Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
|
Tieán só Leâ Maïnh Thaùt |
- Chöông VI
- Ñaïo Thanh, Chi Cöông Löông Tieáp
- vaø Phaùp Hoa Tam Muoäi Kinh
Lòch ñaïi tam baûo kyù 5, ÑTK 2034, tôø 56c19-24, cheùp: "Phaùp Hoa tam muoäi kinh, 6 (quyeån, moät) boä, moät baûn coù chöõ "chaùnh". Taêng Höïu noùi ñaõ thaát dòch. Treân ñaây laø moät boä 6 quyeån. Ñôøi Cao Quyù Höông coâng, naêm Cam Loà thöù nhaát (256), thaùng 7, Sa-moân nöôùc ngoaøi laø Chi Cöông Löông Tieáp, coù nghóa Chaùnh Voâ UÙy, ñeán Nguïy, dòch ôû Giao Chaâu. Sa-moân Ñaïo Thanh buùt thoï. Taêng Höïu baûo laø thaát dòch. [Phí Tröôøng] Phoøng toâi kieåm ñeán, thaáy ôû Nguïy theá luïc vaø Thuûy höng luïc cuûa Truùc Ñaïo Toå. Neáu cöù vaøo Giao Chaâu vaø ñaát Thuûy Höng thì neân nhaäp noù vaøo Ngoâ luïc. Nay cöù vaøo Nguïy luïc maø thaâu phuï vaøo ñaây".
Vaäy, vaøo theá kyû thöù 5-6, ôû Trung Quoác ñaõ löu haønh moät baûn dòch goïi laø Phaùp Hoa tam muoäi kinh. Thôøi Taêng Höïu (...) thì baûo ñaõ thaát dòch, nghóa laø khoâng bieát ngöôøi dòch kinh naøy laø ai, nhöng ñeán thôøi Phí Tröôøng Phoøng thì nhôø phaùt hieän ra kinh luïc cuûa Truùc Ñaïo Toå vaø Nguïy theá luïc maø ñöôïc bieát ñeán. Maãu tin naøy sau ñoù ñöôïc Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc 2, ÑTK 2149, tôø 227aû-28, cheùp y theo: "Phaùp Hoa tam muoäi kinh 6 quyeån, moät baûn coù chöõ "Chaùnh" [...]". Khai Nguyeân Thích giaùo luïc 2, ÑTK 2154, tôø 491b24-29 ghi raèng: "Phaùp Hoa tam muoäi kinh 6 quyeån. Moät baûn coù chöõ "chaùnh". Luùc môùi ra ñôøi, cuøng moät baûn vôùi Chaùnh Phaùp Hoa cuûa Phaùp Hoä. Xem Nguïy luïc cuûa Truùc Ñaïo Toå, vaø cuõng xem Thuûy höng luïc. Treân ñaây moät boä 6 quyeån, vaên baûn ñaõ khuyeát. Sa-moân Chi Cöông Löông Tieáp, tieáng Ngoâ goïi laø Chaùnh Voâ UÙy, ngöôøi Taây vöùc, vaøo naêm AÁt Hôïi, nguõ phuïng thöù 2 (256) cuûa Toân Löôïng, thôøi Giao Chaâu dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh. Sa-moân Truùc Ñaïo Hinh buùt thoï. Hai baûn luïc cuûa Tröôøng Phoøng vaø Noäi ñieån cheùp vaøo ñôøi Taøo Nguïy. Nay cöù vaøo ñaát Giao Chaâu vaø Thuûy Höng, caét cheùp vaøo Ngoâ luïc".
Ñaïi Chaâu san ñònh chuùng kinh muïc luïc 2, ÑTK 2153, tôø 385b15-17, ghi: "Phaùp Hoa tam muoäi kinh, moät boä 6 quyeån. Moät baûn coù chöõ "chaùnh". Treân ñaây laø kinh ñôøi tieàn Nguïy, naêm Cam loà thöù nhaát (256), Sa-moân Chi Cöông Löông Chaâu ôû thaønh Giao Chaâu dòch. Thích Ñaïo Thanh buùt thoï. Laáy töø Tröôøng Phoøng luïc".
Coå kim dòch kinh ñoà kyû 1, ÑTK 2151, tôø 352b23-25, vieát: "Sa-moân Chi Cöông Löông Tieáp, ñaây goïi laø Voâ UÙy, vaøo naêm aát hôïi, nguõ phuïng thöù 2, ôû Giao Chaâu, dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh 6 quyeån. Sa-moân Truùc Ñaïo Hinh buùt thoï".
Trinh nguyeân taân ñònh Thích giaùo muïc luïc 3, ÑTK 2157, tôø 788c22-27 cheùp gioáng nhö Khai Nguyeân Thích giaùo luïc.
Cöù vaøo caùc thoâng tin treân, ta bieát laø vaøo naêm 256 taïi nöôùc ta, Chi Cöông Löông Tieáp (coù baûn cheùp laø Chi Cöông Löông Laâu) ñaõ cuøng vôùi Ñaïo Thanh hay Ñaïo Hinh dòch kinh Phaùp Hoa tam muoäi. Baûn kinh naøy, ñeán ñaàu theá kyû 8, khi Trí Thaêng vieát Khai Nguyeân Thích giaùo luïc thì ñaõ bò lieät vaøo loaïi "khuyeát baûn", töùc vaên baûn ñaõ maát. Coù nghóa laø töø theá kyû VII veà tröôùc, vaên baûn ñang coøn, nhö khi Taêng Höïu vieát Xuaát tam taïng kyù taäp thì oâng coù thaáy vaên baûn nhöng laïi khoâng bieát ngöôøi dòch laø ai, neân lieät vaøo loaïi "thaát dòch". Trong luùc Phí Tröôøng Phoøng vieát Lòch ñaïi tam baûo kyù vaøo naêm 597, nhôø tìm ñöôïc Nguïy theá luïc cuûa Truùc Ñaïo Toå vaø Thuûy höng luïc môùi bieát laø do Chi Cöông Löông Tieáp cuøng Truùc Ñaïo Thanh dòch ra. Theá thì Truùc Ñaïo Toå laø ai vaø Thuûy höng luïc laø taùc phaåm naøo?
Thuûy höng luïc vaø Truùc Ñaïo Toå [^]
Veà Thuûy höng luïc, thì Khai Nguyeân Thích giaùo luïc 10, ÑTK 2154, tôø 573a26 ghi: "Thuûy höng luïc 1 quyeån, chöa roõ soaïn giaû, cuõng goïi laø Nam luïc". Tuy nhieân, ta bieát Thuûy Höng laø moät huyeän cuûa quaän Nam Haûi, nhö Ñòa lyù chí cuûa Tuøy thöù 31, tôø 5b5-7 ghi, vaø ñaõ ñöôïc Phí Tröôøng Phoøng daãn trong Lòch ñaïi tam baûo kyù, cho neân taùc phaåm naøy phaûi ra ñôøi töø theá kyû 6 trôû veà tröôùc. Coøn veà Nguïy theá luïc cuûa Truùc Ñaïo Toå, thì Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc 10, tôø 336c16-22 ghi:
"Thôøi Ñoâng Taán, Sa-moân Truùc Ñaïo Toå soaïn Chuùng kinh luïc goàm 4 boä laø Nguïy theá kinh luïc muïc 1 quyeån, Ngoâ theá kinh luïc muïc 1 quyeån, Taán theá taïp luïc muïc 1 quyeån vaø Haø taây kinh luïc muïc 1 quyeån. Treân ñaây laø 4 luïc; caên cöù vaøo söï kieåm tra thì do ñeä töû cuûa Vieãn coâng chuøa Ñoâng Laâm nuùi Loâ thôøi Ñoâng Taán laø Thích Ñaïo Löu saùng soaïn, nhöng chöa xong thì maát. Baïn ñoàng hoïc laø Ñaïo Toå vì Ñaïo Löu maø hoaøn thaønh".
Khai Nguyeân Thích giaùo luïc 10, tôø 573a11-13, cuõng cheùp töông töï: "Chuùng kinh luïc 4 quyeån, laø Nguïy theá luïc, Ngoâ theá luïc, Taán theá taïp luïc vaø Haø taây luïc. Treân ñaây laø do ñeä töû cuûa Vieãn coâng chuøa Ñoâng Laâm nuùi Loâ thôøi Ñoâng Taán laø Thích Ñaïo Löu saùng soaïn, nhöng chöa xong thì maát. Baïn ñoàng hoïc laø Truùc Ñaïo Toå tieáp tuïc hoaøn thaønh".
Trinh nguyeân taân ñònh Thích giaùo muïc luïc 17, tôø 897b10-1 cheùp laïi y nguyeân.
Nhö theá Ñaïo Löu vaø Ñaïo Toå ñeàu laø ñeä töû cuûa Hueä Vieãn, maø nieân ñaïi Hueä Vieãn cöù vaøo Cao Taêng truyeän 6 tô 357c-361b rôi vaøo nhöõng naêm 334-416. Coøn Truùc Ñaïo Toå, theo Phaät giaùo söû nieân bieåu; soáng vaøo nhöõng naêm 347-419, thoï 73 tuoåi. Ngaøy nay, Nguïy theá luïc muïc ñaõ maát, nhöng theo nieân ñaïi vöøa neâu Ñaïo Löu vaø Ñaïo Toå chaéc chaén ñaõ coù nhöõng tieáp xuùc vôùi nhöõng tö lieäu toàn taïi trong thôøi ñaïi mình. Ñieåm loâi cuoán ñoái vôùi chuùng ta laø taïi sao Phaùp Hoa tam muoäi kinh laïi ñöôïc xeáp vaøo kinh luïc cuûa nhaø Nguïy, trong khi noù laïi ñöôïc dòch ôû nöôùc ta. Theo quan nieäm ngöôøi Trung Quoác thì noù phaûi thuoäc veà kinh luïc nhaø Ngoâ, maø Truùc Ñaïo Toå thì laïi coù vieát rieâng moät quyeån goïi laø Ngoâ theá luïc muïc. Ñaây cuõng laø caâu hoûi maø caùc nhaø kinh luïc töø Phí Tröôøng Phoøng cho ñeán Ñaïo Tuyeân ñaõ ñaët ra, vaø sau ñoù Trí Thaêng vaø Vieân Chieáu ñaõ xeáp vaøo muïc luïc kinh ñieån cuûa nhaø Ngoâ. Hieän nay, ta coù theå ôû vaøo vò trí ñeå traû lôøi caâu hoûi vöøa neâu nhôø vaøo vieäc phaân tích tình hình chính trò Vieät Nam vaøo nhöõng naêm tröôùc vaø sau khi baûn kinh ñöôïc dòch ra.
Tình hình chính trò [^]
Tình hình chính trò Vieät Nam sau caùi cheát Só Nhieáp vaøo naêm 226 coù nhöõng bieán ñoäng saâu xa. Thöù nhaát, Toân Quyeàn luùc aáy ñaõ chieám cöù phía nam Trung Quoác ñeå tranh huøng vôùi Taøo Thaùo vaø Löu Bò, neân nhaân caùi cheát cuûa Só Nhieáp, muoán thoân tính vuøng ñaát ngöôøi Vieät maø tröôùc ñoù Chu Phuø vaø Só Nhieáp ñaõ chính thöùc quaûn lyù nhö moät quoác gia ñoäc laäp döïa theo ñieån huaán cuûa ngöôøi Vieät. Do theá Toân Quyeàn ñaõ chia vuøng ñaát naøy thaønh hai chaâu. Töø Hôïp Phoá veà baéc goïi laø Quaûng Chaâu vaø cöû Löõ Ñaïi laøm thöù söû. Coøn laïi ba quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân vaø Nhaät Nam thì goäp thaønh Giao Chaâu, vaø cöû Taûi Löông laøm thöù söû vaø Traàn Thì laøm thaùi thuù Giao Chæ. Tröôùc aâm möu thoân tính vaø haønh ñoäng xaác xöôïc naøy cuûa Toân Quyeàn, con Só Nhieáp laø Só Huy cöông quyeát choáng laïi. Tuy nhieân, trong noäi boä cuûa chính quyeàn Só Huy coù ñaùm Hoaøn Laân can daùn Huy khoâng neân laøm theá vaø khuyeân Huy neân tieáp ñoùn Taûi Löông. Huy noåi giaän ñaùnh cheát Laân. Anh Laân laø Hoaøn Trò vaø con laø Hoaøn Phaùt beøn ñem quaân ñaùnh Huy. Ngoâ chí 4, tôø 8b10-11 cheùp: "Huy ñoùng cöûa thaønh ñeå giöõ. Boïn Trò ñaùnh maáy thaùng khoâng theå haï thaønh beøn öôùc hoøa thaân, moãi beân baõi binh ruùt veà. Trong khi ñoù, Löõ Ñaïi ñöôïc chieáu [cuûa Toân Quyeàn] ñi ñaùnh Huy, töø Quaûng Chaâu ñem quaân ngaøy ñeâm ñi vaøo, qua Hôïp Phoá cuøng vôùi Taûi Löông ñieàu khieån quaân leân. Con cuûa Só Nhaát [em Só Nhieáp], laø Trung lang töôùng Só Khuoâng cuøng vôùi Ñaïi laø choã quen bieát cuõ. Ñaïi phong Khuoâng laøm Sö höõu tuøng söï, tröôùc göûi thö cho Giao Chæ doã daønh veà chuyeän hoïa phuùc, laïi göûi Khuoâng ñeán gaëp Huy baøn baïc, Khieán cho Huy phuïc toäi, thì tuy maát chöùc Thaùi thuù [quaän Giao Chæ], nhöng ñöôïc baûo ñaûm [an toaøn], khoâng phaûi lo gì. Ñaïi tieáp theo Khuoâng ñeán sau. Anh Huy laø Kyø, em laø Caùn, Tuøng, v.v... saùu ngöôøi côûi traàn ñoùn tieáp Ñaïi taï toäi. Ñaïi khieán aên maëc laïi nhö cuõ ñeå ñeán quaän. Saùng sôùm hoâm sau, Ñaïi cho vaây maøn tröôùng, keâu anh em Huy theo thöù töï vaøo ra maét. Taân khaùch ñaày nhaø, Daïi ñöùng daäy caàm tieát, ñoïc chieáu thö keå toäi Huy. Boïn taû höõu cuûa Ñaïi nhaân theá baét troùi boïn Huy ñem ra, töùc thì ñeàu bò gieát, göûi ñaàu veà Vuõ Xöông".
Truyeän Ñaïi ôû Ngoâ chí 15 tôø 6b12-7a2 coøn cheùp tieáp, "sau khi ñaõ göûi ñaàu boïn Huy veà Trung Quoác, thì ñaïi töôùng (cuûa Huy) laø Cam Leä, Hoaøn Trò v.v... ñaõ ñem daân ñaùnh Ñaïi. Ñaïi ñaùnh haêng, phaù lôùn [...] Laïi tieán quaân ñaùnh Cöûu Chaân, cheùm baét ñeám tôùi soá vaïn". Theá laø, gia ñình hoï Só ñeàu töï tieâu dieät mình baèng vaøo söï caû tin vaøo mieäng löôõi cuûa keû thuø, maø khoâng lo phoøng bò vaø quyeát taâm chieán ñaáu, ñuùng nhö thieàn sö Chaân Nguyeân ñaõ dieãn taû trong Thieân nam ngöõ luïc:
- Só Huy nghieäp caû vaøo vaâng
- Meàm tay yeáu söùc khoâng baâng vaïc trôøi
- Laïi theâm uûy mò baát taøi
- Toâi cuõ heát ngöôøi toâi môùi chöa ai
- Beà beà nhöõng keû giöõ ngoâi
- Treû thô boãng daïi thieáu ngöôøi lo toan
- Söùc ñaâu gaùnh ñöôïc giang san
- Caäy chaêng Só Nguõ coøn gan anh huøng
- Huy chaúng nghe chöôùc Nguõ duøng
- Binh chaúng thieát phoøng, vieäc chaúng döï lo
Noùi caùch khaùc, nöôùc ta töø naêm 248 tieáp tuïc laø moät nöôùc ñoäc laäp vaø Baø Trieäu tieáp tuïc ñöùng ñaàu ñaát nöôùc, cho ñeán khi Toân Höïu sai Ñaëng Tuaân (Nguïy chí 4 tôø 27a3 vieát laø Ñaëng Cuù) ñeán Giao Chæ vaøo naêm 257, ra lònh cho thaùi thuù Giao Chæ baét daân ñöa leân Kieán Nghieäp laøm lính. Vaø nhö Thieân nam ngöõ luïc ñaõ ghi nhaän laø Baø Trieäu ñaõ bò töû traän trong moät cuoäc chieán ñaáu vôùi chính Ñaëng Tuaân sau khi ñaõ tieâu dieät Luïc Daän:
- Luïc Daän maát vía binh lui
- Naøng xoâng voi saán, thaùc töôi giöõa ñöôøng
- Ñaëng Tuaân laïi tieán binh sang
- Boä chaät giöõa ñöôøng, thuûy chaät doøng soâng
- Thuyeàn thuyeàn ngöïa ngöïa ñua dong
- Ñaõ thoâi tieáng troáng; laïi buoâng tieáng coàng
- Gioù ñöa côø cuoán khuùc roàng
- Giô ñoàng thieân chieán,tröông cung nguyeät ñaàu
- ....
- Ngaøy sau ra traän chieán tieàn
- Naøng mong tin cuõ, boãng queân quan phoøng
- Ñeán gaàn, Tuaân giöõ noùi cuøng
- Ngöôøi Ngoâ noù baén teân cung phaûi naøng
- Quaân binh thaát theá loaïn haøng
- ...
Lôøi chieáu naøy, Taøo Hoaùn vieát vaøo aêm 264. Tö lieäu Ngoâ Chí 3 tôø 9a3-8 laïi ghi: "Naêm ñoù (töùc naêm Vónh An 5 cuûa Toân Höïu, 262), sai Saùt Chieán ñeán Giao Chæ ñoøi heo lôùn. Naêm Vónh An 6, töùc 263, thaùng 5, quaän laïi Giao Chæ laø Löõ Höng v.v.... laøm phaûn, gieát thaùi thuù Toân Tö. Tö tröôùc ñoù ñaõ baét nhöõng tay thôï gioûi cuûa quaän hôn ngaøn ngöôøi veà Kieán Nghieäp, neân khi Saùt Chieán ñeán sôï laïi bò baét. Do ñoù boïn Höng, v.v... nhaân theá phieán ñoäng quaân daân, chieâu duï caùc moïi [...]. Höng khi ñaõ gieát Toân Tö, sai söù ñeán Nguïy xin laøm thaùi thuù [...]". Nhaân vaät Saùt Chieán trong ñoaïn naøy cuûa Ngoâ chí chaéc chaén khoâng ai khaùc hôn laø Ñaëng Cuù cuûa Nguïy chí vaø Ñaëng Tuaân cuûa Thieân nam ngöõ luïc. Veà söï kieän naøy, Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö 4 ngoaïi kyû, tôø 4a5-9 vieát: "Quí muøi (263), muøa xuaân, thaùng 3, nguyeân tröôùc nhaø Ngoâ laáy Toân Tö laøm thaùi thuù Giao Chaâu. Tö tham taøn baïo ngöôïc, laøm khoå baù taùnh. Ñeán luùc aáy, vua Ngoâ sai Ñaëng Tuaân ñeán quaän. Tuaân laïi ñoøi kim coâng ba möôi con ñöa veà Kieán Nghieäp. Daân sôï ñi xa, nhaân theá aâm möu laøm loaïn. Muøa haï, thaùng tö, quaän laïi Löõ Höng gieát Tö vaø Tuaân maø xin chöùc thaùi thuù vôùi nhaø Taán. Cöûu Chaân Nhaät Nam ñeàu höôûng öùng theo".
Theá ñaõ roõ, quan heä nöôùc ta vôùi Trung Quoác vaøo giöõa nhöõng naêm 248 cho ñeán 264 laø raát phöùc taïp. Nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo daân toäc ñeå möu caàu vaø baûo veä ñoäc laäp ñaát nöôùc ñaõ coù nhöõng quan heä chaèn chòt vôùi caùc theá löïc ñang qua phaân nöôùc Trung Hoa. Maø trong tröôøng hôïp naøy, ñoù laø quan heä vôùi nhaø Nguïy ñeå choáng ñoái laïi vôùi nhaø Ngoâ, vì luùc baáy giôø nhaø Nguïy sau khi dieät Thuïc vaøo naêm 263, ñaõ tieán quaân saùt vôùi bieân giôùi Taây Baéc nöôùc ta, neáu khoâng laø sôùm hôn. Chính trong khoaûng thôøi gian coù quan heä cuï theå naøy maø Phaùp Hoa tam muoäi kinh do Chi Cöông Löông Tieáp cuøng Ñaïo Thanh dòch ñaõ ñöôïc ñöa leân phía Baéc Trung Quoác cuûa nhaø Nguïy vaø sau ñoù ñaõ ñöôïc Truùc Ñaïo Toå lieät vaøo Nguïy theá luïc muïc, töùc baûn muïc luïc caùc kinh tìm thaáy trong kho saùch vaø vuøng ñaát do nhaø Nguïy quaûn lyù. Caàn nhôù raèng, chæ moät naêm sau thoâi, töùc 265, Taøo Hoaùn ñaõ nhöôøng ngoâi laïi cho Tö Maõ Vieâm vaø chaám döùt söï toàn taïi cuûa nhaø Nguïy ñeå baét ñaàu thôøi ñaïi môùi, thôøi ñaïi cuûa nhaø Taán.
Söï xuaát hieän cuûa Phaùp Hoa tam muoäi kinh trong Nguïy theá luïc muïc baùo cho ta moät soá heä luaän khaù loâi cuoán. Thöù nhaát, töø moät quyeån kinh chæ dòch tröôùc khi nhaø Nguïy dieät vong chöa tôùi 10 naêm, maø ñaõ ñöôïc ñöa leân ñaát Nguïy xa xoâi ñeå nhaäp vaøo kinh luïc cuûa nhaø Nguïy, ñieàu naøy coù nghóa moät quan heä vaên hoùa,chaët cheõ ñaõ xuaát hieän giöõa nöôùc ta vaø nhaø Nguïy. Vaø quan heä vaên hoùa naøy khoâng theå toàn taïi neáu khoâng coù moät quan heä chính trò yeåm trôï, noùi thaúng ra, quan heä vaên hoùa ñoâi khi cuõng phuïc vuï moät soá muïc tieâu chính trò, duø daøi hay ngaén haïn. Moät khi nhaän ñònh nhö theá, thì vai troø Phaät giaùo trong coâng cuoäc vaän ñoäng ñoäc laäp cuûa daân toäc ta roõ raøng phaûi khaúng ñònh. Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi xu theá cuûa Phaät giaùo Vieät Nam vaøo nhöõng theá kyû naøy, khi Phaät Giaùo cuøng vôùi vaên hoùa daân toäc ñaõ trôû thaønh moät löïc löôïng vöøa haäu bò vöøa tieân phong cho söï nghieäp giaûi phoùng daân toäc. Ñieàu naøy ta coù theå thaáy roõ raøng, khi phaân tích söï hình thaønh Luïc ñoä taäp kinh cuõng nhö söï ra ñôøi cuûa Lyù hoaëc luaän vaø vieäc choáng gaäy Ñoâng du truyeàn giaùo cuûa Khöông Taêng Hoäi.
Veà Ñaïo Thanh [^]
Thöù hai, ngaøy nay ta haàu nhö khoâng coù moät chi tieát cuï theå naøo veà nhaø sö kieâm dòch giaû Vieät Nam ñaàu tieân coù teân tuoåi laø Ñaïo Thanh, cuõng coù khi goïi laø Ñaïi Hinh. Tuy vaäy, chæ moät vieäc xuaát hieän cuûa Phaùp Hoa tam muoäi kinh trong Nguïy theá luïc muïc cuõng ñuû ñeå xaùc nhaän vai troø cuûa Ñaïo Thanh trong phong traøo vaän ñoäng giaûi phoùng daân toäc giöõa nhöõng naêm 248 cho ñeán 272. Ñaây laø giai ñoaïn cuûa caùc chính quyeàn ñoäc laäp lieân tuïc töø baø Trieäu (248 - 257), Löõ Höng (258 - 265), vaø Lyù Thoâng (266 - 272). Ta coù theå xaùc nhaän ñöôïc vai troø naøy bôûi vì vôùi tö caùch laø moät ngöôøi buùt thoï cho Chi Cöông Löông Tieáp khi dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh Ñaïo Thanh döùt khoaùt phaûi laø moät ngöôøi trí thöùc, khoâng nhöõng bieát chöõ Vieät maø coøn bieát chöõ Haùn vaø chöõ Phaïn ñeå coù theå coäng taùc vôùi Chi Cöông Löông Tieáp, trong vieäc dòch moät baûn kinh Phaïn vaên ra tieáng Haùn. Noùi caùch khaùc, ñaây laø nhöõng phaàn töû öu tuù trí thöùc cuûa daân toäc vaø nhöõng phaàn töû naøy ñaõ ñoùng goùp söùc mình cho söï nghieäp baûo veä ñoäc laäp cuûa ñaát nöôùc.
Thöù ba, Ñaïo Thanh, ñeå coù theå tham gia buùt thoï Phaùp Hoa tam muoäi kinh vaøo naêm 256, phaûi sinh ra vaøo khoaûng nhöõng naêm 220, vaø coù theå hoïc taäp vôùi Khöông Taêng Hoäi vaøo khoaûng nhöõng naêm 240 vaø döôùi söï höôùng daãn theâm cuûa nhöõng ngöôøi nhö Traàn Hueä, Vaên Nghieäp (coù baûn vieát laø Bì Nghieäp) vaø Haøn Laâm, "nhöõng ngöôøi hieàn" ñaõ giuùp ít nhieàu cho Khöông Taêng Hoäi vieát An ban thuû yù kinh chuù giaûi. Ñaïo Thanh coù theå soáng nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa ñôøi mình vaøo giai ñoaïn ñaát nöôùc ñang bò daønh giaät giöõa nhöõng theá löïc caùt cöù cuûa Trung Quoác, töùc khoaûng nhöõng naêm 270 - 300. Ñaây laø thôøi gian khi Toân Haïo göûi ñaùm "thöù söû Giao Chaâu Löu Tuaán, tieàn boä ñoác Taéc Tu v.v.. ñeán ñaùnh Giao Chæ, bò töôùng Taán Mao Ñaøi v.v... phaù, ñeàu cheát, quaân tan trôû veà Hôïp Phoá". Thaùng 11 naêm sau, töùc naêm 269, sai giaùm quaân Ngu Phieám, uy nam töôùng quaân Tieát Vuõ, thaùi thuù Thöông Ngoâ Ñaøo Hoaøng do ñöôøng Kinh chaâu, giaùm quaân Lyù UÙc, ñoác quaân Töø Toàn theo ñöôøng bieån Kieán An, ñeàu ñeán Hôïp Phoá, ñaùnh "Giao Chæ". Muøa xuaân naêm Kieán Haønh thöù 2 (270) "Lyù UÙc cho ñöôøng Kieán An khoâng lôïi, gieát töôùng daãn ñöôøng Phuøng Phæ, daãn quaân veà". Muøa heø thaùng 4 naêm ñoù, "Ñieän trung lieät töôùng Haø Ñình trình Thieáu phuû Lyù UÙc gieát oan Phuøng Phæ, töï yù ruùt quaân veà. UÙc vaø Töø Toân, gia thuoäc ñeàu bò gieát". Naêm 271, "Phieám, Hoaøng phaù Giao Chæ, baét gieát thuù töôùng do nhaø Taán ñaët, Cöõu Chaân, Nhaät Nam ñeàu trôû veà leä thuoäc".
Veà Ñaøo Hoaøng [^]
Chín naêm sau, Toân Haïo ñaàu haøng nhaø Taán. Ñaøo Hoaøng laïi trôû veà ñaàu phuïc taân trieàu. Coù leõ do caûm thaáy baát oån ñoái vôùi trieàu ñaïi môùi, Ñaøo Hoaøng ñaõ coù moät chaùnh saùch heát söùc côûi môû ñoái vôùi nöôùc ta, coá gaéng thu phuïc loøng daân, töï mình Vieät hoùa ñeå cuûng coá cho vò theá vaø quyeàn löïc mình qua vieäc cho tu söûa laïi chuøa Phaùp Vaân vaø ca ngôïi söï linh nghieäm cuûa ñöùc Phaät chuøa naøy. Vaên bia cuûa laàn truøng tu naøy, theo Coå chaâu Phaùp Vaân Phaät baûn haïnh ngöõ luïc cheùp laïi, ñoïc nhö sau: "Phaät Phaùp Vaân ñaát Coå Chaâu laø thieâng nhaát ôû trong nöôùc. Heã gaëp naêm naéng noâi saâu boï oám ñau, vaâng meänh nhaø nöôùc ñeå maø caàu ñaûo thì bao nhieâu tai naïn ñeàu khoûi. Cho ñeán coâng khanh só daân, nhöõng ngöôøi hieám con, ñeán Phaät caàu ñaûo ñeàu ñöôïc caûm öùng. Ñeán tôùi quan treân cuøng ñaùm buoân baùn chaên nuoâi, luïa taèm heã caàu xin khaán vaùi, ñeàu ñöôïc nhö nguyeän".
Ñaây coù leõ laø vaên bia ñaàu tieân ñöôïc cheùp laïi trong lòch söû kim thaïch hoïc cuûa nöôùc ta, neáu ta giaû thieát taùc giaû Coå chaâu Phaùp vaân Phaät baûn haïnh ngöõ luïc, neáu khoâng phaûi laø chính taùc giaû Baùo cöïc truyeän ñaõ tröïc tieáp nhìn thaáy bia vaên aáy coøn toàn taïi ôû chuøa Daâu cuûa Luy Laâu vaøo nhöõng theá kyû 11 - 14. Ñaïi Vieät söû kyù ngoaïi kyû toaøn thö 4 tôø 6b8-7a3 vieát veà söï cai trò cuûa Ñaøo Hoaøng ôû nöôùc ta nhö sau: "Ñeán khi Ngoâ chuùa ñaõ haøng, nhaø Taán vieát thö tay, sai Maõ Dung ra leänh cho Ñaøo Hoaøng qui thuaän. Hoaøng chaûy nöôùc maét maáy ngaøy, sai söù ñöa aán vaø ñai ñeán Laïc Döông. Vua Taán xuoáng chieáu Hoaøng phuïc chöùc, phong laø Uyeån laêng haàu, roài caûi phong Quaùn quaân töôùng quaân. Hoaøng ôû chaâu ba möôi naêm, aân uy raát noåi, laøm cho ngöôøi khaùc tuïc raát haâm moä. Ñeán khi cheát, caû chaâu khoùc loùc nhö thöông cha meï mình". Vieát nhö theá, Ngoâ Só Lieân coù leõ laø ñaõ quaù lôøi khi duøng chính ngay nhöõng lôøi leõ cuûa keû thuø. Daãu vaäy, vieäc Ñaøo Hoaøng ñaõ bieát cuùi ñaàu tröôùc vò Phaät baûn ñòa Phaùp Vaân, ñaõ noùi leân quaù trình vöøa muoán Vieät hoùa vöøa muoán giöõ vöõng vò theá cuûa mình cuûa Ñaøo Hoaøng. Taát nhieân trong nhöõng naêm thaùng naøy, vai troø cuûa nhöõng ngöôøi trí thöùc öu tuù nhö Ñaïo Thanh hoaëc hoïc troø cuûa oâng coù theå ñaõ ñoùng moät vai troø naøo ñoù trong quaù trình Vieät hoùa nhöõng phaàn töû nhö Ñaøo Hoaøng. Caàn nhôù laø trong cuoäc tieán quaân vaøo naêm 269, cuøng vôùi Ñaøo Hoaøng coù Tieát Vuõ, ngöôøi con cuûa Tieát Toân vaãn tieáp tuïc coi nöôùc ta laø "coõi moïi rôï" (man thuøy). Cho neân vieäc cuùi ñaàu vaø ca ngôïi ñöùc Phaät Phaùp Vaân linh thieâng laø moät bieåu thò ít nhieàu quaù trình Vieät hoùa cuûa baûn thaân Ñaøo Hoaøng.
Veà Cöông Löông Tieáp [^]
Cuoái cuøng, vò sö Chi Cöông Löông Tieáp vôùi chöõ Chi ñi ñaàu bieåu thò nguoàn goác daân toäc Scyth, moät daân toäc ôû phía Taây Baéc AÁn Ñoä, dòch laø xöù Nguyeät Chi. Coøn teân "Cöông Löông Tieáp", ta ñöôïc bieát tieáng Haùn dòch laø Chính Voâ UÙy. Chöõ Cöông Löông coù theå taùi thieát laïi laø Kalyaøna, vaø töø naøy trong tieáng Haùn cuõng thöôøng ñöôïc dòch laø chaùnh chôn, chôn thieän, chôn thaät v.v... Coøn "tieáp" thì coù theå taùi thieát, tieáng Phaïn laïi laø siva, maø tieáng Haùn thöôøng dòch laø an oån, caùt töôøng, v.v.. Cöông Löông Tieáp nhö vaäy coù teân tieáng Phaïn laø Kalyaøna'siva, chö khoâng phaûi nhö Bagchi1 ñaõ ñeà nghò laø Kaøla'siva. Tuy nhieân, Phí Tröôøng Phoøng trong Lòch ñaïi tam baûo kyù 6 tôø 65a8-11 coù ghi laø moät "Sa-moân ngoaïi quoác teân Cöông Löông Laâu Chí, tieáng Taán goïi laø Chaân Hæ, vaøo naêm Thaùi thuûy thöù 2 (266) töø Quaûng Chaâu" dòch Thaäp nhò du kinh, vaø noùi laø caên cöù vaøo Thuûy höng luïc vaø Baûo xöôùng luïc. Maãu tin naøy, sau ñoù Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc 3 tôø 243b6-9; Coå kim dòch kinh ñoà kyù 2 tôø 354a 26-28; Ñaïi Chaâu san ñònh chuùng kinh muïc luïc 9 tôø 431a 11 - 13; Khai Nguyeân Thích giaùo luïc 2 tôø 497b18-22 vaø Trinh nguyeân taân ñònh Thích giaùo muïc luïc 4 tôø 794c6-10 ñaõ cheùp laïi. Cho neân Pelliot trong baûn nghieân cöùu veà Thaäp nhò du kinh 2 ñaõ ñoàng nhaát Chi Cöông Löông Tieáp vôùi Cöôøng Löông Laâu Chí. Ñieàu naøy ñaõ daãn Traàn Vaên Giaùp ghi nhaän söï coù maët cuûa Cöông Löông Laâu Chí taïi nöôùc ta vaø sau ñoù nhöõng ngöôøi vieát lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam ñeàu laäp laïi sai laàm naøy. Zurcher 3 cuõng muoán ñoàng nhaát hai ngöôøi naøy vôùi nhau, nhöng vì coù toäc danh Chi (ethnikon) ñöùng tröôùc Cöông Löông Tieáp vaø vì nghóa cuûa hai teân Cöông Löông Tieáp vaø Cöông Löông Laâu Chí khaùc nhau neân cuõng khoâng bieát giaûi quyeát ra sao.
Chuùng toâi nghó raèng Cöông Löông Tieáp vaø Cöông Löông Laâu Chí laø hai nhaân vaät khaùc nhau. Moät nhaân vaät soáng taïi nöôùc ta vaøo khoaûng nhöõng naêm 256 teân Chi Cöông Löông Tieáp, maø chöõ Phaïn laø Kalyaøna'siva, coøn nhaân vaät Cöông Löông Laâu Chí soáng taïi Quaûng Chaâu 10 naêm sau ñoù (266) coù teân chöõ Phaïn laø Kalyaønaruci. Duø cho baûn in ñôøi Nguyeân vaø Minh cuûa Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc 2 tôø 226c10 coù Cöông Löông Tieáp vieát thaønh Cöông Löông Laâu vaø Ñaïi Chaâu san ñònh muïc luïc coù Cöông Löông Laâu dòch kinh Phaùp Hoa tam muoäi, thì toaøn boä caùc kinh luïc khaùc töø Lòch ñaïi tam baûo kyù cho ñeán Trinh nguyeân taân ñònh Thích giaùo muïc luïc cuõng nhö caùc baûn in cuûa nhöõng kinh luïc naøy töø Cao Leä, Toáng cho ñeán Nguyeân, Minh, trong ñoù goàm coù baûn in ñôøi Toáng vaø Cao Leä cuûa Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc, ñeàu nhaát trí ghi teân Cöông Löông Tieáp ñaõ cuøng vôùi Ñaïo Thanh dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh. Cöông Löông Tieáp vaø Cöông Löông Laâu Chí do theá döùt khoaùt laø hai nhaân vaät khaùc nhau.
Vì Cöông Löông Tieáp, Kalyaøna'siva, coù toäc danh laø Chi, cho neân quan heä giöõa Ñaïo Thanh vaø vò Sa-moân naøy khoâng phaûi laø quan heä thaày troø maø chæ laø moät quan heä hôïp taùc trong vieäc dòch thuaät. Ta bieát ñieàu naøy bôûi vì caùc kinh luïc ñeàu ghi Ñaïo Thanh vôùi tö caùch laø Sa-moân Ñaïo Thanh hay Sa-moân Thích Ñaïo Thanh, nhö Lòch ñaïi tam baûo kyù vaø Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc ghi, trong khi ñoù Coå kim ñoà thö kyù, Khai Nguyeân Thích giaùo luïc vaø Trinh nguyeân taân ñònh Thích giaùo muïc luïc ñeàu nhaát trí ghi laø Sa-moân Truùc Ñaïo Thanh. Vôùi toäc danh Truùc ñöùng tröôùc teân mình, Ñaïo Thanh döùt khoaùt phaûi laø ñeä töû cuûa moät nhaø sö AÁn Ñoä taïi nöôùc ta vaøo thöôïng baùn theá kyû III sdl. Ai coù theå laø vò thaày naøy cuûa Ñaïo Thanh? Trong soá nhöõng nhaø sö Phaät Giaùo coù maët taïi nöôùc ta trong thöôïng baùn theá kyû III naøy, ngoaøi Maâu Töû, Khöông Taêng Hoäi, maø caû hai ngöôøi ñeàu khoâng coù hoï Truùc ñöôïc, ta coù vò sö Thieân Truùc noåi tieáng Khaâu Ñaø La (Ksudra).
Trong chöông treân, ta ñaõ ghi nhaän laø Khaâu Ñaø La maát khi ñaõ hôn 90 tuoåi, vaø nieân ñaïi oâng coù theå rôi vaøo khoaûng nhöõng naêm 160 - 255. Vaø nhaø sö naøy cöù vaøo Coå chaâu Phaùp Vaân Phaät baûn haønh ngöõ luïc laø ngöôøi Taây Thieân Truùc vaø ñaõ coù moät quan heä maät thieát vôùi trung taâm Phaät giaùo Luy Laâu, ñaëc bieät vôùi söï hình thaønh truyeàn thoáng Phaät giaùo Töù Phaùp cuûa chuøa Daâu. Coù khaû naêng raát lôùn laø Ñaïo Thanh ñaõ hoïc tieáng Phaïn vôùi Khaâu Ñaø La, ñeå sau naøy coù theå buùt thoï Phaùp Hoa tam muoäi kinh vôùi Cöông Löông Tieáp.
Buùt thoï laø moät hieän töôïng dòch kinh ñaëc thuø cuûa Phaät giaùo nöôùc ta vaø sau naøy cuûa Trung Quoác. Trong lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác , hieän töôïng buùt thoï ñaàu tieân ñöôïc ghinhaän laø xaûy ra vaøo ngaøy raèm thaùng 5 naêm Nguyeân Khöông thöù nhaát (291) ôû taïi chuøa Thuûy Nam, ñaát Thöông Vieân cuûa Traàn Löu, khi Sa-moân Moksala ngöôøi Vu Ñieàn (Khotan) caàm baûn Phaïn, Öu-baø-taéc Truùc Thuùc Lan khaåu truyeàn, coøn Chuùc Thaùi Huyeàn vaø Chu Huyeàn Minh buùt hoï. Hieän töôïng buùt thoï xaûy ra laø do söï khoâng thoâng hieåu laém tieáng baûn dòch cuûa ngöôøi dòch, cho neân caàn moät trung gian vöøa hieåu tieáng cuûa baûn vaên caàn dòch vöøa hieåu tieáng baûn ñòa ñeå coù theå truyeàn ñaït vaø ghi cheùp laïi yù nghóa cuûa baûn vaên caàn dòch ra tieáng baûn ñòa. ÔÛ nöôùc ta, khi Ñaïo Thanh buùt thoï Phaùp Hoa tam muoäi kinh thì ñieàu naøy coù nghóa Cöông Löông Tieáp khoâng raønh tieáng Haùn cho laém. Vaø veà baûn thaân Ñaïo Thanh thì oâng phaûi moät phaàn naøo bieát chöõ Phaïn vaø moät phaàn naøo bieát chöõ Haùn ñeå coù theå buùt thoï baûn kinh naøy. Baûn kinh naøy döùt khoaùt laø phaûi ñöôïc ghi baèng chöõ Haùn vì sau naøy noù ñaõ xuaát hieän ôû Trung Quoác ñeå ñöôïc ghi vaøo Nguïy theá luïc muïc. Ngoaøi ra, cuõng vì hieän töôïng buùt thoï naøy ta coù theå giaû thieát hoaëc laø Cöông Löông Tieáp môùi ñeán nöôùc ta cho neân khoâng raønh tieáng Haùn, vaø phaûi nhôø söï trôï giuùp buùt thoï cuûa Ñaïo Thanh. Hoaëc cuõng coù theå Cöông Löông Tieáp ñaõ ñeán nöôùc ta laâu ngaøy, soáng trong caùc ngoâi chuøa Vieät, raønh tieáng Vieät nhöng khoâng raønh tieáng Haùn, vì theá ñeán luùc do yeâu caàu chính trò cuûa vieäc dòch kinh ñieån Phaät giaùo ra tieáng Haùn, Ñaïo Thanh ñaõ giuùp Chi Cöông Löông Tieáp, buùt thoï Phaùp Hoa tam muoäi kinh. Giaû thieát naøy khoâng phaûi laø hoaøn toaøn voâ baèng, khi ta chuù yù ñeán söï xuaát hieän cuûa Phaùp Hoa tam muoäi kinh trong Nguïy theá luïc muïc.
Noäi dung Phaùp Hoa tam muoäi [^]
Ñieàu ñaùng tieác laø Phaùp Hoa tam muoäi kinh ñaõ khuyeát baûn töø laâu. Do vaäy ta khoâng theå naøo bieát noäi dung noù goàm nhöõng gì. Tuy nhieân vôùi ñaàu ñeà Phaùp Hoa tam muoäi kinh thì ñaây chaéc haún phaûi ít nhieàu lieân heä ñeán caùc phöông phaùp thieàn ñònh. Ñieåm loâi cuoán ñoái vôùi chuùng ta laø khi chuù thích kinh An ban thuû yù, Khöông Taêng Hoäi ñaõ neâu ra caùi goïi laø luïc dieäu phaùp moân, töùc: Soå (gananaø), tuyø (anugama), chæ (sthaøna), quaùn (upalaksanaø), hoaøn (vivartanaø), tònh (pari'suddhi) nhö ñaõ thaáy. Ñeán thôøi Trí Khaûi (538 - 597) thaønh laäp phaùi Thieân Thai ôû Trung Quoác, laáy kinh Phaùp Hoa laøm chuû ñaïo, laïi vieát Luïc dieäu phaùp moân, ÑTK 1918 tôø 555a15-29 ñaõ ghi nhaän: "Sao goïi laø töông töï vieân chöùng saùu dieäu moân? Nhö kinh Phaùp Hoa noùi: "Trong nhaõn caên thanh tònh coù theå ñeám soá löôïng phaùp ngang vôùi saéc vaø taâm cuûa phaøm vaø thaùnh cuûa möôøi phöông, neân goïi laø soå moân. Taát caû saéc phaùp tuøy thuaän ôû nhaõn caên, maét khoâng traùi vôùi saéc phaùp, cuøng tuøy thuaän nhau, neân goïi laø tuyø moân. Nhö theá, luùc thaáy, nhaõn caên bieát vaéng laëng baát ñoäng, neân goïi laø chæ moân. Khoâng duøng hai töôùng maø thaáy caùc nöôùc Phaät, thoâng ñaït voâ ngaïi, kheùo leùo phaân bieät, soi roõ phaùp tính, neân goïi laø quaùn moân. Trôû veà trong caûnh giôùi cuûa nhaõn caên, thaáu suoát caûnh giôùi cuûa caùc caên tai, muõi, löôõi, thaân, yù, heát thaûy hieåu roõ voâ ngaïi töôùng khoâng moät khoâng khaùc, neân goïi laø hoaøn moân. Laïi khi ñaõ thaáy caûnh giôùi nhaõn caên, trôû veà xuaát hieän trong nhaõn giôùi cuûa phaøm thaùnh möôøi phöông, ñoù cuõng goïi laø hoaøn moân. Tuy roõ reät thaáy thaáu suoát vieäc nhö theá maø khoâng daáy leân voïng töôûng phaân bieät, bieát baûn tính thöôøng tònh laø phaùp khoâng theå bò nhieãm, khoâng truï khoâng baùm, khoâng daáy khôûi phaùp aùi, neân goïi laø tònh moân. Ñaáy laø noùi toùm taét veà vieäc chöùng töông töï töôùng saùu dieäu moân trong nhaõn caên thanh tònh. Naêm caên coøn laïi cuõng nhö vaäy, noùi roäng nhö kinh Phaùp Hoa ñaõ chæ roõ".
Nhö vaäy Kinh Phaùp Hoa coù lieân heä chaët cheõ vôùi phöông phaùp thieàn ñònh an ban maø vaøo thôøi Huøng Vöông ñaõ truyeàn vaøo nöôùc ta vaø sau ñoù ñaõ ñöôïc Khöông Taêng Hoäi xieån döông maïnh meõ qua vieäc chuù giaûi An ban thuû y kinh maø ta ñaõ baøn treân. Tuy nhieân moät soá nhaø tö töôûng ñaõ thaáy ngay phöông phaùp aáy caàn coù moät cô sôû lyù luaän saâu hôn. Töø ñoù Ñaïo Thanh ñaõ tham gia vaøo vieäc dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh vôùi Cöông Löông Tieáp. Trí Khaûi trong Luïc dieäu phaùp moân ÑTK 1918 tôø 555a19-b19 giaûi thích tieáp cho ta bieát theá naøo laø tam muoäi Phaùp Hoa: "Sao goïi chaân thaät vieân chöùng saùu dieäu moân? Coù hai thöù. Moät laø bieät ñoái. Hai laø thoâng ñoái. Bieät ñoái laø: möôøi truï laø soå moân, möôøi haïnh laø tuøy moân, möôøi hoài höôùng laø chæ moân, möôøi ñòa laø quaùn moân, ñaúng giaùc laø hoaøn moân, dieäu giaùc laø tònh moân. Hai, thoâng ñoái coù ba thöù. Moät laø sô chöùng. Hai laø trung chöùng. Ba laø cöùu caùnh chöùng. Sô chöùng laø coù Boà-taùt nhaäp A töï moân, cuõng goïi sô phaùt taâm truï, chöùng ñöôïc tueä chaân voâ sinh phaùp nhaãn. Luùc aáy coù theå ôû trong moät taâm nieäm ñeám caùc taâm haïnh vaø ñeám voâ löôïng phaùp moân cuûa chö Phaät, Boà-taùt, thanh vaên, duyeân giaùc cuûa caùc theá giôùi nhö haït buïi nhoû khoâng theå noùi heát, neân goïi laø soå moân. Coù theå trong moät taâm nieäm tuøy thuaän söï nghieäp cuûa phaùp giôùi, neân goïi laø tuøy moân. Coù theå trong moät taâm nieäm nhaäp traêm ngaøn tam muoäi vaø heát thaûy tam muoäi, hö voïng vaø taäp ñeàu ngöng döùt, neân goïi laø chæ moân. Coù theå trong moät taâm nieäm hieåu roõ heát haûy phaùp töôùng, ñaày ñuû moïi thöù quaùn trí tueä, neân goïi laø quaùn moân. Coù theå trong moät taâm nieäm thaáu suoát caùc phaùp roõ raøng phaân minh, thaàn thoâng chuyeån bieán, ñieàu phuïc chuùng sinh, quay veà nguoàn goác, neân goïi laø hoaøn moân. Coù theå trong moät taâm nieäm thaønh töïu caùc vieäc nhö treân ñaõ noùi, maø taâm khoâng nhieãm tröôùc vaø khoâng bò caùc phaùp laøm nhieãm oâ, coù theå laøm saïch nöôùc Phaät, khieán chuùng sanh ñi vaøo ñöôøng saïch cuûa ba thöøa, neân goïi laø tònh moân. Sô taâm Boà-taùt vaøo phaùp moân aáy, nhö kinh daïy, cuõng goïi laø Phaät, ñaõ ñöôïc chính tueä Baùt-nhaõ, nghe Nhö Lai taïng, roõ chaân phaùp thaân, ñaày ñuû (ñònh) thuû laêng nghieâm, thaáy roõ tính Phaät, ôû ñaïi nieát baøn, vaøo caûnh giôùi khoâng theå nghó baøn cuûa tam muoäi Phaùp Hoa".
Ñoù laø quan heä giöõa tö töôûng Phaùp Hoa vaø tam muoäi Phaùp Hoa vôùi phöông phaùp an ban. Ngaøy nay, tuy kinh Phaùp Hoa tam muoäi kinh do Cöông Löông Tieáp vaø Ñaïo Thanh ñaõ maát, nhöng vaøo thôøi Trí Khaûi, noù chaéc chaén vaãn coøn löu haønh,bôûi vì Ñaïi Ñöôøng noäi ñieån luïc cuûa Ñaïo Tuyeân chöa ghi noù vaøo loaïi "khuyeát baûn". Chæ töø thôøi Trí Thaêng trôû ñi, Phaùp Hoa tam muoäi kinh môùi bò lieät vaøo "khuyeát baûn" trong Khai Nguyeân Thích giaùo luïc. Do theá, nhöõng lyù giaûi vöøa trích cuûa Trí Khaûi, cuõng coù theå cho ta thaáy moät soá yù nieäm veà tam muoäi Phaùp Hoa, maø oâng coù khaû naêng ruùt ra töø kinh aáy. Ñieåm ñaëc bieät laø vieäc keát noái phöông phaùp tam muoäi Phaùp Hoa vôùi Luïc dieäu phaùp moân ít nhieàu boäc loä khuynh höôùng giaûi thích loái thieàn ñònh an ban maø vaøo thôøi ñieåm dòch kinh Phaùp Hoa tam muoäi ñaõ coù moät soá sô hôû caàn phaûi xöû lyù. Phaùp Hoa tam muoäi kinh ñaõ giuùp xöû lyù caùc sô hôû aáy. Cho neân, khoaûng nöûa theá kyû sau khi Ñaïo Thanh maát vaø söï ra ñôøi cuûa caùc nhaân vaät Ñaïo Cao (khoâng. 360 - 450), Phaùp Minh (khoâng. 370 - 460) vaø Lyù Mieãu (khoâng. 380 - 465), vaán ñeà "taïi sao khoâng thaáy Phaät" ñaõ ñöôïc neâu ra, vaø Ñaïo Cao ñaõ lieân tuïc trích daãn kinh Phaùp Hoa töø caùc phaåm "Nhö Lai thoï löôïng" vaø "Hoaù thaønh" ñeå traû lôøi caâu hoûi vöøa neâu. Kinh Phaùp Hoa vaø Phaùp Hoa tam muoäi nhö vaäy coù moät vò theá raát xung yeáu trong lòch söû tö töôûng giai ñoaïn ñaàu cuûa Phaät giaùo taïi nöôùc. Daàu theá, caâu hoûi aáy chæ ñöôïc traû lôøi döùt khoaùt vaø giaûi toûa vôùi söï ra ñôøi cuûa doøng thieàn Phaùp Vaân qua söï hieän dieän cuûa Tì-ni-ña-löu-chi vaø Phaùp Hieàn maø ta seõ ñeà caäp ôû döôùi.