Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]         [ Trang chính  ]

---

[01]

NGUYEÂN LY Ù DUYEÂN KHÔÛI
TRONG GIAÙO PHAÙP ÑÖÙC PHAÄT

-ooOoo-

Heã noùi ñeán Giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät, chuùng ta khoâng theå khoâng noùi ñeán phaùp Duyeân khôûi hay nguyeân lyù Duyeân khôûi (Pratìtyasamutpaøsa). Vì phaùp Duyeân khôûi laø nguyeân lyù cô baûn vaø thieát yeáu cuûa söï giaùc ngoä.

Ñöùc Phaät thaønh Phaät laø do Ngaøi chieâm nghieäm hai maët löu chuyeån vaø hoaøn dieät cuûa nguyeân lyù 12 Duyeân khôûi maø thaønh töïu.

Trong kinh A-haøm ñöùc Phaät noùi: "Theá naøo laø nguyeân lyù Duyeân khôûi? Nghóa laø do duyeân vôùi Voâ minh maø Haønh khôûi sinh, duø Phaät coù ra ñôøi hay khoâng ra ñôøi, nguyeân lyù aáy vaãn thöôøng truù, vaãn an truù trong phaùp giôùi. Nhö Lai töï mình chieâm nghieäm nguyeân lyù aáy ñeå giaùc tri, ñeå thaønh töïu Voâ thöôïng Boà-ñeà, roài tuyeân thuyeát, roài khai thò, roài hieån phaùt cho moïi ngöôøi". (Taïp A-haøm, q.12 tr. 84b ÑTK2).

Do giaùc ngoä nguyeân lyù Duyeân khôûi, ñöùc Phaät hieån nhieân trôû thaønh Phaät. Neân khi daïy doã, giaùo hoùa chuùng sanh, ñöùc Phaät ñaõ khai thò nguyeân lyù naøy qua nhieàu daïng thöùc, qua nhieàu caáp ñoä vaø qua nhieàu phöông tieän saâu caïn khaùc nhau.

Kinh Phaùp Hoa noùi: "Chö Phaät laø ñaáng toân kính, ñaày ñuû trí tueä vaø töø bi, bieát taát caû phaùp luoân luoân laø khoâng coù töï taùnh. Phaät chuûng cuõng chæ töø duyeân maø khôûi. Vì vaäy maø tuyeân boá Nhaát thöøa. Söï an truù, söï ñònh vò cuûa taát caû phaùp laø voán nhö theá. Noù voán laø hình thaùi thöôøng truù cuûa theá gian, töø ñaïo traøng bieát moät caùch chaân xaùc nhö theá roài, ñaáng Ñaïo sö môùi tuøy phöông tieän maø tuyeân noùi". (Kinh Phaùp Hoa tr. 9b ÑTK9).

Giaùc ngoä moät caùch chaân xaùc veà nguyeân lyù Duyeân khôûi laø giaùc ngoä raèng, taát caû caùc phaùp khoâng bao giôø sinh khôûi coâ ñoäc, maø noù sinh khôûi trong nguyeân taéc taát yeáu: "Neáu caùi naøy hieän höõu, thì caùi kia hieän höõu; neáu caùi naøy khoâng hieän höõu, thì caùi kia khoâng hieän höõu. Neáu caùi naøy sinh khôûi, thì caùi kia sinh khôûi. Neáu caùi naøy khoâng sinh khôûi, thì caùi kia khoâng sinh khôûi".

Toaøn boä Giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät thuyeát giaûng chæ truï vaøo ñieåm naøy. Vaø cuõng chính ôû ñieåm naøy laøm nguyeân lyù phoå bieán chung cho söï sinh khôûi cuûa taát caû khí theá gian vaø tình theá gian.

Khí theá gian laø moïi söï kieän hieän höõu vaø toàn taïi hoaøn toaøn veà vaät lyù. Tình theá gian laø moïi söï kieän hieän höõu vaø toàn taïi goàm ñuû caû taâm lyù vaø vaät lyù, cuõng coù khi toàn taïi thuaàn veà taâm lyù.

Tính Duyeân khôûi ñoái vôùi tình theá gian, hay noùi goïn laïi nôi con ngöôøi laø Möôøi hai Duyeân khôûi, goàm coù Voâ minh duyeân Haønh, Haønh duyeân Thöùc, Thöùc duyeân Danh saéc, Danh saéc duyeân Saùu xöù, Saùu xöù duyeân Xuùc, Xuùc duyeân Thoï, Thoï duyeân AÙi, AÙi duyeân Thuû, Thuû duyeân Höõu, Höõu duyeân Sanh, Sanh duyeân Laõo töû.

Möôøi hai Duyeân khôûi naøy laøm nhaân laøm duyeân cho nhau, sinh khôûi lieân tuïc trong voøng nhaân quaû, khieán con ngöôøi bò ñaém chìm trong sinh töû luaân hoài. Vaø nhaân quaû cuûa 12 Duyeân khôûi naøy cöù tieáp tuïc sinh khôûi khaép caû ba thôøi gian taïo thaønh caû moät doøng soâng voâ taän.

Chaúng haïn, Voâ minh vaø Haønh laø nhaân cuûa quaù khöù. Thöùc, Danh saéc, Luïc nhaäp, Xuùc, Thoï, AÙi, Thuû, Höõu laø nhaân cuûa hieän taïi; Sanh, Laõo töû laø quaû cuûa vò lai.

Nhaân quaû ba ñôøi trong 12 Duyeân khôûi, cöù caùi naøy laøm duyeân cho caùi kia, caùi kia laøm nhaân cho caùi naøy, cöù nhö theá sinh khôûi cho ñeán voâ cuøng voâ taän.

Trong 12 Duyeân khôûi naøy, moãi yeáu toá coù theå laø nhaân, coù theå laø duyeân, vaø khoâng coù yeáu toá naøo laø nhaân hoaøn toaøn hay duyeân hoaøn toaøn.

Chính 12 yeáu toá Duyeân khôûi naøy ñaõ laøm nhaân laøm duyeân cho nhau, ñeå sinh khôûi vaø chi phoái toaøn boä sinh meänh, cuõng nhö ñôøi soáng cuûa con ngöôøi.

Khi naøo con ngöôøi hieåu ñöôïc 12 yeáu toá Duyeân khôûi naøy vaø quaùn chieáu thöôøng tröïc veà chuùng, thì khi aáy, tuøy theo möùc ñoä saâu caïn cuûa quaùn chieáu maø taàm côõ giaùc ngoä ñöôïc khaúng ñònh.

Kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn noùi:

"Coù boán haïng giaùc ngoä veà nguyeân lyù Duyeân khôûi: Baäc haï trí quaùn chieáu maø khoâng thaáy ñöôïc Phaät tính, vaø do vì khoâng thaáy ñöôïc Phaät tính, neân chæ thaønh töïu ñöôïc ñaïo quaû Thanh vaên maø thoâi.

Baäc trung trí quaùn chieáu maø khoâng thaáy Phaät tính, vaø do vì khoâng thaáy neân chæ thaønh töïu ñöôïc Duyeân giaùc maø thoâi.

Baäc thöôïng trí quaùn chieáu thaät tính coù söï thaáy hieåu, nhöng khoâng thaáu trieät, vaø do vì thaáy hieåu nhöng khoâng thaáu trieät, neân chæ an truù vaøo ñòa vò Thaäp truù cuûa Boà-taùt maø thoâi.

Baäc thöôïng trí, quaùn chieáu thaät tính, do vì thaáy roõ vaø quaùn trieät, neân chöùng ñaéc ñaïo quaû Voâ-thöôïng" (Ñaïi Baùt Nieát-baøn kinh - Vol 27, tr. 524b. ÑTK 12).

Nguyeân lyù Duyeân khôûi laø moät thöïc taïi tính (Tathata) laø chôn nhö tính hay coøn goïi laø Phaät tính (Buddhata). Phaät tính cuûa giaùc ngoä. Phaät do giaùc ngoä 12 Duyeân khôûi maø thaønh Phaät. Vaäy, 12 Duyeân khôûi laø tính ngoä cuûa Phaät.

Baát cöù ôû ñaâu vaø baát cöù luùc naøo, con ngöôøi giaùc ngoä ñöôïc tính aáy, thì luùc ñoù vaø ngay ñoù, con ngöôøi coù theå töï traû lôøi ñöôïc caâu hoûi, ta laø ai? do ñaâu maø coù? vaø taïi sao ta bò khoå ñau. Cuõng chính luùc ñoù, ngay ñoù, con ngöôøi coù theå töï giaûi cöùu nhöõng khoå ñau ñang trieàn buoäc laáy chính mình.

Tuøy thuaän theo 12 Duyeân khôûi, ñaây laø ñieàu kieän aét coù vaø ñuû, ñeå con ngöôøi luaân löu trong sanh töû luaân hoài (Samsaøra). Hoaøn dieät vaø ñình chæ 12 Duyeân khôûi, ñaây cuõng laø ñieàu kieän aét coù vaø ñuû, ñeå con ngöôøi döùt boû khoå ñau, ñi ñeán Nieát-baøn (Nirvana).

Ñieàu kieän aét coù vaø ñuû hay coøn goïi laø meänh ñeà ñieàu kieän (clause condition) cuûa "neáu vaø thì"; "thì" luoân luoân phaûn aûnh raát trung thöïc ñoái vôùi "neáu". "Neáu" taùc nhaân nhö theá naøy, "thì" haäu quaû seõ xaûy ra nhö theá naøy; "neáu" taùc nhaân nhö theá kia, "thì" haäu quaû seõ xaûy ra nhö theá kia...

Nhaân (heru) vaø quaû (phala) gaén lieàn vaø sinh khôûi laø do duyeân (praøtitya). Neáu thieáu duyeân nhaân khoâng theå naøo phaùt sinh ra quaû ñöôïc.

Trong quaù trình sinh dieät ñeå bieán thaùi töø nhaân ñeán quaû vaø bieán thaùi töø quaû trôû thaønh nhaân, thì duyeân ñaõ ñoùng vai troø khaù tích cöïc trong söï quan heä naøy.

Duyeân, tieáng Phaïn goïi laø Pratitya vaø chöõ Pratitya ñaõ ñöôïc Ngaøi Long Thoï (Naøgaørjuna) giaûi thích ôû trong Maødhyamika nhö sau: "Utpadyate pratìtyeømaøn itìme pratyayah kìla" (Maødhyamika pratyaya parìksa gaøtha V). Nghóa laø, do laøm ñieàu kieän cho caùi kia sinh khôûi, nhöng caùi naøy ngöôøi ta goïi noù laø nhöõng duyeân.

Duyeân hay laø pratitya ôû trong vaên hoïc Abhidharma, caùc luaän sö Phaät giaùo ñaõ phaân chia thaønh nhieàu loaïi, nhöng söï phaân chia coù tính thoáng nhaát, giöõa caùc luaän sö, thì duyeân (pratitya) goàm coù 4 loaïi nhö sau:

a. Nhaân duyeân (Pratyaøyaøhetu): Taát caû caùc phaùp sinh khôûi vaø toàn taïi ñeàu do quan heä giöõa nhaân vaø duyeân. Nhaân (hetu) laø naêng löïc ñoäng chính; duyeân (pratitya) laø ñieàu kieän hoã töông phuï, ñeå cho naêng löïc taùc ñoäng aáy ñöôïc sinh khôûi vaø hình thaønh.

b. Ñaúng voâ giaùn duyeân (Anantara pratitya): Ñaúng voâ giaùn duyeân hay coøn goïi laø Thöù ñeä duyeân. Nghóa laø taát caû caùc phaùp laøm nhaân laøm duyeân cho nhau moät caùch lieân tuïc, khoâng bò giaùn caùch.

Hay noùi khaùc ñi, phaùp tröôùc laøm nhaân cho phaùp sau, phaùp sau laøm nhaân cho phaùp tröôùc, caùc phaùp cöù tuaàn töï laøm nhaân laøm duyeân cho nhau, maø sanh khôûi lieân tuïc, neáu bò caùch trôû giaùn ñoaïn töùc laø thieáu caùi duyeân naøy, phaùp khoâng sanh ra ñöôïc.

c. Sôû duyeân duyeân (Alambana pratìtya): Sôû duyeân tieáng Phaïn goïi laø Alambana; Alambana ñi töø ñoäng töø goác Lam, coù nghóa laø leo, vin vaøo, döïa vaøo, nöông vaøo, vöôùng vaøo... Nhö vaäy, Alambana laø ñoái töôïng ñeå cho caùi khaùc vin vaøo, döïa vaøo...

Alambana hay Sôû duyeân coù theå laø theá giôùi khaùch quan, pratìtya hay duyeân coù theå laø theá giôùi noäi taïi, theá giôùi khaùch quan laø ñoái töôïng (sôû duyeân) ñeå cho theá giôùi noäi taïi khôûi sinh söï nhaän thöùc.

Baát cöù caùi gì haøm ñuû caû chuû theå naêng phaân bieät (pratìtya) laãn ñoái töôïng ñöôïc phaân bieät (alambana), thì caùi aáy goïi laø Sôû duyeân duyeân (alambana pratìtya).

Hay noùi theo tröôøng phaùi Duy thöùc (Vijnaøptimaøtrata Siddhi), caùi naøo coù khaû naêng daãn sinh söï nhaän thöùc vaø söï nhaän thöùc aáy, mang aûnh töôïng töông tôï vôùi chuùng, thì caùi aáy goïi laø Sôû duyeân duyeân.

d. Taêng thöôïng duyeân (Adhipateyam pratìtya): Taêng thöôïng duyeân goàm coù thuaän duyeân vaø nghòch duyeân.

- Thuaän duyeân: laø duyeân thuaän chieàu ñeå cho caùc phaùp sinh khôûi moät caùch nhanh choùng töø nhaân ñeán quaû.

- Nghòch duyeân: laø duyeân ñoái khaùng laøm trôû ngaïi söï sinh tröôûng cuûa nhaân.

Taát caû phaùp coù theå sinh khôûi, toàn taïi hay huûy dieät, ñeàu leä thuoäc vaøo boán duyeân naøy.

Trong boán duyeân, thì Ñaúng voâ giaùn duyeân, Sôû duyeân duyeân, Taêng thöôïng duyeân laø bieät töôùng, coøn Nhaân duyeân laø toång töôùng. Neân khi chuùng ta noùi nhaân duyeân, thì coù theå haøm ñuû caû ba duyeân kia.

Taát caû phaùp laø duyeân khôûi, thì nhaát ñònh khoâng coù töï tính (asvabhava), do khoâng coù töï tính neân chuùng môùi sinh ñoäng voâ thöôøng (anitya). Voâ thöôøng laø tính thöôøng tröïc cuûa caùc phaùp Duyeân khôûi, tính thöôøng tröïc cuûa caùc phaùp Duyeân khôûi laø tính khoâng coù töï tính, do tính khoâng coù töï tính neân caùc phaùp luoân luoân sinh thaønh vaø luoân luoân huûy dieät.

Bôûi vaäy, 12 Duyeân khôûi noù cuõng khoâng coù töï tính cho chính noù, neân noù coù theå trôû thaønh baát cöù tính naøo. Neáu duyeân xaáu, noù coù theå trôû thaønh tính xaáu; neáu duyeân toát, noù coù theå trôû thaønh tính toát.

Do ñoù, trong 12 Duyeân khôûi, chuùng ta coù theå thay theá Voâ minh baèng chaùnh kieán, Thöùc baèng chaùnh trí, Haønh baèng chaùnh nghieäp v.v... ñeå ñi ñeán ñôøi soáng cao thöôïng.

Sôû dó chuùng ta coù theå thay theá ñöôïc nhö vaäy, vì töï thaân cuûa chuùng ta laø duyeân khôûi.

Ñöùng ôû maët nhaän thöùc chung maø noùi, neáu chuùng ta chieâm nghieäm veà nguyeân lyù Duyeân khôûi, thì chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc toaøn boä cô hôïp cuûa vuõ truï vaø chuùng ta coù theå chuyeån ñoåi vuõ truï tuøy theo yù chí caù nhaân vaø yù chí coäng ñoàng.

Ñöùng ôû maët nhaân sinh maø noùi, neáu chuùng ta chieâm nghieäm nguyeân lyù 12 Duyeân khôûi, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc chính chuùng ta, vaø chuùng ta coù theå söûa soaïn cho chuùng ta moät caùch soáng hôïp lyù.

Vaø ñöùng vaøo laäp tröôøng giaùc ngoä maø noùi, neáu chuùng ta quaùn saùt veà nguyeân lyù Duyeân khôûi, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc Phaät, vì chuùng laø phaåm tính giaùc ngoä cuûa Phaät, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc phaùp thaân cuûa Phaät, vì Phaät laáy phaùp laøm baûn thaân vaø baûn thaân cuûa phaùp laø duyeân khôûi.

Chuùng ta quaùn saùt lyù Duyeân khôûi, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc thöïc traïng ñau khoå cuûa cuoäc ñôøi vaø nguyeân nhaân phaùt sinh nhöõng ñau khoå aáy, coù theå nhìn thaáy con ñöôøng ñi ñeán Nieát-baøn vaø caûm nhaän söï tòch tònh cuûa Nieát-baøn.

Ngaøi Long Thoï (Naøgaørjuna) ôû trong Trung quaùn luaän, ñaõ möôïn moät thaønh ngöõ noåi tieáng cuûa Trung A-haøm ñeå noùi leân yù nghóa naøy:

"Thò coá kinh trung thuyeát,
Nhöôïc kieán nhaân duyeân phaùp,
Toác vi naêng kieán Phaät,
Kieán khoå, taäp, dieät, ñaïo".
(Trung Quaùn Luaän, tr. 334c. ÑTK 30)

Taïm dòch:

"Vì theá trong kinh noùi,
Neáu thaáy phaùp Duyeân khôûi,
Coù theå laø thaáy Phaät,
Thaáy khoå, taäp, dieät, ñaïo".

Ñöùc Phaät ñaõ thaáy phaùp Duyeân khôûi baèng hai caùch quaùn chieáu. Ñoù laø caùch quaùn chieáu löu chuyeån vaø caùch quaùn chieáu hoaøn dieät.

Caùch quaùn chieáu löu chuyeån laø caùch quaùn chieáu maø ñöùc Phaät ñaõ giaùc ngoä noù theo chieàu thuaän - nghóa laø caùi naøy sinh neân caùi kia sinh - vì Voâ minh sinh khôûi neân Haønh sinh khôûi...

Caùch quaùn chieáu hoaøn dieät laø caùch quaùn chieáu maø ñöùc Phaät ñaõ giaùc ngoä duyeân khôûi theo caùch ñình chæ vaø dieät taän. Nghóa laø do caùi naøy dieät neân caùi kia dieät. Vì do Voâ minh dieät neân Haønh cuõng dieät...

Do giaùc ngoä duyeân khôûi ñuû caû hai maët löu chuyeån vaø hoaøn dieät maø ñöùc Phaät thaønh Phaät.

Baát cöù ai, thaáy ñöôïc phaùp Duyeân khôûi caû hai maët, ngöôøi ñoù coù theå thaáy Phaät, coù theå thaáy ñöôïc phaùp thaân cuûa Phaät vaø ngay trong Duyeân khôûi coù theå thaáy ñöôïc khoå, taäp, dieät, ñaïo.

Chaúng haïn, quaùn chieáu 12 Duyeân khôûi theo löu chuyeån, ñoù laø caùch quaùn chieáu veà khoå vaø taäp, caùch quaùn chieáu Duyeân khôûi theo hoaøn dieät, ñoù laø quaùn chieáu veà dieät vaø ñaïo.

Hay noùi theo ngaøi Uaát-laêng-ca, thaáy Voâ minh, Haønh, AÙi, Thuû, Höõu laø thaáy Taäp ñeá; thaáy Thöùc, Danh saéc, Luïc nhaäp, Thoï, Sanh, Laõo töû laø thaáy Khoå ñeá; huûy dieät 12 chi phaàn cuûa Duyeân khôûi aáy, laø Dieät ñeá; hieåu bieát tính chaát nhö thaät cuûa 12 Duyeân khôûi aáy, laø Ñaïo ñeá (Duyeân sanh luaän tr. 468a ÑTK 32).

Nhö vaäy, chuùng ta coù theå noùi, chuû yeáu cuûa giaùo phaùp ñöùc Phaät chính laø phaùp Duyeân khôûi vaø phaùp Töù ñeá cuõng chæ ñöôïc trình baøy qua nhöõng giaùc khaùc, deã hieåu hôn cuûa phaùp Duyeân khôûi maø thoâi.

Ñoái vôùi taát caû loaøi höõu tình, tính Duyeân khôûi laø Phaät tính (Buddhata), ñoái vôùi taát caû loaøi voâ tình, tính Duyeân khôûi laø Phaùp tính (Dharmata).

Phaät tính hay Phaùp tính ñoái vôùi tình (sattva) hay phi tình (asattva) ñeàu laø tính thöôøng truù, tính quyeát ñònh vaø tính y tha.

a. Tính thöôøng truù: Nguyeân lyù Duyeân khôûi laø nguyeân lyù coù tính thöôøng truù - Nghóa laø taát caû phaùp trong quaù khöù cuõng do duyeân maø khôûi, hieän taïi cuõng do duyeân maø khôûi, nôi naøy cuõng do duyeân maø khôûi, nôi kia cuõng do duyeân maø khôûi. Baát cöù ôû ñaâu vaø baát cöù luùc naøo, phaùp voán laø nhö theá, phaùp voán laø duyeân khôûi, neân tính duyeân khôûi laø tính thöôøng truù cuûa taát caû phaùp.

Laïi nöõa, tính aáy, neáu ñöùng ôû maët thuaàn giaùc ngoä maø noùi, thì chö Phaät trong quaù khöù, nhö ñöùc Phaät Tyø-baø-thi (Nipasì), Phaät Thi-khí (Sikhì), Phaät Tyø-xaù-phuø (Vessaøbhuø), Phaät Caâu-löu-toân (Kakusandha), Phaät Caâu-na-haøm (Konaøgamana), Phaät Ca-dieáp (Kassapa), taát caû chö Phaät ñeàu do quan saùt chieâm nghieäm veà lyù Duyeân khôûi maø thaønh töïu Voâ thöôïng Boà-ñeà (Anuttara Samyaksambodhi).

Ngay trong hieän taïi, ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni (Sakyamuni) cuõng do quaùn saùt, chieâm nghieäm lyù Duyeân khôûi maø thaønh Phaät. Vaø vò lai chö Phaät cuõng seõ nhö theá, thì khoâng theå khoâng quaùn saùt nguyeân lyù Duyeân khôûi. Vì theá nguyeân lyù Duyeân khôûi ôû quaù khöù noù ñaõ xaûy ra vaø hieän höõu nhö theá. Vò lai noù seõ xaûy ra vaø noù seõ hieän höõu nhö theá ôû nôi naøy, hoaëc nôi kia; noù ñaõ, ñang vaø seõ xaûy ra; vaø noù cuõng ñaõ, ñang vaø seõ hieän höõu nhö theá.

Vì do baát cöù ôû ñaâu vaø baát cöù luùc naøo, chính Duyeân khôûi cuõng xaûy ra nhö vaäy caû, neân goïi chuùng laø phaùp coù tính thöôøng truù, sieâu vieät vaø baát tö nghò.

b. Tính chaát quyeát ñònh: Phaùp Duyeân khôûi hay nguyeân lyù Duyeân khôûi, laø nguyeân lyù coù tính caùch quyeát ñònh söï hieän höõu vaø khoâng hieän höõu cuûa taát caû phaùp hay cuûa taát caû söï vaät. Neáu ñuû duyeân thì caùc phaùp sinh khôûi; khoâng ñuû duyeân thì caùc phaùp taùn loaïn.

Noùi caùch khaùc, neáu khoâng coù duyeân, thì khoâng coù moät phaùp naøo töï thaân noù duyeân khôûi ñöôïc.

Bôûi vaäy, Kinh noùi: "Taát caû phaùp töï nhaân duyeân sinh khôûi, neáu khoâng coù nhaân duyeân thì khoâng coù söï sinh khôûi cuûa taát caû phaùp". (Quaùn Theá AAÂm Boà-taùt thoï kyù kinh. Tr. 353c, ÑTK 12).

Do ñoù, nguyeân lyù Duyeân khôûi coù tính caùch quyeát ñònh söï toàn taïi hay khoâng toàn taïi cuûa taát caû phaùp hay cuûa taát caû söï vaät.

c. Tính y tha: Phaùp Duyeân laø phaùp coù tính nöông töïa laãn nhau ñeå sinh khôûi. Do tính naøy, neân caùc phaùp khoâng bao giôø coù söï toàn taïi ñoäc laäp neáu coù chaêng laø coù ôû caùch noùi, chöù khoâng bao giôø thöïc söï coù ôû baûn chaát.

Vì töï baûn chaát cuûa chuùng laø hoã töông, laø nöông töïa, laø taùc ñoäng qua laïi laãn nhau ñeå sinh thaønh vaø huûy dieät. Neân moät söï huûy coù theå keùo theo muoân ngaøn söï huûy; moät söï sinh coù theå keùo theo muoân ngaøn söï sinh. Vaø neáu chuùng ta bieát laéng nghe, thì chæ caàn moät caùnh böôùm voã nheï, cuõng nghe chao ñoäng caû ba ngaøn ñaïi thieân theá giôùi. Vaø neáu chuùng ta bieát ngaém nhìn, thì chæ caàn nhìn thaúng vaøo moät haït caùt, cuõng ñuû ñeå thaáy roõ baûn chaát cuûa theá giôùi möôøi phöông.

Noùi taét, tính cuûa caùc phaùp laø tính luoân luoân nöông töïa, luoân luoân taùc ñoäng laãn nhau ñeå sinh khôûi. Vì vaäy, tính y tha laø tính cuûa phaùp.

Ba tính vöøa neâu, coù theå noùi ñoù laø ba tính heä troïng cuûa phaùp Duyeân khôûi hay nguyeân lyù Duyeân khôûi.

Phaùp Duyeân khôûi coù theå noùi laø giaùo phaùp chuû yeáu cuûa Phaät giaùo, vì phaùp aáy bao haøm ñuû caû caùc phaùp aán voâ thöôøng (anitiya), khoå (dukkha), khoâng (suønya), voâ ngaõ (aøntama).

Caùc phaùp aáy, khoâng coù tröôøng phaùi naøo trong Phaät giaùo, khoâng xem chuùng laø giaùo lyù coù tính caùch ngaên ñeå.

Ñaønh raèng, caùc phaùp aáy, ñöôïc caùc tröôøng phaùi Phaät giaùo xem chuùng laø giaùo lyù coù tính caùch ngaên ñeå, nhöng taïi sao Duyeân khôûi laïi laø giaùo lyù noäi haøm caùc phaùp aán aáy? Giaùo lyù Duyeân khôûi noäi haøm caùc phaùp aáy, vì taát caû phaùp laø duyeân khôûi, caùi gì do duyeân khôûi, thì caùi aáy laø voâ thöôøng, caùi gì voâ thöôøng, thì caùi aáy phaûi coù thaønh, truï, hoaïi, khoâng. Neáu chaáp chaët vaø caûm thoï vaøo nhöõng thaønh, truï, hoaïi, khoâng aáy, thì nhaát ñònh phaûi khoå ñau.

Taát caû phaùp laø duyeân khôûi neân khoâng coù töï tính, vì khoâng coù töï tính cho neân voâ ngaõ, do voâ ngaõ neân khoâng coù thaàn ngaõ naøo goïi laø baát bieán vaø vónh cöõu. Do khoâng coù moät thaàn ngaõ naøo goïi laø baát bieán vaø vónh cöûu, neân con ngöôøi coù theå tu taäp, coù theå caûi taïo, coù theå chuyeån ñoåi töø ngu doát ñeán trí tueä, töø khoå ñau ñeán haïnh phuùc, töø aùc sang thieän, töø ích kyû ñeán vò tha, töø phaøm tuïc ñeán thaùnh giaû.

Döïa vaøo chöøng aáy lyù do, cuõng ñuû ñeå cho chuùng ta coù theå keát luaän raèng: nguyeân lyù Duyeân khôûi laø giaùo phaùp chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät. Chuùng ta thöôøng tröïc quaùn chieáu vaø thöôøng tröïc thaáu trieät nguyeân lyù aáy, thì nhaát ñònh chuùng ta seõ laø Phaät nhö chö Phaät ñaõ laøm.

-ooOoo-

Ñaàu trang | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | Muïc luïc

---

[ Trôû Veà ]