|
Tieán só Leâ Maïnh Thaùt |
- Chöông VII
- Tình traïng Phaät giaùo Vieät Nam theá kyû thöù IV
Veà Vu
Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy
Veà Kyø
Vöïc
Quan heä
giöõa Kyø Vöïc, Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy
Xu höôùng
Phaät giaùo quyeàn naêng
Sau caùi cheát cuûa dòch giaû Vieät Nam ñaàu tieân laø Ñaïo Thanh vaøo naêm 300 cho ñeán khi nhöõng taùc giaû Saùu Laù Thö ra ñôøi khoaûng vaøo nhöõng naêm 360 - 380, trong giai ñoaïn gaàn moät traêm naêm naøy, sinh hoaït Phaät giaùo ôû nöôùc it ñöôïc caùc tö lieäu hieän coøn ñeà caäp tôùi. Chuùng ta ngaøy nay chæ voûn veïn coù tieåu söû cuûa ba vò do Cao Taêng truyeän ghi laø coù moät soá lieân laïc naøo ñoù vôùi neàn Phaät giaùo Giao Chaâu, aáy laø chuyeän cuûa Vu Phaùp Lan maø taùc giaû Laù Thö thöù saùu döôùi ñaây nhaéc ñeán, chöùng toû oâng ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng khaùc saâu roäng ñoái vôùi Phaät giaùo Vieät Nam. Veà Ma Ha Kyø Vöïc thì nhöõng hoaït ñoäng cuûa oâng taïi nöôùc ta, Cao Taêng truyeän chæ noùi toùm taét laø "ñeàu coù linh dò", chö khoâng moâ taû gì theâm. Taøi lieäu nöôùc ta nhö Coå chaâu Phaùp Vaân phaät baûn haïnh ngöõ luïc laïi baûo Ma Ha Kyø Vöïc ñeán Giao Chaâu vaøo thôøi Haùn Linh ñeá, töùc nhöõng naêm 168 - 189, trong khi Cao Taêng truyeän cheùp vaøo khoaûng 290 - 306. Phaûi chaêng coù hai Kyø Vöïc khaùc nhau? Ta hieän chöa theå traû lôøi ñöôïc. Ngoaøi ra, coù moät ngöôøi teân Chí Haøm vieát Trieät taâm kyù cheùp laïi chuyeän cuûa Khöông Taêng Hoäi, maø sau naøy AÂn Ngheä cho trích ra trong Tieåu thuyeát. Chí Haøm naøy, chöa ai bieát ngöôøi goác gaùc ôû ñaâu vaø soáng vaøo thôøi naøo. Tuy nhieân, vì coù keát lieân vôùi Khöông Taêng Hoäi, chuùng toâi taïm xeáp Haøm vaøo nhöõng ngöôøi coù hoaït ñoäng Phaät giaùo taïi nöôùc ta giöõa nhöõng naêm 300 ñeán 360.
Veà Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy [^]
Cao Taêng truyeän 4 tôø 349c23-350a10 vieát: "Vu Phaùp Lan, ngöôøi Cao Döông, nhoû coù tieát thaùo khaùc thöôøng. Naêm 15 tuoåi xuaát gia, beøn laáy vieäc tinh caàn laøm nhieäm vuï, nghieân ñoïc kinh ñieån caû ngaøy laãn ñeâm, hoûi ñaïo caàu phaùp taát tröôùc moïi ngöôøi. Ñeán tuoåi ñoäi muõ, tinh thaàn thaûnh thôi, ñaïo phong vang tôùi ba soâng, tieáng taêm löøng khaép boán xöù. Tính öa nuùi khe, ôû nhieàu hang ñoäng. Coù laàn vaøo moät thaùng muøa ñoâng, baêng tuyeát trong nuùi raát buoát, baáy giôø coù moät con coïp ñen, ñi vaøo phoøng Lan. Lan thaàn saéc khoâng ñe doïa, coïp cuõng laïi raát thuaàn, tôùi saùng hoâm sau, tuyeát heát rôi, coïp laïi ra ñi. Quæ thaàn trong nuùi thöôøng ñeán laõnh phaùp. Ñöùc cuûa Lan truøm tôùi hoàn thieâng, ñeàu gioáng loaïi ñoù caû. Sau nghe nöôùc non Dieâm Huyeän ôû Giang Ñoâng raát ñeïp, beøn laàn böôùc tôùi Ñoâng AÂu xa ngaém Ngaïc Thaëng, ôû döôùi chaân nuùi Thaïch Thaønh, töùc nay laø chuøa Nguyeân Hoa aáy vaäy. Ngöôøi ñöông thôøi ñem phong ñoä cuûa Lan so vôùi Döõu Nguyeän Quy. Du hieán luaän cuûa Toân Xöôùc ñem oâng saùnh vôùi Nguyeãn Töï Toân,luaän raèng: "Lan coâng boû mình, cao chuoäng daáu maøu, aáy haïng chí nhaân. Nguyeãn Boä binh kieâu ngaïo moät mình, khoâng chòu theo nhoùm, cuõng laø baïn cuûa Lan vaäy". ÔÛ Dieäm Huyeän ít laâu, beøn buøi nguøi than raèng: "Ñaïi Phaùp tuy thònh, kinh ñieån thieáu nhieàu, neáu nghe ñöôïc Vieân giaùo moät laàn, thì chieàu cheát cuõng ñöôïc". Beøn ra ñi Taây vöùc xa xuoâi, muoán caàu nghe laï. Ñeán Giao Chaâu, maéc beänh, cheát ôû Töôïng Laâm. Sa - moân Chi Tuaàn truy laäp töôïng, ca ngôïi raèng :
- "Hoï Vuõ vöôït ñôøi
- Huyeàn chæ naém caû
- Kheùo laùnh röøng ñoài
- Laønh nhieáp coïp döõ".
Vieát tieåu truyeän vöøa daãn, Hueä Haïo chaéc chaén ñaõ duøng ñeán Minh töôøng kyù cuûa Vöông Dieäm maø Haïo coù lieät ra nhö moät saùch tham khaûo trong lôøi töïa ôû Cao. Taêng truyeän 14 tôø 418b29-cl. Dieäm ñaõ vieát veà Vu Phaùp Lan nhö sau: "Ñôøi Taán Sa - moân Vu Phaùp Lan, ngöôøi Cao Döông, 15 tuoåi xuaát gia, khí thöùc thaâm traàm daøy daïn, tieát thaùo trinh ngay, laøm chuøa vaøo trong nuùi saâu, thöôøng ñeâm ngoài tònh, coù coïp vaøo nhaø, nhaân ngoài tröôùc giöôøng. Lan laáy tay xoa ñaàu coïp, coïp döông tai, naèm moïp xuoáng, vaøi ngaøy ñi. Truùc Phaùp Hoä, ngöôøi Ñoân Hoaøng, tinh thaàn daøo daït, cuøng moät loaïi ngöôøi vôùi Lan (...) Hoï ñeàu laø ngöôøi Taán Vuõ ñeá vaø Taán Hueä ñeá (265 - 306) ..."
Minh töôøng kyù ngaøy nay ñaõ taùn thaát, nhöõng gì coøn laïi phaàn lôùn ñeàu xuaát xöù töø nhöõng trích daãn cuûa Ñaïo Theá trong Phaùp uyeån chaâu laâm. Ñoaïn vöøa daãn laø ñeán töø quyeån 63 tôø 764c29-a 11. Ngoaøi ñoaïn aáy, Ñaïo Theá coøn trích hai ñoaïn khaùc nöõa coù lieân quan tôùi Vu Phaùp Lan cuõng töø Minh töôøng kyù. Ñoaïn thöù nhaát ôû quyeån 28 tôø 492a2-b8 vieát" "Ñoã Theá Phöông ñôøi Taán laø ngöôøi Trung Sôn, cöûa nhaø giaøu coù. Trong khoaûng Thaùi Khöông (280 - 289) coù leänh caám ngöôøi Taán laøm Sa - moân. Theá Thöôøng vaâng ñaïo tinh taán, leùn ôû trong nhaø, döïng laäp tònh xaù, cuùng döôøng Sa - moân. Vu Phaùp Lan cuõng ôû trong soá ñoù. taêng chuùng ai ñeán, ñeàu khoâng khöôùc töø. Coù moät Tyû - Kheo hình dung xaáu xí, aùo quaàn raùch nhôùp, baêng vöôït buøn nhô, tôùi choã Theá Thöôøng. Thöôøng ra laøm leã, sai ñöùa ôû laáy nöôùc röûa chaân cho sö. Vò Tyû - Kheo noùi: "Theá Thöôøng neân töï chính mình röûa chaân cho ta". Thöôøng ñaùp: "Tuoåi giaø moûi meät, neân laáy ñöùa ôû thay mình" Vò Tyû - Kheo khoâng chòu Theá Thöôøng beøn leùn chöûi roài boû ñi. Vò Tyû - Kheo lieàn hieän thaàn thoâng, bieán laøm thaân taùm thöôùc, dung nhan ñeïp ñeõ, bay ra maø ñi. Theá Thöôøng voã ngöïc hoái tieác, töï dìm mình vaøo buøn. Baáy giôø, Taêng Ni trong trong nhaø hoï Ñoã cuøng nhöõng keû ñi ñöôøng naêm saùu chuïc ngöôøi, ñeàu ñöôïc xem troâng thaáy giöõa trôøi, treân vaøi möôi tröôïng, roõ raøng phaân minh, höông thôm khí laï, traõi thaùng khoâng heát. Phaùp Lan laø vò phaùp sö danh lyù kieán toân, coù ghi quyeån sau. Truyeän naøy Lan ñem noùi vôùi ñeä töû Phaùp Giai. Giai moãi laàn keå laïi, ñaïo tuïc phaàn nhieàu tin nghe".
Phaùp uyeån chaâu laâm 54 tôø 694c22-695al cuõng daãn moät ñoaïn khaùc yù nghóa hoaøn taát nhaát trí vôùi ñoaïn cuûa Minh tuôøng kyù nhöng vaên cuù goïn gaøng vaø trau chuoát hôn, vaø baûo laø töø Phuïng phaùp nghieäm. Phuïng phaùp nghieäm nhö vaäy coù theå laø moät sao xuaát töø Minh ñöôøng kyù. Danh Taêng truyeän sao do Toân Taùnh cheùp ra töø Danh Taêng truyeän cuûa Baûo Xöông coù ghi Vu Phaùp Lan cuûa chuøa nuùi Tröôøng An.
Caên cöù vaøo nhöõng taøi lieäu hieän coøn vöøa daãn, ta coù theå vieát laïi tieåu söû cuûa Vu Phaùp Lan. Lan ngöôøi Cao Döông taïi mieàn baéc tænh Haø Baéc cuûa Trung Quoác ngaøy nay. Naêm 15 tuoåi oâng xuaát gia, raát coù theå taïi "chuøa nuùi Tröôøng An" vaø chaêm chuù hoïc hoûi Phaät phaùp, neân luùc 16 tuoåi tieáng taêm ñaõ vang khaép. Trong khoaûng nhöõng naêm 280 - 289 oâng ñaõ oâng ñaõ ôû aån trong nhaø cuûa Ñoã Theá Thöôøng, khi coù leänh caám laøm Sa - moân. Tính oâng öa nuùi röøng, neân sau ñoù oâng xuoáng truù taïi chuøa nuùi Thaïch Thaønh taïi mieàn taây tænh Chieát Giang hieän nay. Ta khoâng bieát oâng xuoáng vaøo khoaûng naøo, nhöng raát coù theå vaøo khoaûng naêm 306 trôû ñi. Ít laâu sau, oâng muoán ñi AÁn Ñoä hoïc ñaïo, beøn cuøng vôùi ñeä töû laø Vu Ñaïo Thuùy tôùi Giao Chaâu, hai thaày troø ñeàu maéc beänh. Lan maát taïi Töôïng Laâm, töùc khoaûng vuøng Ngheä Tónh ngaøy nay cuûa nöôùc ta. Nieân ñaïi oâng, ta seõ baøn kyõ khi noùi veà Vu Ñaïo Thuùy. ÔÛ ñaây ta caàn chuù yù laø "ngöôi ñöông thôøi ñaõ saùnh OÂng vôùi Döõu Nguyeân Qui" Döõu Nguyeân Qui töùc Döõu Löôïng (289 - 340) . Ñieàu naøy chöùng toû oâng haún phaûi laø ngöôøi ñoàng ñaïi vôùi Löôïng, töùc cuõng soáng vaøo giöõa nhöõng naêm 270 - 320.
Vu Phaùp Lan coù nhieàu ñeä töû, maø trong soá ñoù xuaát saéc nhaát laø nhaø y döôïc noåi tieáng Vu Phaùp Khai vaø VU Ñaïo Thuùy.. Ñaïo Thuùy ñaõ ñi vôùi Lan vaø ñaõ boû mình ôû mieàn baéc nöôùc ta. Cuoäc ñôøi cuûa Thuùy, Cao Taêng truyeän 4 tôø 350b13-28 noùi theá naøy: "Vu Ñaïo Thuùy, ngöôøi Ñoân Hoaøng, nhoû maát cha meï, ñöôïc chuù ñem veà nuoâi, Thuùy hieáu kính heát loøng, nhö thôø cha meï mình. Ñeán naêm 16 xuaát gia thôø Lan coâng, xin laøm ñeä töû. Hoïc nghieäp Thuùy cao minh, saùch vôû trong ngoaøi ñeàu xem heát, gioûi thuoác men, kheùo vieát laùch, thoâng roõ phong tuïc nhieàu xöù, caøng saønh aên noùi. Hoä coâng thöôøng khen Thuùy thanh cao giaûn dò, coù phong ñoä cuûa ngöôøi xöa, neáu khoâng cheát sôùm thì coù theå laøm röôøng coät cho ñaïi Phaùp. Sau cuøng Lan coâng qua Giang Taû, Taï Khaùnh Töï raát ñoåi kính troïng. Tính Thuùy öa nuùi ñoài. Trong khi ôû mieàn ñoäng, nhieàu laàn ñi chôi caùc ngoïn nuùi noåi tieáng. Thuùy laøm ngöôøi, khoâng bôïn söï khen cheâ, chöa töøng ñem veát buïi traûi loøng. Sau Lan ñi Taây Vöùc, ôû Giao Chæ maéc beänh maø cheát, xuaân thu 31. Hy Sieâu veõ laïi chaân dung Thuùy. Chi Tuaàn laøm baøi minh, ca ngôïi raèng :
- "Loàng loäng treân ngöôøi
- Bieát roõ leõ trong
- Chaát saùng ngoïc aùnh
- Tieáng ñöùc Lan thôm".
Nhö ta seõ thaáy, Truùc Phaùp Hoä maát vaøo naêm 308. Vu Ñaïo Thuùy ñi xuaát gia naêm 16 tuoåi. Vaäy, ñeå cho Hoä khen Thuùy, Thuùy phaûi xuaát gia tröôùc naêm 308. Do ñoù, oâng toái thieåu cuõng phaûi sinh vaøo naêm 290. Maø Thuùy coù leõ phaûi rôøi Tröôøng An tröôùc khi Kyø Vöïc tôùi Laïc Döông, ñeå cho caû Vu Phaùp Lan laãn Thuùy khoâng coù dòp gaëp nhö nhöõng ngöôøi ñoàng ñaïo cuûa hoï laø Chi Phaùp Uyeân vaø Truùc Phaùp Höng cuøng Truùc Phaùp Haønh. Vaäy Thuùy chaéc Phaûi sinh naêm 285. Naêm Thuùy maát môùi 34 tuoåi, theá thì nieân ñaïi Thuùy phaûi laø 285 - 315. Nieân ñaïi Lan do ñoù phaûi ôû vaøo khoaûng 270 - 320 vì Lan maát sau Ñaïo Thuùy.
Thuùy laø moät ngöôøi coù moät sôû hoïc uyeân baùc, coù nhieàu taøi ngheä vaø gioûi luoân caû vieäc thuoác men. Gioáng nhö thaày oâng, Thuùy coù söï meán phuïc cuûa nhöõng tay cöï phaùch cuûa lôùp sau nhö Chi Tuaàn (313 - 366) Hy Sieâu (366 - 377), Toân Xöôùc (khoaûng 300 - 380) vaø Taï Khaùnh Töï toân kính ngöôõng moä. Nhöng hôn caû Vu Phaùp Lan, Thuùy ñaõ ñöa ra moät caùch caét nghóa quan nieäm Khoâng cuûa Phaät giaùo, maø ñeán thôøi Löu Toáng ñaõ trôû thaønh moät trong baûy tröôøng phaùi Baùt Nhaõ hoïc cuûa Trung Quoác.
Trong Trieäu luaän sôù, Nguyeân Khöông ñaõ daãn Luïc gia thaát toân luaän cuûa Thích Ñaøm Ñeá, noùi raèng coù saùu ngöôøi chuû tröông ñeán baûy hoïc thuyeát khaùc nhau veà Khoâng.
Ngöôøi chuû tröông Hoïc thuyeát
Nhö theá, ngoaøi vieäc gioûi thuoác men, moät neùt ñaëc tröng cuûa caùc ñeä töø Vu Phaùp Lan, Vu Ñaïo Thuùy coøn tham döï vaøo nhöõng baøn caõi yù nghóa caùch thöùc lyù hoäi quan nieäm Khoâng cuûa Phaät giaùo. Nhö seõ thaáy, quan nieäm Duyeân Hoäi cuûa Thuyù ñaõ thaønh ñoái töôïng pheâ bình gaét gao cuûa Quaân thieän luaän sau naøy, bò ñaùnh giaù laø"khoâng coù gì uyeân thaâm", mang tính chaát phuø phieám, bôûi vì "phaân tích moät caùi caây ra thaønh nhöõng phaân töû ñeå laøm cho noù khoâng, thì vieäc aáy cuõng khoâng toån thöông moät chuùt naøo söï toát ñeïp cuûa vieäc noù cho boùng maùt", hay "taùch rôøi saêng goã ñeå laøm cho caùi nhaø trôû thaønh hö voâ, thì vieäc aáy cuõng khoâng laøm hao toán moät tí gì söï noù ñeïp ñeõ loäng laãy."
Hoïc phong cuûa tröôøng phaùi Vu - Phaùp - Lan laø Baùt - nhaõ hoïc, nhöng baûn chaát noù laø moät thöù Phaät giaùo quyeàn naêng, öôùc mô veà nhöõng khaû naêng caûm öùng bieán hoaù. Cho neân khi ñeán nöôùc ta, ñieåm loâi cuoán söï chuù yù cuûa ngöôøi Phaät töû Vieät Nam khoâng phaûi laø caùi hoïc phong Baùt - nhaõ, laø nhöõng lyù luaän veà caùch lyù giaûi ñuùng ñaén quan nieäm Khoâng, maø laø nhöõng khaû naêng caûm hoùa ngöôøi vaät, phuïc vuï thieát thöïc cho nhöõng nhu caàu caáp baùch cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Phaùp Minh sau naøy nhôù ñeán Vu Phaùp Lan, vì Lan ñaõ "phuûi tuyeát buoát cho thuù döõ", maø khoâng nhaéc tôùi Vu Ñaïo Thuùy. Thuùy nhö ta ñaõ thaáy, raát ñöôïc nhöõng tay trí thöùc cöï phaùch Trung Quoác veà sau raát troïng voïng, khoâng keùm gì Lan. Vaø THuùy ñaõ boû mình taïi bình nguyeân Baéc boä. Ñieàu naøy ñeå cho thaáy xu theá chung cuûa Phaät giaùo nöôùc ta vaøo thôøi aáy laø moät xu theá Phaät giaùo quyeàn naêng thieát ñònh theo quan nieäm cuûa Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi, maø söï xuaát hieän cuûa nhaø sö Kyø Vöïc cuõng chæ laøm roõ theâm thoâi.
Veà Kyø Vöïc [^]
Trong Thieàn uyeån taäp anh, Thoâng Bieän daãn lôøi cuûa Ñaøm Thieân noùi luùc Phaát phaùp môùi ñeán Trung Quoác thì "ñaõ coù Khaâu Ñaø La, Ma Ha Kyø Vöïc, Khöông Taêng Hoäi, Chi Cöông Löông, Maâu Baùc taïi Giao Chaâu". Coå chaâu Phaùp Vaân Phaät baûn haïnh ngöõ luïc noùi Khaâu Ñaø Laø vaø Kyø Vöïc ñaõ cuøng nhau ñeán Luy Laâu trò sôû cuûa Só Nhieáp vaøo cuoái ñôøi Haùn Linh Ñeá, töùc khoaûng nhöõng naêm 168 - 189. Vò sö teân Kyø Vöïc ñaây cuûa taøi lieäu nöôùc ta soáng vaø laøm gì, ta khoâng ñöôïc baûo roõ raøng. Chæ bieát raèng khi ñeán Giao Chaâu thì Khaâu Ñaø Laø ñaõ ôû laïi, coøn Kyø Vöïc thì ra ñi tieáp. Chi tieát cuoái cuøng naøy laïi phuø hôïp vôùi tieåu söû cuûa Kyø Vöïc trong Cao Taêng truyeän 9 tôø 388-16-c5, theo ñoù thì tröôùc khi tôùi Trung Quoác, Vöïc ñaõ coù ñi qua Giao Chaâu. Nhöng ta gaëp phaûi khoù khaên laø vaán ñeà nieân ñaò. Kyø Vöïc cuûa ta thì ñeán ñôøi Haùn Linh ñeá, coøn cuûa Cao Taêng truyeän thì xaûy ra thôøi Taán Hueä ñeá töùc giöõa nhöõng naêm 290 - 306. Phaûi chaêng coù hai Kyø Vöïc khaùc nhau ? Ñaây laø moät coù theå. Nhöng cuõng coù theå chæ coù moät Kyø Vöïc thoâi, vaø söï laàm veà nieân ñaïi thì hoaëc do taïi quaù trình truyeàn thöøa vaên baûn veà phía ta, hoaëc veà phía Trung Quoác. Trong tình traïng tö lieäu hieän taïi, duø khoâng phaûi khoâng yù thöùc, söï coù theå sai laàm cuûa nhöõng nieân ñaïi do Cao Taêng truyeän ghi laïi, moät ñieàu thöùc söï ñaõ xaûy ra. Chuùng toâi taïm thôøi caên cöù vaøo nhöõng gì Hueä Haïo vieát ñeå baøn caûi veà vò sö Kyø Vöïc ôû ñaây.
"Kyø Vöïc ngöôøi Thieân Truùc, ñi khaép Trung Quoác vaø caùc xöù maùn moïi, khoâng coù choã ôû thöôøng, nhöng thong dong thaàn kyø, theo tính khaùc tuïc, haønh tích khoâng thöôøng, ngöôøi ñöông thôøi khoâng theå laøm sao ño löôøng ñöôïc. Phaùt xuaát töø Thieân Truùc, roài ñeán Phuø Nam, traõi qua caùc bôø bieån, beøn tôùi Giao vaø Quaûng, ñeàu coù linh dò. Khi tôùi Töông Döông, muoán chôû ngöôøi qua soâng, ngöôøi cheøo thuyeàn thaáy Sa - moân AÁn Ñoä, aùo quaàn xaáu xí, khinh maø khoâng chôû. Thuyeàn ñeán bôø baéc thì ñaõ thaáy Vöïc vuôït qua roài. Ñi tôùi tröôùc, thaáy hai con hoå rung tai vaãy ñuoâi, Vöïc laáy tay xoa ñaàu, coïp lieàn xuoáng meù maø ñi. Ngöôøi hai beân bôø thaáy, theo nhau thaønh boïn.
Ñeán cuoái ñôøi Taán Hueä ñeá, Vöïc tôùi Laïc Döông. Caùc vò sö ra laøm leå, Vöïc cuõng quì xuoáng laëng leõ, nhan saéc khoâng ñoåi thay. Baáy giôø beøn noùi tieàn thaân cuûa töøng ngöôøi ñaõ traõi qua. Vöïc baûo Chi Phaùp Uyeân ñeán töø loaøi traâu, Truùc Phaùp Höng ñeán töø loaûi ngöôøi. Laïi cheâ chuùng Taêng, noùi hoï aùo quaàn hoa leä, khoâng ñuùng pheùp saïch. Thaáy cung thaønh Laïc Döông, beøn baûo noù phaûng phaát gioáng cung trôøi Ñao Lôïi, chæ vieäc töï nhieân vaø nhaân söï laø khoâng gioáng nhau. Vöïc baûo Sa - moân Kyø Xaø Maït: "Thôï xaây cung aáy laø töø trôøi Ñao Lôïi, neân thaät söï beøn phaûi veà beà treân, döôùi ngoùi treân noùc nhaø phaûi coù 1500 ñoà duøng". Moïi ngöôøi baáy giôø ñeàu noùi: "Xöa nghe ngöôøi thôï ñoù thieät coù ñem ñoà duøng ñeå döôùi ngoùi". Laïi noùi: "Sau cung thaønh boång nhieân seõ bò hoaïi".
Baáy giôø thaùi thuù Baïch Döông laø Ñaëng Vónh Vaên töø Nam Döông ñang ôû Laïc Döông, truù nguï taïi chuøa Maõn Thuyû, maéc beänh kinh nieân khoâng bôùt, hai chaân co quaép laïi, khoâng theå ñöùng ñaäy maø ñi. Vöïc ñeán thaêm, noùi: "Ngaøi coù muoán ñöôïc laønh beänh khoâng ?". Nhaân ñoù laáy moät cheùn nöôùc trong vaø moät caønh döông lieãu, ñem caønh döông lieãu duøng nöôùc ñöa tay höôùng Vónh Vaên maø ñoïc chuù. Nhö vaäy ba laàn, nhaân theá laáy tay xoa hai ñaàu goái Vónh Vaên, baûo ñöùng daäy. Vaên lieàn ñöùng daäy, ñi ñöùng nhö xöa. Trong chuøa coù caây tö duy vaøi möôi caønh ñaõ khoâ cheát. Vöïc hoûi Vónh Vaên caây aáy ñaõ cheát laâu chöa. Vaên ñaùp: "Laâu laém roài". Vöïc töùc höôùng caây ñoïc chuù, nhö ñoïc chuù cho Vónh Vaên, caây boãng nhieân moïc laù caønh sum seâ töôi toát. Troïng Thöû ôû Thöôïng Phöông coù ngöôøi beänh tröôùng saép cheát, Vöïc laáy bình baùt ñeå treân buïng ngöôøi beänh, vaûi traéng phuû heát, chuù nguyeän vaøi ngaøn lôøi, töùc coù khí thoåi xoâng naëc caû nhaø. Ngöôøi beänh noùi: "Toâi soáng roài". Vöïc sai ngöôøi dôû taám vaûi thì trong bình baùt coù thöù nhö buøn ñen vaøi thaêng, thoái khoâng theå gaàn ñöôïc. Ngöôøi beänh beøn soáng.
Khi Laïc Döông binh loaïn, beøn töø giaõ veà Thieân Truùc. Baáy giôø taïi Laïc Döông coù Sa-moân Truùc Phaùp Haønh laø vò sö cao ñaïo, ngöôøi ñöông thôøi chòu vui nghe theo, nhaân xin Vöïc noùi: "Thöôïng nhaân laø vò sö ñaõ ñaéc ñaïo, xin löu laïi moät lôøi ñeå maõi maõi laøm lôøi raên". Vöïc ñaùp: "Neân hoïp heát moïi ngöôøi ".Khi moïi ngöôøi ñaõ hoïp, Vöïc leân toaø giaûng noùi: "Giöõ mieäng, nhieáp thaân yù, caån thaän chôù phaïm aùc, tu haønh heát thaûy thieän, nhö vaäy ñöôïc ñoä ñôøi". Noùi xong, beøn laëng leõ nhaäp ñònh. Haønh laïi xin: "Nguyeän thöôïng nhaân neân truyeàn cho ñieàu chöa töøng ñöôïc nghe. Coøn nhö nghóa caâu aáy thì con nít taùm tuoåi cuõng ñoïc thuoäc loøng roài, chaúng phaûi laø ñieàu mong caàu ôû baäc ñaéc ñaïo". Vöïc cöôøi ñaùp: "Taùm tuoåi tuy ñoïc, traêm tuoåi khoâng haønh, thì ñoïc ích gì. Moïi ngöôøi ai cuõng bieát kính troïng ngöôøi ñaéc ñaïo, nhöng khoâng bieát laøm ñeå töï mình ñaéc ñaïo. Ñaùng thöông thay ! Lôøi ta tuy ít, ngöôøi laøm, lôïi caøng nhieàu".
Roài beøn töø giaõ boû ñi. Vaøi traêm ngöôøi ai cuõng môøi Vöïc tröa tôùi aên nhaø mình. Vöïc ñeàu höùa heát. Saùng mai 500 nhaø moãi nhaø ñeàu coù moät Vöïc. Ban ñaàu ai cuõng noùi vöïc chæ ñeán nhaø mình, nhöng sau hoûi laïi nhau, môùi bieát Vöïc phaân thaân giaùng xuoáng. khi ñaõ ñi, caùc nhaø tu haønh ñöa Vöïc ñeán thaønh Haø Nam. Vöïc ñi chaàm chaäm, maø ngöôøi ñuoåi theo khoâng kòp. Vöïc beøn laáy gaäy veõ xuoáng ñaáy noùi: "Töø bieät ôû ñaây". Ngaøy ñoù coù ngöôøi töø Tröôøng An ñeán, noùi thaáy Vöïc taïi chuøa aáy. Laïi coù khaùch buoân Hoà Thaáp Ñaêng töùc vaøo ngaøy ñoù ngaëp Vöïc luùc saép toái ôû sa maïc, keå ra ñaõ ñi hôn 9000 daëm. Khi ñaõ trôû veà Thieân Truùc, khoâng bieát maát ôû ñaâu".
Ñoù laø haønh traïng cuûa Kyø Vöïc trong Cao Taêng truyeän. Maëc duø chuùng chöùa ñöïng nhieàu yeáu toá khoù tính coù tính chaát meâ hoaëc, chuùng toâi vaãn dòch heát vaø coâng boá ra ñaây, nhaèm cho thaáy phaàn naøo nhöõng gì Kyø Vöïc ñaõ coù theå laøm khi oâng tôùi nöôùc ta. Khoâng nhöõng theá, baûn tieåu söû ñoù chöùa nhieàu lieân heä vôùi baûn tieåu söû cuûa Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy, maø chuùng ta ñaõ thaáy treân. Nhöõng lieân heä aáy chuû yeáu qui veà teân nhöõng vò sö coù tieáp xuùc vôùi Kyø Vöïc. Chuùng seõ giuùp cho thaáy taïi sao Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy ñaõ tìm ñeán nöôùc ta ñeå ñi AÁn Ñoä vaø ñaõ boû mình.
Vaäy thì, Kyø Vöïc ñaõ laøm nhöõng gì cho nöôùc ta, maø Cao Taêng truyeän cho laø "ñeàu coù linh dò"? Giaûp ñaùp caâu hoûi naøy ta hieän khoâng coù nhöõng traû lôøi tröïc tieáp. Nhöng cöù vaøo nhöõng haønh ñoäng cuûa Vöïc taïi Laïc Döông, ta coù theå bieát phaàn naøo nhöõng hoaït ñoäng cuûa Vöïc taïi Giao Chaâu. Tröôùc khi tôùi Laïc Döông, Vöïc ñaõ vöôït soâng maø khoâng caàn ñoø. Ñeán Laïc Döông, oâng chöùng toû coù theå bieát chuyeän ñôøi tröôùc cuûa moïi ngöôøi laø theá naøo vaø vieäc saép xaûy ra trong töông lai. OÂng coù theå baûo lai lòch cuûa caùc vò sö Phaùp Höng vaø Phaùp Uyeân khoâng nhöõng cuûa ñôøi naøy, maø thaäm chí veà tôùi caû ñôøi tröôùc nöõa. OÂng cuõng ñaõ tuyeân ñoaùn thaønh phoá Tröôøng An seõ bò huûy hoaïi. OÂng ñaõ chöõa beänh cho nhöõng ngöôøi nguy kòch saép cheát vaø kinh nieân khoâng laønh, chuû yeáu baèng nhöõng phöông phaùp chuù thuaät thaàn thoâng cuûa mình. OÂng ñaõ chöõa cho Ñaèng Vónh Vaên kinh nieân lieät giöôøng khoâng ñi ñöôïc, vaø cho ngöôøi bò beänh tröôùng buïng saép cheát, chæ caàn giô tay ñoïc chuù. Khoâng nhöõng theá, oâng coøn cuøng moät luùc phaân thaân ñi aên taïi naêm traêm nhaø khaùc nhau. OÂng coù theå ñi chaàm chaäm, maø ngöôøi ta ñuoåi theo maõi cuõng khoâng kòp.
Hoaït ñoäng cuûa Vöïc taïi Tröông An laø nhö theá. Chuùng roõ raøng chöùng toû Vöïc coù "kyõ thuaät bieán hoùa ñeå meâ hoaëc tai maét cuûa thöôøng daân", "coù uy to theá lôùn ñeå chænh thaúng truït troài cuûa boïn nhoû", nhö Taäp Taïc Xæ ñaõ aùm chæ xa gaàn. Nhöng ñoàng thôøi chuùng cuõng xaùc ñònh Vöïc laø hieän thaân troïn veïn cuûa quan nieäm Phaät giaùo quyeàn naêng. Ngöôøi ñaéc ñaïo cuûa quan nieäm ñoù phaûi laø keû "muoán laøm gì cuõng ñöôïc, bay löôïn treân khoâng, ñaïp nöôùc maø ñi, phaân thaân taùn theå, bieán hoùa muoân caùch, vaøo ra khoâng ngaïi, coøn maát töï do, (...) bieát chuùng sanh ñoåi thay khi chöa coù trôøi ñaát, loøng ngöôøi trong möôøi phöông hieän taïi ñang nghó nhöõng vieäc chöa manh nha", nhö Khöông Taêng Hoäi ñaõ moâ taû trong Luïc ñoâ taäp kinh 7 tôø 39b 16-23.
Nhö moät hieän thaân cuûa quan nieäm Phaät giaùo quyeàn naêng vaø taïi Laïc Döông, Vöïc ñaõ coù nhöõng thaønh tích treân, thì taïi nöôùc ta Vöïc chaéc cuõng thi thoá nhöõng quyeàn naêng töông töï ñoái vôùi ngöôøi Giao Chaâu, ñeå cho Haïo ñaõ nhaän xeùt laø "ñeàu coù linh dò". Vieát nhaän xeùt ñoù, Haïo chaéc chaén phaûi coù ñoïc ñöôïc nhöõng tö lieäu coù ghi cheùp thaønh tích cuûa Vöïc moät caùch chi tieát ôû taïi nöôùc ta. Raát tieác laø ngaøy nay ta hieän khoâng coù nhöõng tö lieäu aáy, vaø Haïo chæ baèng loøng cheùp chuyeän cuûa Vöïc töø luùc ñeán Töông Döông trôû ñi maø thoâi.
Qua tieåu söû treân, Kyø Vöïc laø ngöôøi AÁn Ñoä, ñaõ ñi tôùi nhieàu nöôùc. OÂng ñaõ qua Phuø Nam roài men theo ven bieån tôùi nöôùc ta. OÂng ñeán vaøo luùc naøo ? Haïo noùi oâng ñeán Laïc Döông khoaûng nhöõng naêm 306. Vaäy chaéc chaén oâng ñaõ ñeán Giao Chaâu cuõng khoaûng naêm 300 hay sau ñoù khoâng laâu, vì oâng coøn phaûi traûi qua thôøi gian ôû Quaûng Chaâu vaø Töông Döông tröôùc khi leân kinh ñoâ nhaø Taán. Taïi nöôùc ta, oâng haún ñaõ soáng ôû thuû phuû Long Bieân hay taïi moät ngoâi chuøa naøo gaàn ñoù. Cöù Coå chaâu Phaùp vaân Phaät baûn haïnh ngöõ luïc thì Vöïc ñaõ soáng chính taïi chuøa Phaùp Vaân. Vieäc Vöïc ñeán nöôùc ta ñaùp öùng ñuùng yeâu caàu cuûa tình traïng vaên hoùa vaø tín ngöôõng thôøi baáy giôø. Ñoù laø söï xuaát hieän thöïc söï cuûa nhöõng quyeàn naêng maø phöông phaùp Phaät giaùo do Khöông Taêng Hoäi truyeàn thuï höùa heïn. Nhöng roài Kyø Vöïc cuõng ñaõ ra ñi nhö muoán ñeå laïi nhöõng nuoái tieác cho nhöõng nöôøi haâm moä ôû baûn xöù.
Quan heä giöõa Kyø Vöïc Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy[^]
Kyø Vöïc ra ñi khoâng laâu, thì Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy ñeán. Ban ñaàu ta töôûng nhöõng ngöôøi naøy khoâng coù quan heä gì vôùi Kyø Vöïc. Nhöng ñoïc kyû laïi ba baûn tieåu söû cuûa hoï trong Cao Taêng truyeän, ta nhaän ra moät neùt noåi baät laø nhöõng ngöôøi coù quan heä vôùi Kyø Vöïc laïi ñoàng thôøi cuõng coù quan heä ñoái vôùi Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy. Ñaây laø moät tröôøng hôïp khaù laï luøng kheâu gôïi söï chuù yù cuûa chuùng ta.
Nhöõng vò sö Kyø Vöïc tieáp xuùc ôû Laïc Döông ñaàu tieân laø Chi Phaùp Uyeân vaø Truùc Phaùp Höng. Hai ngöôøi naøy, Cao Taêng truyeän 4 tôø 350a 10-12 laïi cheùp ngay sau truyeän cuûa Phaùp Lan: "Laïi coù Truùc Phaùp Höng, Chi Phaùp Uyeân, Vu Phaùp Ñaïo ñaàu laø nhöõng vò ñoàng thôøi saùnh ñöùc vôùi Lan. Höng vì thaáy xa, maø noåi tieáng. Uyeân nhôø taøi hoa maø ñöôïc khen. Ñaïo vì hieåu nghóa kinh, maø vang danh". Höng vaø Uyeân ñeàu laø nhöõng ngöôøi cuøng thôøi vôùi Lan, vaø chaéc coù quen bieát oâng. Hoï laø nhöõng ngöôøi maø Kyø Vöïc baûo laø bieát tieàn thaân. Söï lieân keát giöõa nhöõng ngöôøi aáy vôùi Lan vaø Kyø Vöïc, nhö vaäy, ñieåm chæ caùi gì ?
Khoâng nhöõng ngöôøi coù lieân heä vôùi Lan laïi coù lieân heä vôùi Vöïc, maø caû nhöõng ngöôøi ñem saùnh vôùi Vu Ñaïo Thuùy coù nhöõng lieân heä vôùi Vöïc. Trong baûn tieåu söû cuûa Thuùy ôû treân, Toân Xöôùc ñaõ saùnh Thuùy vôùi Vu Phaùp Haønh. Truyeän Kyø Vöïc vöøa daãn laïi noùi Truùc Phaùp Haønh laø vò sö cao ñaïo ôû Laïc Döông ñaõ xin Vöïc daïy cho nhöõng ñieàu "chöa töøng ñöôïc nghe". Vöïc ñoïc boán caâu keä maø Haønh cho laø ñöùc con nít taùm tuoåi cuõng ñaõ hoïc thuoäc loøng chöù khoâng phaûi ñôïi ñeán vò ñaõ ñaéc ñaïo nhö Vöïc. Vöïc traùch Haønh laø khoâng chòu thöïc haønh ñeå töï mình ñaéc ñaïo, laïi muoán ñi nghe ngöôøi ñaéc ñaïo noùi maø thoâi. Vöïc toû ra nhö vaäy khoâng ñaùnh giaù cao ñoái vôùi Haønh. Thuùy vôùi Haønh töø ñoù laïi coù nhöõng lieân heä vôùi Vöïc. Lieân heä aáy coù nghóa gì ?
Thöù nhaát, vieäc Kyø Vöïc ñeán Giao Chaâu roài môùi tôùi Laïc Döông, chaéc ñaõ mang ñeán Laïc Döông nhöõng maãu tin loâi cuoán vaø thaàn kyø veà giaûi ñaát xa xoâi naèm taän mieàn hoang phuïc, nôi Döông Huøng cho laø "chaâu baùu sinh ra". Giao Chaâu noåi tieáng laø ñaát thaàn kyø, ta coù theå thaáy roõ trong tröôøng hôïp Caùt Hoàng (283 - 363). Khoâng nhöõng Hoàng ñaõ xin vua Taán ñi Cuù Laäu ñeå laøm huyeän leänh, vì "Giao Chæ saûn xuaát linh ñan", nhö Taùn thö 72 tôø 7b11-9a9 ñaõ ghi. Trong Baûo phaùp töû, Hoàng coøn baùo caùo cho ngöôøi daân Trung Quoác bieát ngöôøi Giao Chæ coù theå naáu caùt thaønh thuûy tinh vaø ñeå laøm cho hoï tin raèng vieäc luyeän linh ñan khoâng phaûi laø khoâng theå thöïc hieän . Neáu truyeàn thuyeát veà An Kyø Sinh ñeán tu taïi nuùi Yeân Töû laø khoâng theå tin ñöôïc , thì vieäc Hoàng muoán ñeán luyeän ñan ôû Giao Chæ laû moät chuyeän thöïc. Do theá Kyø Vöïc töø Giao Chaâu tôùi Töông Döông roài Laïc Döông, haún soá ngöôøi coù khuynh höôùng kieåu Caùt Hoàng ñaû ñeán tìm toøi hoûi Vöïc veà ñaát Giao Chæ. Vu Phaùp Lan vaø VU Ñaïo Thuùy laø nhöõng ngöôøi ñoàng ñaïi vôùi Hoàng, chaéc cuõng nghe tieáng nuùi non linh thieâng ôû taïi giaûi ñaát xa xuoâi aáy. Haïo noùi hoï laø nhöõng ngöôøi öa nuùi röøng thì khoâng theå naøo hoï khoâng chuù yù ñeán Giao Chæ, nhaát laø khi ôû ñaáy laïi coù nhöõng ngöôøi nhö Kyø Vöïc ñi qua.
Thöù hai, Kyø Vöïc laø moät ngöôøi thaàn dò, coù nhieàu quyeàn naêng bieán hoùa nhö ñaõ thaáy. Vu Phaùp Lan laïi laø ngöôøi tin töôûng vaøo söï hieän höõu cuûa nhöõng khaû naêng thaàn dò nhö vaäy maø Vöông Dieät ñaõ ghi laïi, trong Minh töôøng kyù daãn treân. Theâm vaøo ñoù, baûn thaân oâng laø moät ngöôøi thöïc hieän vaø coá gaéng thöïc hieän nhöõng thaàn dò. Cao Taêng truyeän cheùp vieäc oâng phuûi tuyeát buoát cho coïp, laøm cho quyû thaàn treân nuùi thöôøng ñeán nhaän laáy giaùo phaùp ôû nôi oâng.Xu höôùng vaø quan nieäm Phaät Giaùo cuûa oâng coù nhöõng neùt töông töï khoâng theå choái caõi, ñöôïc vôùi Kyø Vöïc. Hoï laø nhöõng ngöôøi coù theå xoa ñaàu coïp laøm cho coïp traùnh xa khoâng haïi ngöôøi, thaäm chí coù theå vaän ñoäng ñöôïc caû nhöõng quyû thaàn cuûa nuùi non. Cho neân, neáu Lan ñaõ bieát Chi Phaùp Uyeân vaø Truùc Phaùp Höng, thì nhöõng ngöôøi naøy taát cuõng coù nhöõng khuynh höôùng chuoäng meán phöông phaùp Phaät giaùo quyeàn naêng cuûa Kyø Vuïc vaø Phaùp Lan. Do theá khi Kyø Vöïc ñeán LAÏc Döông, hoï laø nhöõng ngöôøi saün saøng tieáp nhaän ñoùn chaøo. Xu höôùng Phaät giaùo cuûa Lan qua nhöõng lieân heä aáy laø xu höôùng Phaät giaùo quyeàn naêng.
Veà Vu Ñaïo Thuùy, thì nhöõng gì ta bieát veà oâng khoâng ñieåm chæ söï coù maët ôû moät xu höôùng nhö vaäy. Thuùy gæoi thuoác men, kheùo vieât laùch, saønh aên noùi, hoïc thöùc roäng raõi. Khoâng nhöõng theá oâng coøn laø moät lyù thuyeát gia Turng Quoác ñaáu tieân veà quan nieäm Khoâng, maø taùc phaåm Duyeân hoäi nhò ñeá luaän qua bao theá kyû ñaõ ñöôïc nghieân cöùu, hoïc taäp vaø trích daãn. Theá thì , oâng laøm sao laïi keát lieân vôùi Truùc Phaùp Haønh, moät ngöôøi coù lieân heä vôùi Kyø Vöïc ? Theâm vaøo ñoù ta laïi thaáy haønh coù xu höôùng Phaät giaùo quyeàn naêng, thì Thuùy khoâng chòu aûnh höôûng sao? Chuùng toâi nghó raèng Ñaïo Thuùy cuõng coù xu höôùng aáy, duø nhöõng tö lieäu hieän khoâng coøn noùi ra.
Söï thöïc, caû Phaùp laãn Ñaïo Thuùy ñeàu ñöôïc Hueä Haïo xeáp vaøo haïng hieåu roõ kinh ñieån. Ñieàu naøy Taäp Taïc Xæ (? - 383) xaùc nhaän trong moät laù thö oâng gôûi cho Ñaïo An vaøo khoaûng 373, maø Cao Taêng truyeän 5 tôø 352c16-17 ñaõ ghi laïi: Thích Ñaïo An (...) khoâng bieán hoùa kyû thuaät ñeå meâ hoaëc tai maét cuûa daân thöôøng, khoâng uy to theá lôùn ñeå chænh troài truït cuûa boïn nhoû; (...) saùch vôû trong ngoaøi thaûy ñeàu xem heát, aâm döông toaùn soá laïi hay thoâng, kinh Phaät nghóa maàu, aáy laïi thong dong, giaûi nghóa beøn gioáng Phaùp Lan, Phaùp Ñaïo". Veà vaán ñeà kinh hoïc, Phaùp Lan ñöôïc Taäp Taïc Xæ ñöa leân laøm maãu möïc, ñeå ñem Thích Ñaïo An maø so saùnh. Ta ñuû thaáy hoïc phong cuûa Vu Phaùp Lan ñaõ coù moät aûnh höôûng laâu daøi nhö theá naøo. Tuy vaäy , xu höôùng quyeàn naêng vaãn laø ñaïi bieåu cho chính baûn chaát cuûa hoïc phong aáy. Moät khi Lan ñaõ theá, Vu Ñaïo Thuùy duø coù chuû tröông thuyeát Duyeân hoäi ñi nöõa, cuõng chöa haún ñaõ khoâng coù xu höôùng Phaät giaùo quyeàn naêng. Huoáng nöõa, oâng khoâng nhöõng soáng thaân thieát vôùi thaày oâng laø Vu Phaùp Lan, maø coøn keát lieân vôùi Truùc Phaùp Haønh, ngöôøi thænh Kyø Vöïc thuyeát ñaïo. Xu höôùng Phaät giaùo cuûa Vu Ñaïo Thuùy do theá cuõng khoâng khoù ñeå xaùc ñònh.
Neáu Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy ñaõ coù xu höôùng nhö vaäy vaø ñaõ keát lieân vôùi nhöõng ngöôøi nhö Truùc Phaùp Höng, Chi Phaùp Uyeân vaø Truùc Phaùp Haønh, thì khi Kyø Vöïc ñeán Laïc Döông, hoï taát phaûi gaëp. Nhöng hoï ñaõ khoâng gaëp, nhö baûn tieåu söû treân cho thaáy. Do theá, Lan vaø Thuùy chaéc ñaõ vöôït Döông Töû xuoáng soáng taïi chuøa Thaïch Thaønh roài. Vaø hoï thöïc hieän vieäc dôøi choã naøy phaûi tröôùc naêm 306, naêm cuoái cuøng Kyø Vöïc leân Laïc Döông. Maët khaùc, vì Lan vaø Thuùy quen nhöõng ngöôøi vöøa keå, maø Kyø Vöïc sau naøy laïi gaëp taïi Laïc Döông, theá phaûi chaêng Kyø Vöïc ñaõ coù dòp gaëp hoï ñeå hoï giôùi thieäu vôùi nhöõng ngöôøi aáy ? Chuùng toâi nghó ñoù laø moät coù theå. Nhö vaäy noù laø moät baèng côù khaùc cho pheùp ta giaû thuyeát Vu Ñaïo Thuùy phaûi sinh chaäm laém laø vaøo khoaûng naêm 285, ñeå coù theå vöôït soâng tröôùc naêm 306 vaø gaëp Kyø Vöïc taïi Töông Döông, hoaëc taïi ngay Dieâm Huyeän hay taïi moät ñòa ñieåm naøo ñoù treân ñöôøng töø mieàn nam leân Laïc Döông. Theá thì Lan vaø Thuùy ñaõ ñeán nöôùc ta vaøo naêm naøo?
Cao Taêng truyeän noùi Lan ôû "Dieäm Huyeän ít laâu" (cö Dieäm thieåu thì), thì muoán ñi Taây Vöïc. Beøn ra ñi, hoï ñaõ khoâng ôû nuùi Thaïch Thanh maø laïi ra ñi nöõa. Hoï ñeán Thaïch Thanh chaäm laém laø naêm 306, neân hoï phaûi ñeán nöôùc ta khoaûng naêm 307 trôû ñi. Neáu theá Lan vaø Thuùy ñaõ soáng ôû nöôùc ta moät thôøi gian daøi sao? Coù theå hoï ôû laïi ñeå hoïc theâm nhöõng kieán thöùc veá phöông nam, trong ñoù coù caû ngoân ngöõ. Thôøi aáy nöôùc ta ñang coù nhöõng giao thöông maïnh meõ vôùi caùc nöôùc Nam AÙ, ñaëc bieät laø AÁn Ñoä, neân haún thieáu ngöôøi bieát tieáng Phaïn vaø nhöõng ñòa phöông ngöõ khaùc maø ñieån hình laø Kyø Vöïc. Coù theå hoï ôû laïi cho quen khí haäu nhieät ñôùi. Caû Lan vaø Thuùy ñeàu laø ngöôøi mieàn baéc Trung Quoác quen soáng vôùi khí haäu oân ñôùi, khi tôùi Giao Chæ Thuùy ñaõ ngaõ beänh roài cheát. Lan cuõng beänh theo, roài maát sau ñoù ôû Töôïng Laâm. Hoï ñaõ cheát coù leõ vì khoâng chòu noãi khí haäu ôû mieàn nam.
Ñieàu ñaùng chuù yù laø, caû Lan laãn Thuùy ñaõ choïn con ñöôøng phöông nam ñeå ñi AÁn Ñoä. Lan laø ngöôøi Cao Döông ñaõ töøng soáng taïi vuøng Tröôøng An, nhö Minh töôøng kyù daãn treân cho thaáy. Coøn Thuùy laø ngöôøi Ñoân Hoaøng ñaõ quen bieát vôùi Truùc Phaùp Hoä. Tröôøng An laø nôi nhöõng ngöôøi Trung AÙ cuõng nhö AÁn Ñoä lui tôùi buoân baùn khaù thöôøng xuyeân. Vaø Ñoân Hoaøng laø cöûa ngoõ ñi veà mieàn Taây cuûa Trung Quoác vaø laø nôi taäp trung sinh soáng cuûa nhieàu ngöôøi coù goác Trung AÙ vaø AÁn Ñoä. Theá thì, Lan vaø Thuùy chaéc coù dòp hoûi han bieát roõ con ñöôøng daãn veà Thieân Truùc hôn laø choïn con ñöôøng phöông nam, maø hai ngöôøi ñeàu xa laï. Ñaâu phaûi ñeán Chieát Giang Lan môùi coù yù ñònh ñi Thieân Truùc, neân baét buoäc phaûi ñi baèng con ñöôøng phöông nam ? Chuùng toâi nghó hoï choïn con ñöôøng aáy vì nhöõng loâi cuoán cuûa noù, ñaëc bieät laø nhöõng ñiaï phöông hoï kinh qua, trong ñoù coù Giao Chaâu.
Xu höôùng Phaät Giaùo quyeàn naêng [^]
Taïi Giao Chaâu luùc ñoù Khöông Taêng Hoäi vöøa cheát, Ñaïo Thanh môùi qua ñôøi, neàn Phaät giaùo quyeàn naêng do hoï gaày döïng ñang phaùt trieån maïnh meõ. Kyø Vöïc laïi môùi ñi qua. Cho neân moät quan nieäm Phaät giaùo quyeàn naêng caøng trôû neân coù giaù trò. Hôn moät traêm naêm tröôùc, Maâu Töû ñaõ phaùt bieåu roõ raøng quan nieäm aáy trong Lyù hoaëc luaän cuûa oâng, maø Taêng Höïu ñaõ cheùp laïi trong Hoaèng Minh taäp 1 tôø 2a7-13: "Phaät goïi laø giaùc ngoä, hoaûng hoát bieán hoùa, phaân thaân taùn theå, hoaëc coøn hoaëc maát, hay nhoû hay lôùn, hay troøn hay vuoâng, hay giaø hay treû, hay aån hay hieän, ñaïp löûa khoâng chaùy, ñi dao khoâng ñöùt, ôû dô khoâng nhôùp gaëp ruûi khoâng xui, muoán ñi thì bay, ngoài thì toûa saùng, neân goïi laø Phaät".
Ñaây laø moät quan nieäm roõ raøng taùch rôøi Phaät ra khoûi nhöõng chi phoái cuûa nhöõng ñònh luaät thöïc taïi khaùch quan, cuûa nhöõng giôùi haïn sinh vaät lyù. Phaät baây giôø trôû thaønh quyeàn naêng muoán laøm gì thì laøm, muoán thay ñoåi gì thì thay ñoåi, vöôït ra khoûi cheá ñònh cuûa theá giôùi khaùch quan. Quan nieän nhö vaäy laø hoaøn toøan choáng laïi moïi quan nieäm cuûa Phaät, theo ñoù "coù Phaät hay khoâng coù Phaät, phaùp giôùi vaãn thöôøng truù". Noùi caùch khaùc, theo nhöõng quan nieäm tieâu chuaån aáy, Phaät döùt khoaùc coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh tröôùc thöïc taïi khaùch quan khoâng theå naøo thay ñoåi ñöôïc.. Vaán ñeà naøy, ta coù dòp baøn kyû hôn ôû döôùi ñaây. Chæ caàn vaïch ra ngay luùc naøy laø quan nieäm moät ñöùc Phaät quyeàn naêng taát seõ daãn ñeán nhöõng maâu thuaån noäi taïi khoâng theå giaûi quyeát noåi, ñeå cuoái cuøng phaûi nhöôøng böôùc cho moät quan nieäm Phaät môùi phuø hôïp vôùi yeâu caàu khaùch quan cuûa thôøi ñaïi.
Khoâng nhöõng ñeà xuaát moät quan nieäm Phaät quyeàn naêng nhö vaäy, Phaät giaùo Giao Chaâu, qua con ngöôøi Khöông Taêng Hoäi coøn baïo daïn, cung hieán nhöõng phöông phaùp ñeå bieán nhöõng quan nieäm aáy thaønh hieän thöïc. Hoäi ñaõ ñeà leân phöông phaùp thieàn boán naác, maø oâng tuyeân boá nhöõng ai thöïc haønh noù theo tieán trình ñaõ ñònh seõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû nhö "muoán laøm gì cuõng ñöôïc, bay löôïn treân khoâng, ñaïp nöôùc maø ñi, phaân thaân taùn theå, bieán hoùa muoân caùch, vaøo ra khoâng ngaïi, coøn maát töï do ... , do oâng moâ taû trong Luïc ñoä taäp kinh 7 tôø 39b16-23. OÂng cuõng giôùi thieäu phöông phaùp thieàn An - ban - thuû - yù do An Theá Cao du nhaäp caû hôn moät traêm naêm tröôùc ñoù vaø cuõng höùa heïn nhöõng keát quaû phi thöôøng khoâng keùm. Trong lôøi töïa do oâng vieát cho baûn dòch An - ban - thuû - yù cuûa An Theá Cao do Taêng Höïu söu taäp laïi trong Xuaát tam taïng kyù taäp 6 tôø 43b7-13 Hoäi vieát: "Ngöôøi ñöôïc haïnh - an - ban thì loøng lieàn saùng ñöa maét nhìn xem, khoâng choã toái naøo khoâng thaáy, vieäc töø voâ soá kieáp ñeán nay, hieän taïi caùc coõi, trong ñoù coù ñöùc Theá Toân giaûng phaùp, ñeä töû tuïng taäp, khoâng nôi xa naøo maø khoâng thaáy, khoâng moät tieáng naøo maø khoâng nghe, hoaûng hoát phaûng phaát, töï do coøn maát ... cheá phuïc trôøi ñaát, dieân trì maïng soáng, quæ thaàn kinh rôïn, lính trôøi ruïng rôøi ... Phaïm Thieân khoâng löôøng noåi, quæ thaàn khoâng haïn cheá".
Nhö vaäy, nhöõng phöông phaùp do Hoäi ñöa ra coù theå taïo cho ngöôøi ta nhöõng quyeàn naêng phi thöôøng, vöôït qua moïi giôùi haïn sinh vaät lyù, moïi caâu thuùc cuûa theá giôùi khaùch quan. Ñieàu naøy chöùng toû hoï raát tin töôûng vaøo quan nieäm quyeàn naêng ñoù. Hoï khoâng caàn tra vaán xem nhöõng quyeàn naêng phi thöôøng nhö theá coù hôïp lyù hay khoâng coù theå thöïc hieän hay khoâng? Hoï ñaõ coù nhöõng phöông phaùp do Khöông Taêng Hoäi ñeà ra vôùi moät xaùc tín vöõng chaéc vaø hoï tin vaøo söï hôïp lyù vaø coù theå thöïc hieän cuûa phöông phaùp ñoù.
Quan nieäm Phaät giaùo taïi Giao Chaâu laø nhö theá. Cho neân, khi Kyø Vöïc ñeán vôùi nhöõng söï linh dò cuûa oâng thì chuùng caøng laøm cho quan nieäm aáy trôû neân xaùc laäp. Kyø Vöïc cuõng coù khaû naêng ñaïp nöôùc maø ñi, phaân thaân taùn theå, muoán laøm gì cuõng ñöôïc, bieát tröôùc nhöõng vieäc töø voâ soá kieáp ñeán nay. Vu Phaùp Lan coù khaû naêng "laøm cho quæ thaàn kinh rôïn", laøm cho coïp döõ phaûi thuaàn. Vu Ñaïo Thuùy, tuy khoâng coù nhöõng haønh tích gì ñeå laïi, nhöng vôùi khaû naêng y döôïc cuûa oâng, thì ñoái vôùi nhaân daân, chaéc cuõng ñaõ baøy toû moät ít nhieàu quyeàn naêng phi thöôøng cuûa mình. Nhöõng nhaø sö Phaät giaùo ñeán nöôùc ta vaøo ñaàu theá kyû thöù IV nhö vaäy ñaùp öùng ñuùng theo yeâu caàu cuûa quan nieäm Phaät giaùo thôøi ñaïi ñoù.
Trong Tieåu thuyeát cuûa AÂn Vaân (471 - 529) vieát vaøo naêm 516, coù daãn vieäc Toân Haïo ñöôïc töôïng Phaät, roài laøm leã taém Phaät theo loái cuûa Haïo neân bò beänh aâm, sau nhôø coù theå nöõ theo Phaät giaùo veõ caùch cuùng Phaät môùi laønh. AÂn Vaân baûo trích ñoaïn daãn vaên coù töø Trieät taâm kyù cuûa Chí Haøm. Caû saùch laãn ngöôøi döôùi teân Chí Haøm, ta hieän khoâng tìm thaáy trong saùch söû naøo caû. Nhöng vì söï vieäc daãn ñoù lieân quan vôùi Khöông Taêng Hoäi, vaø vieát vôùi moät gioïng ñieäu khaâm phuïc, Chí Haøm naøy coù theå laø moät nhaø sö nöôùc ta. OÂng coù theå soáng tröôùc Taêng Höïu (445 - 519) bôûi vì söï vieäc ñoù Taêng Höïu cuõng coù noùi ñeán trong Xuaát tam taïng kyù taäp, nhöng ñaõ khoâng ñöôïc AÂn Vaân daãn ra. Trong laù thö thöù Saùu, Phaùp Minh ñaõ daãn Taêng Hoäi vôùi moät nieàm kính troïng ñaëc bieät. Theá phaûi chaêng Minh ñaõ hoïc ñöôïc töø Chí Haøm nhöõng truyeàn thuyeát thaàn kyø veà Hoäi? Ñaây laø moät coù theå. Neáu vaäy, HAØm phaûi soáng vaøo theá kyû thöù IV, khi uy danh cuûa Hoäi ñang coøn soáng ñoäng trong loøng moïi ngöôøi, ñeå vieát ra nhöõng ghi chuù nhö ghi chuù trong Tieåu thuyeát veà Hoäi.