôùc sau, ngöôøi ñeán hôn naêm nghìn hoä ngöôøi. Moãi leã taém Phaät, thì phaàn nhieàu doïn côm röôïu, traûi chieáu giöõa ñöôøng, daøi maáy chuïc daëm. Ngöôøi daân ñeán xem vaø tôùi aên caû vaïn ngöôøi, phí toån keå caû öùc. Taøo coâng ñaùnh Ñaøo Khieâm, ñaát töø daïo ñoäng. Dung ñem trai gaùi moät vaïn khaåu, ngöïa ba nghìn con, chaïy ñeán Quaûng Laêng. Thaùi thuù Quaûng Laêng laø Trieäu Duïc laáy khaùch leã ñoái ñaõi. Tröôùc ñoù, töôùng Baønh Thaønh laø Tieát Leã bò Ñaøo Khieâm eùp qua ñoùng Maït Laêng. Dung lôïi duïng daân chuùng Quaûng Laêng nhaân say röôïu gieát Duïc, thaû lính cöôùp saïch, nhaân ñoù chôû ñi, qua gieát Leã, roài sau gieát Haïc.

Sau caâu cuoái "gieát Haïo" naøy, Haäu Haùn thô theâm: "Vaøo chieám thaønh cuûa Haïo, sau bò thöù söû Döông Chaâu Löu Do ñaùnh phaùt, chaïy vaøo trong nuùi, bò ngöôøi ta gieát" Chi tieát naøy Ngoâ chí 4 tôø 2a3-10 truyeän Löu Do noùi roõ hôn: "Toân Saùch vöôït soâng veà ñoâng, ñaùnh Tröông Anh vaø Phaøn Naêng v.v... Löu Do chaïy tôùi Ñan Ñoà, roài qua soâng veà nam giöõ Döï Chöông, ñoùng ôû Baønh Traïch, Tröùc Dung ñeán tröôùc, gieát thaùi thuù Chu Haïo, vaøo ôû trong quaän. Do tieán quaân ñaùnh Dung, bò Dung ñaùnh baïi, laïi taäp hôïp caùc huyeän minh ñaùnh Dug, Dung baïi, chaïy vaøo nuùi, bò daân gieát".

Vieäc Löu Do chaïy veà giöõ Döï Chöông, Haùn kyù cuûa Vieân Hoaèng do Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 4 tôø 2a3-6 noùi: "Löu Do saép chaïy qua Coái Keâ. Höùa Töû Töông noùi: "Coái Keâ giaøu coù, laø choã Saùch tham. Hôn nöõa, noù naèm keït ôû goùc bieån, khoâng theå ñeán ñöôïc. Khoâng chæ baèng Döï Chöông, baéc giaùp ñaát Döï, taây tieáp Kinh Chaâu, neáu thu ñöôïc quan daân, sai söù coáng hieán thì coù theå lieân laïc vaøo Taøo Duyeân chaâu. Tuy coù Vieân Coâng Loä naèm caùch ôû giöõa, nhöng ngöôøi naøy saøi lang, khoâng theå toàn taïi laâu. Tuùc haï laïi nhaän leänh vua, Maïnh Ñöùc vaø Caûnh Thaêg taát phaûi ñeán cöùu" Do laøm theo".

Khi ñeán Döï Chöông, ñoùng taïi Baønh Traïch, theo Hieán ñeá xuaân thu, cuûa Vieân Vieäp, maø Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 4 2a7-8 thì "naèm ñoù Do ñoàn Baønh Traïch, laïi sai Dung giuùp Haïo ñaùnh Gia Caùt Huyeàn do Löu Bieåu duøng, Höùa Töû töông baûo Do: "Tröùc Dung ra quaân, khoâng quan taâm ñeán chính nghóa, Chu Vaên Minh kheùo suî söï thaønh thaät ñeå tin ngöôøi. Neân sai leùn ñeà phoøng". Dung ñeán, quaû gieát Haïo, thay naém vieäc quaän".

Giang bieåu truyeän do Buøi Tuøng Chi daãn trong truyeän Toân Saùch cuaû Ngoâ chí 4 8a4-10 keå roõ hôn quan heä Toân Saùch, Löu Do, Tröùc Dung, vaø Tieát Leã nhö sau: "Saùch vöôït soâng ñaùnh doanh Ngöu Chöõ cuûa Do, laáy saïch kho löông gaïo chieán cuï. Naêm aáy laø naêm Höng Bình thöù 1 (195). Baáy giôø töôùng Baønh Thaønh laø Tieát Leã, töôùng Haï Bì laø Tröùc Dung, döïa Do laøm minh chuùa. Leã cöùu thaønh Maït Laêng, Dung ñoàn huyeän nam. Saùch tröôùc ñeán ñaùnh Dung. Dung ra quaân giao chieán. Saùch cheùm ñöôïc 500 thuû caáp. Dung beøn ñoùng cöûa khoâng daùm haønh ñoäng. Saùch nhaân ñoù vöôït soâng ñaùnh Leã. Leã boãng boû chaïy. Nhöng Phaøn Naêng, Vu Myõ v.v... laïi taäp hôïp lính, taäp kích, ñoaït laïi ñoàn Ngöu chöõ, Saùch nghe trôû veà, ñaùnh phaù ñöôïc Naêng v.v.. Baét ñöôïc trai gaùi hôn vaïn ngöôøi, laïi trôû xuoáng ñaùnh Dung, bò teân baén truùng thöông baép veá, khoâng theå côõi ngöïa, nhaân ñoù töï trôû veà doanh Ngöu Chöõ. Hoaëc coù keû phaûn baùo Dung: "Chaøng Toân bò teân ñaõ cheát". Dung raát möøng, lieàn sai töôùng ñi nghe ngoùng Saùch. Saùch sai boä kî maáy traêm khieâu chieán, ñaët mai phuïc ôû sau. Giaëc ra ñaùnh, göôm dao chöa chaïm nhau thì giaû boû chaïy. Giaëc ñuoåi theo vaøo trong choã mai phuïc, beøn ñaùnh lôùn, cheùm hôn moät ngaøn thuû caáp. Saùch nhaân ñoù ñi ñeán döôùi doanh cuûa Dung, ra leänh cho taû höõu hoâ lôùn: "Chaøng Toân cuoái cuøng theá naøo roài?". Giaëc do theá kinh sôï, ban ñeâm troán ñi. Dung nghe Saùch vaãn coøn, caøng xaây döïng haøo saâu, luyõ cao, söûa soaïn ñeâ giöõ. Saùch cho theá choã ñaát choã Dung ñoàn hieåm trôû, vöõng chaéc, beøn boû ñi ñaùnh moät töôùng khaùc cuûa Do ôû Haûi Laêng, roài chuyeån qua ñaùnh Hoà Thuïc, Giang Thöøa ñeàu haï caû".

Qua nhöõng tö lieäu vöøa daãn, ta thaáy tröï truyeän cuûa Maâu Töû noùi tôùi "ngöôøi em cuaû Chaâu Muïc laøm thaùi thuù Döï Chöông, bò trung lang töôùng Tröùc Dung gieát", thì ngöôøi em naøy khoâng ai khaùc hôn laø Chu Haïo. Truyeän Chu Tuaán trong Haäu Haùn thô 101 tôø 11a10-11 xaùc nhaän Haïo laø con cuûa Tuaán "cuõng coù taøi haïnh laø quan tôùi thaùi thuù Döï Chöông" Hieán ñeá Xuaân thu ghi theâm teân Chu Vaên Minh. Vaên Minh nhö vaäy laø töï cuûa Haïo. Taï thò Haäu Haùn thô boå ñi 5 nhaän xeùt: "(Haïo) ñöùc haïnh thuaàn toát, vaên hoïc xuaát saéc".

Theá thì Truùc Dung gieát Chu Haïo vaøo thôøi ñieåm naøo? Truyeän Gia Caùt Löôïng trong Thuïc chí 5 tôø 1a 6-12 vieát: "Löôïng sôùm moà coâi, tuøng phuï Huyeàn ñöôïc Vieân Thuaät boå laøm thaùi thuù Döï Chöông. Huyeàn ñem Löoïng vaø em Löôïng laø Quaân ñeán choã laøm quan. Gaëp luùc trieàu Haùn laïi choïn Chu Haïo thay Huyeàn, Huyeàn voán coù quen bieát cuõ vôùi Kinh Chaâu muïc Löu Bieåu, ñeán döïa vaøo Bieåu". ÔÛ ñaây, Buøi Tuøng Chi daãn Hieán ñeá xuaân thu noùi: "Tröôùc ñoù thaùi thuù Döï Chöông laø Chaâu Thuaät beänh cheát. Löu Bieåu daâng sôù cöû Gia Caùt Huyeàn laøm thaùi thuù Döï Chöông ñoùng ôû Nam Xöông. Trieàu Haùn nghe Chaâu Thuaät cheát, sai Chu Haïo thay Huyeàn. Haïo theo thaùi thuù Döông Chaâu Löu Do xin lính ñaùnh Huyeàn. Huyeàn ruùt veà ñoùng Taây thaønh. Haïo vaøo Nam Xöông. Thaùng gieâng naêm Kieán An thöù 2 (197) daân Taây Thaønh phaûn, gieát Huyeàn, ñöa ñaàu ñeán Do".

Vaäy, theo Giang bieåu truyeän, Toân Saùch vöôït soâgn ñaùnh Löu Do vaøo naêm Höng Bình thöù 2 (195), Löu Do môùi chaïy ñeán Döï Chöông, vì ngoaøi lôøi khuyeân cuûa Höùa Töû Töông coøn coù lieân heä vôùi Chu Haïo, khi Haïo xin Do quaân ñeå ñaùnh Gia Caùt Huyeàn. Vieäc xin quaân naøy chaéc chaén phaûi xaûy ra tröôùc khi Toân Saùch vöôït soâng vaøo naêm Saùch vöôït soâng ñaùnh Do, cho neân Do khoâng theå ñöa quaân chi vieän cho Haïo, vaäy Haïo phaûi xin Do vaøo khoaûng naêm 193-194, nhaân ñoù, Do sai Tröùc Dung ñem quaân ñeán giuùp Chu Haïo. Nhöng khi tôùi, Dung ñaõ gieát Haïo vaø naém laáy quaân Döï Chöông. Chính vì theá maø Ngoâ chi vieát khi Löu Do "qua soâng veà nam giöõ Döï Chöông ñoùng Baønh traïch, Tröùc Dung ñaõ ñeán tröôùc, gieát thaùi thuù Chu Haïo vaøo ôû trong quaän".

Vieäc Truùc Dung gieát Chu Haïo chaéc phaûi xaûy ra tröôùc naêm 195. Nhöng Tröùc Dung xuaát thaân laø caáp döoùi cuûa Ñaøo Khieâm. Truyeän cuûa Dung daãn treân noùi khi Taøo Thaùo ñeán ñaùnh Khieâm, Dung ñaõ "ñem trai gaùi moät vaïn khaåu, ngöïa chín con, chaïy ñeán Quaûng Laêng". Baûn kyû cuûa Taøo Thaùo trong Nguïy chí 1 tôø 7a3 vaø 7a12 ghi Taøo Thaùo ñem quaân ñaùnh Khieâm 2 laàn. Moät laàn vaøo muøa thu naêm Sô Bình thöù 4 (193) vaø moät vaøo muøa heø naêm Höng Bình thöù 1 (194). Truyeän Ñaøo Khieâm cuõng trong Nguïy chí 8 tôø 7a 10-9a9 noùi "Naêm ñoù Khieâm beänh cheát, thoï 63 tuoåi". Theá thì, Tröùc Dung coù ñeán thôø Löu Do laøm minh chuùa cuøng vôùi Tieát Leã, nhö Giang bieåu truyeän ñaõ ghi, vieäc naøy ít laém cuõng phaûi xaûy ra vaøo muøa thu naêm 193 vaø muøa heø naêm 194, khi Taøo Thaùo baét ñaàu ñaùnh Töø chaâu vaø Ñaøo Khieâm cheát, neáu khoâng phaûi töø muøa heø naêm 194 trôû ñi_1.

Hôn nöõa, khi Löu Do ñöôïc boå laøm thöù söû Döông Chaâu, thì chaâu lî ôû Thoï Xuaân ñaõ bò Vieân Thuaät chieám. Cho neân, theo truyeän Toân Saùch trong Ngoâ chí 1 tôø 7b5-11, Do ñaõ vöôït soâng qua ñoùng ôû Khuùc A. Truyeän Löu Do ôû Ngoâ chí 4 tôø 1b11-12 noùi caäu cuûa Saùch laø Ngoâ Caûnh vaø anh chuù baùc Toân Bí ñaõ ñoùn Bí laø ngöôøi cuûa Vieân Thuaät beøn ñuoåi ñi. Caûnh, Bí ruùt veà Lòch Döông. Do sai Phaøn Naêng, Vu My, Traàn Hoaønh ñoùng ôû Giang Taân (Hay Giang Bieân), Tröông Anh ñoùng ôû Döông Lôïi khaåu. Caûnh vaø Bí ñaùnh Phaøn Naêng, Tröông Anh caû naêm hôn vaãng khoâng thaéng. Cho ñeán naêm 195, Toân Saùch vöôït soâng ñaùnh deïp Naêng vaø Anh, Löu Do môùi qua Döï Chöông. Vaäy Chu Haïo neáu ñeán xin quaân cuûa Do, cuõng phaûi ñeán luùc Do ñang ñoùng ôû Khuùc A, töùc tröôùc naêm 195. Coù theå vieäc xin quaân ñaõ xaûy ra naêm 193 vaø chaéc chaén naêm 194 Tröùc Dung ñaõ ñöôïc Löu Do gôûi qua giuùp cho Haïo. Vaø Dung ñaõ gieát Haïo vaøo naêm 194 naøy, ñeå ñeán naêm 195 khi Löu Do chaïy ñeán Döï Chöông, thì Haïo ñaõ cheát, vaø Do phaûi ñem quaân tröøng phaït Dung.

Khi nghe tin Tröùc Dung gieát Chu Haïo ôû Döï Chöông chaâu muïc Giao Chaâu vì "noãi ñau coát nhuïc" ñaõ "sai kî ñoâ uyù Löu Ngaïn ñem binh ñeán ñoù. Nhöng sôï coõi ngoaøi nghi ngôø, quaân khoâng ñeán ñöôïc, neân chaâu muïc môùi môøi Maâu Töû, noùi: "Em toâi bò boïn nghòch taëc gieát, noãi ñau coát nhuïc daèn vaët taâm can, nay saép sai Löu Kî ñoâ uùy ñi, laïi sôï coõi ngoaøi nghi nan, ngöôøi ñi khoâng thoâng. Ngaøi vaên voõ goàm ñuû, coù taøi ñoái ñaùp, nay muoán deïp boû nghi ngôø, ñeå möôïn ñöôøng thoâng loä qua Linh Laêng, Queá Döông ngaøi nghó theá naøo?" Maâu Töû ñaõ höùa ñi

Nhaân vaät kî ñoâ uyù Löu Ngaïn laø ngöôøi thöù hai, maø Lyù hoaëc Luaän neâu roõ teân. Truyeän Tieát Toân trong Ngoâ chí 8 tôø 7b7-10, khi ghi laïi laù sôù cuûa Toân vieát cho Toân Quyeàn veà vieäc choïn ngöôøi gôûi qua cai trò Giao Chaâu, coù ñoaïn: "Laïi coá thöù söû Chu Phuø ñaát Coái Keâ phaàn lôùn duøng ngöoøi cuøng queâ laø boïn Ngu Baøo, Löu Ngaïn, phaân laøm tröôûng laïi, xaâm löôïc baù taùnh, eùp thueá leân daân. Moät con caù vaøng, thaâu thueá gaïo moät hoäc. Baù taùnh oaùn phaûn, giaëc nuùi cuøng noåi leân, ñaùnh chaâu phaù quaän. Phuø chaïy vaøo bieån, löu laïc cheát maát".

Nhö theá, kî ñoâ uyù Löu Ngaïn laø moät thuoäc haï cuaû thöù söû Giao Chaâu Chu Phuø. Chu Phuø do vaäy laø anh cuøng cha cuûa Chu Haïo vaø laø con cuûa Chu Tuaán. Truyeän Tuaán trong Haäu haùn thô 101 tôø 7b1-9 noùi naêm Quang Hoøa thöù 1 (178) Tuaán ñöôïc boå laøm thöù söû Giao Chaâu, vaø ghi Haïo laø con cuaû Tuaán, nhöng khoâng ghi Phuø.

Truyeän Toân giaû trong Haäu Haùn thô 6/1 tôø 14a1-b1 noùi: "Naêm Trung Bình thöù nhaát (184) ñoàn binh Giao Chæ nhaân baét thöù söû vaø thaùi thuù Hieäp Phoá, töï xöng Thieân Truï töôùng quaân, Linh ñeá ra leänh ñaëc bieät cho ba phuû tænh tuyeån quan coù naêng löïc. Höõu ty ñeà cöû Toân laøm thöù söû Giao Chæ".

Truyeän Só Nhieáp trong Ngoâ chí 4 tôø 7a5-11 cheùp: "Em (Nhieáp) laø Nhaát tröôùc laøm ñoác böu cuûa quaän. Thöù söû Ñinh Cung ñöôïc goïi veà kinh ñoâ, Nhaát haàu haï ñöa tieãn aân caàn. Cung caûm ñoäng. Ñeán khi chia tay, goïi baûo: "Thöù söû neáu ñöôïc ñaõi laøm tam coâng, thì seõ boå nieäm cho". Sau Cung laøm tö ñoà, beøn boå nhieäm Nhaát. Nhaát vöøa ñeán, Cung ñaõ mieãn quan. Hoaøng Uyeån thaáy Cung laøm tö ñoà, ñaõi ngoä Nhaát raát coù leã. Ñoång Traùc laøm loaïn, Nhaát troán veà queâ. Thöù söû Giao Chaâu Chu Phuø bò giaëc moïi gieát. Chaâu quaän nhieãu loaïn, Nhieáp daâng bieåu xin cho Nhaát giöõ thaùi thuù Hieäp phoá, em keá Töø vaên lònh Vyõ giöõ thaùi thuù Cöûu Chaân, vaø em Vyõ laø Vuõ giöõ thaùi thuù Haûi Nam.

Vaäy, Chu Tuaán ñöôïc boå laøm thöù söû Giao Chaâu naêm 178, thì ngöôøi keá nhieäm laø Giaû Toân roài Ñinh Cung. Vaø Ñinh Cung laøm thöù söû cho khoaûng tôùi naêm 187, thì oâng trôû veà Laïc Döông laøm tö ñoà. Sau Cung chaéc haún phaûi laø Chu Phuø. Daãu sao ñi nöõa, cho ñeán naêm 193-194, Chu Phuø ñang laøm chaâu muïc Giao Chaâu. Neân khi ñöôïc tin Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát, Chu Phuø vì lyù do coát nhuïc ñaõ cöû Löu Ngaïn ñem quaân ñi traû thuø. Nhöng do ñöôøng saù caùch trôû, Chu Phuø ñaõ nhôø ñeán Maâu Töû, moät con ngöôøi "vaên voõ kieâm bò, laø coù taøi aên noùi".

Maâu Töû ñoàng yù giuùp Chu Phuø vaø chuaån bò ra ñi, thì gaëp luùc meï maát neân chuyeán ñi khoâng thaønh. Vieäc Chu Phuø nhôø Maâu Töû nhö vaäy phaûi xaûy ra trong khoaûng nhöõng naêm 194-195. Naêm 195 naøy cuõng chaéc chaén laø naêm maát cuûa meï Maâu Töû. Sau bieán coá meï maát naøy, Maâu Töû laâu roài ruùt lui nghó: "Mình vì gioûi giang, hieåu bieát, maø bò sai khieán. Nay ñôøi nhieãu nhöông, chaúng phaûi luùc laøm roõ mình". Roài than: "Laõo Töû döùt thaùnh boû trí, tu thaân giöõ chaân, vaïn vaät khoâng ngaên chi mình, thieân haï khoâng ñoåi nieàm vui mình, thieân töû khoâng coù ñöôïc beà toâi, chö haàu khoâng coù ñöôïc ngöôøi baïn, neân môùi goïi laø quí". Töø ñoù, oâng doác chí hoïc Phaät, nghieàn ngaãm theâm Laõo Töû vaø nguõ kinh. Khi oâng doác trí nhö theá, "boïn theá tuïc phaàn lôùn cho oâng boû naêm kinh, maø theo ñaïo khaùc". Cho neân, oâng ñaõ vieát Lyù hoaëc luaän ñeå traû lôøi.

Roõ raøng, vieäc vieát Lyù hoaëc luaän xaûy ra khoâng laâu sau ñaùm tang cuûa meï Maâu Töû, coù theå vaøo khoaûng naêm 198, vì Maâu Töû vôùi tö caùch moät ngöôøi con coù hieáu chaéc chaén phaûi daønh 3 naêm cö tang cho meï mình. Cho neân, khi töï truyeän vieát: "Laâu roài ruùt nghó (cöûu chi thoái nieäm), chöõ "laâu" trong caâu aáy haún ñeå chæ thôøi gian cö tang vöøa noùi. Söï thöïc, ñuùng theo taäp tuïc thôøi ñoù, maø ta thaáy qua tröôøng hôïp cuûa Ngu Phieân ôû Ngoâ chí 12 tôø 1a8-9, Maâu Töû phaûi daønh moät thôøi gian maëc aùo tang cho meï mình. Vì theá, haún khoâng coù vieäc vieát saùch tranh luaän vôùi ngöôøi khaùc, trong luùc cö tang. Do vaäy, Lyù hoaëc luaän khoù maø ra ñôøi tröôùc naêm 198 vöøa noùi ñöôïc.

Taát nhieân, khoâng phaûi ñeán khi meï maát, Maâu Töû môùi bieát Phaät giaùo. OÂng ñaõ bieát Phaät giaùo töø tröôùc, vaø bieán coá aáy taïo cô hoäi cho oâng "doác chí vaøo ñaïo Phaät", sau khi ñaõ quyeát ñònh laø thôøi buoåi nhieãu nhöông khoâng ra laøm quan nöõa. Cöù vaøo töï truyeän, Maâu Töû laø ngöôøi hieáu hoïc, "saùch khoâng keå lôùn nhoû, khoâng gì laø khoâng ñoïc", ñoïc caû saùch quaân söï vaø thuaät thaàn tieân tröôøng sinh baát töû. Ñoái vôùi thuaät thaàn tieân naøy, ñieàu 31 cuûa chính Lyù hoaëc luaän ghi laïi lôøi töï thuaät cuûa Maâu Töû noùi: "Toâi luùc chöa hieáu ñaïo lôùn, cuõng thöôøng hoïc pheùp tòch coác coù maáy ngaøn traêm thuaät, thöïc haønh thì khoâng hieäu nghieäm laøm theo thì khoâng keát quaû, neân toâi boû. Xem ba oâng thaày toâi theo hoïc, moãi oâng hoaëc töï xöng 700, 500, 300 tuoåi. Nhöng toâi theo hoï hoïc chöa ñaày 3 naêm, thì moãi moät oâng ñaõ töï cheát. Sôû dó nhö vaäy laø do tuyeät coác khoâng aên, maø laïi ñi aên traêm thöù traùi caây, nhaäu thòt nöôùng thì nhieàu maâm, uoáng röôïu thì nhieàu voø. Tinh thaàn hoãn loaïn, coác khí khoâng ñuû, maét tai laàm laïc, daâm baäy khoâng caám. Toâi hoûi lyù do vì sao, thì ñöôïc ñaùp: "Laõo Töû baûo bôùt ñi laïi bôùt, cho ñeán voâ vi, troø phaûi ngaøy moät bôùt". Nhöng toâi thaáy ngaøy chæ moät theâm chöù khoâng bôùt. Vì theá, hoï moãi ngöôøi khoâng ñeán tuoåi tri thieân maïng (50 tuoåi) maø ñaõ cheát. Vaû laïi, Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång khoâng moät ai coù theå soáng ñeán traêm tuoåi. Theá maø, ñôøi sau ngu hoaëc laïi muoán aên uoáng tòch coác ñeå tìm tuoåi thoï voâ cuøng. Thöông thay!".

Theá thì, tröôùc khi "hieåu" Phaät giaùo, Maâu Töû ñaõ töøng hoïc saùch thaàn tieân, tòch coác thaàn tieân baát töû 3 naêm. Thôøi ñieåm xaûy ra vieäc hoïc naøy chaéc chaén phaûi tröôùc naêm 26 tuoåi, khi Maâu Töû trôû veà Thöông Ngoâ laáy vôï. Phaàn töï truyeän vieát: "Thôøi aáy sau khi Linh ñeá baêng haø, thieân haï nhieãu loaïn, chæ Giao Chaâu taïm yeân. Ngöôøi taøi phöông baéc ñeàu ñeán ñeå ôû, phaàn lôùn hoïc pheùp tòch coác tröôøng sinh cuaû thaàn tieân. Ngöôøi baáy giôø phaàn ñoâng laø coù hoïc. Maâu Töû thöôøng ñem naêm kinh laïi hoûi. Ñaïo gia thuaät só khoâng ai daùm traû lôøi, saùnh oâng vôùi Maïnh Kha cöï Döông Chu Maëc Ñòch. Tröôùc thôøi aáy, Maâu Töû ñem meï qua laùnh naïn ôû Giao Chæ. Naêm 26 tuoåi veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï".

Haùn Linh ñeá baêng haø vaøo naêm Trung Bình thöù 6 (189). Vaøo naêm naøy xaûy ra moät loaït caùc bieán coá, ñoù laø loaïn Thaäp thöôøng thò, daãn ñeán caùi cheát cuûa Haø Tieán, roài Ñoång Traùc vaøo kinh ñoâ, sau ñoù tö ñoà Vöong Doaõn nhôø Ñieâu Thuyeàn gieát Ñoång Traùc naêm 192, vaø söï xuaát hieän treân vuõ ñaøi chính trò Trung Quoác 3 nhaân vaät sau naøy thaønh laäp 3 trieàu ñaïi kinh choáng nhau, ñoù laø Taøo thaùo, Löu Bò vaø Toân Quyeàn. Ñaây laø thôøi maø Maâu Töû goïi laø "thieân haï nhieãu loaïn" Thôøi naøy, nhöõng ngöôøi taøi (dò nhaân) phöông baéc ñoå doàn veà soáng ôû Giao Chæ. Tieåu söû cuûa Syõ Nhieáp trong Ngoâ chí 4 tôø 7a12-13 vieát: "Nhieáp tính khí khoan haäu, khieâm hö haï só, só nhaân Trung Quoác ñeán döïa tò naïn keå caû soá traêm". Trong soá naøy coù nhöõng ngöôøi ñaõ laøm neân söï nghieäp lôùn ôû Trung Quoác nhö Tieát Toân, Höùa Tinh, Höùa Töø v.v... Ñieåm ñaëc bieät hoï laø nhöõng ngöoøi coù hoïc vaø qua nöôùc ta laïi "hoïc thuaät thaàn tieân tröôøng sinh baát töû".

Baûn thaân Maâu Töû "khi chöa hieåu ñaïo lôùn" (Phaät giaùo) cuõng töøng boû ba naêm hoïc pheùp tòch coác. Vaø Thaàn tieân truyeän cuûa Caùt Hoàng, maø Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 4 tôø 7b11-12 truyeän Só Nhieáp keå: "Nhieáp thöôøng beänh, cheát ñaõ 3 ngaøy. Tieân nhaân Ñoång Phuïng ñem co moät vieân thuoác, laáy nöoùc ngaäm uoáng, dôû coå leân laéc laéc. Uoáng moät luùc, thì môû maét ñoäng tay, nhan saéc daàn daàn phuïc hoài. Nöûa ngaøy thì coù theå ñöùng leân ngoài xuoáng. Boán ngaøy thì noùi naêng laïi ñöôïc, roài trôû neân bình thuôøng. Phuïng, töï laø Quaân Dò, ngöôøi Haàu Quan".

Thaàn Tieân truyeän 6 hieän coøn roõ theâm: "Só Nhieáp ñöôïc soáng, nhaân ñoù ñöùng daäy taï ôn noùi: "Raát ñoäi ôn lôùn, bieát laáy gì ñeàn ñaùp". Beøn döïng cho Phuïng moät toøa laàu trong saân. Nhö vaäy hôn 1 naêm, Phuïng töø bieät Nhieáp maø ñi. Nhieáp khoùc loùc giöõ laïi khoâng ñöôïc... Phuïng cheát Nhieáp laáy hoøm taån lieäm ñem choân. Baûy ngaøy sau, phaù quaùch môû hoøm xem, chæ coøn moät giaûi luïa, moät maët veõ hình ngöôøi, moät maët vieát chöõ ñoû laøm buøa".

Ñoång Phuïng, ngöoøi Haàu Quan, töùc huyeän Maân Haàu, tænh Phuùc Kieán baây giôø, ñaõ sang soáng ôû nöôùc ta, ñeå chöõa beänh cho Só Nhieáp vaø sau ñoù ñöôïc Só Nhieáp choân caát luùc cheát. Trong khi coøn ôû Trung Quoác, Phuïng ñaõ töøng daïy doã cho Baïch Hoøa, nhö truyeän Baïch Hoøa trong Thaàn tieân truyeän 7 cheùp. Tam ñoäng chaâu nang 1 noùi roõ theâm: "Can quan ngöôøi Baéc Haûi maéc ung thö maáy chuïc naêm, oâng baùn thuoác khoâng theå chöõa laønh, thaáy trong chôï moät oâng baùn thuoác, hoï Baïch, teân Hoøa. Can quaân ñeán hoûi; OÂng noùi: "Beänh anh coù theå chöõa. Anh neáu muoán ñöôïc laønh, ngaøy mai luùc gaø gaùy, ñeán gaëp döôùi caây lan lôùn phía baéc caàu lôùn, ta seõ daïy anh". Ngaøy mai gaø gaùy, Can quaân ñeán choã heïn, thì oâng Baïch ñaõ ôû ñoù tröôùc, giaän noùi: "Khoâng muoán laønh beänh ö, sao laïi ñeán sau?". Laïi heïn nöûa ñeâm ngaøy mai. Do theá, Can quaân luùc maët trôøi laën ñeán choã heïn. Choác laùt oâng ñeán, ñem Toá thö 2 quyeån trao cho Can quaân.. Can quaân vaùi hai vaùi nhaän saùch. OÂng Baïch laïi noùi: "Anh trôû veà cheùp saùch naøy thaønh 150 quyeån". Can quaân nghó ñöôïc yù oâng Baïch, trong ñeå trò thaân döôõng taùnh, ngoaøi ñeå tieâu tai cöùu beänh, khoâng ai laø khoâng chöõa laønh..."

Tieân uyeån bieân chaâu quyeån trung do Vöông Tuøng Nieân ñôøi Haäu ñöôøng (theá kyû thöù X) döôùi muïc thieân sö chaùnh nhaát Can Caùt Thaùi bình cuõng keå laïi truyeän Can Caùt ñöôïc Thaùi bình kinh. Nhöng caâu "Veà cheùp saùch naøy thaønh 150 quyeån", thì noù söûa thaønh "Veà cheùp saùch naøy thaønh 170 quyeån". Vaø theâm caâu: "Ñeán nay coù nuùi Thaùi Bình vaø khe Can ôû ñoù".

Chí laâm cuûa Ngu Hyû do Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 1 tôø 12a12 noùi: "Xöa thôøi Thuaän ñeá, Cung Suøng ñaát Lang nha ñeán kinh ñoâ daâng Thaàn thô do thaày mình laø Vu Caùt ñöôïc ôû Tuyeàn thuûy cuûa Khuùc Döông, giaáy traéng bìa soon, goïi laø Thaùi Bình thanh lónh ñaïo phaøm traêm Haùc Vöông, Thieân Thaát vì taät beänh, caûm tôùi Laõo quaân daïy 180 giôùi cuøng Thaùi bình kinh moät traêm baûy möôi thieân".Thieân Thaát ñaây laø vieát laàm cuaû Can Thaát, maø Hoãn nguyeân thaùnh kyû 7 cuûa Taï Thuû Haïo ñôøi Nam Toáng noùi: "Can Thaùt, sau ñoåi teân laø Caùt_1. Truyeän Cuøng Suøng cuaû Thaàn tieân truyeän 10 cheùp: "Thieân tieân trao cho Caùt Thaùi bình kinh 10 boä luïa xanh chöõ ñoû". Vaân kíp thaát thieâm 1 döôùi ñieàu Tam ñoäng kinh giaùo boä töù phuï vieát veà Thaùi bình kinh chính kinh ghi: "Quyeån soå noù hoaëc coù choã khoâng gioáng nhau. Nay giaùp aát 10 boä, hôïp laøm 170 quyeån, nay thì coøn löu haønh. Theo Chính nhaát kinh, noùi: "Coù Thaùi Bình ñoäng cöïc moät traêm boán möôi quyeån. Nay kinh naøy ñaõ troâi maát ñeán gaàn heát". Maïnh An Baøi ñôøi Löông vieát Ñaïo giaùo nghóa xu 2, sau caâu vöøa daãn, noùi theâm: "Ñeán thôøi Haùn Thuaän ñeá, Cung Suøng ñeán kinh ñoâ daâng thaàn thô moät traêm möôøi quyeån do thaày oâng laø Can Caùt tìm ñöôïc goïi laø Thaùi bình kinh. Vua khoâng tin, kinh aáy beøn aån".

Vaäy, tieân nhaân Ñoång Phuïng soáng vaø cheát ôû nöôùc ta ñaõ coù moät lieân heä maät thieát vôùi Baïch Hoøa, thaày cuûa Can Caùt. Vaø Can Caùt laø ngöoøi truyeàn baù thaàn thô Thaùi Bình kinh 170 quyeån. Giang bieåu truyeän do Buøi Tuøng Chi daãn trong truyeän Toân Saùch cuûa Ngoâ chí 1 tôø 12a5-11 keå chuyeän Saùch gieát Can Caùt. Söùu thaàn kyù cuõng do Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 1 tôø 13b10-12 laïi vieát: "Saùch ñaõ gieát Vu Caùt. Moãi khi ngoài moät mình thì phaûng phaát thaáy Caùt ôû beân phaûi beân traùi mình, loøng raát gheùt... Sau trò veát thöông môùi laønh, ñem göông soi mình, thaáy Caùt trong göông, nhìn kyõ thì khoâng thaáy. Nhö theá ba laøn. Nhaân ñoù vöùt göông, keâu lôùn. Veát thöông laïi vôõ ra, choác laùt thì cheát".

Toân Saùch cheát thaùng tö naêm Kieán An thöù 5 (200) Vaäy Can Caùt chaéc cuõng bò Saùch gieát vaøo naêm naøy. Caû Chí laâm laãn Ñaïo giaùo nghóa xu 2 ñeàu noùi hoïc troø cuûa Can Caùt laø Cung Suøng ñem thaàn thô Thaùi Bình kinh cuûa Caùt hôn moät traêm quyeån daâng cho vua Thuaän ñeá nhaø Haùn trong khoaûng nhöõng naêm 130. Ñieàu 29 cuûa Lyù hoaëc luaän cuõng nhaéc tôùi "Thaàn thô moät traêm baûy chuïc quyeån" Vieäc naøy chöùng toû moät trong nhöõng vaên kieän chính yeáu cuûa ñaïo giaùo laø Thaùi bình kinh ñaõ löu haønh roäng raõi ôû nöôùc ta, khi Maâu Töû vieát Lyù hoaëc Luaän. Coù theå chính Thaùi bình kinh laø moät trong caùc "Saùch thaàn tieân baát töû" maø Maâu Töû ñoïc vaø "deïp ñi maø khoâng tin, cho laø doái traù".

Nhö theá, "Khi chöa hieåu ñaïo lôùn", Maâu Töû ñaõ töøng ñoïc saùch vôû ñaïo giaùo vaø boû ra ba naêm luyeän pheùp tòch coác. Nhöng do khoâng coù hieäu quaû, Maâu Töû sau ñoù ñi ñeán keát luaän caùc saùch vôû aáy laø "doái traù". Tuy nhieân, phaàn lôùn "Ngöoøi taøi" Trung Quoác sang tò naïn taïi nöôùc ta laïi theo hoïc ñaïo ñoù. Cho neân Maâu Töû ñaõ ñem "naêm kinh" Nho giaùo ra vaën hoûi. Ñaùm "Ñaïo gia thuaät syõ" khoâng ai daùm traû lôøi. Daàu vaäy, caàn chuù yù laø duø hoï khoâng traû lôøi, khoâng coù nghóa laø hoï khuaát phuïc. Do ñoù, ñeán khi ñaõ theo Phaät giaùo vaø vieát Lyù vaø luaän, Maâu Töû phaûi daønh 9 trong 37 ñieàu cuûa taùc phaåm aáy ñeå kích baùc ñaùm "ñaïo gia thuaät syõ" vaø nhöõng thuaät "tòch coác tröôøng sinh baát töû" cuaû hoï, bieåu thò moät moái quan taâm ñaëc bieät ñoái vôùi hoïc thuyeát vaø phöông thöùc tu haønh cuaû ñaùm aáy.

Söï kieän Maâu Töû ñem "naêm kinh" ra vaën hoûi ñaùm naøy chöùng toû hoï khoâng nhöõng "ngöôøi coù hoïc" nhö Lyù hoaëc luaän ghi, maø coøn laø nhöõng keû theo Nho giaùo, nhöõng syõ nhaân, nhö truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ chí ñaõ cheùp. Thôøi ñieåm xaûy ra söï kieän aáy Maâu Töû noùi laø sau khi Haùn Linh ñeå baêng haø, töùc sau naêm 189, moät thôøi ñieåm hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi nhöõng tö lieäu hieän coù. Nguïy chí 1 tôø 36b9-11 döôùi muïc baûn kyû cuûa Taøo Thaùo vieát: "Tröôùc ñoù Vieân Trung laøm töôùng ñaát haûi thöoøng muoán duøng luaät trò Thaùi Toå. Hoaøn Thieän nöoùc Baùi cuõng khinh. Ñeán khi ôû Duyeän Chaâu, Bieân Nhöôïng ñaát Traàn Löu aên noùi nhieàu laàn raát ñuïng chaïm Thaùi Toå. Beøn gieát nhöôïng, tru di caû gia ñình. Trung vaø Thieän ñeàu tò naïn ôû Giao Chaâu. Thaùi Toå sai söù ñeán thaùi thuù Syõ Nhieáp ñeàu gieát heát. Hoaøn Thieän ñöôïc ñaàu thuù, ra vaùi taï trong saân, Thaùi Toå baûo: "Quyø maø ñöôïc thoaùt cheát sao?". Beøn gieát ñi, Taøo Thaùo ñöôïc boå laøm thöù söû Duyeän Chaâu naêm Sô Bình thöù nhaát (190), Vieân Trung vaø Hoaøn Thieän phaûi chaïy ñeán nöôùc ta naêm ñoù.

Truyeän Vieân Trung trong Haäu Haùn thô 75 tôø 7a10-b4 chæ noùi: "Sau Toân Saùch phaù Coái Keâ, Trung v.v... vöôït bieån veà nam ñeán Giao Chæ. Hieán ñeá ñoùng ñoâ ôû Höùa, tröng laøm veä uùy, chöa ñeán thì maát". Vaäy, chöa haún Trung ñaõ ñeán khoaûng naêm 190 vaø bò Só Nhieáp gieát. Vieân Trung do theá ñaõ soáng ôû nöôùc ta moät thôøi gian.

Neáu Hoaøn Thieän khoâng may maén thì Hoaøn Vieäp may maén hôn. Vieäp laø chaét cuûa Hoaøn Vinh, thaày hoïc cuûa Minh ñeá. Haäu Haùn thô 67 tôø 7b1-12 ghi truyeän Vieäp: "Vieäp töø laø Vaên Laâm, moät teân laø Nghieâm, raát giöõ yù chí. Coâ ta laø phu nhaân cuûa tö khoâng Döông Töù. Khi Loan (cha cuûa Vieäp) cheát, coâ ñi ñieáu. Saép ñeán (nhaø) thì nghæ ôû quaùn troï, chænh ñoán laïi nhöóng ngöôøi ñi theo, roài sau môùi vaøo. Loøng Vieäp cho laø khoâng phaûi, ñeán coâ hoûi thaêm Vieäp roát cuoäc khoâng noùi moät lôøi, chæ khoùc loùc maø thoâi. Töù Sai quaân lính daâng ñoà cuùng, nhaân ra huyeän laáy cheùn dóa. Vieäp cöï khoâng nhaän. Sau moãi khi ñeán kinh, chöa töøng ñeán ôû nhaø hoï Döông. Kieân trinh laø theá. Khaùch khöùa di theo ñeàu khaâm phuïc chí haïnh cuûa oâng. Moät böõa aên khoâng nhaän ôû ngöoøi khaùc. Laøm quan ñeán quaän coâng taøo. Sau cöû hieáu lieân höõu ñaïo phöông chính maäu taøi. Tam Coâng boå ra laøm quan, ñeàu khoâng nhaän. Trong khoaûng Sô Bình (190-193) thieân haï loaïn laïc, laùnh naïn Coái Keâ, roài vöôït bieån ñeán khaùch Giao Chæ. Ngöoøi Vieät thay ñoåi khí tieát oâng, ñeán xoùm laøng khoâng hay tranh caõi. OÂng bò ngöoøi tuø vu caùo, beøn cheát ôû nguïc Hôïp phoá".

Hoaøn Vieäp tuy maén ñeán ñöôïc nöôùc ta, nhöng cuoái cuøng cuõng cheát trong nguïc Hôïp phoá. Chæ coù Höùa Tinh laø may maén hôon. Truyeän Höùa Tænh trong Thuïc chí 8 tôø 195-b9 noùi: "Linh ñeá baêng haø, Ñoång Traùc naém quyeàn", Höùa Tænh cuøng Chaâu Bí ñeà cöû Hoaøn Phuùc laøm chaâu muïc Kyù Chaâu, Löu Ñaïi laøm thöù söû Duyeän Chaâu v.v... Khi ñeán nhaäm chöùc roài, Phöùc cuøng nhöõng ngöôøi khaùc ñem quaân veà ñaùnh Traùc. Traùc giaän cheùm Bí. Höùa Tònh cuøng tuøng huynh Höùa Döông chaïy ñeán thöù söû Döï Chaâu laø Khoång Do. Do cheát, laïi qua nhôø thöù söû Döông Chaâu Traàn Vó. Vó cheát, Höùa Tónh laïi ñeán choã quen bieát tröôùc laø ñoâ uyù Ngoâ quaän Höùa Coâng vaø thaùi thuù Coái Keâ Vöông Laõng. Toân Saùch vöôït soâng veà ñoâng, hoï ñeàu chaïy ñeán Giao Chaâu ñeå tî naïn. Tænh ngoài treân bôø, tröôùc cho chôû baø con thaân sô theo ñi heát, roài sau môùi theo ñi. Ñöông thôøi ai thaáy khoâng ai laø khoâng khen ngôïi. Khi ñeán Giao Chæ, thaùi thuù Só Nhieáp kính ñaõi noàng haäu. Vieân Huy ñaát Traàn Quoác ñaõ nguï cö Giao Chaâu. Huy vieát thö cho thöôïng thô leänh Tuaân Hoaéc noùi: "Höùa Vaên Höu anh taøi vó só, trí löôïc ñuû ñeå gaùnh vaùc coâng vieäc, töø ngaøy löu laïc ñeán nay ñaõ cuøng ñaùm syõ phu theo nhau. Moãi coù hoaïn naïn thöôøng tröôùc giuùp ngöôøi, sau môùi lo mình, cuøng chín hoï trong ngoaøi chòu ñoùi, reùt, kyû cöông vôùi ñoàng loaïi, nhaân thöù traéc aån, ñeàu coù keát quaû, khoâng theå ñem moät hai vieäc noùi heát ñöôïc".

Toân Saùch vöôït soâng veà ñoâng naêm Höng Bình thöù 2 (195) neân Höùa Tænh cuõng phaûi chaïy qua nöôùc ta naêm aáy. Vaø chaïy qua naêm aáy khoâng phaûi moät mình Höùa Tænh maø coøn coù Vieân Baùi, Ñaëng Töû Hieáu, Töø Nguyeân Hieàn v.v... ngoaøi baø con thaân thuoäc cuûa Tinh, nhö laù thö cuaû Tinh vieát cho Taøo Thaùo naêm 205 trong Thuïc chí 8 tôø 2a3-3b8 ñaõ noùi. Ñieåm ñaùng ghi nhaän laø khi Tænh ñeán nöôùc ta naêm 195, thì Vieân Huy ñaõ coù maët. Truyeän Vieân Hoaùn trong Nguïy chí 11 tôø 3b6-10, chæ noùi Huy gaëp thieân haï loaïn, tî naïn Giao Chaâu nhöng khoâng noùi naêm naøo. Baây giôø ta bieát laø phaûi tröôùc naêm 195. Haún Huy qua moät ñôït vôùi Hoaøn Vieäp vaøo naêm 190.

Ngoaøi Höùa Tænh, Vieân Huy, Vieân Baùi... Thuïc chí 12 tôø 4a5-b4 coøn ghi: "Höùa Töø töï Nhaân Ñoác, ngöôøi Nam Döông, thôø Löu Hy laøm thaày, gioûi moân hoïc hoï Trònh, trò Dòch, Thöôïng thô, Tam leã, Mao thi, Luaän ngöõ. Trong khoaûng Kieán An (196-220) cuøng Höùa Tænh v.v.. ñeàu töø Giao Chaâu vaøo Thuïc". Ngoâ Chí 8 tôø 4b8-10 laïi cheùp: "Trình Bænh, töø Ñöùc Xu, ngöôøi Nam Ñoán, Nhöû Nam, voán thôø Trònh Huyeàn, sau tî naïn Giao Chaâu, cuøng Löu Hy khaûo luaän ñaïi nghóa,neân baùc thoâng naêm kinh. Só Nhieáp boå laøm tröôøng söû. Toân Quyeàn nghe tieáng danh nho, duøng leã tröng Bình, Binh ñeán, phaùi laøm thaùi töû thaùi phoù" Cuõng Ngoâ chí 8 tôø 6a7-4 cheùp theâm: "Tieát toân, töï Kinh Vaên, ngöôøi Truùc AÁp, Baùi quaän, nhoû theo ngöoøi baø con, ty ñòa Giao Chaâu, theo Löu Hy hoïc, Só Nhieáp ñaõ theo Toân Quyeàn, môøi Toân laøm nguõ quan trung lang, roài thaùi thuù Hôïp Phoá, Giao Chæ".

Theá thì, ngoaøi nhöõng ngöôøi keå treân, ta coøn coù ba ngöôøi hoïc troø cuaû Löu Hy laø Höùa Töø, Trình Bình vaø Tieát Toân, vaø baûn thaân ngöoøi thaày laø Löu Hy. Trình Bình trôû veà Trung Quoác, chaéc chaén tröôùc naêm Hoaøng Vuõ thöù 4 (225) khi Toân Quyeàn gaû con gaùi cuûa Chu Du cho Toân Ñaêng laøm vôï, vaø Bænh vôùi tö caùch thaùi töû thaùi phoù ñaõ raên daïy Ñaêng. Coøn Tieát Toân ñöôïc trieäu veà Trung Quoác, khi Só Nhieáp veà theo phe Toân Quyeàn vaø naêm Kieán An thöù 1 (21), nhö truyeän Só Nhieáp cuaû Ngoâ Chí 4 tôø 8a8 ñaõ ghi. Veà Höùa Töø, vì theo Höùa Tinh leân Thuïc, maø Höùa Tinh naêm Kieán An 16 (211) töø thaùi thuù Ba quaän chuyeån laøm thaùi thuù Thuïc quaän, vaø naêm Kieán An thöù 10 (205) ñang coøn ôû Giao Chaâu vieát thö cho Taøo Thaùo cho neân, Höùa Töø phaûi rôøi Giao Chæ vaøo khoaûng giöõa nhöõng naêm 205-210.

Do vaäy, tuy ngaøy nay ta khoâng bieát chính xaùc Löu Hy qua tî naïn nöôùc ta vaøo naêom naøo ñieàu chaéc chaén laø phaûi tröôùc nhöõng naêm 200 sdl. Nghieâm Khaû Quaân trong Toaø Haäu Haùn vaên 86 vaø Dieäp Ñöùc Huy sau ñoù trong Chaáp Maïnh Töû Löu Hy chuù ñaõ nghieân cöùu söï tích vaø coâng trình tröôùc taùc cuûa Hy khaù töôøng taän. Ñaëc bieät laø Dieäp Ñöùc Huy ñaõ vieát Löu Hy söï tích khaûo vaø cheùp vaøo trong taùc phaåm vöøa keå. Keát quaû laø Löu Hy "trong khoaûng Trung Bình Tröng laøm baùc só, ñoàng boå laøm An Nam thaùi thuù, sau traùnh giaëc ôû Giao Chaâu, neân Trình Bình, Tieát Toân, Höùa Töø cuøng theo ñeå hoïc. Hy cheát vaøo naêm Xích oâ cuûa nhaø Ngoâ".

Nieân hieäu Trung Bình cuûa Haùn Linh ñeå baét ñaàu vaøo naêm 184 ñeán 189. Neáu trong khoaûng nhöõng naêm naøy Löu Hy ñöôïc tröng laøm baùc só, thì vieäc traùnh naïn sang nöôùc ta cuõng coù theå xaûy ra saê naêm 189, töùc nhö Maâu Töû noùi: "Sau khi Linh ñeá baêng haø, thieân haï nhieãu loaïn, chæ Giao Chaâu taïm yeân, ngöôøi taøi phöông Baéc ñeàu ñeán ñeå ôû" Söï thaät, ngay töø khi Linh ñeá ñang soáng, töùc tröôùc naêm 189, moät soá ngöôøi Trung Quoác ñaõ muoán ñeán tî naïn Giao Chaâu. Truyeän Löu Yeân trong Thuïc chí 1 tôø 1a9-12 ñ4 cheùp: "Yeân thaáy chính trò Linh ñeá suy khuyeát, nhaø vua nhieàu naïn, beøn kieán nghò noùi thöù söû thaùi thuù duøng tieàn cuûa hoái loä ñeå laøm quan, neân caét loät baù taùnh, laøm cho hoï ly phaûn, vaäy neân choïn troïng thaàn tieáng toát ñeå laøm muïc baù, traán an ñaát nöôùc. Yeân beân trong xin laøm chaâu muïc Giao Chæ, muoán traùn naïn ñôøi". Roõ raøng, khoâng chæ sau naêm 189, maø tröôùc ñoù nhöõng "dò nhaân" phöông Baéc ñaõ tìm veà nöôùc ta. Vaø sau naêm aáy, doøng chaûy "dò nhaân" veà phöông nam caøng doàn daäp hôn. Soá "dò nhaân" naøy ñeán nöôùc ta, theo Maâu Töû, "phaàn lôùn thöïc haønh thuaät thaàn tieân tòch coác tröôøng sinh" Maâu Töû ñaõ duøng "Nguõ kinh" ñeå vaën hoûi vaø hoï ñaõ "khoâng daùm traû lôøi".

Tröôùc naêm 189, Maâu Töû noùi oâng ñem meï qua tî naïn ôû Giao Chæ, naêm 26 tuoåi veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï. Vieäc ñem meï qua nöôùc ta vaø vieäc trôû veà Thöông Ngoâ laáy vôï nhö theá chaéc chaén xaûy ra tröôùc naêm 189. Gæaû nhö naêm 189, oâng veà cöôùi vôï, thì Maâu Töû phaûi sinh vaøo khoaûng naêm 165, töùc naêm Dieân Hy thöù 7 ñôøi Haùn Hoaøn Ñeá. Tuy nhieân, vì Maâu Töû noùi "tröôùc thôøi ñoù", töùc tröôùc thôøi Linh ñeá baêng haø naêm 189, neân coù khaû naêng Maâu Töû phaûi sinh vaøo khoaûng nhöõng naêm 160, töùc Dieân Hy thöù 2, vaø trôû veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï khoaûng naêm 186. Lyù do cho giaû thieát thôøi ñieåm naøy seõ noùi sau.

Khi veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï, Maâu Töû keå tieáp laø oâng ñöôïc "thaùi thuù (Thöông Ngoâ) nghe tieáng oâng hoïc gioûi, môøi ñeán thaêm vaø boå laøm quan. Nhöng "luùc aáy tuoåi ñang cöôøng traùng, chí laõm vieäc hoïc, laïi thaáy ñôøi loaïn, Maâu Töû khoâng coù yù laøm quan", neân Maâu Töû töø choái khoâng nhaän. Tuy khoâng nhaän quan töôùc vôùi thaùi thuù Thöông Ngoâ, song khi oâng naøy nhôø oâng ñi Kinh Chaâu "trí kænh", Maâu Töû ñaõ nhaän lôøi. Truyeän Só Nhieáp trong Ngoâ Chí 4 tôø 7a13-8a10 ghi nhaän quan heä giöõa Thöông Ngoâ vaø Kinh Chaâu nhö sau:

"Chu Phuø cheát, Haäu Haùn sai Tröông Taân laøm thöù söû Giao Chaâu. Tan sau ñoù laïi bò töôùng cuûa mình laø Khu Caûnh gieát; chaâu muïc Kinh Chaâu Löu Bieåu sai Laïi Cung ñaát Linh Laêng thay Taân. Luùc aáy, thaùi thuù Thöông Ngoâ Söù Hoaøng cheát, Bieåu laïi sai Ngoâ Cöï thay Hoaøng, cuøng Cung ñi ñeán. Nhaø Haùn nghe Tröông Taân cheát, ban tí thô cho Nhieáp noùi: "Giao Chaâu ñaát xa, nam tieáp soâng bieån, aên treân khoâng tuyeân, nghóa döôùi uøn taéc, bieát nghòch taëc Löu Bieåu laïi sai Laïi Cung doøm ngoù ñaát Nam. Nay cho Nhieáp laøm Tuy nam trung lang töôùng, toång ñoác baûy quaän, giöõ thaùi thuù Giao Chæ nhö cuõ". Sau Nhieáp laïi sai Tröông Vaên daâng coáng ñeán kinh ñoâ. Luùc aáy thieân haï taùn loaïn, ñöôøng saù caét ñöùt, maø Nhieáp khoâng boû chöùc coáng, neân ñaëc bieät laïi haï chieáu phaùi laøm An vieãn töôùng quaân, phong Long ñoä ñình haàu. Sau Cöï vôùi Cung maát loøng nhau. Cöï ñem quaân ñuoåi Cung. Cung chaïy veà Linh laêng. Naêm Kieán An 15 (210) Toân Quyeàn sai Boä Chaát laøm thöù söû Giao Chaâu. Chaát ñeán, Nhieáp ñem anh em vaâng nhaän söï ñieàu khieån, nhöng Ngoâ Cöï coù dò taâm, Chaát cheùm Cöï".

Qua lôøi sôù cuûa Tieát Toân vaø truyeän Só Nhieáp daãn tröôùc, ta bieát Chu Phuø ñaõ söû duïng ñaùm "höông nhaân" cuûa mình laø Ngu Baûo vaø Löu Ngaïn di "Xaâm ngöôïc baù taùnh", neân bò nhaân daân ta, maø Traàn Thoï goïi laø "giaëc moïi" (di taëc) gieát. Gieát vaøo naêm naøo? Chaéc chaén laø sau naêm 194, naêm Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát vaø Chu Phuø nhôø Maâu Töû ñi môû ñöôøng. Chu Phuø coâ theá bò gieát khoaûng naêm 195 trôû ñi cho ñeán 197.

Sau khi Phuø bò gieát, trieàu Haùn cöû Tröông Taân qua laøm thöù söû. Giang bieåu truyeän do Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ Chí 1 tôø 12a 5-11 noùi: "Baáy giôø coù ñaïo só Vu Caùt ñaát Lang Nha, nguï cö phöông ñoâng, ñi laïi Ngoâ Hoäi, laäp tònh xaù, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo, cheá laøm nöôùc buøa (phuø thuûy) ñeå trò bònh. Ngöôøi Ngoâ Hoäi phaàn nhieàu thôø oâng. Saùch thöôøng ôû treân laàu cöûa thaønh quaän, taäp hoïp khaùch khöùa caùc töôùng. Caùt beøn aêm maëc xum xoe, choáng gaäy nhoû_1 sôn veõ goïi laø gaäy ngöôøi tieân, ñi qua döôùi cöûa. Khaùch khöùa caùc töôøng hai phaàn ba xuoáng laàu ñoùn laïy. Quan chöôùng taân caám la, cuõng khoâng theå ngaên. Saùch lieàn haï leänh baét Caùt. nhöõng ngöôøi thôø Caùt sai vôï vaø con gaùi vaøo gaëp meï Saùch xin cöùu Caùt. Baø meï goïi Saùch noùi: "Vu tieân sinh giuùp quaân laøm phöôùc, chöõa giuùp töôùng só, khoâng neân gieát". Saùch noùi: "Teân naøy yeâu voïng, coù theå huyeãn hoaëc loøng ngöôøi, xa khieán caùc töôùng khoâng coøn quan taâm ñeán leã nghóa vua toâi, ñeàu boû Saùch, xuoáng laàu laïy noù, khoâng theå khoâng tröø noù". Caùc töôùng laïi lieân danh trình baøy söï vieäc xin tha Saùch noùi: "Xöa Tröông Taân ñaát Nam Döông laøm thöù söû Giao Chaâu, vöùt ñieån huaán thaùnh tröôùc, boû phaùp luaät nhaø Haùn, thöôøng maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc, baûo ñeå giuùp giaùo hoùa, cuoái cuøng bò moïi nam gieát. Ñieàu ñoù raát voâ ích, caùc vò chæ chöa hieåu thoâi. Nay teân naøy ñaû ôû trong saùch cuõ, ñöøng toán theâm giaáy buùt vôùi noù". Lieàn loâi ra cheùm, treo ñaàu ôû chôï. Nhöõng ngöôøi thôø Caùt vaãn khoâng noùi laø cheát, maø baûo laø thi giaûi, roài cuùng vaùi caàu phöôùc."

Ngu Hyû vieát Chí Laân daãn trong Ngoâ chí 1 tôø 12b1-3 ñaõ nhaän xeùt: "Hyû khaûo cöùu Hoaøn Vöông cheát ngaøy 4 thaùng 4 naêm Kieán An thöù naêm (200). Luùc aáy Taøo, Vieân ñaùnh nhau chöa coù thaéng baïi. Cöù thô cuûa Haï Haàu Nguyeân Nhöôïng vieát cho Thaïch Uy Taéc sau khi phaù Vieân Thieäu, thô noùi: "Ñem Tröôøng Sa trao cho Toân Bí, laáy Linh Queá laøm cô nghieäp cho Tröông Taân". Ñieàu naøy laø chæ Hoaøn Vöông maát tröôùc, Tröông Taân cheát sau, khoâng ñöôïc nhöôïng, noùi vì yù Taân cheát".

Buøi Tuøng Chí trong Ngoâ Chí 1 tôø 12b3-4 noùi roõ ra laø Giang bieåu truyeän sai, khi baûo Tröông Taân cheát tröôùc Toân Saùch: "Theo Giao Quaûng nhò chaâu xuaân thu do ñaïi trung chính Quaûng Chaâu Vöông Phaïm daâng leân vaøo naêm Thaùi Khöông thöù 8 (287), thì Kieán An naêm thöù 6 (201) Tröông Taân coøn laøm chaâu muïc Giao Chaâu. Giang bieåu truyeän sai, nhö Chí laâm ñaõ noùi".

Fukui_1 bình luaän veà baùo caùo cuaû Giang bieåu truyeän, daãn theâm Ñòa lyù chí haï cuûa Taán thô 15 noùi Tröông Taân laøm thöù söû Giao Chaâu naêm Kieán An thöù 8 (203), maø Hoà Tam Tænh ñaõ taùn ñoàng khi chuù thích Tö trò thoâng giaùm 66, roài keát luaän: "Tröông Taân laøm thöù söû Giao Chaâu trong khoaûng naêm Kieán An thöù 6 (201), coøn naêm Chu Phuø bò gieát laø tröôùc naêm Kieán An thöù 5 (200)". Ñieåm ñaùng ngaïc nhieân laø trong khi nhaän ra nhaân vaät, maø Toân Saùch daãn ra treân, döùt khoaùt khoâng phaûi Tröông Taân, vì Taân coøn laøm thöù söû Giao Chaâu sau khi Saùch cheát, theá maø Fukui vaãn bình luaän tieáp veà loái soáng "vöùt ñieån huaán thaùnh tröoùc, boû phaùp luaät Haùn gia, thöôøng maëc aùo ñoû gaïch, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch taø ñaïo taø tuïc" laø cuûa Tröông Taân, maø khoâng tìm thöû xem ngöoøi soáng loái soáng ñoù laø ai.

Theo chuùng toâi, thöù nhaát, ngoaøi chöùng cöù cuaû Chí laâm, Giao Quaûng nhò chaâu xuaân thu vaø Taán thô ñòa lyù chí, xaùc nhaän Tröông Taân coøn laøm thöù söû Giao Chaâu sau khi Toân Saùch cheát vaøo naêm 200, ta coøn coù laù thö cuûa Höùa Tinh vieát cho Taøo Thaùo vaøo naêm 205, maø truyeän Höùa Tænh trong Thuïc Chí 8 tôø 203-3b7 ñaõ cheùp laïi, noùi: "Ñöôøng ñôøi gai goùc, hoïa loaïn cuøng hôïp, khuûng khieáp leùn soáng, töï troán moïi rôï, thanh heát möôøi naêm.. Laïi coù Tröông Töû Vaân xöa ôû kinh ñoâ, chí phoø vöông thaát, nay tuy ñeán coõi hoang, khoâng ñöôïc tham döï baûn trieàu, thì cuõng laø phieân traán cuaû quoác gia, ngoaïi vieän cuaû tuùc haï...". Sau caâu vöøa daãn, Buøi Tuøng Chi chua: "Töû Vaân, teân Taân, ngöoøi Nam Döông, laøm thöù söû Giao Chaâu. Xem Ngoâ chí".

Vaäy, sau khi Höùa Tinh ñeán Giao Chaâu naêm 195 vaø ôû ñoù "thaønh heát möôøi naêm", môùi vieát thö cho Taøo Thaùo, vaø trong thö coù nhaéc ñeán vai troø cuûa Tröông Taân ñang coøn soáng ñoái vôùi Thaùo, thì roõ raøng ñeán naêm 205, khi laù thô vieát, Tröông Taân ñang coøn laø thöù söû Giao Chaâu. Nhö theá, nhaân vaät maø Toân Saùch neâu ra trong lôøi noùi cuûa oâng trong Giang bieåu truyeän döùt khoaùt khoâng phaûi laø Tröông Taân ñaát Nam Döông. AÁy thì, ngöoøi ñoù laø ai?

Ñaây laø ñieåm thöù hai chuùng toâi muoán ñeà caäp tôùi. Thaät ra, ngöôøi ñoù khoâng ai xa laï hôn laø Chu Phuø. Ñaùng leõ, Giang bieåu truyeän phaûi vieát Coái Keâ Chu Phuø, thay vì Nam Döông Tröông Taân, môùi hôïp vôùi caùi cheát cuûa Toân Saùch vaøo naêm 200. Lyù do cho chuùng toâi nghó nhaân vaät aáy laø Chu Phuø goàm hai yeáu toá. Moät laø Haäu Haùn thô im laën khoâng noùi tôùi quan heä cuûa Chu Phuø vôùi Chu Tuaán vaø Chu Haïo. Ñaây laø moät hình thöùc baøo hieám maø buùt phaùp vieát söû Trung Quoác thöôøng vaän duïng ñoái vôùi caùc nhaân vaät maø ngöôøi vieát söû coù nhöõng vaán ñeà khoâng taùn thaønh. Maø trong tröôøng hôïp naøy neáu loái soáng "vöùt ñieån huaán thaùnh tröôùc, boû phaùp luaät Haùn gia" quaû laø cuûa Chu Phuø, thì Chu Phuø taát nhieân phaûi chòu moät hình phaït töùc cho queân laõng vaøo lòch söû baèng caùch khoâng ñöôïc nhaéc tôùi. Hai laø quan heä cuûa Chu Phuø vôùi Maâu Töû. VAØo naêm 194. Maâu Töû luùc aáy ñaõ laø moät Phaät töû thaønh tín. Sau khi Tröùc Dung gieát Chu Haïo, Chu Phuø ñaõ nhôø Maâu Töû, moät Phaät töû, giuùp mình ñi traû thuø caùi cheát cuûa Chu Haïo. Quan heä naøy phaûi noùi khoâng nhöõng coù tính chính trò, maø coøn coù tính toân giaùo nöõa, vaøo luùc aáy. Ta coù tröôøng hôïp Tröùc Dung quan heä vôùi Trieäu Duïc cuûa Quaûng Laêng vaø Tieát Leã cuaû Baønh Thaønh. Vieát Duï nghi luaän vaøo cuoái theá kyû thöù IV, maø Taêng Höïu cheùp laïi trong Xuaát tam taïng kyù taäp 5 ÑTK 2145 tôø 41b-11. Taêng Dueä ñaõ nhaéc tôùi vieäc "Haùn maït Nguïy sô, hai töôùng Quaûng Laêng vaø Baønh Thaønh xuaát gia".

Baûn thaân Tröùc Dung laø moät Phaät töû nhieät thaønh. Trong thôøi gian laøm ñoác vaän taøo ba quaän Quaûng Laêng, Baønh Thaønh vaø Haï Bì, Tröùc Dung ñaõ cho xaây chuøa lôùn, ñuùc töôïng cao vaø gaày döïng moät phong traøo Phaät giaùo maïnh meõ, khoâng nhöõng ôû Haï Bì, maø caùc quaän ôû beân caïnh, nhö truyeän Tröùc Dung daãn treânn ñaõ noùi. Khi Taøo Thaùo ñaùnh Ñaoø Khieâm vaøo naêm 193, Dung ruùt quaân veà Quaûng Laêng. Töôùng Quaûng Laêng laø Trieäu Duïc ñaõ ñoùn tieáp Dung noàng haäu.

Truyeän Tröông Chieâu trong Ngoâ chí 7 tôø 1a6-b8 noùi: "Tröông Chieâu, töï Töû Boá, ngöôøi Baønh Thaønh, nhoû hieáu hoïc, gioûi chöõ leä, theo Baïch Haàu Töû Am hoïc Taû thò xuaân thu, roäng xem caùc saùch, cuøng Trieäu Duïc ñaát Lang Nha, Vöông Laõng ñaát Ñoâng Haûi, ñeàu noåi tieáng baïn toát... Thöù söû Ñaoø Khieâm cöû maäu taøi, Chieâu khoâng öùng. Khieâm cho laø khinh mình, neân Chieâu bò baét, Duïc heát mình tìm caùch cöùu, Chieâu môùi ñöôïc mieãn".

Trieäu Döïc cuøng caùc danh nho Tröông Chieâu (155-235), Vöông Laêng (?-229) laøm baïn, do theá xuaát thaân cuõng laø moät nhaø nho, vaø ñaõ coù cô hoäi cöùu Tröông Chieâu khoûi hình phaït cuûa Ñaøo Khieâm. Ñieàu naøy chöùng toû Duïc ra laøm quan vôùi Ñaøo Khieâm töông ñoái sôùm. Ñeán naêm 193 Taøo Thaùo taán coâng Ñaøo Khieâm, Duïc ñaõ laøm thaùi thuù Quaûng Laêng, ñeå ñoùn tieáp Tröùc Dung, luùc Dung ruùt quaân tôùi. Tuy cuoái cuøng Dung ñaõ gieát Duïc, vieäc Dung tìm tôùi Duïc bieåu thò moät quan heä maät thieát giöõa hoï ñaõ ñöôïc thieát laäp töø tröôùc. Quan heä naøy laø quan heä chính trò, nhöng khoâng loaïi tröø khaû naêng toân giaùo. Baûn thaân Tröùc Dung, nhö ñaõ thaáy, laø moät Phaät töû nhieät thaønh. Baây giôø qua Duï nghi luaän ta bieát Quaûng Laêng töôùng Trieäu Duïc "xuaát gia". Quan heä giöõa hoï nhö vaäy mang naëng daáu aán Phaät giaùo.

Taát nhieân, Trieäu Duïc khoâng "xuaát gia", theo kieåu Nghieâm Phaät Ñieàu, ngöôøi Trung Quoác ñaàu tieân ñöôïc lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác xaùc nhaän laø "xuaát gia". Traùi laïi, oâng "xuaát gia" theo kieåu Giang bieåu truyeän moâ taû veà Chu Phuø noùi treân theo lôøi cuûa Toân Saùch, ñoù laø "vöùt ñieån huaán cuûa thaùnh tröôùc, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia, maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc, bao ñeå giuùp giaùo hoùa". Y Ù nghóa chöõ "xuaát gia" ñaõ ñöôïc môû roäng vaø qui chieáu theo moät soá tieâu chuaån môùi: Thöù nhaát laø khöôùc töø nhöõng tö töôûng khuoân pheùp cuõ, bieåu thò ôû ñaây baèng vieäc "vöùt ñieån huaán cuaû thaùnh tröôùc, boû phaùp luaät cuaû Haùn gia". Vaø thöù hai laø chaáp nhaän nhöõng tö töôûng loái soáng môùi, theå hieän baèng vieäc "maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc".

Söï kieän "maëc aùo ñoû, bòt ñaàu" naøy ñoái vôùi ngöôøi Trung Quoác laø moät truyeän laï, nhö truyeän Löu Baèng cuûa Thaàn tieân truyeân 5 ñaõ ghi: "Ñieän haï coù chuyeän laï (quaùi), roài coù maáy möôi ngöôøi aùo ñoû bòt toùc". Vaø chæ coù nhöõng ngöoøi "laäp dò" môùi laøm nhö truyeän Höôùng Huù cuaû Haäu Haùn thô 111 tôø 19a7-8 ñaõ noùi: "Laïi gioáng nhö keû cuoàng, thích caét toùc, bòt ñaàu" laø khoâng ñuùng vôùi "pheùp taéc nhaø Haùn" vaø chæ "cuoàng sanh" môùi laøm. Trong khi ñoù, ôû nöôùc ta ñieàu 11 cuûa Lyù hoaëc luaän noùi: "Nay sa moân caïo toùc ñaàu, maëc aùo ñoû, thaáy ngöôøi khoâng coù leã nghi qui ñöùng, khoâng coù dung maïo ñoan trang, sai traùi vôùi pheùp maïo phuïc, sai vôùi caùch aên maëc vaäy".

Ñoù laø veà hình thöùc loái soáng. Coøn veà tö töôûng, thì "ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc". Saùch ñaïo taø tuïc (taø tuïc ñaïo thô) noùi ôû ñaây khoâng chæ vaø khoâng coù nghóa laø kinh saùch ñaïo giaùo, maø chæ kinh saùch Phaät giaùo. Haäu Haùn thô 118 tôø 18b6-7 trong phaàn Taây Vöïc truyeän khi bình luaän veà kinh Phaät ñaõ noùi: "(Kinh Phaät) laøm roõ lôøi daïy laéng loøng côûi luïy, laøm roõ toân chæ veà khoâng höõu goàm sai, thuoäc doøng saùch ñaïo" (ñaïo thô chi löu). Vaäy "ñoïc saùch taø tuïc" ñaây chính laø ñoïc saùch kinh Phaät giaùo.

Nhö theá, khi ñoïc kinh Chu Phuø ñaõ "maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông", thì veà ngoaïi hình, thöïc khoâng khaùc gì moät nhaø sö. Coù leõ, luùc kinh Phaät môùi truyeàn vaøo Vieãn Ñoâng nhöõng theá kyû ñaàu döông lòch, vieäc aên maëc luùc ñoïc kinh cuûa nhöõng ngöôøi taïi gia cuõng nhö xuaát giaû khoâng khaùc nhau laém. Chính vì vaäy, Duï nghi luaän môùi noùi tôùi söï xuaát gia cuaû Trieäu Duïc vaø Tieát Leã.

Vieäc theá Chu Phuø vaøo nhaân vaät Tröông Taân cuûa caâu noùi Toân Saùch daãn treân, nhö vaäy, khoâng nhöõng phuø hôïp vôùi thôøi ñieåm Toân Saùch cheát, maø coøn hoaøn toaøn ñöôïc lyù giaûi qua quan heä cuûa Chu Phuø vôùi Maâu Töû do Lyù hoaëc Luaän ghi laïi. Toân Saùch maát naêm 200, maø Giao Quaûng nhò chaâu xuaân thu cuûa Vöông Phaïm laïi noùi naêm 201 "Tröông Taân coøn laøm thöù söû Giao Chaâu". Theá thì Tröông Taân ñaõ laøm thöù söû Giao Chaâu tröôùc naêm 201, töùc ít laém laø vaøo naêm Toân Saùch maát, neáu khoâng laø sôùm hôn.

Theo chuùng toâi, Tröông Taân qua laøm thöù söû Giao Chaâu sôùm hôn nhieàu, coù theå laø vaøo naêm 197, sau khi Chu Phuø bò "moïi man" gieát vaøo khoaûng naêm aáy, nhö ñaõ giaû thieát ôû treân. Giaû thieát naøy laø döïa treân caâu noùi cuaû Toân Saùch trong Giang bieåu truyeän daãn tröôùc. Saùch noùi: "Xöa Tröông Taân ñeán Nam Döông laøm thöù söû Giao Chaâu, vöùt ñieån huaán cuûa thaùnh tröôùc, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia..." Baây giôø ta ñaõ bieát: "Nam Döông Tröông Taân" laø moät cheùp loän cuûa "Coái Keâ Chu Phuø", thì vieäc Chu Phuø cheát phaûi xaûy ra tröôùc naêm Toân Saùch maát moät thôøi gian ñaùng keå, ñeå cho Toân Saùch duøng chöõ "xöa" (tích), khi ñeà caäp ñeán Chu Phuø. Vaø ta cuõng bieát Chu Phuø khoâng theå maát tröôùc naêm 195, khi Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát vaø Chu Phuø ñaõ yeâu caàu Maâu Töû giuùp ñôõ. Vaäy, neáu Toân Saùch maát vaøo naêm 200, thì naêm 197 coù khaû naêng laø thôøi ñieåm Chu Phuø bò gieát, ñeå ba naêm sau ñoù, khi keå laïi söï kieän Chu Phuø, Toân Saùch ñaõ duøng chöõ "xöa" (tích).

Chu Phuø maát naêm 197, Tröông Taân qua laøm thöù söû theá, cho ñeán ít laém laø naêm 205, khi Höùa Tinh vieát thö giôùi thieäu Taân vôùi Taøo Thaùo, nhö ñaõ thaáy. Ñoàng thôøi, Taân phaûi maát tröôùc naêm 208, naêm Löu Bieåu maát, nhö truyeän Löu Bieåu trong Haäu Haùn thô 104 haï tôø 10a8-9 vaø Nguïy chí 6 tôø 12b2 ñaõ ghi, ñeå cho Löu Bieåu cöû Laïi Cung laøm thöù söû Giao Chaâu thay Taân vaø Ngoâ Cöï laøm thöù söû Thöông Ngoâ thay Söû Hoaøng. Naêm Kieán An thöù 13 (208) Löu Bò ôû vôùi Löu Bieåu khuyeân Bieåu ñaùnh Höùa. Bieåu khoâng nghe. Taøo Thaùo laïi daãn quaân nam chinh thì Bieåu maát, nhaân ñoù laáy ñöôïc Kinh Chaâu.

Giang bieåu truyeän do Buøi Tuøng Chi daãn trong truyeän Löu Bò cuaû Thuïc chí 1 tôø 6a12-b4 noùi: "(Khi Bieåu maát) Toân Quyeàn sai Loã Tuùc ñi ñieáu Löu Bieåu, thaêm hai con Bieåu, cuøng leänh keát lieân vôùi Löu Bò. Tuùc chöa ñeán, maø Taøo Coâng ñaõ vöôït qua Haùn Taân. Tuùc coá tieán veà tröôùc ñeå gaëp Bò ôû Ñöông Döông, nhaân noùi yù cuûa Quyeàn, baøn söï theá thieân haï, toû loøng aân caàn, ñoàng thôøi hoûi Bò: "Döï chaâu nay muoán ñi ñaâu?". Bò ñaùp: "Vì coù quen vôùi thaùi thuù Thöông Ngoâ, Ngoâ Thaàn, neân muoán ñi ñeán ñoù". Tuùc noùi: "Toân Thaûo laëc thoâng minh nhaân hueä, kính hieàn ñaõi syõ, anh haøo Giang Bieåu ñeàu veà qui phuïc, ñaõ chieám saùu quaän, quaân gioûi, löông nhieàu ñuû ñeå döïng vieäc. Nay vì ngaøi ñöa keá thì khoâng coøn gì hôn laø sai ngöoøi phuùc taâm, khieán töï lieân keát vôùi phía ñoâng, toân troïng söï lieân hoøa, cuøng cöùu cô nghieäp maáy ñôøi. Coøn noùi muoán ñeán Ngoâ Thaàn, thì Thaàn laø moät ngöôøi taàm thöôøng laøm vieäc taïi moät quaän xa, saép bò ngöôøi ta thoân tính, haù ñuû ñeå döïa vaøo ö?" Bò raát möøng, tieán ñeán ôû Ngaïc huyeän, lieàn sai Gia Caùt Löôïng theo Tuùc ñeán Toân Quyeàn theà keát ñoàng minh".

Roõ raøng, Ngoâ Thaàn maø Löu Bò muoán ñeán nöông töïa ôû ñaây, laø Ngoâ Cöï cuûa truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ chí daãn tröôùc, nhö Thuïc chí quyeån nhò khaûo chöùng tôø 1b2-3 ñaõ nhaän ra. Vaø naêm maát cuûa Löu Bieåu phaûi laø naêm Kieán an 13 (208), chöù khoâng phaûi 12, nhö truyeän Löu Bò ôû ñaây ñaõ coù. Vaäy, Löu Bieåu maát naêm 208 vaø Tröông Taân coøn soáng tôùi naêm 205, thì vieäc Tröông Taân vaø Söû Hoaøng maát chaéc phaûi vaøo naêm 206 vaø Laïi Cung cuøng Ngoâ Cöï xuoáng theá naêm 207. Ñeå naêm sau khi Löu Bieåu maát, Löu Bò ñaõ coù yù ñeán ôû nhôø Ngoâ Cöï, luùc aáy ñaõ thay Söû Hoaøng laøm thaùi thuù Thöông Ngoâ.

Vaäy thì, neáu Maâu Töû veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï vaøo khoaûng nhöõng naêm 186, thôøi ñieåm ñoù Söû Hoaøng ñaõ laøm thaùi thuù thöông Ngoâ chöa? Caâu hoûi naøy ta hieän khoâng theå traû lôøi döùt khoaùt. Tuy nhieân, gioáng nhö tröôøng hôïp Só Nhieáp laøm thaùi thuù Giao Chæ hôn 40 naêm, töùc töø khoaûng naêm 180 ñeán naêm Hoaøng Vuõ thöù 5 (226), ta coù theå giaû thieát Söû Hoaøng cuõng laøm thaùi thuù Thöông Ngoâ trong khoaûng töø 180 ñeán khi maát khoaûng 207. Neáu chaáp nhaän giaû thieát naøy, thì vò thaùi thuù muoán môøi Maâu Töû laøm quan ôû Thöông Ngoâ, khoâng ai khaùc hôn laø Söû Hoaøng.

Chuùng toâi phaûi neâu leân giaû thieát vì laù thö do Höùa Tih vieát cho Taøo Thaùo trong truyeän Höùa Tònh cho Thuïc chí 8 tôø 2a12-b3 noùi laø naên Höùa Tinh chaïy qua nöôùc ta coù gheù laïi Nam Haûi, nghe tin Thaùo phoø vua Haùn beøn "Vöøa buoàn vöøa vui, lieàn vôùi Vieân Baùi, Töø Nguyeân Hieàn laïi cuøng chuaån bò, tính leân Kinh Chaâu phía baéc. Gaëp luùc caùc huyeän Thöông Ngoâ, moïi Vieät noåi leân nhö ong, chaâu phuû ñoå nhaøo, ñöôøng saù caét ñöùt, Nguyeân Hieàn bò haïi, giaø treû ñeàu bò gieát. Tinh laàn theo bôø meù, 500 daëm hôn, laïi gaëp ñau oám, baùc gaùi maát maïng cuøng vôùi nhöõng ngöôøi ñi theo vaø vôï con, moät luùc cheát saïch. Laïi phaûi boàng beá nhau, ñi veà phía tröôùc thì ñeán quaän naøy" (töùc Giao Chæ). Vaäy ngay naêm 195, ôû Thöông Ngoâ ñaõ xaûy ra cuoäc khôûi nghóa cuûa nhöõng ngöôøi Vieät, "laät nhaøo chaâu phuû", thì khoâng bieát thaùi thuù luùc aáy Söû Hoaøng hay moät ngöôøi khaùc nöõa. Nay cöù taïm cho laø Söû Hoaøng vaã laøm thaùi thuù_1.

Sau khi Maâu Töû töø choái laøm quan, Söû Hoaøng laïi nhôø Maâu Töû ñi Kinh Chaâu ñeå "trí kinh". Truyeän Löu Bieåu trong Nguïy chí 6 tôø 12a1-b2 noùi Löu Bieåu laøm thöù söû Kinh Chaâu töø naêm 190.

Hieán ñeá kyû trong Haäu Haùn thô 9 tôø 2b13 ñeàu noùi thaùi thuù Tröôøng Sa Toân Kieân gieát thöù söû Kinh Chaâu Vöông Dueä vaøo muøa ñoâng naêm Sô Bình thöù nhaát (190), trong khi truyeän Löu Bieåu cuõng cuûa Haäu Haùn thô 104 haï tôø 7a13-8a2 laïi noùi: "Naêm Sô bình thöù nhaát thaùi thuù Tröôøng Sa Toân Kieân gieát thöù söû Kinh Chaâu Vöông Dueä, chieáu thö laáy Bieåu laøm thöù söû Kinh Chaâu". Truyeän Bieåu trong Nguïy chí 12 tôø 12a1 cuõng noùi theá. Truyeän Só Nhieáp trong Ngoâ chí 4 tôø 7a13-8a10 laïi cho bieát theâm Löu Bieåu ñaõ töøng coù yù ñoà rieâng ñoái vôùi Giao Chaâu, ñeå sau naøy khi Tröông Taân cheát vaøo khoaûng naêm 205, Bieåu ñaõ cöû Laïi Cung ñeán theá Taân laøm thöù söû, daãn tôùi vieäc Taøo Thaùo coi Bieåu laø moät teân "nghòch taëc".

Tröôùc ñaây, vì yù ñoà vaø haønh ñoäng doøm ngoù cuûa Löu Bieåu, coäng theâm vôùi vieäc coi caâu noùi cuûa Toân Saùch trong Giang bieåu truyeän veà Tröông Taân chöù khoâng phaûi veà Chu Phuø, Fukui_2 ñaõ giaûi thích söï kieän thaùi thuù Thöông Ngoâ nhôø Maâu Töû ñi "trí kinh" Kinh Chaâu, chính laø ñi "trí kinh" Löu Bieåu. Giaûi thích naøy khoâng phaûi laø khoâng coù nhöõng khoù khaên cuûa noù. Lyù do laø vi phaàn töï truyeän cuûa Lyù hoaëc luaän noùi vieäc Maâu Töû trôû veà Thöông Ngoâ laáy vôï vaø ñöôïc thaùi thuù nhôø ñi "trí kinh" Kinh Chaâu laø phaûi xaûy ra "tröôùc luùc ñoù" (tieân thò thôøi), töùc tröôùc luùc Linh ñeá baêng haø. Linh ñeá baêng haø vaøo ngaøy Bính Thìn thaùng tö naêm Trung Bình thöù 6 (189). Vaäy neáu Maâu Töû coù ñöôïc nhôø ñi trí kinh Kinh Chaâu, thì cuõng phaûi ñöôïc nhôø vaøo khoaûng tröôùc naêm 189. Maø naêm naøy Vöông Dueä chaéc chaén phaûi coøn laøm thöù söû Kinh Chaâu, vì Dueä ñeán thaùng 10 naêm Sô Bình thöù nhaát (190), töùc hôn moät naêm sau môùi bò Toân Kieân gieát. Cho neân, khoâng theå coù chuyeän Maâu Töû ñöôïc nhôø ñi Kinh Chaâu ñeå "trí kinh" Löu Bieåu. Khi Bieåu tôùi nhaän chöùc, tình hình Kinh Chaâu cöïc kyø roái loaïn, ñeán noãi "Bieåu khoâng theå ñeán ñöôïc, beøn moät ngöïa vaøo Kinh Thaønh, cho môøi Baèng Vieät ngöoøi Nam Quaän, Thaùi Maïo ngöôøi Töông Döông, cuøng ñeán ñònh möu keá hoaïch", nhö truyeän Bieåu trong Haäu Haùn thô 104 haï tôø 8a3-5 ñaõ ghi. Phaûi traûi qua hôn 8 naêm, sau khi ñaõ deïp boïn giaëc Toân, gieát Toân Kieân vaø Tröông Sa Tröông Tieän ñem ba quaän Linh Laêng, Queá Döông phaûn, Bieåu sai lính ñaùnh vaây, phaù Tieän, bình ñònh ñöôïc, do theá môû ñaát roäng ra, nam tieáp vôùi Nguõ Lónh, baéc cöù Haùn Xuyeân, ñaát ñai maáy ngaøn daëm, quaân ñoäi möôøi vaïn hôn.

Theá coù nghóa phaûi ñeán naêm 198, töùc hôn 8 naêm sau khi nhaäm chöùc, Kinh Chaâu cuûa Löu Bieåu môùi oån ñònh. Vaø ñaëc bieät vaøo nhöõng naêm ñaàu, nhaát laø naêm 190, khi môùi ñeán, tình hình quaù phöùc taïp ñeán noãi Bieåu phaûi "ñôn maõ" vaøo Nghi Thaønh, thì vieäc "Trí kinh Löu Bieåu" do thaùi thuù Thöông Ngoâ nhôø Maâu Töû khoâng theå naøo xaûy ra ñöôïc. Chính vì theá, vieäc ñi "trí kinh" naøy, moät maët phaûi xaûy ra tröôùc naêm 189, nhö töï truyeän cuûa Lyù hoaëc luaän ñaõ ghi, vaø maët khaùc nhaân vaät ñöôïc "trí kinh" khoâng phaûi laø Löu Bieåu, maø laø Vöông Dueä. Daãu sao ñi nöõa, Maâu Töû ñaõ khoâng ñi trí kinh Kinh Chaâu, vaø sau khi cöôùi vôï ôû Thöông Ngoâ ñaõ ñem vôï trôû veà Giao Chæ ñeå ôû vôùi meï mình.

Vieäc ñem vôï trôû veà nay haún ñaõ dieãn ra tröôùc nhöõng naêm 189. Ñaây laø thôøi ñieån buøng noå hieän töôïng caùc "dò nhaân phöông Baéc" ñoå veà nöôùc ta ñeå traùnh naïn vaø ñua nhau "thöïc haønh thuaät thaàn tieân tòch coác tröôøng sinh" ñeán noãi Maâu Töû phaûi ñoùng vai Maïnh Kha choáng laïi phong traøo hoïc taäp hoïc thuaät aáy nhö ta seõ thaáy ôû döôùi ñaây. Ñoù ñoàng thôøi cuõng laø luùc Chu Phuø tieáp xuùc vôùi Maâu Töû, daãn tôùi vieäc nhôø vaû Maâu Töû sau naøy trong vuï Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát ôû Döï Chöông. Theá Chu Phuø ñeán laøm thöù söû nöôùc ta luùc naøo?

Haäu Haùn thô 63 tôø 1a6-6b5 coù cheùp laïi truyeän cuûa moät ngöôøi teân Chu Phuø. Nhöng Chu Phuø ñaây laø ñaïi tö khoâng Chu Phuø thôøi Löu Tuù, chöù khoâng phaûi laø Chu Phuø laøm thöù söû nöôùc ta. Laù sôù cuûa Tieát Toân trong Ngoâ chí 8 tôø 7b7-10 ngöôïc laïi coù ghi teân moät Chu Phuø laøm thöù söû Giao Chaâu, goác ngöôøi Coái Keâ vaø coù nhöõng "höông nhaân" nhö Ngu Baøo, Löu Ngaïn, Löu Ngaïn naøy, phaàn töï truyeän cuûa Lyù hoaëc luaän coù nhaéc tôùi nhö kî ñoâ uyù Löu Ngan vaø ñöôïc Giao Chaâu muïc giao cho nhieäm vuï mang quaân qua Döï Chöông ñaùnh traû trung lang töôùng Tröùc Dung ñeå traû thuø cho vieäc Dung ñaõ gieát "Ngöôøi em cuûa Chaâu muïc" (Muïc ñeä) luùc aáy ñang laøm thaùi thuù Döï Chöông.

Chuyeän cuûa Tröùc Dung trong Haäu Haùn thô 103 tôø 11a3-12 vaø trong Ngoâ chí 4 tôø 2a 10-38 coù cheùp vieäc Dung gieát "Quaän thuù Döï Chöông Chu Haïo" Vaø vieäc naøy phaûi xayû ra giöõa nhöõng naêm 193 vaø 194. Lyù do laø vì truyeän Ñaøo Khieâm trong Haäu Haùn thô 103 tôø 10b7-11a3 noùi: "Naêm Sô Bình thöù 4 (193) Taøo Thaùo ñaùnh Khieâm, phaù huyeän Phoù Döông cuûa Baønh Thaønh. Khieâm lui giöõ Dieäm, Thaùo ñaùnh khoâng theå thaéng, beøn trôû veà ñi qua ñaùnh laáy Thuû Löï, Thö Laêng, Haï Khöu, ñeàu gieát heát, phaøm gieát trai gaùi maáy chuïc vaïn ngöôøi, gaø choù khoâng coøn. Soâng Töù vì theá khoâng chaûy (...) Höng Binh naêm thöù nhaát (194) Taøo Thaùo laïi ñaùnh Khieâm, löôïc ñònh Lang Nha, Ñoâng Haûi caùc huyeän, Khieâm sôï khoâng thoaùt, muoán chaïy veà Ñan Döông (...). Naêm ñoù Khieâm beänh cheát".

Trong khi ñoù, truyeän Tröôùc Dung laïi cheùpl: "Ñeán khi Taøo Thaùo ñaùnh Khieâm, vuøng Töø khoâng yeân, Dung beøn ñem trai gaùi vaïn ngöôøi, ngöïa ba nghìn con, chaïy ñeán Quaûng Laêng. Thaùi Thuù Quaûng Laêng Trieäu Duïc duøng taân leã ñaõi Dung. Dung ham lôïi cuûa caûi cuûa Quaûng Laêng, beøn thöøa luùc say röôïu gieát Duïc, thaû lính cöôùp heát, nhaân ñoù qua soâng chaïy veà ôû Döï Chöông, gieát quaän thuù Chu Haïo, vaøo chieám laáy thaønh. Sau bò thöù söû Döông Chaâu Löu Do ñaùnh baïi. Dung chaïy vaøo trong nuùi, bi ngöôøi ta gieát".

Truyeän Do trong Haäu Haùn thô 106 tôø 14b8-11 noùi: "Trong khoaûng Höng Bình Do laøm chaán uy töôùng quaân Döông Chaâu Muïc. Baáy giôø Vieân Thuaät chieám Hoaøi Nam Do beøn dôøi ñeán ôû Khuùc A. Gaëp luùc Trung Quoác taùn loaïn, só phu phaàn lôùn chaïy veà nam. Do nhaän tieáp ñaõi nuoâi döôõng, cuøng hoï lo laéng, raát ñöôïc tieáng khen. Vieân Thuaät sai Toân Saùch ñaùnh thaéng Do. Do nhaân theá chaïy ñeán Döï chöông, beänh cheát". Truyeän Do trong Ngoâ Chí 4 tôø 2a3-10 noùi chi ly hôn: "Toân Saùch vöôït soâng veà ñoâng, ñaùnh Tröông Anh vaø Phaøn Naêng v.v... Löu Do tôùi Ñan Ñoà, roài qua soâg veà nam giöõ Döï Chöông, ñoùng ôû Baønh Traïch. Tröùc Dung ñeán tröôùc, gieát thaùi thuù Chu Haïo, vaøo ôû trong quaän. Do tieán quaân ñaùnh Dung, bò Dung ñaùnh baïi, laïi taäp hôïp caùc huyeän thuoäc quyeàn mình ñaùnh Dung. Dung baïi, chaïy vaøo nuùi, bò daân gieát"

Coøn Haäu Haùn thô 9 tôø 5b10 döôùi muïc naêm Höng Bình thöù nhaát (194) vieát: "Naêm ñoù thöù söû Döông Chaâu Löu Do cuøng vôùi töôùng Vieân Thuaät laø Toân Saùch ñaùnh ôû Khuùc A, quaân Do Baïi tích, Toân Saùch chieám cöù Sôn Ñoâng".

Buøi Tuøng Chi laïi daãn Giang bieåu truyeän chuù thích truyeän Toân Saùch, noùi Saùch "Vöôït soâng" ñaùnh Löu Do vaøo naêm Höng Bình thöù 2 (195). Ñieàu naøy coù nghóa laø Do ñeán Döï Chöông khoâng theå chaäm hôn 195. Chính taïi Döï Chöông naøy, Do haún ñaõ ñaùnh Tröùc Dung. Do theá, Tröùc Dung coù theå bò ñaùnh vaø sau cheát naêm 195. Cho neân, vieäc Dung ñaùnh Chu Haïo khoâng theå xaûy ra chaäm hôn naêm 195 vaø coù khaû naêng xaûy ra vaøo naêm 194, vì ñoù laø naêm Taøo Thaùo ñaùnh Ñaøo Khieâm taïi hai quaän Baønh Thaønh vaø Haï Bì do Dung cai trò. Töø aâyù Dung chaïy qua Quaûng Laêng gieát Trieäu Duïc, roài ñeán Döï Chöông gieát Chu Haïo. Vieäc Haïo cheát phaûi xaûy ra nhö theá vaøo khoaûng naêm 194 ñaõ gaây cho Chu Phuø "noãi ñau coát nhuïc, uaát phaùt tim gan", khieán Phuø phaûi sai kî ñoâ uyù Löu Ngaïn ñen quaân traû thuø vaø nhôø Maâu Töû ñi môû ñöôøng.

Vaøo khoaûng nhöõng naêm 193-195 Chu Phuø ñaõ coù maët taïi nöôùc ta vôùi tö caùch chaâu muïc. Theá Phuø ñeán nöôùc ta luùc naøo? Naêm 178, cha cuûa Chu Phuø laø Chu Tuaán ñaõ ñöôïc cöû laøm thöù söû Giao Chæ ñeå ñaùnh deïp cuoäc khôûi nghóa cuûa Löông Long. Ñeán naêm 184 Giaû Toân laïi ñöôïc cöû laøm thöù söû ñeå ñaùnh deïp cuoäc khôûi nghóa cuaû Truï Thieân töôùng quaân. Ñoù laø theo truyeän cuûa Chu Tuaán vaø Giaû Toân trong Haäu Haùn thô 101 tôø 7b1-9 vaø 61 tôø 14a1-b1. Ba naêm sau, Giaû Toân ñöôïc goïi veà, töùc naêm 186. Cöù truyeän Só Nhieáp trong Ngoâ Chí 4 tôø 7a5-11 noùi thì em Só Nhieáp laø Só Nhaát ñaõ quen bieát Ñình Cung khi Cung laøm thöù söû Giao Chæ. Cöù Linh ñeá kyû cuûa Haäu Haùn thô 8 tôø 11b2 vaø 12b8, thaùng 5 naêm Trung Bình thöù 4 (187) Ñinh Cung laøm tö khoâng, thaùng 8 naêm sau (188) cung ñöôïc cöû laøm tö ñoà. Nhö theá, neáu Cung coù laøm thöù söû Giao Chæ, thì cuõng chæ laøm trong moät thôøi gian ngaén, töùc khoaûng giöõa naêm 186 ñeán giöõa naêm 187.

Chính trong thôøi gian aáy, cuõng theo truyeän cuûa Giaû Toân ñaõ xaûy ra moät cuoäc "sa thaûi thöù söû hai ngaøn thaïch, laïi choïn caùc quan laïi trong saïch coù khaû naêng". Haún qua cuoäc thanh loïc naøy, Chu Phuø nhö moät thaønh phaàn quan laïi treû ñaõ ñöôïc ñeà baït laøm thöù söû Giao chæ. Hôn nöõa, ñoù cuõng laø thôøi ñieåm cha cuûa Phuø laø Chu Tuaán ñang coù uy tín lôùn do nhöõng chieán coâng trong vieäc ñaùnh deïp cuoäc khôûi nghóa Hoaøng Caân vaø caùc cuoäc khôûi nghóa khaùc nhö Tröông Phi Yeán, Tröông Baïch Kî v.v... Ñeán luùc Ñoång Traùc naém quyeàn vaøo thaùng 8 naêm Trung Bình thöù 6 (189), sau cuoäc noåi loaïn Thaäp thöoøng thò cuûa Tröông Nhöôïng Ñoaøn Khueâ, Chu Tuaán ñaõ ñöôïc Traùc môøi laøm phoù töôùng quoác cho Traùc, nhöng Tuaán töø choái. Ñaøo Khieâm, Khoång Dung vaø nhöõng ngöôøi khaùc ñaõ toân Tuaán laøm thaùi sö ñeå ñaùnh Traùc. Chöa thöïc hieän, thì Vöông Doaõn ñaõ gieát Traùc vaøo thaùng tö naêm Sô Bình thöù 3 (192). Thaùng 5 sau (193) Chu Tuaán ñöôïc tröng baøy laøm thaùi uyù. Thaùng 7 naêm Höng Bình thöù nhaát (194) mieãn laøm thaùi uyù, trao laïi cho Döông Böu, Tuaán ñöôïc chieáu cuøng Döông Böu vaø 10 ngöôøi khaùc ñi hoøa giaûi Lyù Thoâi Quaùch PHieám. Naêm ñoù Tuaán maát.

Vaäy Chu Phuø haún ñaõ ñeán laøm thöù söû nöôùc ta khoaûng naêm 187 trôû ñi, cho Ñinh Cung veà Laïc Döông laøm tö khoâng. Ñieåm ñaùng noùi laø truyeän Chu Tuaán trong Haäu Haùn thô 101 tôø 11a10-11, sau khi Chu Tuaán maát ñaõ vieát: "Con Haïo cuõng coù taøi haïnh, laøm quan ñeán thaùi thuù Döï chöông". Theá phaûi chaêng Chu Phuø khoâng phaûi laø con cuûa Chu Tuaán? Taát nhieân, vieäc Phaïm Vieäp khoâng keå teân Chu Phuø vaøo nhöõng ngöôøi con cuûa Tuaán khoâng coù nghóa Phuø khoâng phaûi laø con Tuaán, maø chæ phaûn aûnh moät quan ñieåm ñaùnh giaù lòch söû ñoái vôùi töøng nhaân vaät nhö chính Vieäp ñaõ chuû tröông trong lôøi Tö töï cuûa mình laø "dó vaên truyeàn yù" Y Ù cuûa Phaïm Vieäp theá naøo, ñeå daãn ñeán vieäc loaïi boû teân Chu Phuø, chuùng ta ngaøy nay khoù coù theå bieát ñöôïc.

Nhöng cöù vaøo caâu noùi cuûa Toân Saùch daãn tröôùc veà söï kieän Phuø "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia, thöôøng maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc", ta coù theå ñoaùn ra moät phaàn naøo. Ñoù laø vieäc Phuø ñaõ choái boû toaøn boä heä yù thöùc, maø oâng coù chöùc naêng phaûi ñaïi dieän, ñeå ñi theo Phaät giaùo, vaø quan heä thaân thieát vôùi nhöõng phaàn töû, maø "ñaùm theá tuïc" cho laø "quay löng vôùi naêm kinh, maø ñi theo ñaïo khaùc", nhö laø Phaät töû Maâu Töû. Moät khi ñaõ theá, coù theå trong quan ñieåm cuûa Vieäp, Phuø khoâng coøn xöùng ñaùng ñeå ghi vaøo söû saùch Trung Quoác, ñaëc bieät ghi vaøo baûn teân nhöõng ngöôøi con cuûa moät danh töôùng nhö Chu Tuaán, maø Vieäp bình luaän laø "ñem thao löôïc cuaû thöôïng töôùng, nhaân ñaùnh deïp vaøo luùc thaûng thoát, ñeán khi coâng thaønh quaân thaéng, tieáng uy ñoàn thieân haï..." (Haäu Haùn thô tôø 11a 12-b1)

Nhö theá, Chu Phuø sang laøm thöù töû Giao Chaâu khoaûng nhöõng naêm 187-188. Naêm sau khi ñem vôï töø Thöông Ngoâ veà Giao Chæ, Maâu Töû ñaõ gaëp Chu Phuø, moät con ngöôøi "öu vaên xöû só" bieát traân troïng chaát xaùm nhaân taøi vaø coù yù môøi Maâu Töû laøm quan. Moät laàn nöõa oâng laáy côù beänh taät, maø khoâng ra (xöng taät baát khôûi). Tuy nhieân, moät quan heä toát ñeïp ñaõ ñöôïc duy trì giöõa hai ngöôøi. Vaø quan heä naøy ñaõ trôû neân gaén boù hôn, khi Phuø thöïc hieän vieäc "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia" ñeå ñoïc saùch "ñaïo taø tuïc" cuûa Phaät giaùo, ñeå ñi theo Phaät giaùo vaø soáng ñôøi soáng cuaû moät Phaät töû. Chính vieäc aáy cuûa Chu Phuø ñaõ taïo moâi tröôøng thuaän lôïi cho moái quan heä maät thieát giöõa hai ngöoøi, maø sau ñoù Maâu Töû phaûi thuù nhaän laø ñaõ dieãn ra trong moät thôøi gian daøi (bò maït phuïc dòch, kieán ngoä nhaät cöûu).

Thôøi gian daøi naøy coù theå ñoâi ba naêm hay hôn nöõa, Maâu Töû tuy khoâng ra laøm quan, Chu Phuø vaãn ñaõi ngoä moät caùch troïng haäu. Ñieàu naøy coù nghóa duø khoâng coâng khai coäng taùc, Maâu Töû vaãn coù quan heä vôùi Phuø. Quan heä naøy do theá phaûi döïa treân moät cô sôû rieâng tö, cô sôû nieàm tin Phaät giaùo, maø caû hai ngöôøi ñeàu chia seû. Cho neân, khoaûng nhöõng naêm 193, 194, khi em mình laø Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát ôû Döï Chöông, Chu Phuø lieàn sai kî ñoâ uùy Löu Ngaïn ñeán ñoù, song sôï coõi ngoaøi nghi nhau, binh khoâng ñöôïc tieán. Chaâu muïc beøn môøi Maâu Töû noùi: "Em ruoät bò nghòch taëc gieát haïi, noãi ñau coát nhuïc, uaát phaùt tim gan, phaûi sai Löu Ñoâ uùy ñi nhöng sôï coõi ngoaøi nghi ngôø, ngöôøi ñi khoâng thoâng. Ngaøi vaên voõ goàm ñuû, coù taøi chuyeân ñoái phoù. Nay muoán giuùp nhau, möôïn ñöôøng Linh Laêng Queá Döông, loä trình ñöôïc thoâng suoát (Ngaøi nghó) theá naøo?" Maâu Töû traû lôøi: "Chòu nhôø ôn nghóa, ñaõi ngoä laâu ngaøy, lieät só queân mình, heïn döùt khoaùt ra ñi". Theá laø duø khoâng laøm quan vôùi Chu Phuø, khi Phuø coù vieäc nhôø vaû, Maâu Töû ñaõ noàng nhieät ñaùp öùng. Söï tình naøy cho pheùp ta giaû thieát Maâu Töû vaø Chu Phuø ñaõ coù nhöõng quan heä thaân tình ñaëc bieät, vöôït ra ngoaøi quan heä bình thöôøng caáp treân caáp döôùi. Khoâng nhöõng theá, Chu Phuø ñaùnh giaù cao khaû naêng cuûa Maâu Töû, moät ngöôøi "vaên voõ kieâm bò, coù taøi chuyeân ñoái". Vaø thöïc teá, vieäc Maâu Töû ñem meï töø Thöông Ngoâ xuoáng ty theá ôû nöôùc ta, roài veà Thöông Ngoâ laáy vôï, chöùng toû oâng laø ngöôøi coù khaû naêng nhö theá. Cho neân, vieäc möôïn ñöôøng ñeå daãn quaân ñi, trong tình hình caùc ñòa phöông chaâu quaän nghi ngôø nhau, Chu Phuø taát phaûi choïn moät nhaân vaät taàm côõ "vaên voõ kieâm bò, coù taøi chuyeân ñoái" môùi thöïc hieän chu toaøn nhieäm vuï, Phuø ñaõ choïn Maâu Töû vaø môøi (thænh) oâng.

Quaû vaäy, con ñöôøng töø nöôùc ta ñi leân phía baéc Trung Quoác, khoan noùi tôùi tình hình chính trò baát oån "chaâu quaän nghi nan" thôøi Chu Phuø, ñaõ ñöa ra khoâng ít khoù khaên cho nhöõng ai khoâng thoâng thuoäc noù. Truyeän Trònh Hoaèng trong Haäu Haùn thô 63 tôø 12b11-13a3 noùi: "Naêm Kieán Sô thöù 8 (83) Hoaèng sai Trònh Chuùng laøm ñaïi tö noâng. Ngaøy tröôùc baûy quaän Giao Chæ coáng hieán, chuyeån vaän ñeàu do Ñoâng daõ vöôït bieån maø ñeán, soùng gioù gian hieåm, cheát chìm noái nhau. Hoaèng taâu môû ñöôøng nuùi Linh Laêng Queá Döông, do theá suoát thoâng, ñeán nay trôû thaønh thöôøng loä". Con ñöôøng Linh Laêng Queá Döông, maø Chu Phuø nhôø Maâu Töû ñi möôïn, chính laø con ñöôøng naøy. Tuy goïi laø "suoát thoâng" (di thoâng) vaø "thöôøng loä", noù khoâng phaûi khoâng ñaày hieåm nguy vaø traéc trôû.

Chæ caàn ñoïc laïi truyeän Höùa Tinh trong Thuïc chí 9 tôø 2a12-b3, chuùng ta khoâng caàn ñôïi laâu ñeå thaáy thöïc teá ñoù xaûy ra ngay vaøo thôøi Maâu Töû. Höùa Tinh keå sau khi Vöông Laêng thaât thuû ôû Coái Keâ vaøo naêm 195, Höùa Tinh ñaõ cuøng gia ñình thaân thuoäc vôùi moät soá baïn beø nhö Vieân Baùi, Töø Nguyeân Hieàn xuoáng thuyeàn chaïy veà nam. Ñeán Quaûng Chaâu, ñöôïc tin Taøo Thaùo phoø Hieán Ñeá, Tinh beøn tìm ñöôøng trôû veà baéc. Ñeán Thöông Ngoâ, gaëp "moïi Vieät" (di Vieät) khôûi nghóa ñaùnh Thöông Ngoâ. Moät soá thaân thuoäc vaø baïn beø bò maát maïng. Tinh baáy giôø môùi tìm ñöôøng xuoâi veà Nam, ñeán nöôùc ta. Roõ raøng con ñöôøng leân phía Baéc khoâng phaûi bình thöôøng chuùt naøo, vaøo thôøi Maâu Töû. Noù khoâng phaûi laø moät "thöôøng loä" nhö Phaïm Vieäp ñaõ nhaän xeùt vaøo thôøi mình, maø ñaày baát traéc vaø hieåm nguy cheát ngöôøi.

Ngay hai chuïc naêm sau khi Trònh Hoaèng môû ñöôøng, vaøo naêm Nguyeân Höng thöù 1 (106) tröôûng huyeän Laâm Vuõ laø Ñöôøng Khöông, nhaân vieäc "leä cuõ Nam Haûi daâng long nhaõn, leä chi, 10 daëm ñaët moät trí, 5 daëm ñaët moät haàu, ñi laïi hieåm trôû, ngöôøi cheát noái nhau doïc ñöôøng. Baáy giôø tröôûng huyeän Laâm Vuõ laø Ñöôøng Khöông, ngöôøi Nhöõ Nam, coù huyeän mình tieáp giaùp vôùi Nam Haûi, beøn daâng thô baøy toû tình traïng, vua xuoáng chieáu, noùi: "Vaät quí laï nöôùc xa voán ñeå daâng cuùng toân mieáu. Neáu coù thöông haïi, haù ñoù laø goác thöông daân. Ra leänh thaùi quan khoâng ñöôïc nhaän ñoà daâng". Ñoù laø theo Haäu Haùn thô 4 tôø 15b8-b1 do Phaïm Vieäp ghi laïi.

Chuù thích ñoaïn vaên vöøa daãn ôû tôø 15a1-5, Lyù Hieàn ñaõ cho daãn Haäu Haùn thô cuûa Taï Thöøa noùi caøng roõ hôn: "Ñöôøng Khöông töï laø Baù Du, giao vieäc coâng, boå laøm tröôûng huyeän Laâm Vuõ. Huyeän tieáp Giao Chaâu. Xöa daâng long nhaõn, leä chi vaø ñoà töôi soáng. Daâng roài, ngaøy ñeâm chaïy ngöïa chuyeån ñöa, ñeán noãi coù ngöôøi gaëp coïp soùi ñoäc haïi guïc ngaõ töû vong khoâng döùt. Con ñöôøng ñi qua Laâm Vuõ. Khöông beøn daâng thô can vua noùi: "Thaàn nghe treân khoâng laáy vieäc neám muøi ngon laøm ñöùc, döôùi khoâng ñem vieäc daâng thöùc ngon laøm coâng. Neân thieân töû aên thì thòt beâ laø cao nhaát, khoâng laáy quaû haït laøm quí. Neùp thaáy baûy quaän Giao Chæ daâng long nhaõn töôi v.v... thì chim sôï, gioù noåi. Ñaát ñai nam chaâu, truøng ñoäc thuù döõ khoâng heát ôû doïc ñöôøng ñeán noãi xuùc phaïm, gaây haïi cheát choùc. Ngöôøi cheát roài thì khoâng theå soáng laïi, nhöng keû saép cheát thì coù theå cöùu ñöôïc. Hai moùn aáy (töùc long nhaõn vaø leä chi) daâng leân ñeàn thì vua chöa chaéc daøi naêm theâm thoï" Vua nghe theo.

Ngay trong giai ñoaïn ñang coøn töông ñoái oån ñònh nhö theá, vaø chæ caùch thôøi gian Trònh Hoaèng môû ñöôøng môùi 20 naêm, maø con ñöôøng Queá Döông Linh Laêng ñi töø nöôùc ta ñaõ gaây ra khoâng bieát bao nhieâu cheát choùc kinh hoaøng, ñeán noãi moät ngöoøi huyeän tröôûng coù löông tri nhö Ñöôøng Khöông phaûi vieát thö xin boû leä coáng long nhaõn leä chi cuûa Giao Chæ. Huoáng nöõa laø ñeán giöõa nhöõng naêm 193-195, khi toaøn boä ñaát nöôùc Trung Quoác ñang kinh qua moät loaït caùc baïo loaïn vaø khôûi nghóa khaép nôi. Töø Vieân Thieäu, Vieân Thuaät, Taøo Thaùo phía Baéc, ñeán Toân Saùch, Toân Quyeàn phía Nam, Tröông Hoå, Haøn Toaïi, Maõ Ñaèng, Maõ Sieâu vaø Löu Bò phía taây. Trung Quoác ñang suïc soâi trong bieán ñoäng.

Cho neân, ñeå thöïc hieän vieäc ñöa quaân leân Döï Chöông, nhaèm traû thuø cho Chu Haïo, Chu Phuø phaûi nhôø ñeán Maâu Töû. Trong khi Maâu Töû chuaån bò leân ñöôøng, thì meï maát. Theá laø oâng phaûi ôû nhaø chòu tang vaø cuoäc haønh trình leân phía Baéc töø ñoù khoâng thaønh. Söï thaät, khoâng haún chæ vì tang meï, maø Maâu Töû ñaønh ñình chæ cuoäc ñi. Thöïc teá, vaøo thôøi oâng coù nhöõng ngöôøi coù tang cha hay tang meï, maø vaãn tieáp tuïc thi haønh nhieäm vuï do tình hình chính trò hay quaân söï caáp baùch ñoøi hoûi, chöù khoâng ôû nhaø cö tang. Ta coù tröôøng hôïp ñieån hình Ngu Phieân, maø Ngoâ chí 12 tôø 1a8-9 ñaõ ghi laïi.

Ngu Phieân laøm coâng taøo cho Vöông Laõng ôû Coái Keâ. Khi Toân Saùch vöïôt soâng tieán ñaùnh. Laêng thaát thuû xuoáng thuyeàn cuøng baïn beø nhö Höùa Coáng ñònh chaïy veà nam ñeán nöôùc ta. Ngu Phieân duø cha vöøa maát cuõg xuoáng thuyeàn ñi theo, baøn vôùi Laõng khoâng neân chaïy veà Giao Chæ. Laõng nghe theo, leân phía baéc ñaàu quaân vôùi Taøo Thaùo. Coøn Ngu Phieân beøn trôû veà Dieâu Du tieáp tuïc cö tang cha, roài sau naøy ra laøm vieäc vôùi Toân Saùch vaø Toân Quyeàn. Ñieàu naøy roõ raøng chöùng toû duø coù tang cha hay meï, khi vieäc nöôùc caáp baùch, ngöôøi ta phaûi taïm lo vieäc nöôùc tröôùc, roài sau môùi tính ñeán chuyeän ñeå tang. Cho neân, neáu coâng taùc tieán quaân ñi Döï Chöông coù tính caáp baùch, haún Maâu Töû coù theå taïm thôøi hoaõn vieäc cö tang, ñeå thi haønh nhieäm vuï maø Chu Phuø ñaõ nhôø vaû oâng ñaõ höùa vôùi lôøi höùa: "Lieät só queân mình, heïn döùt khoaùt ra ñi" (Lieät só vong thaân, kyø taát sinh hieän).

Song, khi xaûy ra tang meï, tính caáp baùch cuûa vieäc tieán quaân ñi Döï Chöông coù leõ khoâng coøn nöõa, neân Maâu Töû quyeát ñònh ôû nhaø cö tang. Cuoäc ñi leân phía Baéc do theá khoâng thaønh. Lyù do cho söï maát tính caáp baùch naøy, ngoaøi vieäc cö tang meï cuûa Maâu Töû veà maët khaùch quan, ta coù theå truy ra ít nhaát veà hai bieán coá, taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán quyeát ñònh cuûa Maâu Töû vaø Chu Phuø chuaån bò xong quaân ñoäi vaø phöông tieän, hoï chaéc ñaõ nhaän ñöôïc tin Tröùc Dung ñaõ bò gieát, neân khoâng coøn lyù do chính ñaùng ñeå ra ñi. Thöù hai, cuõng trong khoaûng naêm 195 ngöôøi Vieät ôû Thöông Ngoâ ñaõ khôûi nghóa, chaän ñöôøng veà baéc cuûa Höùa Tinh. Tình hình Thöông Ngoâ, cöûa ngoõ ñi leân phía Baéc khoâng an toaøn. Do theá, Maâu Töû coù theâm lyù do ñeå ñình chæ.

Ngoaøi ra, veà phía chuû quan cuûa baûn thaân Chu Phuø, theo Toân Saùch ta bieát Phuø "cuoái cuøng bò man di gieát", nhö Giang bieåu truyeän noùi, maø Buøi Tuøng Chi daãn trong Ngoâ chí 1 tôø 12a5-11 vaø Lyù Hieàn daãn trong Haäu Haùn thô 60 haï tôø 19b11-20a3, song khoâng bieát taïi sao truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ chí 4 tôø 7a9 cuõng noùi Phuø bò ñaùnh "chaïy vaøo bieån" nhöng khoâng noùi lyù do. Laù sôù cuûa Tieát Toân trong Ngoâ chí 8 tôø 7b7-10 môùi noùi roõ cho bieát Chu Phuø tin duøng ñaùm ngöôøi cuøng queâ vôùi mình (höông nhaân) nhö Löu Ngaïn saùch nhieãu daân chuùng, ñaùnh thueá quaù cao. Do theá, daân chuùng cuoái cuøng ñaõ noåi leân ñaùnh ñuoåi Chu Phuø phaûi chaïy vaøo bieån maø cheát: "Laïi coá thöù söû Chu Phuø ñaát Coái Keâ phaàn nhieàu duøng ngöôøi cuøng queâ laø boïn Ngu Baøo, Löu Ngaïn, phaân laøm tröôûng laïi, xaâm ngöôïc baù taùnh, eùp thueá laân daân. Caù vaøng moät con, thaâu thueá gaïo moät hoäc. Baù taùnh oaùn phaûn, giaëc nuùi cuøng noåi leân ñaùnh phaù chaâu quaän. Phuø chaïy vaøo bieån löu laïc cheát maát".

Nhö vaäy, baûn thaân Chu Phuø luùc ôû nöôùc ta vaãn coù nhieàu vaán ñeà, maø moät trong ñoù laø söï tin duøng höông nhaân cuûa Phuø vaø söï saùch nhieãu cuûa ñaùm naøy. Coù theå laø moät trong nhöõng lyù do taïi sao Maâu Töû ñaõ khoâng chòu ra laøm quan vôùi Chu Phuø, duø Phuø vaãn ñoái ñaõi troïng haäu vôùi Maâu Töû. Daãu khoâng laøm vieäc vôùi Phuø, oâng haún ñaõ tham möu cho Phuø nhieàu vieäc, ñaëc bieät laø vieäc "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia", ñeå ñi theo Phaät giaùo cuûa Phuø. Söï vieäc naøy cho pheùp chuùng ta khaúng ñònh chính quyeàn Chu Phuø Só Nhieáp trong khoaûng nhöõng naêm 187-197 laø moät chính quyeàn ñoäc laäp thöïc söï Vieät Nam mang tính Phaät giaùo. Coù theå noùi ñoù laø chính quyeàn Phaät giaùo Vieät Nam ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp. Noùi laø moät chính quyeàn Vieät Nam, vì ngöôøi ñöùng ñaàu chính quyeàn naøy, duø thuoäc Haùn toäc, ñaõ "boû phaùp luaät cuaû Haùn gia", do theá phaûi duøng tôùi phaùp luaät cuûa ngöôøi Vieät hay Vieät Luaät. Vaø laø moät chính quyeàn mang tính chaát Phaät giaùo, vì ngöôøi ñöùng ñaàu aáy ñaõ "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh" ngöôøi Haùn, do theá taát phaûi duøng ñieån huaán cuûa ngöôøi Vieät. Maø ñieån huaán cuûa ngöôøi Vieät luùc ñoù ñaõ ñöôïc hoaù thaân trong ñieån huaán cuûa Phaät giaùo. Duø chính quyeàn Chu Phuø laø moät chính quyeàn Vieät Nam ñoäc laäp vaø Phaät giaùo nhö vaäy, Maâu Töû vaãn khoâng ra phoø trì. Lyù do baây giôø ñaõ roõ. Ñoù laø söï coù maët cuûa ñaùm höông nhaân cuaû Chu Phuø, moät ñaùm höông nhaân chæ bieát ñi saùch nhieãu vaø gaây baát maõn trong daân chuùng baèng söu cao thueá naëng. Ñaùm naøy vaøo khoaûng naêm 195, ñeå coù tieàn vaø löông cho vieäc chuaån bò gôûi quaân ñi Döï Chöông, haún ñaõ ñaët ra nhieàu loaïi thueá, cuï theå laø vieäc moät con caù cheùp laáy moät hoät gaïo, maø Tieát Toân ñaõ noùi tôùi, laø moät thí duï ñieån hình. Chính nhöõng loaïi thueá nhö theá naøy ñaõ gaây phaån noä trong daân, daãn cuoái cuøng tôùi vieäc ñaùnh ñuoåi khoâng chæ ñaùm höông nhaân naøy, maø caû Chu Phuø nöõa.

Ñieåm khaù lyù thuù laø trong khi Chu Phuø bò ñaùnh ñuoåi, Só Nhieáp vôùi tö caùch laø thaùi thuù cuûa quaän Giao Chi vaãn tieáp tuïc coâng vieäc cai trò cuûa mình, coi nhö khoâng coù moät söï bieán gì xaûy ra. Truyeän Só Nhieáp trong Ngoâ chí 4 tôø 8b3-4 noùi Nhieáp laøm thaùi thuù Giao Chæ "hôn boán möôi naêm" töùc khoaûng giöõa nhöõng naêm 185-226. Trong hôn boán möôi naêm naøy, noù cuõng noùi tieáp "cöông tröôøng voâ söï", nghóa laø khoâng coù söï vieäc gì ñaùng keå ñaõ xaûy ra. Do theá, vieäc ñaùnh ñuoåi Chu Phuø vaø ñaùm höông nhaân haún khoâng phaûi laø moät bieán coá gì gheâ gôùm vaø chaéc chaén coù söï tham gia cuûa Nhieáp. Bôûi neáu Nhieáp khoâng tham gia, thì khi Chu Phuø bò ñaùnh ñuoåi, chính quyeàn cuûa Nhieáp taát khoâng theå toàn taïi.

Söï tình naøy cho pheùp ta ruùt ra moät keát luaän khaù loâi cuoán veà caùc chính quyeàn thöù söû vaø thaùi thuù Trung Quoác ôû nöôùc ta, sau naêm 43 sdl khi Hai Baø Tröng bò ñaùnh baïi vaø tröôùc khi Chu Phuø Só Nhieáp döïng neân moät chính quyeàn Vieät Nam ñoäc laäp. Ñoù laø söï toàn taïi moät heä thoáng chính quyeàn hai ñaâuø, moät ñaàu do caùc quan laïi Trung Quoác boå nhieäm sang, vaø moät ñaàu do chính caùc quan laïi ngöôøi Vieät naém giöõ. Heä thoáng chính quyeàn do caùc quan laïi ngöôøi Vieät naém giöõ. Heä thoáng chính quyeàn do caùc quan laïi ngöôøi Vieät naém giöõ ñoùng vai troø ngöoøi ñaïi dieän vaø baûo veä thöïc söï quyeàn lôïi cuaû ngöoøi Vieät, coøn heä thoáng thöù söû vaø thaùi thuù Trung Quoâ1c chæ ñoùng vai troø töôïng tröng cho quyeàn haønh Trung Quoác. Vaø vai troø naøy trong thôøi gian töø naêm 43 ñeán naêm 43 ñeán naêm 190, töùc 150 naêm, caùc quan laïi Trung Quoác ñaõ khoâng thöïc hieän moät caùch nghieâm tuùc, nhö ta seõ thaáy döôùi ñaây, ñeán noãi Tieát Toân phaûi than laø "tröôûng laïi ñaët ra, tuy coù cuõng nhö khoâng".

Tôùi ñaây, ta thaáy khi maát meï vaøo khoaûng naêm 195 vaø cö tang vôùi moät thôøi gian laâu (cöûu chi) cho tôùi luùc Chu Phuø bò ñaùnh ñuoåi vaøo khoaûng naêm 197 vaø cuõng laø luùc Maâu Töû vöøa cö tang meï xong. Maâu Töû ñi ñeán moät quyeát ñònh laø khoâng bao giôø ra laøm quan nöõa. Quyeát ñònh naøy ñöôïc ñöa ra qua moät phaân tích tæ mæ tìn hình chính trò thôøi oâng vaø moät söï caân nhaéc kyõ caøng vaø nhöõng maët lôïi haïi. Maâu Töû vieát: "Laâu (sauS) ñoù ruùt lui nghó raèng: "Vì lyù do thoâng gioûi, maø ñöôïc giao söù maïng, nay ñôøi nhieãu nhöông, chaúng phaûi laø luùc laøm roõ mình". Beøn than noùi: "Laõo Töû döùt thaùnh boû trí, söûa thaân, giöõ chaân, muoân vaät khoâng ngaên chí oâng, thieân haï khoâng ñoåi nieàm vui cuûa oâng, thieân töû khoâng ñöôïc beà toâi, chö haàu khoâng ñöôïc keát baïn, neân môùi coù theå quí". Do theá, oâng doác chí vaøo ñaïo Phaät, goàm nghieàn ngaãm Laõo Töû naêm ngaøn lôøi, ngaäm huyeàn dieäu laøm röôïu ngon, chôi naêm kinh laøm ñaøn saùo. Boïn theá tuïc phaàn nhieàu cho khoâng phaûi, cho oâng quay löng vôùi naêm kinh maø ñi theo ñaïo khaùc".

Vieát nhö theá, phaûi chaêng Maâu Töû muoán noù sau ba naêm cö tang meï xong, nhaân luùc Chu Phuø bò ñaùnh ñuoåi phaûi chaïy vaøo bieån, Maâu Töû môùi "ñi theo ñaïo khaùc", môùi ñi theo Phaät giaùo? Nghóa laø, phaûi chaêng Maâu Töû ñi theo Phaät giaùo vaøo khoaûng naêm 197? Taát nhieân laø khoâng phaûi. Naêm 197 ñaáy laø thôøi ñieåm oâng "doác chí vaøo ñaïo Phaät" (nhueä chí ö Phaät ñaïo) chöù khoâng phaûi baét ñaàu tin hieåu vaø ñi theo Phaät giaùo, nhö chính oâng ñaõ xaùc nhaän. Vaäy, oâng baét ñaàu theo Phaät giaùo töø bao giôø vaø taïi sao oâng ñi theo Phaät giaùo? Ñaây laø nhöõng caâu hoûi khoù traû lôøi nhaát, ñaëc bieät laø traû lôøi moät caùch chính xaùc vaø coù cô sôû, do tình hình tö lieäu haïn cheá vaø thieáu thoán.

Tuy nhieân, neáu phaân tích nhöõng gì chính Maâu Töû ghi laïi trong Lyù hoaëc luaän, ta coù theå bieát moät phaàn naøo caâu traû lôøi cho nhöõng vaán naïn vöøa neâu. Môû ñaàu phaàn töï truyeän, Maâu Töû noùi:

"Maâu Töû ñaõ hoïc kinh truyeän, chö töû, saùch khoâng keå lôùn nhoû, khoâng coù gì laø khoâng ham. Tuy khoâng thích binh phaùp, song vaãn ñoïc. Tuy ñoïc saùch thaàn tieân baát töû, deïp maø khoâng tin, cho laø doái traù". Theá laø khi vieát Lyù hoaëc luaän, Maâu Töû ñaõ ñoïc kinh truyeän, chö töû cuøng binh phaùp vaø saùch thaàn tieân baát töû. Vaäy, Maâu Töû baét ñaàu hoïc kinh truyeän, chö töû töø bao giôø?

Ñieàu 14, 25 vaø 31 xaùc nhaän laø Maâu Töû ñaõ hoïc kinh truyeän, chö töû cuõng nhö binh phaùp thaàn tieân, tröôù khi oâng bieát ñeán Phaät giaùo. Ñieàu 14 Maâu Töû vieát: "Chuùng ta tuoåi treû hoïc ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâau Khoång, maø nay boû noù, laïi hoïc thuaät moïi rôï, khoâng laàm laém sao? Chöõ "tuoåi treû" duøng ôû ñaây ñeå chæ dòch chöõ "nhöôïc quaùn" cuûa Maâu Töû. "Nhöôïc quaùn" laø "muõ yeáu" . Theo Leã kyù con trai 20 tuoåi laøm leã ñoäi muõ, vaø muõ ñaây laø thuoäc daïng "muõ yeáu". Cho neân, noùi "Nhöôïc quaùn", hoïc ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång, Maâu Töû haún luùc ñoù ñaõ 20 tuoåi. Do ñoù, Maâu Töû vieát theâm, sau caâu vöøa daãn: "Ñoù laø dö ngöõ cuûa toâi luùc chöa hieåu ñaïo lôùn". Ñaïo lôùn ñaây laø Phaät giaùo. Vaäy khoaûng luùc 20 tuoåi Maâu Töû bieát ñeán söï coù maët cuûa Phaät giaùo, nhöõng vaãn chöa chaáp nhaän ñi theo, thaäm chí coøn coâng kích laø moïi rôï laø ñaèng khaùc.

Töø coâng kích, laïi do thoùi ham ñoïc saùch, "saùch khoâng keå lôùn nhoû, khoâng saùch gì laø khoâng thích", Maâu Töû tieán saâu vaøo vieäc tìm hieåu vaø ñoïc saùch vôû Phaät giaùo, môùi phaùt hieän moät söï thaät. Ñoù laø Phaät giaùo khoâng phaûi laø moät ñaïo moïi rôï, maø coøn laø moät thuaät laøm cho con ngöôøi "thaáy roäng" (kieán baùc) Ñieàu 25 Maâu Töû vieát: "Thaáy roäng coù thuaät khoâng? Maâu Töû noùi: Do kinh Phaät.Toâi khi chöa hieåu kinh Phaät, laàm coøn hôn oâng nhieàu. Tuy ñoïc naêm kinh, hôïp laáy laøm ha maø chöa neân quaû. Ñeán khi toâi ñaõ xem hoïc thuyeát cuûa kinh Phaät, ngaém yeáu lyù cuûa Laõo Töû, giöõ tính ñieàm ñaïm, xeùt haïnh voâ vi, roài veà troâng söï ñôøi, nhö ñeán trôøi cao maø ngoù xuoáng hang suoái, leân Tung Ñaïi maø thaáy goø ñoáng vaäy. Toâi töø nghe ñaïo ñeán nay, nhö veùn maây thaáy maët trôøi toû, caàm ñuoác vaøo nhaø toâi vaäy".

Vaäy laø töø moät quan ñieåm cho Phaät giaùo laø moät "thuaät cuûa moïi rôï" (di dòch chi thuaät), Maâu Töû ñaõ tìm hieåu vaø cuoái cuøng thaáy coøn hôn caû ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång cuûa Hoa Haï nhieàu. Trong thôøi gian chöa ñi theo Phaät giaoù naøy, Maâu Töû, ngoaøi vieäc hoïc ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång, coøn tìm nghieân cöùu thuaät tòch coác tröôøng sinh thaàn tieân. Ñieàu 31 Maâu Töû vieát: "Khi toâi chöa hieåu ñaïo lôùn, cuõng thöôøng hoïc pheùp tònh coác. Pheùp tònh coác keå ra ngaøn traêm thuaät, thöïc haønh khoâng coù hieäu quaû, laøm khoâng coù chöùng nghieäm, neân toâi boû. Xem ba ngöôøi thaày toâi theo hoïc, hoaëc töï xöng baûy traêm, naêm traêm, ba traêm tuoåi. Nhöng toâi theo hoï hoïc, chöa ñaày ba naêm, ai naáy ñeàu cheát heát. Sôû dó nhö theá laø do nhòn gaïo khoâng aên, maø ñi aên traêm quaû. Nhaäu thòt thì nhieàu maâm, uoáng röôïu thì nghieâng voø, tinh loaïn thaàn môø, hôi gaïo khoâng ñuû, tai maét laàm laïc, daâm taø khoâng kieâng. Toâi hoûi lyù do vì sao. Ñaùp raèng: "Laõo Töû noùi: bôùt ñi laïi bôùt, cho ñeán voâ vi. Troø neân ngaøy bôùt". Nhöng toâi thaáy thì ngaøy chæ theâm, maø khoâng bôùt. Vì theá, ai naáy ñeàu khoâng bieát meänh, maø ñaõ cheát".

Roõ raøng tröôùc khi ñeán vôùi Phaät giaùo, Maâu Töû ñaõ khoâng nhöõng hoïc ñaïo "Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång" maø coøn hoïc caû thuaät thaàn tieân cuaû ñaïo giaùo. OÂng ñoïc "Thaàn thô" 170 quyeån cuûa Can Caùt, nhö ñieàu 29 ñaõ ghi, vaø boû 3 naêm thöïc haønh pheùp tòch coác tröôøng sinh baát töû. Nhö theá, neáu vaøo tuoåi "nhöôïc quaùn", töùc 20 tuoåi, ñaõ hoïc ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång, vaø ba naêm daønh cho pheùp tòch coác vaø ñoïc "Thaàn thô" 170 quyeån, thì coù khaû naêng. Ñaây laø thôøi ñieåm oâng chính thöùc theo Phaät giaùo, chöù khoâng phaûi thôøi ñieåm oâng bieát Phaät giaùo, maø tôùi thôøi oâng ñaõ phaùt trieån maïnh vaø baét ñaàu thaâm nhaäp vaøo cung ñình.

Truyeän Töông Giai cuûa Haäu Haùn thô 60 haï tôø 14b8-19a4 cheùp laïi laù sôù do Giai gôûi leân cho Hoaøng ñeá vaøo naêm Dieân Hy thöù 9 (167) coù ñoaïn vieát: "Laïi nghe trong cung döïng mieáu thôø Hoaøng Laõo Phuø Ñoà". Ñaïo ñoù thanh hö quí chuoäng voâ vi, hieáu sinh gheùt gieát, bôùt duïc boû xa xæ. Nay beä haï ham muoán khoâng boû, gieát phaït quaù leõ, ñaõ traùi vôùi ñaïo aáy, haù nhaän ñöôïc phöôùc ö? Laïi noùi Laõo Töû ñi vaøo moïi rôï maø thaønh Phuø Ñoà. Phuø Ñoà khoâng nghæ ba ñeâm döôùi caây daâu, vì khoâng muoán laâu sinh ra tình aân aùi. Thieân thaàn ñem gaùi ñeïp gôûi ñeán, Phuø Ñoà noùi:"Ñoù laø tuùi da daày maùu". Beøn khoâng theøm nhìn. Phuø Ñoà thuû nhaát nhö vaäy, môùi coù theå thaønh ñaïo. Nay beä haï, gaùi daâm, baø ñeïp, vöôït heát veû ñeïp cuûa thieân haï, ñoà ngon thöùc ngoït, choùt heát muøi cuûa thieân haï, thì laøm sao maø muoán nhö Hoaøng Laõo ö?

Ñieåm loâi cuoán cuûa laù sôù khoâng chæ naèm ôû choã xaùc nhaän tình traïng ñang phaùt trieån maïnh meõ cuûa Phaät giaùo ôû Trung Quoác, ñang xaâm nhaäp saâu vaøo ñôøi soáng cuûa cung ñình cuûa taàng lôùp thöôïng löu, noù coøn chöùa ñöïng hai caâu trích töø kinh Töû thaäp nhò chöông, maø chính Maâu Töû coù neâu ñích danh trong ñieàu 21 Lyù hoaëc luaän cuûa oâng. Ñoù laø "Phuø Ñoà khoâng nghæ ba ñeâm döôùi caây daâu, vì khoâng muoán laâu sinh ra aân aùi. Thieân thaàn ñem gaùi ñeïp gôûi ñeán, Phuø Ñoà noùi: "Ñoù laø tuùi dô ñaày maùu". Beøn khoâng theøm nhìn. Caâu veà gaùi ñeïp, ngay töø thôøi Lyù Hieàn (657-685) chuù thích Haäu Haùn thô, ñaõ bieát laø moät trích daãn töø kinh Töù thaäp nhò chöông, neân môùi chua: "Kinh Töù thaäp nhò chöông: thieân thaàn daâng gaùi ngoïc cho Phaät, Phaät baûo: "Ñoù laø tuùi da ñaày moïi thöù dô".

Nhaéc tôùi kinh Töù thaäp nhò chöông ôû ñaây goïi cho ta moät nhaän ñònh khaù thuù vò veà nhöõng kinh saùch Phaät giaùo, maø Maâu Töû coù theå tieáp xuùc vaø tìm hieåu, tröôùc khi trôû thaønh moät ngöôøi Phaät giaùo. Taát nhieân, ñeå trôû thaønh moät Phaät töû, Maâu Töû phaûi tìm ñoïc nhaèm bieát Phaät giaùo laø gì vaø taïi sao coù söï toàn taïi cuûa noù. Thöïc teá, nhö ñaõ thaáy treân, ñieàu 14 xaùc nhaän laø trong khi theo hoïc ñaïo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång, Maâu Töû ñaõ bieát ñeán Phaät giaùo. Nhöng do quan ñieåm Khoång Maïnh heïp hoøi vaø kyø thò veà vieäc "Laáy Haï ñeå bieán Di", chöù chöa bao giôø coù vieäc "Laáy Di bieán Haï", Maâu Töû ñaõ cho Phaät giaùo laø moät thöù "thuaät di ñòch" neân khoâng ñaùng hoïc taäp.

Nhö vaäy, trong giai ñoaïn ñaàu khi môùi tieáp xuùc vôùi kinh saùch Phaät giaùo, Maâu Töû coøn bò quan ñieåm di ñòch laïc haäu cuûa Khoång Maïnh khoáng cheá. Daàn daø veà sau, do thính ham ñoïc saùch, oâng ñaõ thoaùt ly khoûi söï khoáng cheá cuûa quan ñieåm di dòch sai laàm aáy vaø nhaän chaân ñöôïc söï ñöùng ñaén cao sieâu cuûa giaùo lyù Phaät giaùo, vöôït leân treân nhöõng quan ñieåm Khoång Maïnh mang tính daân toäc heïp hoøi chuû quan. Quaù trình vöôn leân vaø vöôït qua söï khoáng cheá cuûa Khoång Maïnh naøy chæ coù theå xaûy ra sau ba naêm theo hoïc pheùp tòch coác tröôøng sinh cuûa thuaät thaàn tieân. Maø vieäc theo hoïc thaàn tieân luùc ñoù ñaõ trôû thaønh moät phong traøo ñang raàm roä phaùt trieån haún döôùi söï leøo laùi cuûa Ñoång Phuïng vôùi söï giuùp ñôõ ít nhieàu ñeå traû ôn cuûa Só Nhieáp do vieäc cöùu soáng Nhieáp taïi nöôùc ta.

Ñieàu naøy coù nghóa, neáu Maâu Töû sinh vaøo khoaûng naêm 160, thì khoaûng 178 ñeán 180 oâng ñaõ ñem meï oâng qua nöôùc ta laùnh naïn, ñeå vaøo nhöõng naêm tröôùc sau 180 oâng coù dòp thaáy ñöôïc haøo quang cuûa ñaùm thaàn tieân qua con ngöôøi cuûa Ñoång Phuïng luùc aáy ñang soáng ôû Giao Chaâu. Töø ñoù, oâng môùi saün saøng daønh ba naêm cuûa tuoåi thanh xuaân mình cho vieäc theo ñuoåi thöïc haønh pheùp tòch coác. Nhöng vôùi caùi cheát cuûa Phuïng vaø "ba ngöôøi thaày" cuûa oâng. Maâu Töû nhaän ra tính "yeâu voïng" cuûa caùi "ñaïo baát töû", giaùc ngoä ñöôïc moät söï thöïc laø "con ngöôøi ñeàu phaûi cheát, khoâng ai coù theå traùnh ñöôïc" (ñieàu 37), do Phaät giaùo ñem laïi. Ñaây phaûi chaêng laø thôøi ñieåm Maâu Töû chính thöùc theo Phaät giaùo, sau nhöõng naêm thaùng tieáp xuùc vaø tìm hieåu.

Ñoù laø moät coù theå, ñaëc bieät neáu nhöõng nhaän ñònh treân cuûa chuùng ta veà caùc hoaït ñoäng cuûa Ñoång Phuïng ñöôïc chaáp nhaän vaø neáu ta nhôù tôùi moät bieán coá Phaät giaùo coù yù nghóa lôùn ñang xaûy ra ôû Trung Quoác. Ñoù laø vieäc vua Hoaøng ñeá "trong cung döïng mieáu thôø Hoaøng Laõo Phuø Ñoà", maø laù sôù vieát naêm Dieân Hy thöù 9 (159) cuûa Töông Giai noùi tôùi. Phaât giaùo baây giôø ñang treân ñöôøng trôû thaønh moät toân giaùo nhaø nöôùc qua söï toân suøng coâng khai Phaät giaùo cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc aáy laø Hoaøng ñeá nhaø Haùn. Vieäc toân suøng naøy taát nhieân phaûi taùc ñoäng ñeán caùc hoaït ñoäng Phaät giaùo nhö dòch kinh, laøm chuøa, toå chöùc leã löôïc v.v... Cho neân, neáu nhöõng naêm 181-183 Maâu Töû trôû thaønh moät Phaät Töû ôû nöôùc ta, thì khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân laém.

Thôøi gian sau khi theo Phaät giaùo naøy, Maâu Töû chaéc tieáp tuïc ñoïc caùc kinh saùch Phaät giaùo, maø chính oâng ghi nhaän laø "quyeån soå keå tôùi vaïn" (ñieàu 5) trong ñoù "quyeån lôùn vaïn lôøi trôû xuoáng, quyeån nhoû ngaøn lôøi trôû leân" (ñieàu 1). Nhöõng "cuoán kinh nhoû" naøy coù theå laø kinh A ly nieäm di, Saùt vi vöông, Kính dieän vöông v.v.... vaø cuoán lôùn coù theå laø Luïc ñoä taäp kinh, Taïp thí duï kinh, Cöïu taïp thí duï kinh, Töù thaäp nhò chöông kinh v.v... Ñaëc bieät laø cuoán Phaät kinh chi yeáu goàm 37 phaåm, maø Maâu Töû coù nieàm toân kính vaø meán yeâu laï thöôøng, ñeå sau naøy khi vieát Lyù hoaëc luaän, oâng ñaõ laáy noù laøm maãu cuøng vôùi Ñaïo ñöùc kinh cuûa Laõo Töû.

Töø sau naêm 185 ñeán khoaûng 187, oâng trôû veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï. Ñaây phaûi noùi laø moät "moái tình theá kyû", bôûi vì chæ vôùi moät moái tình nhö theá, noù môùi ñuû söùc maïnh thuùc ñaåy Maâu Töû vöôït qua moät khoaûng khoâng gian vôøi vôïi töø nöôùc ta veà Thöông Ngoâ, maø 10 naêm sau Höùa Tinh trong laù thö vieát cho Taøo Thaùo baûo laø "hôn 5 nghìn daëm" vaø "ñöôøng thuûy boä khoâng coù, traïm ngöïa coõi Giao döùt tuyeät", nhö Thuïc chí 8 tôø 2b3-5 ñaõ ghi. Do theá, neáu Maâu Töû chæ laáy vôï ñeå coù con, thì ñaõ khoâng caàn phaûi trôû veà Thöông Ngoâ laøm gì. Nöôùc ta thôøi aáy chaéc khoâng thieáu con gaùi cho Maâu Töû laáy. Vieäc veà Thöông Ngoâ vì vaäy cho pheùp ta giaû thieát Maâu Töû ñaõ quen vaø yeâu coâ gaùi Thöông Ngoâ tröôùc khi ñem meï ñeán nöôùc ta. Vaø haún ñaõ cuøng coâ heïn öôùc theà nguyeàn.

Giaû thieát naøy ñöa ta ñeán ba nhaän ñònh loâi cuoán sau. Thöù nhaát, vì ñaõ yeâu thöông heïn öôùc vôùi moät coâ gaùi Thöông Ngoâ, neân vieäc Maâu Töû ñöa meï qua nöôùc ta khoâng theå tröôùc 18 tuoåi ñöôïc. Naêm Maâu Töû ñöa meï xuoáng Giao Chæ nhö theá coù nghóa laø 178. Thöù hai, vì naêm 178 naøy Maâu Töû chæ ñöa moät mình meï xuoáng, ñieàu aáy chöùng toû cha Maâu Töû maát hay ñaõ ly khai khoûi gia ñình Maâu Töû. Thöù ba, ñeå coù theå tieán hanh cöôùi hoûi vôï mình ôû Thöông Ngoâ, phía nhaø Maâu Töû cuõng nhö nhaø ngöôøi vôï töông lai phaûi toái thieåu laø khaù giaû veà maët kinh teá, neáu khoâng noùi laø coù tieáng taêm ôû ñòa phöông. Söï thaät, khi Maâu Töû môùi veà Thöông Ngoâ, thaùi thuù Thöông Ngoâ nghe tieáng söùc hoïc cuûa Maâu Töû, ñaõ ñeán thaêm vaø môøi Maâu Töû ra laøm quan. Söï kieän naøy cho pheùp giaû thieát gia ñình Maâu Töû vaø coù theå gia ñình beân vôï laø nhöõng voïng toäc cuûa ñaát Thöông Ngoâ, ñeán noãi Maâu Töû chaân öôùt chaân raùo töø Giao Chæ tôùi ñaõ coù quan taâm vöøa thaáy cuûa thaùi thuù.

Chính taïi Thöông Ngoâ, sau khi töø choái ra laøm quan, Maâu Töû ñöôïc nhôø ñi "trí kinh" Kinh Chaâu. Ngöôøi nhôø ñaây laø thaùi thuù Thöông Ngoâ, chöù khoâng theå laø thaùi thuù Giao Chæ Só Nhieáp. Bôûi vì thôøi gian naøy, töùc khoaûng naêm 184-187 Giaû Toân vaø Ñinh Cung ñang laøm thöù söû nöôùc ta vaø Syõ Nhieáp ñang laøm thaùi thuù Giao Chæ, thì baûn thaân Só Nhieáp chöa coù yeâu caàu khaùch quan gì ñeå tri "trí kinh" Kinh Chaâu caû. Trong khi ñoù, thaùi thuù Thöông Ngoâ laïi coù moät yeâu caàu nhö theá, bôûi vì Thöông Ngoâ tieáp giaùp vôùi ñaát cuûa Kinh Chaâu laø quaän Queá Döông. Cho neân, ñeå giöõ cho quan heä trò an giöõa hai ñòa phöông ñöôïc toát ñeïp, thaùi thuù Thöông Ngoâ roõ raøng coù moät yeâu caàu khaùch quan ñeå ñi "tri kinh" Kinh Chaâu.

Taát nhieân Maâu Töû leân Thöông Ngoâ ñeå cöôùi vôï. Vì theá, khi thaùi thuù Thöông Ngoâ nhôø oâng ñi "trí kinh" Kinh Chaâu vaø oâng ñaõ nhaän lôøi, thì ñieàu naøy khoâng coù nghóa oâng phaûi ra ñi "trí kinh" töø Thöông Ngoâ. Traùi laïi, oâng phaûi ñem vôï mình veà Giao Chæ ñeå ra maét meï vaø baø con ôû Giao Chæ. Chính trong khi ñem vôï veà Giao Chæ ôû vôùi meï mình, vaø chuaån bò leân Thöông Ngoâ laïi ñeå thöïc hieän vieäc ñi "trí kinh" Kinh Chaâu, Maâu Töû ñaõ gaëp Chu Phuø khoaûng nhöõng naêm 187-189. Moät laàn nöõa, Maâu Töû laïi ñöôïc Chu Phuø môøi ra laøm quan. Vì töø choái khoâng laøm quan vôùi Chu Phuø, leõ dó nhieân Maâu Töû khoâng theå thöïc hieän vieäc ñi "trí kinh" Kinh Chaâu ñöôïc.

Duø khoâng laøm quan vôùi Chu Phuø, quan heä giöõa Phuø vaø Maâu Töû vaãn thaém thieát vaø dieãn ra trong moät thôøi gian daøi. Chöõ maø Maâu Töû duøng ñeå moâ taû moái quan heä naøy laø "bò maït phuïc lòch, kieán ngoä nhaät cöûu". Theá ñaõ roõ, tuy khoâng ñaùp laïi lôøi môøi laøm quan, Maâu Töû vaãn coù nhöõng ôn nghóa vôùi Phuø. Trong nhöõng ôn nghóa qua laïi naøy neáu Maâu Töû "bò maït phuïc lòch", thì haún Phuø cuõng nhaän ñöôïc nhöõng söï giuùp ñôõ khaùc cuûa Maâu Töû, trong ñoù coù caû vieäc giuùp Phuø "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia" vaø "ñoïc taø tuïc ñaïo thö". Noùi caùch khaùc, Maâu Töû ñaõ loâi keùo Phuø vaøo caùc sinh hoaït Phaät giaùo nöôùc ta, tham gia caùc buoåi thuyeát giaûng leã löôïc v.v... Thoâng qua ñoù thöïc hieän chöùc naêng "trôï hoùa" saün coù cuûa Phaät giaùo, maø Toân Saùch baûo laø chuû tröông cuûa Chu Phuø ñöa Chu Phuø ñi theo moät loái soáng môùi.

Khoâng chæ Chu Phuø "vöùt ñieån huaán tieàn thaùnh, boû phaùp luaät Haùn gia" ñeå chaáp nhaän loái soáng, maø Só Nhieáp cuõng theá. Truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ Chí 4 tôø 7a1-8b5 noùi "Syõ Nhieáp töï Uy Ngaïn, ngöôøi Quaûng Tín, Thöông Ngoâ, Toå tieân voán ngöôøi Maãn Döông nöôùc Loã, ñeán loaïn Vöông Maõng, tî naïn Giao Chaâu, tôùi Nhieáp laø saùu ñôøi. Cha laø Töù, thôøi Hoaøng ñeá (147-167) laøm thaùi thuù Nhaät Nam. Nhieáp nhoû du hoïc ôû kinh ñoâ, thôø Löu Töû Kyø ñaát thö lang coâng söï, töø quan vì tang cha laø Töù. Sau ñoù cöû maäu taøi, boå Vu Lònh, ñoåi laøm thaùi thuù Giao Chæ...".

Baûn thaân Só Nhieáp nhö theá ngay töø nhoû ñaõ du hoïc taïi Laïc Döông ñöôïc ñaøo luyeän trong neàn giaùo duïc Trung Quoác tieâu chuaån, chuyeân gioûi veà Taû thò xuaân thu. Vieân Huy vieát thö cho Tuaân Hoaéc, daãn trong truyeän Syõ Nhieáp cuûa Ngoâ chí 4 tôø 7b1-7 noùi: "Só phuø quaân cuûa Giao Chæ hoïc vaán ñaõ öu baùc, laïi thaønh coâng veà chính trò, ôû trong ñaïi loaïn, baûo toaøn moät quaän hôn 20 naêm, cöông tröôøng voâ söï, daân khoâng thaát nghieäp, nhöõng boïn leä thuoäc ñeàu ñöôïc nhôø aân. Tuy Ñaäu Dung giöõ chöùc Haø Taây, haù hôn ñöôïc ö?

Vieäc quan chuùt raûnh, lieàn xem luyeän thô truyeän. Xuaân thu Taû thò truyeän, laïi caøng luyeän löïa tinh vi. Toâi nhieàu laàn ñem nhöõng choã nghi trong Taû truyeän ra hoûi, ñeàu ñöôïc traû lôøi coù cô sôû, yù töù raát chaéc chaén. Coøn Thöôïng thô, oâng goàm thoâng coå vaø kim vaên, ôû Kinh ñoâ caõi nhau phaûi traùi kòch lieät, nay oâng muoán lieät keâ tröôøng nghóa cuûa Taû thò vaø Thöôïng thö ñeå daâng leân...".

Theá nhöng, Só Nhieáp vôùi anh em mình coù moät loái soáng khaù xa laï vôùi taäp tuïc truyeàn thoáng Trung Quoác maø cuõng truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ chí 4 tôø 7b7-10 ñaõ ghi laïi nhö sau: "Anh em Nhieáp ñeàu laø ngöôøi huøng caùc quaän, laøm töôùng moät chaâu, rieâng ôû vaïn lyù, uy toân voõ thöôïng. Ra vaøo ñaùnh chuoâng khaùnh, ñaày ñuû uy nghi, keøm saùo coå xuyù, xe ngöïa ñaày ñöôøng. Nguôøi Hoà theo saùt xe ñoát höông, thöôøng coù maáy möôi. Theâ thieáp ñi xe maøn, töû ñeä theo lính kî. Ñöông thôøi quí troïng, chaán phuïc traêm moïi. Uyù Ñaø cuõng khoâng ñuû hôn".

Tröôùc ñaây, vieäc coù "ngöôøi Hoà ñi saùt xe ñoát höông" vöøa thaáy, Hoà Thích nghó nhöõng ngöôøi Hoà cuûa Giao Chæ phaûi chaêng laø thöông nhaân AÁn Ñoä, Ba Tö.. töùc ñoù laø "nhöõng Sa moân caïo toùc ñaàu, maëc aùo ñoû, öa thích röôïu ngon hoaëc nuoâi döôõng vôï con, mua reû baùn ñaét, chuyeân laøm doái traù maø Maâu Töû toâi thaáy". Sau ñoù, Fukui_1 thöû so saùnh vôùi caùch thöùc ñi ra ngoaøi cuûa vua chuùa Nhaät Na, maø Di maïch truyeän thöôïng cuûa Nam söû 78 ñaõ ghi: "Vua coù maëc aùo phaùp, coù theâm anh laïc, nhö phuïc söùc cuûa töôïng Phaät ñi ra thì côõi voi, thoåi la, ñaùnh troáng, che baèng loïng voû soø, laáy voû soø laøm côø quan" Fukui thaáy phaûng phaát moät soá neùt gioáng vieäc ñi ra cuûa Syõ Nhieáp vôùi vua Nhaät Nam, vaø khaùc vôùi phong tuïc cuûa vua chuùa Trung Quoác.

Tuy nhieân, coøn vaán ñeà "ngöôøi hoà ñi saùt xe, ñoát höông" thì theá naøo? Ñeå traû lôøi, Fukui tieán xa theâm moät böôùc so saùnh leã "haønh töôïng" do Phaùp Hieàn ghi laïi trong Phaät Quoác kyù: "Phaùp Hieån mong muoán xem haønh töôïng, döøng laïi vaøo ngaøy thaùng 3... Töø ngaøy moàng moät thaùng tö trong thaønh queùt töôùi ñöôøng saù, trang hoaøng caùc ñöôøng xoùm... Vua raát kính troïng neân tröôùc heát ñeå haønh töôïng thì caùch thaønh ba boán daëm, laøm moät chieác xe boán baùnh, cao hôn ba tröô5ng, hình thuø gioáng nhö haønh ñieän, trang hoaøng baûy baâu, treo phan loïng coù deät hình, ñeå töôïng ñöùng trong xe, hai boà taùt ñöùng haàu, laøm hình chö thieân theo haàu.. Töôïng caùch cöûa thaønh moät traêm boä, vua caát vöông mieän, thay maëc aùo môùi, ñi chaân khoâng, caàm hoa höông, coù ngöôøi theo sau, ra thaønh ñoùn töôïng, ñaàu maët laïy xuoáng, raûi hoa, ñoát höông. Töôïng vaøo thaønh roài, treân laàu cöûa thaønh, phu nhaân theå nöõ vung raûi caùc thöù hoa, löûng lôø bay xuoáng... Moãi chuøa haønh töôïng moät ngaøy, baét ñaàu töø ngaøy moàng moät ñaàu thaùng, ñeán ngaøy 14 thì haønh töôïng môùi xong".

Ñaây laø leã haønh töôïng Phaùp Hieån thaáy ôû Vu Chaân. Coøn ôû thaønh Ba-lieân-phaát (Pataliputra) cuûa AÁn Ñoä, Phaät quoác kyù tôø 862b ghi: "Haøng naêm thöôøng vaøo ngaøy moàng 8 thaùng 2 thì haønh töôïng. Laøm xe boán baùnh... hình noù gioáng nhö moät chieác thaùp.. ñeàu coù Phaät ngoài, Boà Taùt ñöùng haàu. Coù theå coù ñeán 20 xe.. Vaøo ngaøy ñoù, ñaïo tuïc trong nöôùc ñeàu taäp hôïp laïi ca haùt nhaûy muùa, cuùng döôøng höông hoa".

Gaàn ba theá kyû sau, Nghóa Tònh trong Nam Haûi kyù qui noäi phaùp truyeän 1 tôø 210c döôùi ñieàu thoï trai phoù thænh ñaõ moâ taû nhöõng leã aáy vôùi tình tieát sau: "Möôøi chaâu Bieån nam cuùng trai taêng caøng theâm noàng haäu... Ngaøy thöù nhaát... thau vaøng ñaày nöôùc, phaûi tröôùc laøm saïch ñaát, ñeå môøi chuùng Taêng. Ngaøy thöù hai,sau khi qua ngoï, thì ñaùnh nhaïc troáng, baøy höông hoa, thænh töôïng Phaät quí leân xe kieäu veà, côø phan raïng trôøi, ñaïo tuïc hoïp laïi daãn ñeán gia ñình, tröng baøy maøn loïng, töôïng quí vaøng ñoàng, trang troïng röïc rôõ [...] ñeán ngaøy thöù ba [...] caùc Taêng taém röûa xong, ñaãn ñeán nhaø trai taêng [...] höông hoa troáng nhaïc gaáp boäi saùng qua [...] ÔÛ hai beân töôïng, moãi beân coù ñoàng nöõ nghieâm trang ñöùng [...] Ñoù laø caùch thöùc nhaän trai taêng ôû moät choã cuûa möôøi chaâu Bieân nam".

Coøn veà leã Töï töù, Nam haûi kyù qui noäi phaùp truyeän 1 tôø 217c vieát: "Vaøo giôø ñoù tuïc só hoïp laïi, ñaïo ñoà vaân taäp, ñoát ñeøn saùng tieáp, cuùng döôøng höông hoa. Saùng hoâm sau, taát caû cuøng ñi ra, nhieãu quanh phoá xoùm [...] röôùc töôïng baèng xe, ñaùnh nhaïc daäy trôøi, phan loïng rôïp ñaát, phaát phôùi che caû aùnh maët trôøi, goïi laø tam-ma-caän-ly (samagri), dòch laø hoøa taäp. Heã nhöõng ngaøy leã lôùn thaûy ñeàu laøm theá, töùc ñoù laø pheùp haønh thaønh cuûa Thaàn Chaâu".

Dó nhieân, söû duïng tö lieäu caùch moät söï vieäc haèng traêm naêm ñeå giaûi thích veà söï vieäc ñoù taát khoâng theå ñaït ñöôïc ñoä chính xaùc ñaùng muoán. Daãu vaäy, noù cho thaáy vieäc Syõ Nhieáp ra vaøo ñaùnh chuoâng khaùnh, ñaày ñuû uy nghi, ñeøn saùo coå xuyù, xe ngöïa ñaày ñöôøng, ngöôøi Hoà theo saùt xe ñoát höông thöoøng coù maáy möôi, theâ thieáp ñi xe maøn, töû ñeä theo lính kî coù nhöõng quan heä vôùi caùc leã nghi Phaät giaùo, ñaëc bieät khi coù "ngöôøi Hoà theo saùt xe ñoát höông thöôøng coù maáy möôi". Ñaáy coù theå laø moät leã röôùc Phaät (haønh töôïng) theo kieåu Phaùp Hieån ñaõ thaáy, maø cuõng coù theå laø leã Töï töù hay ñi trai taêng do Nghóa Tònh ghi laïi.

Duø vôùi tröôøng hôïp naøo ñi nöõa, ñieåm ñaùng noùi vôùi chuùng ta laø Syõ Nhieáp daãu ñöôïc ñaøo luyeän trong khuoân maãu vaên hoùa Trung Quoác, ñaõ coù nhöõng haønh xöù vaø loái soáng xa laï vôùi phong tuïc taäp quaùn Trung Quoác. OÂng do theá cuøng vôùi Chu Phuø, ñaõ ít nhieàu "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia" Noùi roõ ra, oâng ñaõ ñöôïc Phaät giaùo hoùa vaø Vieät hoùa. Nhö vaäy, vaøo giöõa nhöõng naêm 180-190 ôû nöôùc ta, cuï theå laø ôû Giao Chæ ñaõ hình thaønh hoaøn taát moät neàn vaên hoùa môùi, neàn vaên hoùa Phaät giaùo Vieät Nam, keát hôïp thaønh coâng neàn vaên hoùa Laïc Vieät vôùi neàn vaên hoùa Phaät giaùo töø AÁn Ñoä ñöa vaøo . Ñuû söùc khoâng nhöõng ñaùnh traû laïi baèng nhöõng ñoøn saám seùt, nhöõng ñôït taán coâng cuûa neàn vaên hoùa Trung Quoác ñang doàn daäp doäi vaøo nöôùc ta qua nhöõng tay nhö Löu Hy, maø coøn loâi cuoán vaø ñoàng hoùa moät boä phaän lôùn ngöoøi Trung Quoác ñang soáng vaø laøm vieäc taïi nöôùc ta, maø cuï theå laø Chu Phuø.

Vieäc Chu Phuø "vöùt ñieån huaán cuaû tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia", roài "maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch ñaïo taø tuïc" roõ raøng khaúng ñònh quaù trình ñoàng hoùa ñaõ thaønh coâng myõ maõn. Vaø laøm vieäc ñoù, Chu Phuø khoâng nghó laø ñeå thoûa maõn nhöõng nhu caàu toân giaùo trí thöùc caù nhaân, maø thöïc teá laø ñeå nhaèm "trôï hoùa". "Trôï hoùa" ñaây thöïc chaát laø ñeå "giuùp ñôõ cho neàn cai trò". Maø neàn cai trò naøy khoâng coøn döïa vaøo "ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh", "Phaùp luaät cuûa Haùn gia" nöõa, traùi laïi ñaõ döïa vaøo nhöõng ñieån huaán môùi, phaùp luaät môùi. Ñoù laø ñieån huaán vaø phaùp luaät cuûa neàn vaên hoùa môùi vöøa Vieät Nam ñoàng thôøi vöøa Phaät giaùo.

Cuõng chính vì xuaát phaùt töø neàn ñieån huaán vaø phaùp luaät môùi naøy, Só Nhieáp môùi coù caùc cuoäc "röôùc töôïng" "haønh thaønh" khaù xa laï vôùi phong tuïc Trung Quoác, coù caû "ngöoøi Hoà ñi saùt xe ñoát höông". Vaø uy tín cuûa Nhieáp ñuû ñeå "chaán phuïc traêm moïi", ñeán noãi "Uyù Ñaø khoâng ñuû ñeå vöôït qua Nhieáp". Vieäc Ngoâ Chí so saùnh Só Nhieáp vôùi Trieäu Ñaø cho thaáy neàn cai trò nöôùc ta thôøi baáy giôø ñaõ ñoäc laäp tôùi möùc naøo. Thöïc teá, coù theå noùi chính quyeàn ñoäc laäp ñaàu tieân sau chính quyeàn Hai Baø Tröng laø chính quyeàn cuûa Chu Phuø - Só Nhieáp trong khoaûng nhöõng naêm 187-197 vaø trôû veà sau, khi Phuø cheát vaø Tröông Taân ñeán thay. Ngay vaøo thôøi naøy, khoâng chæ nöôùc ta, maø caùc ñòa phöông khaùc cuûa Trung Quoác cuõng rôi vaøo tình traïng caùt cöù, nhö Traàn Thoï (233-297) trong Ích Chaâu kyø cöïu truyeän daãn trong Thuïc chí 8 tôø 3b12-13 ñaõ nhaän xeùt: "Luùc aáy, ñöoøng vua caùch tuyeät, muïc baù caùc chaâu gioáng nhö chö haàu baûy nöôùc".

Söï thöïc, ngay tôùi naêm 195, khi ñeán nöôùc ta, Höùa Tinh phaûi thöøa nhaän : "Tình beøn vôùi Vieân Baùi, Ñaëng Tö Hieäu v.v.. vöôït bieån xanh veà nam ñeán Giao Chaâu, traûi qua nöôùc Ñoâng AÂu, Maâu Vieät, ñi qua muoân daëm, khoâng thaáy ñaát Haùn, phieâu baït soùng gioù, heát löông aên coû, ñoùi keùm traøn lan cheát hôn phaân nöûa". Höùa Tinh qua muoân daëm "Khoâng thaáy ñaát Haùn". Ñieàu naøy phaûi chaêng muoán noùi Tænh khoâng thaáy chính quyeàn Haùn toàn taïi ôû nhöõng vuøng ñaát aáy. Hay muoán noùi nôi vuøng ñaát aáy neàn vaên hoùa ngöôøi Haùn vaéng boùng? Coù theå caû hai tröôøng hôïp ñeàu ñuùng.

Ñoái vôùi nöôùc ta, khi moät ngöôøi ñaïi dieän cho chính quyeàn nhaø Haùn nhö Chu Phuø ñaõ "vöùt ñieån huaán cuaû tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia", laïi ñi "maëc aùo ñoû, bòt ñaàu, ñaùnh ñaøn, ñoát höông, ñoïc saùch taø tuïc, baûo ñeå trôï hoùa", thì döùt khoaùt chính quyeàn aáy do Chu Phuø ñöùng ñaàu khoâng coøn laø chính quyeàn cuaû nhaø Haùn nöõa. Laøm ñaàu khoâng coøn laø chính quyeàn cuûa nhaø Haùn, khi ngöôøi ñöùng ñaàu noù laïi "vöùt boû phaùp luaät nhaø Haùn"? Chính quyeàn aáy phaûi noùi laø moät chính quyeàn Vieät Nam ñoäc laäp döïa treân nhöõng ñieån huaán vaø phaùp luaät môùi, döïa treân moät neàn taûng lyù luaän chính trò môùi phuø hôïp vôùi yeâu caàu vaø nguyeän voïng cuûa thôøi baáy giôø.

Coù theå vì muoán xaây döïng moät chính quyeàn kieåu môùi aáy, Chu Phuø ngay töø ñaàu muoán môøi Maâu Töû ra laøm quan vôùi mình, nhö töï truyeän cuaû Maâu Töû trong Lyù hoaëc luaän ñaõ ghi. Nhöng Maâu Töû ñaõ töø choái. Lyù do laø ñau yeáu.Söï thöïc, khi ñöôïc nhôø ñi Linh Laêng vì vuï Chu Haïo, Maâu Töû laïi nhaän lôøi. Nhö theá, ñau yeáu chæ laø moät caùi côù ñeå töø choái. Coøn lyù do thaät phaûi noùi laø Maâu Töû xöa ñaõ chöùng kieán caùch duøng ngöôøi cuaû Chu Phuø, maø sau ñoù khoâng laâu Tieát Toân ñaõ nhaän xeùt laø "phaàn lôùn duøng ngöôøi cuøng laøng (höông nhaân) laø boïn Ngu Baøo, Löu Ngaïn, phaân laøm tröôûng laïi, xem ngöôïc baù taùnh, eùp thueá leân daân. Caù vaøng moät con, thaâu thueá gaïo moät hoäc", nhö ñaõ noùi treân.

Thaáy caûnh duøng ngöôøi naøy, Maâu Töû taát nhieân khoâng theå ñoàng tình, laïi caøng khoâng theå tham gia vaøo boä maùy chính quyeàn do Chu Phuø döïng neân vôùi nhöõng con ngöôøi nhö boïn Ngu Bao, Löu Ngaïn. Tuy vaäy Maâu Töû saün saøng giuùp Chu Phuø trong caùc coâng taùc coù chính nghóa, nhö caûm tình ñaëc bieät vôùi Chu Phuø. Vaø cô sôû cho moái caûm tình ñaáy haún laø noå löïc "vöùt ñieån huaán cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia", soáng vaø suy nghó theo loái soáng vaø suy nghó môùi cuûa ñaát Giao Chaâu, maø Maâu Töû khôûi xöôùng vaø tha thieát baûo veä.

Roát cuoäc, vieäc ñi Linh Laêng Queá Döông vaãn khoâng thaønh, vì gaëp luùc meï Maâu töû maát. Vaø sau ñoù khoâng laâu trong naêm 197, Chu Phuø bò gieát. Sau tang meï vaø caùi cheát cuûa Chu Phuø, "Maâu Töû caøng doác chí vaøo ñaïo Phaät" vaø döùt khoaùt vôùi tö töôûng ra laøm quan, vò "nay ñôøi nhieãu nhöông, chaúng phaûi thôøi hieån kyû". Trong khi oâng lam theá, "boïn theá tuïc" cho oâng boû naêm kinh, maø theo ñaïo khaùc. Ñeå traû lôøi cho hoï, oâng ñaõ vieát Lyù hoaëc luaän.

Keát thuùc Lyù hoaëc luaän, ngöôøi ñoái thoaïi Maâu Töû ñaõ thuù nhaän:

Bæ nhaân loøa muø

Sinh nôi taêm toái

Daùm thoát lôøi ngu

Khoâng lo hoïa phuùc

Nay ñöôïc nghe daïy

Chôït nhö tuyeát saïch

Xin ñöôïc ñoåi tình

Röûa loøng töï nhaéc.

Vaø ñaëc bieät xin:

Nguyeän nhaän naêm giôùi

Laøm Öu-baø-taéc.

Theá phaûi chaêng khi vieát Lyù hoaëc luaän, Maâu Töû ñaõ xuaát gia, ñeå cho ngöôøi ñoái thoaïi mình "xin nhaän naêm giôùi, laøm Öu-baø-taéc"? Ñaây laø caâu hoûi khoù traû lôøi nhaát. Coù theå Maâu Töû xuaát gia. Neáu vaäy, vieäc oâng quyeát ñònh khoâng ra laøm quan vaø "doác chí vaøo ñaïo Phaät" chaéc laø moät caùch noùi boùng baåy ñeå dieãn taû söï kieän oâng xuaát gia. Ñeå traû lôøi, ta khoâng theå khaúng ñònh, nhöng vaãn coù theå giaû thieát. Daãu sao, oâng cuõng vaãn phaûi cö tang meï xong, roài sau ñoù ñaõ vieát Lyù hoaëc luaän.

Vaäy, Lyù hoaëc luaän vieát sau khi meï Maâu Töû maát vaøo naêm 195, coù theå vaøo naêm 198 luùc thôøi gian cö tang xong. Baáy giôø, Maâu Töû khoaûng 37, 38 tuoåi. OÂng sinh vaøo khoaûng nhöõng naêm 160-164. Coù theå taïi Quaûng Tín, thuû phuû cuûa quaän Thöông Ngoâ luùc baáy giôø trong moät gia ñình khaù giaû, neáu khoâng laø voïng toäc cuûa vuøng ñaát aáy. Cho neân, thöôû nhoû oâng nhaän ñöôïc moät neàn giaùo duïc chính quy, theo hoïc thi, thô, leã, nhaïc ôû Thöông Ngoâ cho ñeán khoaûng naêm 18 (nhöôïc quaùn) tuoåi. Trong thôøi gian naøy, oâng coù ít nhieàu tieáp xuùc vôùi Phaät giaùo. Nhöng do quan ñieåm "dó Haï bieán Di" cuûa Khoång Maïnh, oâng cho Phaät giaùo laø moät thöù "thuaät moïi rôï" (di ñòch chi thuaät). Ñeán khoaûng naêm 178 coù leõ sau khi cö tang cha xong, do tình hình Thöông Ngoâ quaù loaïn laïc. Maâu Töû ñem meï xuoáng tò naïn taïi nöôùc ta. Baáy giôø Ñoång Phuïng ñang hoaït ñoäng maïnh ôû Giao Chæ vaø gaây neân moät phong traøo thaàn tieân raàm roä.

Maâu Töû höôûng öùng phong traøo naøy. Sau ba naêm theo hoïc, oâng nhaän ra tính "yeâu voïng" cuûa ñaïo thaàn tieân baát töû vaø chính thöùc trôû veà vôùi Phaät giaùo vaøo khoaûng naêm 183. Ñeán giöõa nhöõng naêm 185-186 oâng trôû veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï. Ngöôøi vôï naøy, neáu gia ñình hai beân khoâng ñính öôùc vôùi nhau tröoùc, thì haúng ñaõ ñöôïc Maâu Töû quen bieát vaø theà nguyeàn töø luùc ôû Thöông Ngoâ. Chæ moät nhaän ñònh nhö theá môùi giuùp ta hieåu taïi sao Maâu Töû ñaõ phaûi vöôït vaïn daëm ñöôøng nguy hieåm ñeå veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï. Töø nhaän ñònh naøy ta môùi hieåu theâm taïi sao Maâu Töû ñem meï qua nöôùc ta khoaûng naêm oâng 18 tuoåi, löùa tuoåi cuûa tình yeâu trong saùng vaø lyù töôûng ñang phaùt trieån maïnh meõ.

Gia ñình Maâu Töû vaø coù theå gia ñình vôï Maâu Töû, neáu khoâng laø voïng toäc, thì haún laø nhöõng gia ñình khaù giaû ñaát Thöông Ngoâ. Cho neân, khi môùi chaân öôùt chaân raùo veà ñeán queâ cuõ, coù theå laø Quaûng Tín, thaùi thuù Thöông Ngoâ laø Söû Hoaøng, nghe tieáng hoïc vaán cuûa oâng ñaõ ñeán thaêm, muoán boå laøm quan, nhöng Maâu Töû töø choái. Sau ñoù, Söû Hoaøng nhôø ñi Kinh Chaâu "trí kinh", Maâu Töû nhaän lôøi. Beøn ñem vôï veà nöôùc ta khoaûng naêm 187 vaø chuaån bò ra ñi, thì gaëp Chu Phuø môøi ra laøm quan. OÂng laïi töø choái. Ñeán naêm 194 Chu Haïo bò Tröùc Dung gieát ôû Döï Chöông, Chu Phuø ñeán nhôø Maâu Töû ñi möôïn ñöôøng. Moät laàn nöõa, Maâu Töû nhaän lôøi, nhöng laïi gaëp tang meï maát ñoät ngoät khoaûng naêm 195. Töø ñoù oâng doác chí vaøo ñaïo Phaät, vieát Lyù hoaëc luaän ñeå traû lôøi cho "boïn theá tuïc cho oâng boû naêm kinh maø theo ñaïo khaùc" vaøo khoaûng naêm 198, sau thôøi gian cö tang xong. Sau naêm 198 naøy, coù leõ Maâu Töû tieáp tuïc vieäc nghieân cöùu Phaät giaùo cuûa mình vaø ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng moät neàn giaùo duïc Vieät Nam vaø Phaät giaùo Vieät Nam taïo cô sôû ñaøo luyeän nhöõng con ngöôøi sau naøy laøm raïng rôõ cho lyù töôûng, maø suoát cuoäc ñôøi Maâu Töû oâm aáp, nhö Khöông Taêng Hoäi, Ñaïo Hinh v.v... OÂng maát khoaûng nhöõng naêm 220-230. Vaø Khöông Taêng Hoäi coù theå ñoïc, neáu khoâng laø hoïc vôùi oâng, qua Lyù hoaëc luaän, maø daáu veát aûnh höôûng coøn loä roõ trong vaên chöông vaø tö töôûng cuûa Hoäi sau naøy.

Theá Maâu Töû teân gì? Baûn muïc luïc xöa nhaát ghi laïi Lyù hoaëc luaän laø Phaùp luaän cuûa Luïc Tröøng trong Xuaát tam taïng kyù taäp 12 ÑTK 2145 tôø 82c29 vaø 85a13 chæ cheùp teân Maâu Töû, roài chua theâm: "Moät choã khaùc noùi: thaùi thuù Thöông Ngoâ Maâu Töû Baùc truyeän". Ñeán Taêng Höïu soaïn Hoaèng Minh taäp I ÑTK 2102 tôø 1a28-29 cuõng chæ ghi: "Maâu Töû lyù hoaëc luaän, moät choã noùi thaùi thuù Thöông Ngoâ Maâu Töû Baùc truyeän". Qua ñaàu theá kyû thöù VI Löu Hieáu Tieâu chuù Theá thuyeát taân ngöõ, Döõu Troïng Dung vieát Töû sao vaø Ñoã Ñaøi Khanh soaïn Ngoïc chuùc baûo ñieån cuõng chæ daãn teân Maâu Töû.

Tôùi thöôïng baûn theá kyû thöù VII, khi vieát Bieän chinh luaän 4 ÑTK 2110, Phaùp Laâm daãn tröïc tieáp teân Maâu Dung: "Maâu Dung noùi Haùn Minh ñeá mô thaáy ngöôøi vaøng", trong khi Phaù taø luaän quyeån thöôïng chæ vieát: "Töù thô Maâu Töû 2 quyeån, thaïnh luaän Phaät Phaùp". Phaùp Laâm maât naêm 640. Naêm sau Trình Quaùn thöù 15 (641), Kinh tòch chí cuûa Tuøy thö döôùi muïc Töù boä nho gia laïi ghi: "Maâu Töù 2 quyeån, haäu Haùn thaùi uùy Maâu Dung soaïn". Ghi chuù naøy Tuøy thö ñeán theá kyû XVI ñaõ trôû thaønh khôûi ñieåm cho nhöõng baøn luaän cuûa Hoà Nguyeân Thuïy trong Thieáu Thaát sôn phoøng buùt toøng 32, daãn tôùi caùc thuyeát coù "hai Maâu Dung", "Nguïy taù thôøi ñoâng Taán Löu Toáng" v.v... nhö ta ñaõ thaáy.

Tuy nhieân, Phaù taø luaän noùi tôùi Töû thô Maâu Töû 2 quyeån vaø Bieän chính luaän laïi daãn Maâu Dung. Cho neân, Tuyø thô ghi Maâu Töû 2 quyeån, Haäu Haùn thaùi uyù Maâu Dung soaïn", thöïc teá khoâng phaûi laø khoâng chæ Maâu Töû vaø Maâu Dung cuaû Phaùp Laâm. Ñieåm gaây hoang mang cuûa Tuøy thö laø vieäc noù ghi chöùc thaùi uyù cuûa Maâu Dung. Haäu Haùn thö 56 tôø 15a5b7 coù truyeän cuûa Maâu Dung, noùi Dung laøm tôùi chöùc thaùi uùy döôùi thôøi Haùn Minh ñeá vaø maát naêm 79. Thaùi uyù Maâu Dung naøy nhö vaäy chaéc chaén khoâng theå vieát. Lyù hoaëc luaän ñöôïc. Nhaän ñònh cuûa Hoà Nguyeân Thuïy veà ñieåm naøy do theá laø hoaøn toaøn xaùc ñaùng.

Töø ñoù, phaûi coù moät Maâu Dung vieát Lyù hoaëc luaän nhö Bieän chính luaän ñaõ ghi, vaø sau naøy Ñaïo Tuyeân trong Quaûng hoaèng minh taäp 5 ÑTK 2103 tôø döôùi muïc Bieän hoaëc muïc luïc ñaõ laëp laïi "Maâu Dung bieän hoaëc". Luïc Tröøng vieát Phaùp luaän, döôùi muïc Maâu Töû, ñaõ chua theâm: "Moät choã khaùc noùi thaùi thuù Thöông Ngoâ Maâu Töû Baùc truyeän". Lôøi chua naøy sau ñoù Taêng Höïu ñaõ cheùp laïi trong Hoaèng Minh taäp. Vaäy, tröôùc thôøi Phaùp Laâm vaø Tuyø thö ñaõ löu haønh moät truyeàn thuyeát veà chöùc vuï thaùi thuù cuaû Maâu Töû. Vaø Tuyø thö ghi: "Haäu Haùn thaùi uyù Maâu Dung soaïn", ñuùng ra phaûi ghi "Haäu Haùn thaùi thuù Maâu Dung soaïn". Vieäc cheùp loän thaùi thuù thaønh thaùi uyù ñaõ gaây neân hoang mang vaø baøn caõi cuûa Hoà Nguyeân Thuïy. Thöïc chaát khoâng coù moät taùc phaåm Maâu Töû do thaùi uyù Maâu Dung vieát. Ngöôïc laïi coù Maâu Töû do thaùi thuù Maâu Dung vieát. Song neáu noùi Maâu Dung laøm thaùi thuù, phaàn töï truyeän Lyù hoaëc luaän laïi baûo Maâu Töû khoâng bao giôø laøm quan, caøng khoâng bao giôø laøm thaùi thuù Thöông Ngoâ, Maâu Töû coù veà Thöông Ngoâ cöôùi vôï, quaû coù ñöôïc thaùi thuù Thöông Ngoâ cöôùi vôï, quaû coù ñöôïc thaùi thuù Thöông Ngoâ môøi ra laøm quan, nhöng ñaõ töø choái. Dó nhieân, vaên cuù cuûa Lyù hoaëc luaän hieän coøn ñaõ bò Taêng Höïu cho sao soaïn laïi, neân ñaõ bò töôùc boû moät phaàn naøo, nhö phaàn nghieân cöùu veà tình traïng vaên baûn cuûa noù seõ cho thaáy. Söï töôùc boû ñoù khoâng chæ xaûy ra trong phaàn noäi dung, maø ngay caû trong phaàn töï truyeän. Cuï theå laø Hoaèng quyeát ngoaïi ñieån sao 5 daãn laïi Töû sao cuûa Döõu Troïng Dung veà töï truyeän cuûa Maâu Töû, tôùi caâu "tu thaân giöõ chaân", noù coù theâm hai caâu "thaàn ñaïm baïc vi ñöùc, quaùch nhieân tónh tö", tröôùc khi tieáp caâu "vaïn vaät khoâng ngaên chí oâng".

Giaû nhö phaàn töï truyeän coù ñaày ñuû ñi nöõa vaø vaãn khoâng coù gì heát veà chöùc thaùi thuù Thöông Ngoâ cuûa Maâu Töû, thì truyeàn thuyeát veà chöùc aáy qua Maâu Töû vaãn coù theå hieåu ñöôïc. Ngay vaøo thôøi Maâu Töû, Löu Hy, cöù theo nhöõng nghieân cöùu cuaû Dieäp Ñöùc Huy daãn tröôùc, laïi coù chöùc thaùi thuù An Nam, maø veà maët chính söû khoâng bao giôø thaáy coù ghi taát nhieân, Haùn Nguïy baùc syõ khaûo cuûa Vöông Quoác Dung_1 ñaõ vaïch ra laø vaøo thôøi Haùn Nguïy, neáu ai ñöôïc tröng laøm baùc só, thì khi boå nhieäm ra ngoaøi, thöoøng laøm thuù töôoùng caùc quaän quoác hoaëc laøm thaùi phoù cho caùc vua chö haàu, roài sau ñoù ñoåi laøm thöù söû hay chaâu muïc. Löu Hy trong khoaûng Trung bình ñöôïc tröng laøm baùc só, do theá ñöôïc truyeàn tuïng laøm thaùi thuù An Nam laø moät ñieàu coù theå tin ñöôïc. Vì vaäy, duø khoâng coù ghi nhaän naøo veà vieäc Maâu Töû ñöôïc tröng laøm baùc só, nhöng vôùi sôû hoïc cuaû oâng, maø caû thaùi thuù Thöông Ngoâ laãn thöù söû Chu Phuø ñeàu caûm phuïc, thì vieäc ñoàn ñaïi veà chöùc thaùi thuù Thöông Ngoâ, laø moät chuyeän bình thöôøng. Cuõng coù theå, duø Maâu Töû khoâng nhaän, Chu Phuø ñaõ ñeà nghò Maâu Töû laøm thaùi thuù Thöông Ngoâ khi noå ra vieäc khôûi nghóa cuûa nhöõng ngöôøi Vieät ôû Thöông Ngoâ "laät nhaøo chaâu Phuû" vaøo naêm 195, maø laù thö Höùa Tinh vieát cho Taøo Thaùo daãn treân ñaõ noùi tôùi.

Daãu vôùi tröôøng hôïp naøo ñi nöõa, baây giôø ta bieát Maâu Töû teân Dung. Ñaïo Tuyeân vieát Quaûng Hoaèng minh taäp 5, döôùi muïc Bieän hoaëc thieân muïc luïc, ñaõ ghi: "Maâu Dung bieän hoaëc". Ñeán Kinh kheâ ñaïi sö Traïm Nhieân trong Chæ quaùn phuï haønh truyeàn hoaèng quyeát 5/1 ÑTK 1912 tôø 279a14-16 noùi: "Sau khi Linh ñeá nhaø Haäu Haùn baêng haø, vaøo thôøi Hieán ñeá coù Maâu Töû, thaâm tín ñaïo Phaät, cheâ bai Trang Laõo, vieát luaän 3 quyeån 37 thieân". Kinh tòch chí cuûa Cöïu Ñöôøng thö vaø Ngheä vaên chí cuûa Taân Ñöôøng thö ñeàu xeáp Maâu Töû vaøo muïc ñaïo gia, caû hai ñeàu khoâng ghi ai soaïn. Lôøi chua cuûa Tuyø thö ñaõ bò töôùc boû, coù leõ do caùc taùc giaû hai boä söû aáy thaáy ñöôïc söï baát oån cuûa hai chöõ "thaùi uyù", neân maëc nhieân khoâng ghi. Tôùi Chí Ban vieát Phaät toå thoáng kyù 35 ÑTK 2035 laïi cheùp "Thöông Ngoâ nho sanh Maâu Töû", maø khoâng noùi teân gì. Chæ Hoaèng quyeát ngoaïi ñieån sao thaáy ghi teân Maâu Quaûng. Fukui_1 gôïi yù ñoù coù theå laø moät "vieát loän" (taû ngoä) cuûa Maâu Dung, duø noù raát thích hôïp vôùi töï cuûa Dung laø Töû Baùc.

Danh xöng Maâu Töû Baùc, nhö ñaõ thaáy, xuaát hieän khaù sôùm trong Phaùp Luaän cuûa Luïc Tröøng vaø Hoaèng minh taäp cuûa Taêng Höïu. Neáu Maâu Töû coù teân laø Dung, nhö Phaùp Laâm, Ñaïo Tuyeân vaø Tuøy thö ñaõ ghi, thì Töû Baùc trong Maâu Töû baùc laø töï cuûa Maâu Töû. Vieäc söû duïng teân chöõ ñeå vieát thö cho nhau, thaäm chí ghi vaøo söû saùch laø khaù phoå bieán vaøo thôøi Haäu Haùn. Ta coù tröôøng hôïp Vieân Huy vieát thö cho Tuaân Hoaéc, goïi Höùa Tænh laø Höùa Vaên Höu . Hoaëc truyeän Só Nhieáp ghi Nhieáp ñaõ hoïc vôùi Löu Töû Kyø laø töï cuûa Löu Ñaøo.

Cuoái cuøng caàn noùi ñoâi lôøi veà teân goïi Lyù hoaëc luaän. Teân chính thöùc hieän nay trong baûn in Ñaïi Chính taân tuï Ñaïi taïng kinh cuûa Hoaèng Minh taäp laø Maâu Töû lyù hoaëc luaän. Ñaây cuõng laø teân Maâu Töû ghi laïi trong phaàn töï truyeän. Tuy nhieân, Phaùp luaän cuûa Luïc Tröøng chæ ghi teân Maâu Töû, roài chua theâm: "Moät choã noùi Thöông Ngoâ thaùi thuù Maâu Töû baùc truyeän". Lôøi chua naøy, hieän nay baûn Hoaèng Minh taäp cuõng coù. Vaäy, ngoaøi teân Maâu Töû, Maâu Töû lyù hoaëc cuõng coù teân Thöông Ngoâ thaùi thuù Maâu Töû Baùc truyeän. Teân naøy, Dö Gia Tích trong Maâu Töû lyù hoaëc luaän kieåm thaûo daãn tröôùc ñaõ ghi theâm moät caùch ñöùng ñaén, ñoù laø moät teân goïi khaùc cuûa Maâu Töû, roài daãn lôøi chuù thích cuûa Löu Hieáu trong Theá thuyeát taân ngöõ veà Maâu Töû truyeän kyù vaø Maâu truyeän ñeå laøm chöùng. Ñeán Quaûng hoaèng minh taäp 5, Ñaïo Tuyeân ñeå laøm chöùng. Ñeán Quaûng hoaèng minh taäp 5, Ñaïo Tuyeân goïi Maâu Dung bieän hoaëc. Töû sao muïc luïc do Cao Tôï Toân ghi laïi muïc luïc Töû sao cuûa Döuõ Troïng Dung laïi ghi Maâu Töû trò hoaëc luaän. Moät laàn nöõa Dö Gia Tích cho ñoù môùi ñuùng laø teân nguyeân thuûy cuûa MaâuTöû, vì chöõ "trò" ñeán ñôøi Ñöôøng Cao Toân, ñeå traùnh huùy cuûa Lyù Trò, ñaõ bò ñoåi thaønh "lyù". Tôùi ñôøi Toáng, ngöoøi ta "hoái caûi" lyù thaønh trò, nhöng khoâng hoái caûi heát neân baây giôø vaãn coøn chöõ lyù cuûa Lyù hoaëc luaän vaø moät soá ñieàu nhö 26, 37 v.v...

Noäi dung Lyù hoaëc luaän

Lyù hoaëc luaän bao goàm nhöõng caâu hoûi vaø traû lôøi, maø caên cöù vaøo chính qui ñònh cuûa Maâu Töû ôû ñieàu cuoái cuøng, laø coù caû thaûy 37 ñieàu. Phaân tích 37 ñieàu naøy, ta coù theå chia thaønh 3 nhoùm chính. Nhoùm 1 goàm töø ñieàu 1 ñeán 3 trình baøy vaøi neùt toång quaùt veà Phaät giaùo töø söï tích ñöùc Phaät (ñieàu 1) ñeán Phaät laø gì (ñieàu 2) vaø ñaïo theá naøo (ñieàu 3). Trong ñoù ñieàu 1 khoâng chæ ñôn thuaàn moâ taû cuoäc ñôøi ñöùc Phaät, maø coøn ghi nhaän kinh ñieån do Ngaøi tröôùc taùc, "goàm 12 boä, taäp hôïp taùm öùc boán ngaøn muoân quyeån, quyeån lôùn vaïn lôøi trôû xuoáng, quyeån nhoû ngaøn lôøi trôû leân", vaø loái soáng do Ngaøi thieát ñònh cho nhöõng ngöôøi tin theo. "Ngöôi giöõ 5 giôùi, moät thaùng saùu ngaøy chay, ngaøy chay chuyeân taâm nhaát yù, hoái loãi töï ñoåi môùi; Sa moân giöõ 250 giôùi, ngayø ngaøy ñeàu chay, giôùi cuûa hoï, ngöôøi öu haø taùc khoâng ñöôïc nghe".

Nhoùm thöù 2 goàm ñieàu 2 ñeán 28, taäp trung baøn veà quan heä giöõa Phaät giaùo vaø Nho giaùo. Nhoùm naøy coù theå chia laøm 3 phaàn. Phaàn I baét ñaàu töø ñieàu 4 ñeán ñieàu 8 giaûi toûa thaéc maéc veà tö töôûng chính yeáu cuûa Phaät giaùo vaø caùc kinh ñieån ghi cheùp noù. Ñieàu 4 hoûi "con ñöôøng" Phaät giaùo laø gì? Maâu Töû traû lôøi "con ñöôøng ñoù ôû nhaø thì coù theå thôø cha meï, laøm chuû nöôùc thì coù theå trò daân, ôû moät mình thì coù theå trò thaân". Ñieàu 5 thaéc maéc, neáu vaäy sao kinh ñieån Phaät giaùo nhö soâng bieån, nhö "Nguõ nhaïc", cao lôùn meânh moâng. Ñieàu 6 ghi nhaän kinh ñieån Phaät quaù nhieàu, theá yeáu chæ noù laø gì? Maâu Töû noùi: "Phaät kinh tuy nhieàu, chæ quy veà moät, gioáng baûy kinh tuy khaùc nhau, vieäc chuùng quyù ñaïo ñöùc nhaân nghóa cuõng laø moät". Ñieàu 7 hoûi neáu ñaïo Phaät chí toân chí ñaïi thì caàn gì laøm theo Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång vaø sao khoâng thaáy baûy kinh ghi? Maâu Töû noùi coù nhieàu vieäc baûy kinh khoâng ghi, nhöng cuõng neân hoïc. Nhaân ñoù noùi ñeán 32 töôùng toát cuûa Phaät trong ñieàu 8.

Phaàn 2 goàm töø ñieàu 9 ñeán 19 xöû lyù nhieàu thaéc maéc veà loái soáng Phaät giaùo trong lieän heä caùc tieâu chuaån leã nghóa Trung Quoác. Ñieàu 9 giaûi toûa quan heä giöõa vieäc caïo boû raâu toùc cuaû caùc nhaø sö Phaät giaùo vôùi quan ñieåm "thaân theå toùc da nhaän töø cha meï khoâng daùm toån thöông" cuûa hieáu kinh. Ñieàu 10 veà tình traïng khoâng vôï con cuûa caû cuûa sa moân vôùi ñaïo lyù voâ haäu cuûa Maïnh Töû. Ñieàu 11 veà loái phuïc söùc "aùo ñoû" vaø leã nghi ñi ñöùng khaùc thöôøng cuûa hoï vôùi caùc cheá ñònh cuûa Hoaøng ñeá, Laõo Töû vaø Khoång Töû. Ñieàu 12 veà vaán ñeà "ngöoøi cheát seõ laïi sinh laïi", vaán ñeà quæ thaàn. Ñieàu 13 daãn quan ñieåm "chöa bieát thôø ngöôøi, laøm sao thôø quæ, chöa bieát söï soáng, sao bieát söï cheát" cuûa Khoång töû vaø giaûi thích cuûa Maâu Töû. Ñieàu 14 giaûi quyeát quan heä Di Ñòch vaø Trung haï cuûa Khoång töû vaø Maïnh Töû vôùi Phaät giaùo. Ñieàu 15 ñaët vaán ñeà boá thí cuûa Tu Ñaïi Noa treân cô sôû kinh Leã, nhaân ñoù pheân phaùn loái soáng "mua reû baùn ñaét, nuoâi döôõng vôï con" cuûa caùc sa moân traùi vôùi ñaïo lyù boá thí ôû ñieàu 16, duøng quan ñieåm Khoång Töû vaø Thuùc Toân pheâ phaùn boá thí laø xa xæ ôû ñieàu 17. Ñieàu 18 chæ trích loái noùi duøng nhieàu thí duï cuûa Phaät giaùo laø khoâng thaønh thaät, khaùc vôùi kinh ñieån Nho giaùo. Ñieàu 19 pheâ phaùn loái soáng cuûa Sa-moân "maëc aùo ñoû, ngaøy moät böõa aên, ñoùng saùu tình, töï caét ñöùt vôùi ñôøi".

Phaàn 3 goàm ñieàu 20 ñeán 28 neâu vaán ñeà neáu Phaät kinh hay ñeïp, sao khoâng thaáy baøn ôû trieàu ñình, baèng höõu (kinh 20), nhaân ñoù keå chuyeän Phaät giaùo du nhaäp trieàu ñình Trung Quoác do leänh cuûa Haùn Minh ñeá (ñieàu 21), vaø sao khoâng thöïc haønh ñi, maø laïi tranh luaän (ñieàu 22) do vaäy ñaët caâu hoûi chæ caàn gioûi bieän luaän thoâi ö? (ñieàu 23). Neáu Phaät giaùo "chí toân chí khoaùi" sao caùc hoïc syõ huyû baùng (ñieàu 24), sao duøng kinh truyeän ñeå xöû lyù lôøi Phaät (ñieàu 25), duøng Thi Thô ñeå giaûi ñaùp thaéc maéc (ñieàu 26), ôû kinh ñoâ khoâng ai nghe "tu ñaïo Phaät laø quí, töï toån dung nhan laø cao thöôïng", maø chæ thaáy tuaán só nho laâm ôû Thaùi hoïc (ñieàu 27) vaø sao duøng lôøi hoa leä cuûa kinh truyeän ñeå ca ngôïi Phaät (ñieàu 28).

Nhoùm 3 goàm töø ñieàu 29 ñeán 37 taäp trung pheâ phaùn Ñaïo giaùo. Ñieàu 29 ñaët vaán ñeà Thaàn thô 170 quyeån trong quan heä vôùi kinh Phaät qua nhaän xeùt laø "saùch thaàn tieân nghe thì meânh moâng ñaày tai, nhöng tìm hieäu löïc tì nhö naém boùng baét gioù". Ñieàu 30 ñeà caäp vaán ñeà tòch coác, nhaân ñoù neâu leân caâu hoûi coù theå tòch coác ñöôïc khoâng (ñieàu 31), coù trò ñöôïc beänh khoâng (ñieàu 32). Ñieàu 33 neâu vaán ñeà taïi sao phaân bieät ñöôïc Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo, maø theo ngöôøi hoûi laø thoáng nhaát vôùi nhau. Ñieàu 34 ghi nhaän söï ñoàng yù cuûa ngöoøi hoûi vôùi vieäc pheâ phaùn thaàn tieân baát töû, nhöng ñaët caâu hoûi taïi sao Maâu Töû chæ xem kinh saùch Phaät giaùo maø tin Phaät giaùo laø ñuùng, trong khi ñieàu 35 noùi oâng ñeán Vu ñieàn thuyeát phuïc caùc nhaø sö nöoùc ñoù boû Phaät giaùo. Ñieàu 36 ñaét vaán ñeà vôùi "thuaät thu ñoâng nhaäp thaát khoâng aên cuûa thaàn tieân". Ñieàu 37 pheâ phaùn truyeàn thuyeát "Nghieâu Thuaán Chaâu Khoång vaø 72 ñeä töû ñeàu baát töû thaønh tieân" vaø khaúng ñònh theo "nhaø Phaät laø ngöôøi ai cuõng seõ cheát, khoâng ai mieãn ñöôïc". Ñieàu cuoái cuøng trình baøy lyù do taïi sao Maâu Töû toå chöùc Lyù vaø luaän thaønh 37 phaåm, Ñaïo Kinh hoï Laõo cuõng 37 thieân neân oâng laøm theo", vaø keát thuùc baèng vieäc hoûi nhaän ra sai laàm cuûa mình, "nguyeän thoï naêm giôùi laøm öu baø taéc".

Toùm laïi sô boä 37 ñieàu cuaû Lyù hoaëc luaän vöøa thaáy cho ta moät soá ñieåm thuù vò. Thöù nhaát, trong soá 37 ñieàu aáy, tröø 3 ñieàu khôûi ñaàu trình baøy veà Phaät giaùo, vaø 9 ñieàu daønh cho vieäc pheâ phaùn Ñaïo giaùo vaø ñieàu keát thuùc cuoái cuøng, coøn laïi 25 ñieàu hoaøn toaøn daønh cho vieäc xöû lyù cuøng, coøn laïi 25 ñieàu hoaøn toaøn daønh cho vieäc xöû lyù nhöõng thaéc maéc veà quan heä giöõa Phaät giaùo vaø Nho giaùo. Thöù hai, vôùi moät soá löôïng lôùn daønh cho vieäc xöû lyù quan heä aáy, ta thaáy roõ ñoái töôïng chính cuûa Lyù hoaëc luaän laø Nho giaùo, maø trong phaàn töï truyeân Maâu Töû ñaõ goïi laø "boïn theá tuïc phaàn lôùn cheâ bai oâng, cho oâng quay löng vôùi nguõ kinh ñeå ñi theo ñaïo khaùc", vaø chính vì boïn naøy oâng ñaõ phaûi vieát Lyù hoaëc luaän. Thöù ba, neáu trong 9 ñieàu daønh cho vieäc pheâ phaùn Ñaïo giaùo, Maâu Töû ñaõ coù thaùi ñoä döùt khoaùt, khoâng thöøa nhaän vò trí cuaû giaùo naøy, nhö chính oâng ñaõ noùi trong phaàn töï truyeän laø "deïp ñi maø khoâng tin, cho laø doái traù", trong 25 ñieàu xöû lyù Nho giaùo, Maâu Töû ngöôïc laïi coá gaéng chæ vaïch ra giôùi haïn cuûa nhöõng ñieån huaán Nho giaùo, thaäm chí chæ ra nhöõng choã yeáu cuõng nhö choã baát nhaát, maâu thuaãn, thieáu soùt cuûa chuùng, caàn phaûi taêng cöôøng boå sung vaø ñieàu chænh.

Ñeå thöïc hieän coâng taùc aáy, Maâu Töû söû duïng moät soá thuû phaùp. Thuû phaùp thöù nhaát laø vaïch ra moät soá söï vieäc, maø ai cuõng bieát, nhöng kinh ñieån Nho giaùo khoâng thaáy ghi. Thí duï, ñieàu 7 hoûi taïi sao ñaïo Phaät chí toân chí ñaïi, maø khoâng thaáy baûy kinh noùi tôùi. Maâu Töû traû lôøi baèng caùch daãn vieäc "Nghieâu hoïc vôùi Doaõn Thoï, Thuaán hoïc vôùi Vuï Thaønh, Ñaùn hoïc Löõ Voïng, Khaâu hoïc Laõo Ñam", maø baûy kinh ñeàu khoâng cheùp.

Thuû phaùp thöù hai laø neâu leân tính giôùi haïn cuûa caùc qui ñònh ñieån huaán. Thí duï ñieån huaán 9 neâu vaán ñeà chöõ hieáu vôùi qui ñònh "thaân theå toùc da nhaän töø cha meï, khoâng daùm toån thöông", maø "nay sa moân caïo ñaàu, sao traùi vôùi lôøi thaønh nhaân" Maâu Töû keå caâu chuyeän "ngöôøi Teà ñi thuyeàn, cha rôi xuoáng soâng uoáng nöôùc. Ngöôøi con xaùch cha mình chuùc ñaàu loän ngöôïc cho nöôùc töø trong mieäng chaûy ra". Ngöôøi cha soáng ñöôïc. Nhöng "chuùc ñaàu cha loän ngöôïc thì khoâng gì baát hieáu lôùn hôn". Maø neáu khoâng laøm theá thì ngöôøi cha seõ cheát. Qui ñònh ñieån huaán nhö vaäy coù nhöõng giôùi haïn, maø neáu tuaân thuû cöùng nhaéc seõ daãn ñeán nhöõng haäu quaû voâ cuøng tai haïi.

Thuû phaùp thöù ba laø khai thaùc tính maâu thuaãn voán coù cuûa caùc ñieåm huaán. Cuï theå laø ñieàu 15 söû duïng qui ñònh cuûa kinh Leã veà cuûa caûi cha meï, ngöôøi con khoâng ñöôïc laáy cho, ñeå pheâ phaùn vieäc boá thí cuûa Tu Ñaïi Noa. Maâu Töû neâu leân ba qui ñònh khaùc cuõng cuûa kinh Leã ñeå vaïch ra raèng coù nhöõng tröôøng hôïp cuûa lòch söû Trung Quoác khoâng tuaân thuû chuùng, maø vaãn ñöa ñeán caùc keát quaû toát. Qui ñònh thöù nhaát laø laäp ñích laøm tröôûng, nhöng Thaùi vöông ñaõ boû ñích laäp thöù "maø thaønh söï nghieäp nhaø Chaâu, ñöa ñeán Thaùi bình". Qui ñònh thöù hai laø cöôùi vôï phaûi thöa vôùi cha meï, nhöng vua Thuaán laáy vôï khoâng thöa voùi cha meï, maø vaãn "thaønh maãu möïc lôùn". Qui ñònh thöù ba laø trung syõ hieàn thaàn phaûi coù môøi môùi ra laøm quan, nhöng Y Doaõn thì vaùc vaïc, Ninh Thích thì goõ söøng maø ca ñeå xin laøm quan, maø ñaõ thaønh ñöôïc nghieäp lôùn. Qui ñònh thöù tö laø "nam nöõ thuï thuï baát thaân", nhöng chò daâu cheát ñuoái em choàng phaûi thoø tay cöùu".

Thuû phaùp thöù tö laø nhaán maïnh tính boå sung ñieàu chænh cuûa kinh ñieån Phaät giaùo cho nhöõng thieáu soùt, giôùi haïn vaø maâu thuaãn vöøa neâu cuûa heä thoáng ñieån huaán Trung Quoác. Cuï theå laø ñieàu 25 hoûi vì sao bieän luaän ñöôïc löu loaùt, Maâu Töû noùi mình nhôø thaáy roäng thoâng qua vieäc xem kinh Phaät.

Boán thuû phaùp treân Maâu Töû söû duïng laäp ñi laäp laïi, xen keõ laãn nhau ñeå töøng böôùc ñaùnh vôõ töøng maûng caûm thöùc töï toân daân toäc cuûa ngöôøi Trung Quoác noùi chung, vaø caûm thöùc töï toân heä tö töôûng Chaâu Khoång noùi rieâng. Ñieàu 14 daãn lôøi Khoång töû noùi: "Di Ñòch coù vua khoâng baèng caùc Haï maát vua", vaø lôøi Maïnh Töû tuyeân boá: "Ta nghe duøng haï bieán Di, chöù chöa nghe duøng Di bieán Haï ñeå ñaët vaán ñeà theo Phaät giaùo phaûi chaêng laø "hoïc thuaät cuûa Di Ñòch", laø moät "sai laàm". Traû lôøi caâu hoûi, Maâu Töû moät maët ñem chính moät caâu khaùc cuõng cuûa Khoång Töû noùi: "Quaân töû ôû ñoù coù xaáu gì?", khi oâng muoán soáng vôùi ñaùm Di Ñòch, roài maët khaùc keå luoân vieäc vua Vuõ laäp nhaø Haï ñeán töø Taây Khöông. Do Dö laøm baù nöôùc Taân "sinh ôû nöôùc moïi". Töø ñoù, daãn moät caâu töø Taû truyeän noùi raèng : "Sao baéc ñaåu ôû trung taâm cuûa trôøi, nhöng laïi ôû phía baéc cuûa ngöôøi", Maâu Töû nhaän xeùt: "Ñaát Haùn chöa chaéc laø trung taâm cuûa trôøi ñaát".

Nhaän xeùt naøy cuûa Maâu Töû phaûi noùi laø moät ñoøn ñaùnh chí töû vaøo caûm thöùc töï toân daân toäc cuûa ngöôøi Haùn thôøi baáy giôø, ñaëc bieät luùc maø cuïm töø "Trung Quoác", nöôùc ôû giöõa, trung taâm khoâng chæ cuûa con ngöôøi, maø coøn cuûa "trôøi ñaát", ñöôïc phoå bieán vaø löu haønh roäng raõi ñeå xaùc ñònh vò trí cuûa ngöôøi Haùn ñoái vôùi caùc daân toäc khaùc. Ta ñaõ thaáy, ñeå dieãn taû vieäc ngöôøi Haùn ñeán nöôùc ta tî naïn, truyeän Só Nhieáp cuûa Ngoâ chí 4 ñaõ vieát: "Só nhaân Trung Quoác ñeán döïa tî naïn leân ñeán soá traêm". Trong khi ñoù, cuøng moâ taû söï kieän aáy, Maâu Töû xuaát phaùt töø nhaän xeùt treân chæ ñôn giaûn noùi: "Dò nhaân phöông Baéc ñeàu ñeán ñeå ôû".

Taát nhieân, moät khi ñaõ xaùc ñònh "ñaát Haùn chöa chaéc laø trung taâm cuûa trôøi (ñaát)", thì noù haún phaûi ôû moät phöông naøo ñoù, maø trong tröôøng hôïp naøy ñoái vôùi Maâu Töû ñang soáng taïi nöôùc ta, phaûi laø phöông Baéc. Vaø khi ñaõ goïi ngöôøi Haùn laø ngöôøi phöông Baéc, Maâu Töû cuõng nhö nhöõng ngöôøi khac ñang soáng taïi nöôùc ta, taát phaûi nhaän mình laø ngöôøi phöông nam, duø trong Lyù hoaëc Luaän khoâng moät laàn ñeà caäp tôùi. Xaùc ñònh nam baéc naøy veà sau ñaõ trôû thaønh moät phaïm truø chính trò xung yeáu trong lòch söû daân toäc ta, maø ñænh cao laø söï xuaát hieän cuaû ñeá hieäu Nam Ñeá cuûa Lyù Boân naêm 544 vaø quoác hieäu Nam Quoác cuûa baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 980 cuûa Leâ Ñaïi Haønh.

Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö,

Tieät nhieân ñònh phaän taïi thieân thö

Nhö haø nghòc loã lai xaâm phaïm

Nhöõ ñaúng haønh khan thuû baïi hö.

Noù ñoøi hoûi moät loái nhaän thöùc môùi, moät ñaùnh giaù môùi veà vò trí cuûa moät quoác gia ôû veà phía Baéc nöôùc ta, cuõng nhö vò trí cuûa daân toäc ta trong quan heä vôùi quoác gia ñoù. Ñieàu naøy ñaùnh daáu trình ñoä nhaän thöùc chính trò cuaû ngöôøi Vieät vaøo thôøi Maâu Töû ñaõ ñaït tôùi möùc cao ñeå vöôït leân vaø ñònh ra ñöôïc vò trí cuûa mình cuõng nhö cuûa keû thuø mình vaø quan heä töông taùc cuûa chuùng. Noù theå hieän noå löïc kieân trì xaây döïng moät neàn vaên hoùa môùi, keát hôïp neàn vaên hoùa Huøng Vöông vôùi neàn vaên hoùa Phaät giaùo môùi ñöa vaøo ñaõ hoaøn toaøn thaønh coâng. Chính xuaát phaùt töø neàn vaên hoùa aáy, moät heä thoáng lyù luaän môùi ra ñôøi, taïo cô sôû cho moät loái nhaän thöùc chính trò môùi, trong ñoù xaùc ñònh Baéc Nam trôû neân moät phaïm truø chính trò xung yeáu.

Maâu Töû lyù hoaëc luaän xuaát hieän muoän taïi Trung Quoác chöùng toû ñaây laø moät taùc phaåm Vieät Nam cho neân Ñaïo An khoâng bieát ñeán ñeå ghi vaøo trong Toång lyù chuùng kinh muïc luïc cuûa oâng. Trong luùc coù theå coù nhöõng taùc phaåm ca tuïng Trung Quoác laøm xong ñöa leân phöông baéc ñeû ñöôïc khen thöôûng, thì Lyù hoaëc luaän cuûa Maâu Töû laïi coá yù xuùc phaïm ñeán vaên hoùa Trung Quoác, baøi baùc Nho Laõo, cho Phaät laø hay hôn, ôû vaøo buoåi giao thôøi ñoù, cho neân trong moät thôøi gian daøi noùi chæ löu haønh taïi ñaát nöôùc ta. Phong traøo luùc ñoù laø phong traøo Di Haï, xem Phaät giaùo laø moïi rôï khoâng ñaùng ñeå cho ngöôøi theo, theá neân söï xuaát hieän cuûa moät taùc phaåm thuoäc Phaät giaùo Vieät Nam nhö Lyù hoaëc luaän taát seõ keùo theo nhieàu phieàn phöùc neân khoâng ai daùm daâng leân phöông baéc. Cuõng vì vaäy maø nhöõng hoïc giaû nghieân cöùu veà Maâu Töû cöù thaéc maéc maõi veà lyù do söï khoâng coù maët cuûa Lyù hoaëc luaän trong Toång lyù chuùng kinh muïc luïc cuûa Ñaïo An ñeå ñi ñeán giaû thieát laø Lyù hoaëc luaän ñöôïc vieát sau thôøi An.

Maâu Töû laø ngöôøi Vieät. Cho neân khi ñaùm "theá tuïc" pheâ phaùn Maâu Töû boû ñaïo naêm kinh maø ñi theo ñaïo khaùc, thì Maâu Töû ñaõ thaúng thöøng tuyeân boá nôi ñieàu 7: "Naêm kinh chöa haún laø lôøi thaønh hieàn"! Khi ngöôøi Haùn coù maët treân ñaát Vieät thì nhaát ñònh coù moät soá ngöôøi Haùn ñaõ Vieät hoùa, cuõng nhö coù moät soá ngöôøi Vieät ñaõ Haùn hoùa nhö Lyù Tieán, Lyù Caàm ñaõ caàu caïnh xin laøm quan vôùi nhaø Haùn. May maén laø ñaát nöôùc ta chæ coù moät soá raát ít nhöng teân nhö boïn chuùng,neáu troïn caû moät daân toäc ñeàu nhö theá thì coù phaûi chuùng ta ñaõ maát nöôùc töø laâu roài khoâng? Söû ta laïi ghi nhöõng teân trí thöùc baùn nöôùc caàu vinh naøy laø nhöõng ngöôøi Vieät öu tuù vì ñöôïc Trung Quoác troïng duïng, trong khi ñaùngl yù neáu chuùng coù moät chuùt quan taâm cho queâ höông thì phaûi bieát ñöùng leân tranh ñaáu khi ñaát nöôùc ñang bò khoå ñau döôùi aùch thoáng trò cuûa phöông baéc. Sao laïi coù chuyeän cuùi ñaàu xin vua Taøu ñeå laøm quan, töï ñoàng hoùa mình thaønh ngöoøi Taøu nhö boïn chuùng?

Cho neân chuyeän ngöôøi Vieät, ñaïi bieåu laø Maâu Töû, kieân quyeát choáng laïi chaùnh saùch "ñöùc giaùo" noâ dòch cuûa ngöôøi Taøu ñeå ñoàng hoùa daân toäc ta, baèng caùch thaúng thöøng vaïch ra nhöõng thieáu soùt trong naêm kinh, laø moät cuoäc choáng ñoái quyeát lieät, tröïc dieän, ñeå toång keát moät giai ñoaïn Phaät giaùo Vieät Nam ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp cho ñaát nöôùc. Ngöôøi Trung Quoác vì muoán aùp ñaûo nöôùc ta maø ñem kinh Thi, kinh Thö ra daïy, chæ vôùi muïc ñích noâ dòch vaên hoùa daân toäc ta. Tuy nhieân ngöôøi Vieät noùi chung qua ñieån hình con ngöôøi tri thöùc cuûa Maâu Töû laïi coù laäp tröôøng khaúng ñònh raèng chuùng ta saün saøng kieân quyeát vaø thaúng thaéng choáng laïi chaùnh saùch vaên hoùa noâ dòch nhöng khoâng bao giôø choáng laïi vaên hoùa töï noù. Ngöôøi Vieät bao giôø cuõng côûi môû ñeå ñoùn nhaän vaø tieáp thuï tinh hoa vaên hoùa cuûa caùc daân toäc khaùc. Trong lòch söû, baát cöù giai ñoaïn naøo maø daân toäc ta roäng raõi môû cöûa tieáp nhaän vaên hoùa cuûa nhöõng daân toäc khaùc thì trong giai ñoaïn ñoù daân toäc ta thöôøng phaùt trieån maïnh meõ. Thænh thoaûng trong giai ñoaïn maø nhaø caàm quyeàn coù chaùnh saùch baøi ngoaïi cöïc ñoan thì thöôøng daãn ñeán nhöõng giôø phuùt laâm nguy cho ñaát nöôùc vaø phaûi traû baèng maùu baèng xöông cuûa daân toäc.

Cho neân khi coù ngöôøi naïn raèng taïi sao Lyù hoaëc luaän khoâng noùi gì ñeán Phaät giaùo caû, ta coù theå khaúng ñònh raèng muïc ñích cuûa Lyù hoaëc luaän laø ñeå "trò hoaëc", ñeå giaûi thích nhöõng sai laàm cuûa Ñaïo giaùo vaø Nho giaùo. Trong 37 ñieàu, tröø 5 ñieàu ñaàu noùi veà Phaät giaùo vaø 7 ñieàu noùi veà Laõo giaùo, coøn laïi 25 ñieàu hoaøn toaøn noùi veà Nho Giaùo, raèng Ñaïo giaùo hay Nho giaùo ñeàu khoâng quan heä vôùi Phaät giaùo vaø vaên hoùa Vieät Nam. Trong boái caûnh vaên hoùa Vieät Nam thôøi Maâu Töû, Lyù hoaëc luaän khoâng phaûi vieát ñeå xieån döông Phaät giaùo, maø laø moät cuoäc toång keát cuoäc ñaáu tranh veà vaên hoùa, giöõa vaên hoùa Vieät Nam ñoái vôùi vaên hoùa phöông baéc, maø chuû yeáu laø Phaät giaùo ñoái vôùi Nho giaùo. Khi noùi leân nhöõng caâu baøi baùc Nho giaùo, khoâng phaûi laø Maâu Töû khoâng coù tö töôûng chæ ñaïo, xuyeân suoát Phaät giaùo.

Ñieåm thöù nhaát, Maâu Töû hieåu raát roõ veà Phaät giaùo. Cuï theå laø Maâu Töû ñaõ toå chöùc Lyù hoaëc luaän thaønh 37 ñieàu, khoâng phaûi vì Trung Quoác coù Laõo Töû Ñaïo ñöùc kinh coù 37 ñieàu, maø vì trong Phaät giaùo coù "tam thaäp thaát kinh chi yeáu", 37 ñieåm troïng yeáu cuûa giaùo lyù ñaïo Phaät. Quan ñieåm raèng toaøn boä kinh ñieån cuûa Phaät giaùo taäp trung trong 37 ñieàu laø quan ñieåm heát söùc cô baûn cuaû vaên hoïc A-tyø-ñaùm. A-tyø-ñaït-ma ñaïi-tyø baø-sa luaän, quyeå 183, ÑTK 1545 tôø 917b7-918a17 vieát raát roõ: "Chaùnh phaùp laø gì? Ñaùp: laø caên, löïc, giaùc chi, ñaïo chi voâ laäu [...]. Hoûi: Nieäm truï, chaùnh ñoaïn, thaàn tuùc, cuõng laø chaùnh phaùp khoâng? [...] Ñaùp: Kia cuõng laø chaùnh phaùp [...]".

Quan ñieåm naøy sau ñoù ta seõ thaáy Maâu Töû ñaõ truyeàn laïi cho Khöông Taêng Hoäi khi vieát An ban thuû yù kinh chuù giaûi. ÑTK 602 tôø 172c4-5: "Möôøi hai boä kinh haûy ñeàu naèm trong ba möôi baûy phaåm kinh, ví nhöi muoân suoái boán soâng ñeàu chaûy veà bieån lôùn". Vieát theá, roõ raøng Khöông Taêng Hoäi ñaõ ghi nhaän raèng kinh ñieån Phaät giaùo gioáng nhö bieån, nhöng taäp trung laïi goàm 37 ñieàu, ñoù laø: boán nieäm xöù, boán chaùnh caàn, boán nhö yù tuùc, naêm caên, naêm löïc, baûy phaàn trôï Boà Ñeà vaø taùm thaùnh ñaïo. Toùm laïi, Phaät giaùo tuy coù raát nhieàu lyù thuyeát, nhöng giaùo lyù cô baûn vaãn laø 37 ñieàu keå treân ñaây. Döï nhö töù nieäm xöù, 4 chuû ñích maø ngöôøi Phaät töû phaûi nhôù nghó, laø thaân theå khoâng trong saïch (quaùn thaân baát tònh), caûm thoï mình thöôøng khoâng vui (quaùn thoï thò khoå), loøng mình khoâng bao giôø naèm moät choã caû (quaùn taâm voâ ngaõ) vaø moïi vaät ñeàu khoâng coù gì vöõng chaõi (quaùn phaùp voâ thöôøng), laø caên baûn cuaû taát caû phöông phaùp thieàn Phaät giaùo thuoäc moïi tröôøng phaùi cuaû Nam laãn Baéc toâng.

Ñieåm thöù hai sau khi xaùc ñònh coát loõi cuûa tö töôûng Phaät giaùo laø gì roåi thì Maâu Töû xaùc ñònh ngay lyù töôûng maø Phaät giaùo phaûi ñaït ñeán, ñoù laø söï giaùc ngoä, töùc laø Phaät. Bôûi vì Phaät laø gì? Maâu Töû ñònh nghóa, theo ñieàu 2: "Phaät laø nguyeân toá cuûa ñaïo ñöùc, ñaàu moái cuûa thaàn minh. Noùi Phaät nghóa laø giaùc, bieán hoùa nhanh choùng phaân thaân taùn theå, hoaëc coøn hoaëc maát, coù theå lôùn, coù theå nhoû, aån ñöôïc hieän ñöôïc, ñaïp löûa khoâng boûng, ñi dao khoâng ñau...". Ñaây laø moät ñöùc Phaät coù taát caû moïi quyeàn naêng, khoâng phaûi laø Ñöùc Phaät lòch söû Thích Ca Maâu Ni. Quan nieäm veà Phaät cuûa Maâu Töû do theá hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi cuoäc toång keát quaù trình baûn ñòa hoùa giaùo lyù vaø baûn ñòa hoùa tö töôûng töø thôøi Chöõ Ñoàng Töû thoâng qua Baùt Naøn, cho ñeán Khaâu Ñaø La vôùi quaù trình baûn ñòa hoùa Phaät giaùo taïi Vieät Nam. Cuoäc toång keát naøy thaønh hình trong boái caûnh giao löu vôùi nhöõng neàn vaên hoùa khaùc.

Ñieåm thöù ba trong Maâu Töû laø bình ñaúng, "taát caû moïi loaøi haøm huyeát ñeàu thuoäc veà Phaät caû, ñeàu coù Phaät taùnh caû" (ñieàu 14). Daân toäc ta khoâng sôï baát cöù neàn vaên hoùa naøo muoán aùp ñaët leân ñaát nöôùc chuùng ta, cuõng khoâng ñi ñeán choã cöïc ñoan laø töï tieän kyø thò nhöõng daân toäc khaùc, chính laø vì quan nieäm ai cuõng coù Phaät taùnh, ai ñeàu thuoäc veà Phaät naøy. Ñeå traû lôøi caâu cuûa Löu Hy, noùi laø daân toäc ta khoâng coù leã nghóa, vöôït quaù leã nghóa. Maâu Töû khaúng ñònh tính bình ñaúng cuûa con ngöôøi. Vaø daân toäc ta ñaõ giöõ vöõng quan ñieåm ñoù vaø choáng laïi baát kyø moät aùp ñaûo naøo.

Töø khaùi nieäm bình ñaúng ñoù phaùt sinh moät khaùi nieäm môùi, laø khaùi nieäm bao dung. Vì taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù Phaät cho neân ta phaûi bao dung, phaûi toân troïng taùnh Phaät nôi ngöôøi khaùc vaø chaáp nhaän hoï moät caùch deã daøng döø hình thuø, quan ñieåm, giôùi tính, ngoân ngöõ, chuûng toäc, vaên hoùa, toân giaùo v.v..., hoï coù khaùc ta. Trong lòch söû Vieät Nam, daân toäc ta chöa bao giôø ñi ñeán cöïc ñoan veà moïi phöông dieän; veà phía Phaät giaùo laïi caøng khoâng bao giôø coù chuû tröông cöïc ñoan, loaïi boû nhöõng gì baát ñoàng chính kieán vôùi ñaïo Phaät. Daân toäc ta lôùn maïnh cuõng nhôø vaøo söï saün saøng chaáp nhaän vaø bao dung nhöõng ngöôøi khaùc, nhöõng vaên hoùa khaùc. Ñaây coù theå noùi laø ba ñoùng goùp lôùn cuaû Maâu Töû ñoái vôùi daân toäc ta.

Ngoaøi ra, töø quan ñieåm bao dung veà Phaät tính, xuaát phaùt moät quan ñieåm môùi ñoái vôùi phöông baéc, laø "Haùn ñòa vò taát laø trung taâm cuûa trôøi (ñaát)". Moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng nhö nhau thì khoâng coù lyù do gì maø coù moät ngöôøi ngoài chính giöõa (trung taâm) ñeå khinh reõ nhöõng ngöôøi chung quanh laø man di moïi rôï; khoâng theå coù moät nöôùc xöng laø trung taâm cuaû trôøi ñaát ñeå goïi nöôùc ta laø Nam Dao hay Nam Hoang, nhö Tieát Oaùnh, con Tieát Toân, töøng coù thaùi ñoâ, ñeå phaûi bò Maâu Töû baøi baùc. Phaûi nhìn caùi khoâng khí daân toäc, ñaày haän thuø daân toäc, ñaày kyø thò vaên minh nhö theá, ta môùi thaáy chuyeän ñeà ra moät khaùi nieäm laø "ñaát Haùn khoâng phaûi laø trung taâm cuaû trôøi ñaát" laø moät ñoùng goùp to lôùn ñoái vôùi daân toäc ta. Khoâng nhöõng ñoái vôùi daân toäc ta vaøo thôøi ñoù maø ngay caû ñeán baây giôø vaø ñoái vôùi caùc daân toäc khaùc. Tình hình hoïc thuaät thôøi Maâu Töû laø nhö theá.

Toùm laïi phaûi ñaët nhöõng quan ñieåm cuûa Maâu Töû qua Lyù hoaëc luaän trong khoâng khí hoïc thuaät thôøi ñoù môùi thaáy ñöôïc giaù trò cuûa noù. Taùch rôøi noù ra ngoaøi caùi khoâng khí hoïc thuaät vaø hoaøn caûnh maø noù ra ñôøi thì ta khoâng hieåu gì ñöôïc. Nhöõng sai laàm cuaû caùc hoïc giaû tröôùc ñaây laø ñaõ queân maát lôïi ñieåm naøy, chæ bieát nhìn Lyù hoaëc luaän töø goùc ñoä cuaû ngöoøi Trung Quoác. Tuy coù ngöôøi nhö Fukui Kojun ñaõ ñeà caäp tôùi caùi hoaøn caûnh chính trò cuûa Giao Chaâu thôøi ñoù, nhöng cuõng chæ qua loa maø khoâng phaân tích saâu, neân cuõng khoâng nhaän ñònh roõ giaù trò ñoùng goùp cuûa Maâu Töû vaøo neàn vaên hoùa cuûa ñaát nöôùc Vieät Nam vaø Phaät giaùo Vieät Nam. Nhöõng ngöôøi khaùc ñeàu khoâng ai thaáy ñöôïc ñieåm naøy.

Chæ khi ñaët Maâu Töû vaøo trong khoâng khí hoïc thuaät vaø hoaøn caûnh thôøi ñoù, ta môùi thaáy roõ vaø môùi coù theå phuïc cheá phaàn naøo caùi boái caûnh lòch söû vaø tình hình nöôùc ta vaøo luùc ñoù. Phuïc cheá tình hình chính trò, tình hình tö töôûng, tình hình hoïc thuaät, tình hình kinh teá, tình hình vaên hoùa, beân ngoaøi nhöõng söû lieäu giôùi haïn hieän coù. Moät beân thì saùch vôû thôøi baáy giôø heát söùc cöïc ñoan. Thì Thö ñöôïc daïy nhö laø nhöõng lôøi daïy baát di baát dòch cuûa thaùnh hieàn, coäng theâm nhöõng ngöôøi dieãn giaûng nhö Löu Hy vaø Tieát Toân baûo phaûi suøng baùi Thi Thö nhö chaân lyù, vaø toân kính "ñaát Haùn laø trung taâm cuûa trôøi ñaát", ngoaøi ñaát Haùn ra khoâng coøn ñaát naøo khaùc. Moät beân laø Maâu Töû thaúng thöøng tuyeân boá: "Thi Thö chöa haún laø lôøi thaùnh hieàn" vaø "Ñaát Haùn chöa haún laø trung taâm cuaû trôøi ñaát", laøm neân nhöõng cuù ñaùnh saám seùt ñaû phaù ngay quan nieäm heïp hoøi, ñoäc toân ñoù.

Chæ töø moät quan ñieåm nhö theá, môùi hieåu taïi sao moät daân toäc beù nhoû nhö chuùng ta coù theå thaønh coâng trong coâng cuoäc ñoái thaûo vôùi moät daân toäc to nhieàu nhö daân nhaø Haùn. Maâu Töû ñaõ ñaït ñöôïc thaønh coâng, ñeán thôøi Khöông Taêng Hoäi roài sau naøy ñeán Ñaïo Thanh cuõng ñaõ thaøn coâng qua vieäc ñöa ñòa baøn vaên chieán leân phöông baéc. Khöông Taêng Hoäi choáng gaäy baéc du giaûng ñaïo, cuøng ñem saùch vôû dòch phaåm leân Trung Quoác; sau ñoù maáy möôi naêm, Ñaïo Thanh laïi tieáp noái cuoäc vaên chieán ñoù baèng caùch ñöa baûn dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh leân. Caû moät cao traøo khaúng ñònh vò trí vaên hoùa cuaû daân toäc ta, choáng laïi neàn vaên hoùa noâ dòch cuaû phöông Baéc, laø nhö theá. Khoâng thaáy ñöôïc ñieàu naøy, khoâng ñaët Maâu Töû vaøo trong hoaøn caûnh ñaát nöôùc luùc baáy giôø thì ta khoâng theå naøo hieåu ñöôïc Maâu Töû Lyù hoaëc luaän vaø cöù cho ñaáy laø taùc phaåm cuûa ngöôøi Trung Hoa. Vì theá vaø nhöõng quan ñieåm lôùn cuûa Maâu Töû laø theá. ( Trang 297)

---

 

| Muïc luïc | I | II | III | IV | IVb | V | VI | VII | VIII | VIIIb | IX | IXb | X | XI | XII |