Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang chính ]ÑÒNH NGHIEÄP TRONG PHAÄT GIAÙO
HOØA THÖÔ ÏNG THÍCH THIEÄN SIEÂUPL. 2544 - TL. 2000
|
|
[14]CHUYEÄN SOÁ MEÄNH
(Moät caâu chuyeän lyù thuù ngoä nghónh) -ooOoo-
GIÔÙI THIEÄU CHUYEÄNSaùng nay moät ñaïo höõu ñem saùch naøy trao toâi, nhôø ñoïc xem coù tham phuø Phaät phaùp khoâng. Sau khi ñoïc heát toâi nhaän thaáy tröø vaøi chi tieát, phaàn chuû yeáu cuûa saùch chaúng coù chi traùi nghòch Phaät phaùp, theo nhöõng nhaän ñònh döôùi ñaây:
1. Saùch ñi töø thuyeát Soá meänh an baøi, baát khaû di dòch vaø voâ caên cöù, ñöa daàn ñeán thuyeát Nghieäp baùo phaùt xuaát töø voïng taâm chuùng sanh vaø coù theå caûi bieán. (Taát caû caùc phaùp chæ do voïng nieäm maø coù sai bieät, neáu rôøi voïng nieäm ñi thì khoâng coù taát caû caûnh giôùi - Luaän Khôûi Tín). Neáu do thuyeát soá meänh ngöôøi ta thöôøng yeân trí raèng giaøu hay ngheøo, sang hay heøn, söôùng hay khoå, thoâng hay doát, thoï hay yeåu ñeàu do soá ñònh, thì vôùi thuyeát Nghieäp baùo cuõng cho ngöôøi ta söï yeân trí töông töï: khi gaëp laønh ngöôøi ta lieàn baûo taïi tröôùc kia ñaõ ôû hieàn, khi gaëp döõ ngöôøi ta lieàn baûo vì kieáp xöa ñaõ vuïng ñöôøng tu. Nhöng xeùt kyõ noäi dung thuyeát Nghieäp baùo ñaõ khoâng gioáng vôùi thuyeát Soá meänh ôû choã coù theå thay ñoåi tuøy theo yù muoán cuûa con ngöôøi vì soá meänh, hay ñuùng hôn phaûi noùi laø nghieäp baùo khoâng phaûi ôû ñaâu ngoaøi naêng löïc con ngöôøi. Moãi ngöôøi chính laø keû thuï höôûng maø cuõng chính laø chuû nhaân saùng taïo ra ñôøi mình, ra soá meänh mình. Soá meänh (cuõng goïi laø ñònh meänh) khoâng phaûi laø moät töï nhieân maø laø moät cheá taïo cuûa nhaân duyeân taâm haønh.
2. Saùch phaân taùch roõ raøng, khuùc chieát caùc ñieàu thieän ñaõ ñöôïc thi thoá xöa nay, nhôø ñoù ta coù ñöôïc moät nhaän ñònh chaân xaùc veà tính chaát caùc ñieàu thieän töï laøm hoaëc ôû ngöôøi khaùc laøm, ñeå coù theå giuùp ta bôùt phaàn thaéc maéc ñoái vôùi lyù nhaân quaû baùo öùng laém luùc nhö voâ caên cöù, maâu thuaãn. Taïi sao coù ngöôøi ñöôïc thieân haï cho laø hieàn laønh laïi hay laâm tai hoïa traéc trôû, coøn keû baïo ngöôïc hung taøn laïi thöôøng gaëp ñieàu toát ñeïp thuaän lôïi?
3. Saùch chæ caùch löôøng coâng xeùt toäi, ñem ñieàu laønh tröø tính ñieàu aùc ñeå caàu tieán boä, laøm cho ñieàu laønh nhieàu hôn ñieàu aùc haàu ñoù bieán caûi nghieäp cuõ, aûnh höôûng thuï quaû môùi theo yù chí coá gaéng cuûa mình.
4. Saùch trình baøy boán muïc, toaøn laø lôøi töï thuaät ñeå khuyeán giaùo gia ñình cuûa oâng Lieãu Phaøm (ngöôøi tænh Giang Toâ, ñôøi Minh, ñaäu tieán só), song xeùt ra tính chaát vaãn laø lôøi khuyeân nhuû chung cho taát caû moïi ngöôøi treân ñöôøng höôùng thieän vôùi chuû taâm caûi tieán cuoäc ñôøi moãi ngaøy moãi xöùng ñaùng hoaøn haûo.
Ñaïo höõu laïi hoûi: Theo Thuyeát nghieäp baùo, ngöôøi ta coù theå thay ñoåi vaän meänh tuøy yù muoán, song treân thöïc teá ai cuõng caûm thaáy moïi ngöôøi nhö tuoàng phaûi soáng theo doøng ñôøi ñaõ ñònh saün, khoâng taøi naøo cöôõng choáng. Nhö theá maø noùi khoâng phaûi do soá meänh ñònh sao chòu vaäy, soá baét phong traàn phaûi phong traàn, thì laø gì?
Toâi ñaùp: Nghieäp coù ñònh nghieäp vaø baát ñònh nghieäp. Ñònh nghieäp laø nghieäp ñaõ quy höôùng vaøo moät chieàu chôø thoï keát quaû, hay ñaõ thaønh quaû, nhö do bao nhieâu tieàn nghieäp nhaát ñònh maø moät chuùng sanh phaûi sinh laøm ngöôøi, vaø ñaõ sinh ra laøm ngöôøi thì khoâng theå bieán ñoåi thaønh hình thuù hay töôùng maïo phi thieân. Trong khi laøm ngöôøi vaãn mang trong mình bao nhieâu nghieäp nhaân chôø höôûng thuï quaû baùo hoaëc giaøu ngheøo, thoâng doát, thoï yeåu v.v... Trong nhöõng nghieäp nhaân naøy laïi cuõng coù ñònh vaø baát ñònh. Neáu laø nghieäp baát ñònh, thì coù theå caûi ñoåi tuøy theo naëng nheï, caïn saâu, neáu laø nghieäp ñònh thì thaät khoù loøng caûi bieán. Do ñoù duø treân nguyeân taéc nghieäp baùo coù theå bieán caûi, song laém luùc ngöôøi ta phaûi nhaém maét xuoâi theo nhö theo moät quyeàn naêng khaéc nghieät khoù caûi choáng. Noùi khoù caûi bôûi vì ít ngöôøi coù ñöôïc moät taâm haïnh saùng suoát, quyeát lieät, saâu xa, beàn bæ töông xöùng hoaëc maïnh hôn nghieäp nhaân ñaõ ñaày ñuû söùc ñeå caûi taïo noù, vì leõ ñoù khoâng laøm sao hoøng bieán caûi nhöõng haønh nghieäp ñaõ thaønh coá ñònh? Chính treân phöông dieän naøy, khieán ngöôøi ta khoù theå khoâng laàm nhaän nghieäp baùo chaúng khaùc gì soá meänh laø bao nhieâu! Vaø neáu luaän ñeán bieät nghieäp vaø coäng nghieäp thì coøn coù theâm nhöõng lyù leõ ñeå giaûi ñaùp cho caâu hoûi treân.
Ñaïo höõu laïi hoûi: Theá thì saùch naøy coù theå dòch in ra ñeå phoå bieán cho nhieàu ngöôøi cuøng ñoïc ñöôïc khoâng?
Toâi ñaùp: cöù nhö yù kieán vöøa trình baøy, saùch naøy khoâng ngaïi phoå bieán cho nhieàu ngöôøi cuøng ñoïc. Coù theå nhôø ñoïc noù, ngöôøi ta coù cô hoäi böôùc vaøo cöûa ngoõ Chaùnh phaùp, maïnh daïn tieán treân ñöôøng haønh thieän ñuùng vôùi nhaän ñònh chính xaùc luaät nhaân quaû baùo öùng hieån nhieân.
Ñaïo höõu laïi thieát tha mong toâi chuyeån ra Vieät vaên. Toâi chaáp nhaän. Vôùi noäi dung khuyeán thieän treân, toâi tin raèng nhöõng trang tieáp sau seõ ñem laïi cho baïn ñoïc nhieàu lyù thuù.
Phaät lòch 2506 - 1962.
* * * CHUYEÄN SOÁ MEÄNH
1. Caùi hoïc laäp maïng:
Toâi bò moà coâi cha töø nhoû. Meï toâi cho theo ngheà Y hoïc vaø noùi vôùi toâi raèng: Hoïc ngheà laøm thuoác vöøa coù theå nuoâi soáng vöøa coù theå giuùp ngöôøi. Vaû laïi luyeän taäp moät ngheà cho tinh vi coù taêm tieáng, chính laø sôû nguyeän cuûa cha maøy khi tröôùc.
Sau ñoù, coù moät hoâm toâi ñeán leã chuøa Töø Vaân, nhaân gaëp moät cuï giaø raâu daøi töôùng ñeïp, daùng maïo phôi phôùi nhö tieân, toâi ñem loøng kính moä. Cuï noùi vôùi toâi: "Ta coi caäu laø ngöôøi trong choán quan tröôøng, sang naêm ñaõ ñeán khoa thi taán hoïc, sao caäu khoâng chòu ñoïc saùch?". Toâi trình baøy lyù do vaø hoûi thaêm teân hoï queâ quaùn cuûa Cuï.
Cuï baûo: Ta hoï Khoång, ngöôøi ñaát Vaân Nam. Ta ñöôïc chaùnh truyeàn pheùp lyù soá trong saùch Hoaøng Cöïc cuûa Thieäu Öng tieân sinh. Ta muoán truyeàn laïi cho caäu.
Toâi lieàn daãn Cuï veà nhaø giôùi thieäu vôùi meï toâi, meï toâi daïy tieáp ñaõi Cuï raát haäu, vaø yeâu caàu Cuï thöû chaám soá cuûa toâi xem ra theá naøo, thì quaû nhieân töø nhöõng vieäc maûy may ñeàu ñöôïc Cuï ñoaùn truùng raønh maïch. Töø ñoù toâi naûy sanh yù muoán ñoïc saùch, vaø ñem chuyeän baøn vôùi ngöôøi anh coâ caäu laø Traàm Sinh. Anh aáy baûo toâi: hieän nay coù UÙc Haûi Coác tieân sinh ñang môû khoùa giaûng taïi nhaø oâng Traàm Höõu Phu, ñeå anh gôûi em tôùi ñoù hoïc, raát tieän. Sau ñoù toâi trôû thaønh hoïc troø cuûa thaày UÙc Haûi Coác.
Khoång tieân sinh chaám soá toâi nhö vaày: Luùc nhoû thi huyeän ñaäu thöù 14, thi phuû ñaäu thöù 71, thi tænh ñaäu thöù 9. Quaû nhieân naêm sau toâi ñi thi caû ba nôi ñeàu coù teân ñaäu ñuùng nhö lôøi ñoaùn.
Cuï laïi ñoaùn caû vieäc laønh döõ trong suoát ñôøi toâi, raèng naêm naøo thi ñaäu thöù maáy, naêm naøo ñöôïc boå Baåm sinh naêm naøo ñöôïc boå chöùc Coáng sinh, sau ñoù naêm naøo ñöôïc boå Tri huyeän tænh Töù Xuyeân, nhöng laøm tri huyeän ñuû ba naêm röôõi laïi neân caùo thoái vaø thoï ñeán 53 tuoåi, cheát vaøo giôø söûu ngaøy 14 thaùng taùm. Chæ ñaùng tieác soá ngöôøi khoâng con. Caùc lôøi ñoaùn naøy toâi ñeàu ghi laïi vaø nhôù caån thaän. Töø ñoù veà sau, phaøm moãi laàn thi cöû, teân tuoåi ñaäu ñaït ñöùng tröôùc ñöùng sau cuûa toâi theá naøo ñeàu ñuùng nhö lôøi tieân sinh döï ñoaùn, duy coù ñieàu naøy laøm toâi hôi nghi laø tieân sinh ñoaùn toâi aên loäc trong thôøi gian Baåm sinh ñuû soá 91 thaïch 5 ñaáu gaïo thì ñöôïc boå Coáng sinh, nhöng caäp kyø toâi môùi tieâu heát soá gaïo 71 thaïch, ñaõ ñöôïc Ñoà Toân sö pheâ chuaån cho toâi boå Coáng sinh, neân toâi nghi ñieàu naøy tieân sinh ñoaùn sai, khoâng ngôø sau ñoù toâi bò quan ñaïi lyù Döông Coâng baùc khöôùc, phaûi keùo daøi thôøi gian maõi ñeán naêm Ñinh maõo môùi nhôø Minh Toân sö thaáy quyeån vaên thi cuûa toâi taïi khoa tröôøng, khen raèng: Naêm thieân saùch naøy chính laø naêm thieân taáu nghò leân trieàu ñình, ngöôøi coù taøi vaên baøi theá naøy haù laïi ñeå vuøi laáp maõi ôû choã song moân sao? Roài oâng trình vaên baøi cuûa toâi leân quan huyeän vaø toâi ñöôïc pheâ chuaån boå Coáng sinh. Kieåm ñieåm laïi soá gaïo tieâu trong thôøi gian naøy coäng vôùi soá gaïo 71 thaïch khi tröôùc thì vöøa ñuû soá 91 thaïch 5 ñaáu khoâng sai; do ñoù toâi caøng tin chaéc ñôøi ngöôøi tieán thoái coù soá maïng, mau chaäm coù vaän thôøi, neân toâi cöù döûng döng khoâng coøn ñeå yù mong caàu moät ñieàu gì.
Sau khi boå Coáng sinh toâi phaûi vaøo yeán ñoâ hoïc taïi Quoác töû giaùm. Suoát moät naêm löu laïi kinh ñoâ, toâi chæ thöôøng ngoài laúng laëng, khoâng buoàn xem vaên thö gì caû. Qua naêm Kyû tî ñi daïo Nam Öng. Tröôùc khi vaøo Quoác töû giaùm, toâi coù ñeán vieáng thaêm Thieàn sö Vaân Coác Hoäi ôû nuùi Theå Haø. Ngoài chung vôùi Thieàn sö moät nhaø suoát ba ñeâm ngaøy lieàn, maét khoâng heà nhaém. Thieàn sö hoûi toâi: ngöôøi ta ôû coõi ñôøi sôû dó khoâng laøm ñöôïc Thaùnh Hieàn chæ vì bò voïng nieäm raøng buoäc, nay oâng ngoài suoát ba ngaøy maø khoâng thaáy khôûi leân moät nieäm naøo, laø taïi laøm sao? Toâi traû lôøi: Thöa Thieàn sö, toâi ñöôïc Khoång tieân sinh chaám soá, cho bieát moïi ñieàu vinh nhuïc töû sinh ñeàu do soá ñònh, daàu coù moùng loøng mô töôûng ñieàu gì cuõng voâ ích, vì vaäy toâi khoâng caàn nghó töôûng ñieàu gì. Thieàn sö cöôøi: Laâu nay toâi ñaõi oâng nhö baäc haøo kieät, khoâng ngôø oâng chæ laø moät keû phaøm phu chay! Toâi giöït mình, hoûi Thieàn sö cho bieát lyù do, Thieàn sö daïy: nhöõng ngöôøi chöa ñöôïc "khoâng taâm" môùi phaûi bò aâm döông chi phoái, soá meänh buoäc raøng. Nhöng soá meänh chæ caâu thuùc keû phaøm phu, khoâng theå caâu thuùc ñöôïc ngöôøi cöïc thieän cuõng nhö cöïc aùc, oâng suoát 20 naêm nay chòu boù tay tröôùc soá meänh khoâng chuyeån ñoåi ñöôïc tí gì, nhö theá, haù khoâng phaûi phaøm phu thì laø gì? Toâi hoûi: Thöa Thieàn sö, vaäy soá meänh coù theå traùnh ñöôïc ö? Thieàn sö daïy: Soá meänh do ta gaây ra, hoïa phöôùc chính ta tìm laáy. Ñoù laø ñieàu saùch vôû ñaõ daïy ñaønh raønh. Kinh Phoå Moân, Phaät daïy: Caàn giaøu sang ñöôïc giaøu sang, caàn con trai con gaùi, ñöôïc con trai con gaùi, caàn soáng laâu ñöôïc soáng laâu. OÂi! Voïng ngöõ laø moät giôùi caám naëng cuûa nhaø Phaät, haù leõ chö Phaät Boà-taùt laïi khi cuoáng ngöôøi ñôøi maø noùi ra caâu aáy hay sao! Toâi hoûi tieáp: Thaày Maïnh Töû noùi: Heã caàu thôøi ñöôïc, aáy laø noùi caàu nhöõng ñieàu chính nôi taâm mình coù theå laøm ñöôïc kia, nhö ñieàu ñaïo ñöùc nhaân nghóa thôøi coù theå ra söùc mong caàu, coøn nhö coâng danh phuù quí laø ñeàu ngoaøi naêng löïc mình, laøm sao mong caàu ñöôïc? Thieàn sö noùi: Thaày Maïnh Töû noùi khoâng laàm, chæ taïi oâng hieåu laàm thoâi. OÂng khoâng nghe ngaøi Luïc toå Hueä Naêng noùi sao? Ngaøi noùi: Heát thaûy phöôùc ñieàn, khoâng ngoaøi gang taác, heã taâm caàu chi ñeàu caûm thoâng naáy. Caàu ngay nôi ta, khoâng nhöõng ñöôïc ñaïo ñöùc nhaân nghóa, cuõng ñöôïc luoân coâng danh phuù quyù, heã trong ñaït ñöôïc thì ngoaøi ñaït ñöôïc, neân caøng thaáy roõ hieäu nghieäm cuûa taâm höôùng noäi mong caàu. Ngöôøi naøo khoâng chòu khoù ngoù lui mình ñeå tu tænh, cöù nhö moät beà dong ruoåi tìm caàu beân ngoaøi, tuy hoï coù laäp caùch tìm caàu theá naøo chaêng nöõa, keát quaû vaãn tuøy soá meänh ñònh ñoaït caû thoâi. Loái mong caàu naøy hoaøi coâng voâ ích. Nhöõng ngöôøi khoâng chòu hoài taâm tu tænh, lo caàu mong phuù quí coâng danh baèng con ñöôøng ñaïo ñöùc nhaân nghóa, laïi chæ lo tìm caàu moïi thuû ñoaïn gian aùc, roát cuoäc hoï phaûi bò thieät thoøi caû hai maët, laø coâng danh phuù quí khoâng thaønh maø ñaïo ñöùc nhaân nghóa cuõng hoûng.
Thieàn sö laïi hoûi toâi veà vieäc chaám soá cuûa Khoång tieân sinh, toâi thuaät laïi ñuùng caû moïi ñieàu. Thieàn sö hoûi laïi toâi: Baây giôø oâng thöû xeùt laïi oâng coøn coù hy voïng thi ñaäu khoâng? Toâi ngaãm nghó moät hoài laâu roài traû lôøi: Khoâng theå. Ngöôøi khoa giaùp phaûi laø ngöôøi coù phöôùc töôùng, coøn toâi chæ laø keû baïc phöôùc, laïi khoâng bieát doàn chöùa coâng haïnh laøm neàn taûng phöôùc ñöùc, khoâng chòu khoù giuùp ai, khoâng khoan dung ñaïi ñoä, coù khi coøn caäy mình taøi trí laán löôùt keû khaùc, nghó gì laøm naáy, noùi naêng khinh suaát doái traù, chaúng neå vì ai. Ñaáy toaøn laø nhöõng töôùng cuûa keû baïc phöôùc, laøm sao toâi mong caàu ñöôïc khoa giaùp! Vaû laïi phaøm ñaát nhôùp môùi coù nhieàu vi truøng sinh, nöôùc trong thì ñaâu coù caù loäi, theá maø xeùt laïi tính toâi voán öa tinh khieát, neân toâi khoâng con laø phaûi; phaøm khí tieát oân hoøa môùi nuoâi döôõng muoân vaät, theá maø xeùt laïi tính toâi hay noùng naûy, theá neân khoâng con laø phaûi; phaøm nhaân aùi laø goác sinh hoùa, nhaãn taâm laø goác suy taøn, theá maø xeùt laïi tính toâi cöù khö khö danh tieát haûo huyeàn, chaúng heà hy sinh giuùp ai, theá neân toâi khoâng con laø phaûi. Ñoù laø chöa keå toâi coøn coù taät noùi nhieàu laøm toån khí, taät öa uoáng röôïu laøm taùn tænh, taät öa ngoài suoát ñeâm khoâng bieát baûo toàn khí coát vaø neáu keå heát taät xaáu cuûa toâi thì haún coøn nhieàu nöõa...
Thieàn sö noùi: Khoâng rieâng gì moät vieäc thi cöû, chính taát caû moïi vieäc theá gian naøy thaûy ñeàu naèm trong lyù nhaân quaû. Nhöõng ngöôøi coù ñöôïc saûn nghieäp trò giaù ngaøn vaøng töùc laø ngöôøi coù ñöôïc caùi phöôùc höôûng ngaøn vaøng ñoù, nhöõng ngöôøi coù ñöôïc saûn nghieäp trò giaù traêm vaøng töùc laø ngöôøi coù ñöôïc caùi phöôùc höôûng traêm vaøng ñoù, nhöõng ngöôøi bò cheát ñoùi, töùc laø ngöôøi coù caùi nghieäp cheát ñoùi ñoù. Theá maø ngöôøi ñôøi khoâng nhaän roõ leõ naøy, cöù ñoå doàn cho trôøi ñaát xui neân, kyø thaät trôøi ñaát baát quaù chæ gia theâm nhöõng ñieàu mình ñaõ taïo saün, chöù trôøi ñaát coù bao giôø sanh ñöôïc maûy may hoïa phuùc naøo cho ai ñaâu. Ngay ñeán vieäc sinh con cuõng theá. Ngöôøi naøo coù coâng ñöùc traêm ñôøi thôøi seõ sinh con chaùu trong möôøi ñôøi keá tieáp gìn giöõ; ngöôøi naøo coù coâng ñöùc ba ñôøi, hai ñôøi thôøi seõ sinh con chaùu trong ba ñôøi, hai ñôøi keá tieáp gìn giöõ, coøn ngöôøi naøo tuyeät nhieân khoâng con, aáy laø ngöôøi chæ coù coâng ñöùc moûng manh vaäy. Nay oâng ñaõ bieát choã khuyeát ñieåm cuûa mình, oâng haõy taän tình goät boû caùi töôùng khoâng phaùt khoa giaùp vaø khoâng sinh con kia ñi. Vaø muoán vaäy, oâng phaûi lo tích ñöùc, phaûi môû loøng bao dung, phaûi giöõ nieäm hoøa aùi, phaûi yeâu tieát tinh thaàn, bao nhieâu vieäc tröôùc ñaäp tan ngaøy qua ñaõ cheát, bao nhieâu vieäc sau phaùt khôûi nhö ngaøy nay ñaõ sinh, ñöôïc vaäy töùc laø oâng töï laøm moät cuoäc taùi sinh ñaày nghóa lyù ñoù.
Caùi thaân xaùc thòt coøn coù vaän soá, huoáng caùi thaân ñaày nghóa lyù naøy laïi khoâng caûm thoâng cuøng trôøi ñaát? Thieân thaùi giaùp trong kinh Thi coù caâu: Trôøi laøm öông nghieät, mình coù theå traùnh, mình laøm öông nghieät khoâng theå naøo traùnh. kinh Thi noùi: Thöôøng hay noùi phoái hôïp thieân maïng chính laø noùi töï mình caàu ñöôïc nhieàu phöôùc. Tröôùc ñaây Khoång tieân sinh ñoaùn soá oâng khoâng phaùt khoa giaùp, khoâng sinh con, ñoù laø ñieàu öông nghieät do trôøi ñaát gaây ra, noù coù theå traùnh gôõ. Neáu oâng môû roäng ñöùc tính, gaéng laøm vieäc thieän, doàn chöùa aâm coâng, mình gaây ra phöôùc, haù mình khoâng ñöôïc höôûng thuï hay sao?
Dòch laø boä kinh möu tính vieäc söu caùc ty hung giuùp cho ngöôøi quaân töû - haïng ngöôøi bieát phaûn tónh tu ñöùc. Neáu thaät coù caùi thieân maïng coá ñònh, ai toát cöù toát, ai xaáu cöù xaáu, thì ñaâu coù theå noùi ñeán chuyeän möu tính söu caùc ty hung? Môû ñaàu kinh Dòch coøn coù caâu: Nhaø naøo chöùa ñieàu thieän seõ coù thöøa ñieàu phuùc (taát thieän chi gia taát höõu dö khaùnh), oâng coù tin noãi ñieàu aáy chaêng?
Toâi tin lôøi Thieàn sö noùi, neân thaønh taâm baùi laõnh. Toâi lieàn ñeán tröôùc Phaät ñaøi taän tình phaùt loä saùm hoái bao nhieâu toäi cuõ cuûa mình, vaø daâng moät sôù baïch, tröôùc heát caàu ñöôïc ñaêng khoa giaùp, tieáp phaùt nguyeän laøm ba ngaøn ñieàu laønh, ñeå baùo ñaùp aân ñöùc cuûa trôøi ñaát toå toâng.
Thieàn sö ñöa baûng "Coâng hoùa caùch" chæ cho toâi, khieán cöù moãi ngaøy coù coâng vieäc thieän ghi vaøo, coøn laøm ra maáy vieäc aùc thì thoái tröø vaø gaéng chuyeân trì chuù Chuaån-ñeà, nhö theá sôû nguyeän cuûa oâng taát coù hieäu nghieäm.
Thieàn sö laïi daïy tieáp: Moät nhaø Phuø luïc thöôøng noùi raèng: Ngöôøi hoïa phuø maø khoâng hieåu caùch thöùc, taát bò quyû thaàn cheâ cöôøi, song bí truyeàn cuûa caùch hoïa phuø khoâng chi laï, chæ coát giöõ taâm khoâng lay ñoäng maø thoâi. Khi caàm buùt hoïa phuø, ñieàu caàn thieát tröôùc tieân phaûi duõ saïch muoân moái duyeân löï trong loøng, taâm ñöøng khôûi leân maûy may töôûng nghó naøo caû. Ngay khi taâm baát ñoäng aáy, haï buùt chaám moät chaám goïi laø hoãn ñoän khai cô, roài töø ñoù tieáp huô buùt hoïa vieát, khoâng ñeå moät tö löï naøo moùng leân, ñöôïc nhö theá laø ñieäu phuø thaønh linh nghieäm. Phaøm ngöôøi kyø ñaûo trôøi ñaát caàu söûa ñoåi soá meänh cuõng phaûi laøm nhö theá, phaûi do töø caùi taâm khoâng voïng ñoäng, khoâng loaïn töôûng khôûi môùi coù caûm caùch.
Khi thaày Maïnh Töû luaän ñeán caùi hoïc laäp maïng coù caâu: yeåu vaø thoï khoâng hai. Thöïc teá ta thaáy cheát yeåu vaø soáng laâu hai ñieàu khaùc xa nhau, taïi sao thaày Maïnh laïi noùi khaùc? Neân bieát khi taâm khoâng voïng nieäm, thì ngay ñoù ñaâu coù phaân chia soá maïng thoï yeåu, giaøu ngheøo, cuøng thoâng... Chæ töø taâm moùng khôûi thieän aùc môùi taïo neân nhöõng soá meänh sai khaùc giöõa giaøu ngheøo v.v... Nhöng phaøm ñaõ sinh ra ôû ñôøi, ai khoâng coi vieäc cheát soáng laø quan troïng, neân treân ñaây chæ noùi ñeán vieäc soáng laâu vaø cheát yeåu, kyø thaät yù ñaõ bao goàm taát caû moïi söï thuaän nghòch xaûy ra treân suoát caû ñôøi ngöôøi.
Ñeán nhö caâu "Tu thaân dó só chi" maø Maïnh Töû ñaõ neâu leân, laø coát nhaéc ngöôøi ñôøi nhôù laáy ñieàu tích ñöùc tu nhaân laøm heä troïng.
Heã tu ñöôïc nhaân ñöùc thôøi daàu coù moïi toäi loãi vaãn caûi boû ñöôïc heát, vaø noùi chôø ñôïi (só) töùc coù yù noùi gaéng lo tu nhaân tích ñöùc ñeán khi coâng phu saâu daøy, töï nhieân soá meänh thay ñoåi, chôù khoâng phaûi chæ ñem caùi hy voïng suoâng caàu cho ñöôïc theá naøy theá kia maø ñöôïc keát quaû theá naøy, theá kia. Ngöôøi thoâng ñaït ñaïo lyù, duø moät maûy may hy voïng cuõng chaúng ñeå dính maéc trong loøng, ñöôïc nhö theá môùi ñaït ñeán caûnh giôùi baát ñoäng nieäm hoàn nhieân, môùi ñaït ñeán choã thaät hoïc cao sieâu.
Nay OÂng chöa ñöôïc "khoâng taâm", OÂng haõy trì nieäm chuù Chuaån-ñeà, caàn nieäm maõi khoâng giaùn ñoaïn, khoâng caàn keå soá ít nhieàu, trì nieäm ñeán khi naøo ñöôïc thuaàn thuïc, trong trì nieäm maø khoâng trì nieäm, trong khoâng trì nieäm maø trì nieäm, thì baây giôø ñöôïc taâm khoâng lay ñoäng, maø coù söï öùng nghieäm roõ raøng.
Sau khi ñöôïc Thieàn sö chæ daïy, toâi lieàn ñoåi hieäu Hoïc Haûi tröôùc kia ñeå laáy Lieãu Phaøm, vì töø ñaây ñaõ hieåu caùi lyù nghóa laäp maïng laø theá naøo, khoâng muoán ñeå mình rôi vaøo saøo huyeät phaøm phu nöõa. Töø nay trôû ñi, suoát ngaøy gìn giöõ caån thaän, do ñoù toâi töï thaáy ngaøy nay khaùc xa ngaøy tröôùc. Ngaøy tröôùc toâi chæ laø con ngöôøi leâu loûng buoâng xuoâi, nhöng töø nay toâi ñaõ bieát lo gìn loøng giöõ yù, caån thaän töøng khaéc töøng giôø, daãu ôû choã kín ñaùo rieâng tö, loøng vaãn sôï lôõ laøm ñieàu chi sai quaáy, maéc toäi vôùi trôøi ñaát, hoaëc daãu gaëp ai ganh gheùt, phaù phaùch, toâi cuõng coá giöõ taùnh ñieàm nhieân hyû xaû.
Böôùc sang naêm sau, boä Leã môû khoa thi, Khoång tieân sinh ñoaùn boä seõ khaûo thí töø teân ñaäu ba trong khoùa tröôùc trôû xuoáng, nhöng nay boä laïi khaûo thí töø teân ñaäu nhaát. Theá laø lôøi döï ñoaùn cuûa Khoång tieân sinh laàn naøy khoâng öùng nghieäm; vaø Tieân sinh khoâng ñoaùn toâi ñöôïc ñaäu Cöû nhaân theá maø toâi ñaõ ñaäu Cöû nhaân trong kì Höông thí muøa thu!
Tuy nhieân toâi töï xeùt vieäc haïnh nghóa mình laøm chöa thuaàn thuïc, sai soùt coøn nhieàu. Hoaëc coù khi thaáy vieäc laønh maø laøm khoâng haêng haùi, hoaëc coù khi cöùu giuùp ngöôøi maø taâm coøn do döï, hoaëc coù khi thaân gaéng laøm laønh maø mieäng coù noùi aùc, hoaëc khi tænh thì thaùo vaùc maø khi say laïi phoùng daät... toâi ñem toäi chieát tính buø tröø vôùi coâng, thì thaáy haún coù nhieàu ngaøy mình soáng uoång! Toâi phaùt nguyeän töø naêm Kyû tî maø maõi ñeán naêm Kyû maõo, suoát 10 naêm, môùi hoaøn thaønh ba ngaøn vieäc thieän! Khi rôøi Lyù Tieäm Am tieân sinh ñeå vaøo Baûn boä Trung Quoác, toâi chöa kòp laøm leã hoài höôùng ba ngaøn vieäc thieän kia, naêm Canh thìn coù dòp trôû laïi Nam Bieân, toâi môùi thænh caùc Hoøa thöôïng Thaùnh Khoâng, Hueä Khoâng ñeán Ñoàng thaùp Thieàn ñöôøng chöùng minh cho leã hoài höôùng, nhaân ñoù toâi laïi phaùt nguyeän laøm theâm ba ngaøn ñieàu laønh khaùc ñeå caàu sinh con, vaø ñeán naêm Taân tî, toâi ñaõ may maén haï sinh moät quyù töû.
Moãi laàn laøm moät vieäc gì, toâi lieàn laáy buùt ghi vaøo soå, vôï toâi khoâng vieát ñöôïc, neân heã laøm ñöôïc vieäc gì thì laáy naép buùt chaám son aán vaøo tôø lòch moät khoanh troøn. Chaúng haïn nhö boá thí cho ngöôøi ngheøo, mua vaät phoùng sinh, tính ra moãi ngaøy coù ñeán möôøi khoanh. Sang thaùng taùm naêm Quí muøi, tính laïi ñuû soá ba ngaøn ñieàu laønh, sau khi ñaõ khaáu tröø caùc ñieàu aùc. Toâi laïi thænh caùc Hoøa thöôïng Thaùnh Khoâng, Hueä Khoâng ñeán nhaø chöùng minh leã hoài höôùng. Ngaøy 13 thaùng 9, toâi laïi phaùt nguyeän laøm theâm moät vaïn ñieàu laønh, caàu thì ñaäu Tieán só, quaû nhieân naêm Bính tuaát toâi thi ñaäu vaø ñöôïc boå laøm Tri huyeän Böûu Ñeâ.
Trong luùc laøm Tri huyeän, toâi saém saün moät taäp saùch ñeå ghi thieän aùc, ñaët teân laø Trò Taâm Thieàn (saùch söûa loøng). Cöù moãi saùng daäy, gia nhaân ñem noù giao lính haàu ñem ñeán ñeå treân aùn laøm vieäc. Neáu trong ngaøy, toâi laøm ñöôïc ñieàu laønh ñieàu döõ naøo duø lôùn duø nhoû ñeàu ghi roõ raøng vaøo saùch, ñeâm ñeán thieát aùn giöõa trôøi, baét chöôùc oâng Trieäu Duyeät Ñaøo thaép höông caùo vôùi trôøi ñaát . Vôï toâi thaáy ñaõ laâu maø chaúng laøm ñöôïc bao nhieâu vieäc laønh, môùi chaâu maøy buoàn baõ noùi: Tröôùc OÂng ôû nhaø coù toâi giuùp söùc, neân OÂng ñaõ laøm ñuû ba ngaøn ñieàu laønh theo sôû nguyeän. Nay OÂng nguyeän laøm theâm moät vaïn ñieàu, nhöng ôû taïi coâng ñöôøng chaúng coù vieäc gì ñeå laøm, thì bieát bao giôø OÂng môùi laøm ñuû soá aáy.
Ñeâm ñoù, moäng thaáy moät Thaàn nhaân, toâi môùi than thôû veà lyù do khoù laø ñuû caùc ñieàu laønh minh ñaõ höùa. Thaàn nhaân baûo: Chæ moät vieäc giaûm khinh tieàn thueá cho daân cuûa OÂng vöøa roài, cuõng ñuû saùnh baèng moät vaïn ñieàu laønh. Nghe lôøi Thaàn nhaân baûo, toâi lieàn xeùt laïi nhôù mình coù laøm vieäc ñoù thaät. Vì khi tröôùc thueá ruoäng cuûa huyeän Böûu Ñeâ, moãi maãu phaûi ñoùng 2 phaân 3 ly 7 haøo, xeùt ra quaù naëng ñoái vôùi muoân daân neân toâi ñaõ khu xöõ laøm cho giaûm xuoáng moãi maãu chæ ñoùng 1 phaân 4 ly 6 haøo. Tuy vaäy, toâi vaãn hoà nghi khoâng hieåu taïi sao vieäc laøm ñoù laïi coù theå saùnh baèng moät vaïn ñieàu laønh, may ñaâu gaëp ñöôïc Huyeàn Nhö Thieàn sö vöøa töø nuùi Nguõ Ñaøi ñeán, toâi ñem chuyeän naèm moäng ra hoûi coù ñaùng tin khoâng, Thieàn sö traû lôøi: Heã coù thieän taâm chaân thieát, thì moät vieäc laønh coù theå ñöông ñöôïc muoân vieäc laønh, huoáng chi giaûm thueá cho caû moät huyeän, muoân daân ñeàu chòu ôn. Toâi lieàn cuùng moät soá tieàn löông, nhôø Thieàn sö ñem veà Nguõ Ñaøi trai Taêng moät vaïn vò sö, goïi laø ñeå laøm leã hoài höôùng cho toâi.
Khoång tieân sinh tröôùc kia ñoaùn toâi ñeán naêm 53 tuoåi gaëp tai naïn, nhöng ñeán naêm ñoù chaúng coù gì xaûy ra, duø toâi khoâng heà caàu ñaûo xin taêng thoï, vaø nay thì tuoåi toâi ñaõ 69 roài. Trong Kinh Thi coù caâu: Trôøi khoâng deã tin, maïng khoâng ñònh thöôøng, laïi coù caâu: Vaän maïng chaúng nhaát ñònh. Nhöõng caâu aáy ñaâu phaûi laø lôøi doái traù! Do ñoù toâi bieát chaéc raèng, hoïa phuùc ñeàu phaûi caàu ngay nôi mình, ñoù môùi thaät ñuùng yù cuûa Thaùnh Hieàn, ngöôïc laïi ngöôøi naøo noùi hoïa phuùc do meänh trôøi, thì ñoù laø loái suy luaän thoâng thöôøng cuûa keû theá tuïc.
Hieän taïi soá meänh moãi ngöôøi theá naøo chöa deã bieát ñöôïc. Vaäy ñang khi ñöôïc hieån vinh haõy töôûng nhö gaëp ñieàu khoâng vöøa yù, ñang khi ñöôïc thuaän lôïi haõy töôûng nhö gaëp ñieàu traùi nghòch, ñang khi ñöôïc sung tuùc haõy töôûng laø thieáu ngheøo, ñang khi ñöôïc moïi ngöôøi aùi kính haõy töôûng khi bò khuaát phuïc, ñang khi gia theå troïng voïng haõy töôûng nhö mình ôû haïng thaáp heøn, ñang khi coù chuùt hoïc vaán uyeân thaâm haõy töôûng mình coøn thieån caän. Xa veà tröôùc, nghó tôùi coâng ñöùc toå tieân ñeå lo keá tuyeân döông, gaàn hieän taïi, nghó tôùi laàm loãi cuûa meï maø tìm caùch boài boå, treân lo ñeàn ôn tröôùc, döôùi lo taïo phöôùc gia ñình, ngoaøi thì giuùp ngöôøi tai naïn, trong thì lo ngaên ngöøa taø aùc chính mình. Coát phaûi ngay thaáy choã sai quaáy cuûa mình ñeå lo toan hoái caûi. Neáu moät ngaøy khoâng töï bieát mình quaáy töùc moät ngaøy an loøng töï cho mình laø phaûi, moät ngaøy khoâng aên naên hoái quaù töùc moät ngaøy khoâng tieán boä.
Haïng ngöôøi thoâng minh tuaán kieät trong thieân haï ñaâu phaûi hieám, nhöng neáu hoï khoâng gaéng lo tu ñöùc, môû mang thieän nghieäp, hoï cuõng chæ soáng moät ñôøi ñình treä, an phaän daät dôø gaëp chaêng hay chôù maø thoâi!
Caùi thuyeát lyù an thaân laäp maïng cuûa Vaân Coác Hoäi Thieàn sö trao daïy treân ñaây thaät laø chí tình, chí lyù, chí chaân, chí chaùnh. Neáu bieát ngaãm kyõ vaø thöïc haønh seõ khoûi moät ñôøi luoáng troâi voâ ích vaäy.
* * *
2. Hoái caûi loãi laàm
Nhöõng quan ñaïi phu thôøi Xuaân Thu, thöôøng quan saùt söï noùi naêng haønh ñoäng cuûa moïi ngöôøi ñeå ñoaùn ñònh ñieàu hoïa phuùc cuûa hoï, phaàn nhieàu ñuùng nghieäm caû. Nhöõng ñieàu naøy ñeàu coù ghi trong caùc boä Taû truyeän, Quoác ngöõ, haõy ñoïc ñeán taát thaáy. Haàu heát nhöõng trieäu chöùng toát xaáu, ñeàu manh nha töø trong taâm yù roài haønh ñoäng ra tay chaân. Neáu moät ngöôøi thieân haún veà phuùc haäu hoï thöôøng gaëp phöôùc, moät ngöôøi thieân haún veà khaéc baïc hoï thöôøng mang hoïa. Song ngöôøi phaøm maét tuïc ít ai thaáy roõ ñieàu naøy, môùi voäi cho hoïa phuùc baùo öùng maâu thuaãn khoù löôøng!
Heã ngöôøi naøo ñem taâm thaønh tín laøm vieäc thieän taát yeáu vieäc laøm cuûa hoï hôïp cuøng chaân lyù, maø haïnh phuùc seõ ñeán vôùi hoï, traùi laïi thì tai hoïa theo chaân. Cöù xem ôû ñieàu laønh ñieàu aùc cuûa hoï laøm, ngöôøi ta cuõng bieát tröôùc vieäc ñoù. Nhöng nhöõng ngöôøi muoán laùnh hoïa caàu phuùc, haõy lo aên naên caûi quaù, tröôùc khi noùi tôi vieäc laøm laønh.
Theo phaùp caûi quaù, ñaàu tieân phaûi coù taâm bieát hoå theïn, nghó raèng ta cuõng laø baäc tröôïng phu nam töû nhö coå Thaùnh tieân Hieàn, theá sao caùc ngaøi laøm thaày caû thieân haï, ñöôïc muoân ñôøi toân thôø, coøn ta laïi cöù leït ñeïp thaáp heøn moät ñôøi ngoùi beå, cöù lo say ñaém duïc tình, thaàm leùn laøm ñieàu baát nghóa, coøn cho laø khoâng ai bieát, Veãnh maët ngaïo ngheã khoâng chuùt theïn thuøng, ñeán ñoåi moãi ngaøy moãi sa ñoïa xuoáng haøng caàm thuù maø khoâng töï bieát, thaät chaúng coøn chi hoå nhuïc cho baèng! Thaày Maïnh Töû noùi: Ñieàu lôùn lao khaån yeáu nhaát ñoái vôùi con ngöôøi laø taâm bieát hoå. Vì raèng heã ngöôøi naøo giöõ ñöôïc taâm ñoù thì trôû neân Thaùnh Hieàn, keû naøo boû maát taâm ñoù thì chaúng khaùc chi caàm thuù. Cho bieát taâm hoå theïn laø ñoäng cô chính trong vieäc caûi quaù töï taâm.
Thöù hai, phaûi coù taâm sôï haõi. Haõy nghó raèng mình laøm vieäc gì ñeàu coù Thaùnh thaàn ôû treân mình, xung quanh mình bieát roõ, khoâng doái traù ñöôïc. Daãu mình coù phaïm toäi loãi nhoû naøo, ngöôøi ñôøi ñeàu khoâng thaáy, Thaùnh thaàn ñaâu coù muø môø. Heã taïo toäi naëng, coù traêm hoïa keùo theo, gaây toäi nheï thì giaûm maát phöôùc baùo hieän tieàn. Nhö vaäy sao ñöôïc khoâng deø daët sôï haõi.
Chaúng nhöõng theá thoâi, ngay luùc nhaøn cö, thaàn linh caøng thaáy roõ. Maëc duø ta coù che daáu nhöõng ñieàu mình laøm kín ñaùo ñeán ñaâu, trau chuoát kheùo leùo theá naøo, oan tröôøng vaãn bò baïi loä, cuoái cuøng khoâng theå töï doái; huoáng chi ñaõ bò moïi ngöôøi doøm thaáy thì duø moät chuùt giaù trò chaúng coøn, nhö vaäy haù khoâng ñaùng caån thaän sao?
Vaû laïi, khi coøn hôi thôû, duø coù gaây aùc taøy trôøi vaãn coøn mong hoái caûi, neân laém ngöôøi moät ñôøi taïo aùc, ñeán phuùt laâm chung bieát hoái ngoä, nhaát moät nieäm thieän taâm maõnh lieät, hoï vaãn coù theå höôûng ñöôïc moät caùi cheát an laønh. Coå ñöùc noùi: Moät nieäm laønh maõnh lieät ñuû röûa saïch toäi traêm naêm, ví nhö caùi hang saâu toái ngaøn naêm, chæ roïi moät ngoïn ñeøn, toái kia lieàn bieán maát. Vaäy khoâng keå toäi loãi ñaõ taïo laâu hay môùi taïo, mieãn bieát thaønh thaät hoái caûi laø toäi heát. Traàn theá voâ thöôøng, maïng ngöôøi chaúng maát, khi hôi thôû ra khoâng vaøo, duø muoán hoái caûi chaúng kòp naøo. Keû laøm aùc ñaõ phaûi mang tieáng aùc suoát traêm ngaøn naêm treân döông theá, khoâng con hieàn chaùu thaûo naøo röûa saïch, laïi phaûi chòu nguïc baùo traàm luaân muoân vaïn ñôøi, duø Thaùnh hieàn, Phaät, Boà-taùt cuõng khoù loøng cöùu vôùt. Nhö theá laø khoâng kieâng sôï ñöôïc ö?
Thöù ba, phaùt taâm doõng maõnh: nhöõng ngöôøi khoâng aên naên hoài quaù, phaàn nhieàu laø nhöõng ngöôøi daàn daø coù taùnh thuït lui. Bieát vaäy, ta caàn phaûi duõng maõnh haêng haùi, ñöøng neân do döï, ñöøng neân chaàn chôø, haõy xem toäi nhoû nhö bò muõi nhoïn chaâm laøm thuùi thòt, mau mau khoeùt vaát, sôï toäi lôùn nhö bò raén ñoäc caén tay, mau mau caét boû, khoâng ñöôïc trì treã phuùt naøo. Caøng treã caøng nguy, caøng mau caøng coù lôïi.
Nhöõng ngöôøi coù ñuû ba thöù taâm noùi treân, duø coù toäi loãi ñeán ñaâu vaãn caûi ñoåi ñöôïc nhö baêng söông gaëp aùnh maët trôøi laøm sao khoâng tan bieán. Nhöng neân bieát coù nhöõng toäi loãi ñöôïc caûi ñoåi do vieäc laøm thöïc söï, coù nhöõng toäi loãi ñöôïc caûi ñoåi do trieät ngoä ñaïo lyù, coù nhöõng toäi loãi ñöôïc caûi ñoåi do taän taâm. Coâng phu khoâng ñoàng neân hieäu quaû cuõng khaùc. Chaúng haïn ngaøy tröôùc saùt sanh nay seõ raên deø ñöøng gieát, ngaøy tröôùc noùng giaän nay phaûi raên deø ñöøng noùng... ñoù laø caùch hoái loãi do vieäc laøm thöïc söï. Loái naøy chæ môùi laø loái cöôõng cheá beân ngoaøi, khoù loøng saïch toäi, vì beänh caên coøn chaát chöùa trong loøng, thì toäi duø dieät beân Ñoâng laïi moïc beân Taây, neân loái caûi quaù naøy chöa phaûi laø hoaøn haûo cöùu caùnh. Vaäy muoán döùt loãi trieät ñeå, tröôùc khi cöôõng cheá söï vieäc phaûi thaáu roõ ñaïo lyù. Nhö muoán chöøa boû toäi saùt sanh tröôùc haõy roõ leõ naøy:
Trôøi ñaát voán hieáu sinh, muoân loaøi ñeàu tieác maïng, gieát vaät ñeå nuoâi mình, laøm sao yeân loøng ñöôïc. Vaät bò gieát ñaõ ñaønh phaûi chòu caét xeû, neáu ñau ñôùn taän xöông tuûy, aûo naõo muoân phaàn, maø ta aên vaøo duø beùo boå ngon buøi ñeán ñaâu heã nuoát khoûi coå lieàn trôû thaønh ñoà hoâi thoái roài tieâu ma, chi baèng rau döa vaãn no buïng, coøn traùnh khoûi caùi toäi saùt sanh laøm toån phöôùc mình khoâng ít.
Vaû chaêng, phaøm laø loaøi huyeát khí ñeàu coù tính linh tri, ñaõ coù tính linh tri thì cuøng ta khoâng khaùc (vaät ngaõ nhaát theå). Ví baèng khoâng thöïc haønh noåi nhöõng ñieàu chí ñöùc khieán chuùng noù kính ta, thaân ta, thì cuõng chôù neân moãi ngaøy saùt phaït sinh linh, khieán chuùng noù maõi oaùn ta thuø ta ñôøi kieáp! Ngöôøi naøo ñaõ nghó ñöôïc nhö theá thì daãu muoán gieát vaät aên thòt, cuõng thaáy thöông taâm chaúng ham aên nöõa.
Laïi neáu muoán tröø boû taät hay noùng giaän thì tröôùc haõy suy nghó: Ngöôøi coù choã hö hoûng khoâng baèng ta laø ngöôøi ñaùng thöông, coøn ngöôøi traùi leõ xaâm phaïm ta, loãi aáy thuoäc veà hoï, chôù ta can döï gì maø noåi côn giaän döõ. Huoáng hoà trong thieân haï khoâng ñaùng haøo kieät naøo laø ngöôøi naëng taùnh töï thò, cuõng khoâng baäc hoïc thöùc naøo laø ngöôøi hay oaùn traùch tha nhaân, vì hoï bieát roõ vieäc mình laøm khoâng thaønh laø bôûi ñöùc tu cuûa mình chöa thaáu ñaùo, cho caûm öùng chöa tôùi nôi, hoï luoân luoân phaûn tónh, neân ñoái vôùi hoï duø gaëp nhöõng ñieàu huûy baùng, cuõng xem nhö cô hoäi toát ñeå maø luyeän taâm ñöùc, maø luoân luoân hoan hyû ñoùn nhaän khoâng heà phaãn noä. Khi nghe lôøi huûy baùng maø khoâng phaãn noä thì duø ngoïn löûa baøi baùng cao ngaát trôøi xanh cuõng töï nhieân taét bieán nhö phoùng löûa ñoát hö khoâng. Traùi laïi heã nghe lôøi deøm cheâ voäi noùng giaän thì duø coù khoân ngoan xaûo bieän ñeán ñaâu, cuõng chæ nhö taèm xuaân keùo keùn, caøng keùo laïi caøng buoäc chaët mình. Noùng giaän, chaúng nhöõng voâ ích maø coøn gaây neân tai haïi ñeán theá.
Ngoaøi caùc tính noùng giaän coøn bao nhieâu tính xaáu khaùc ñeàu coù theå suy bieát, vaø heã roõ thaáu leõ naøy thì toäi loãi naøo cuõng tröø dieät ñöôïc.
Theá naøo laø toäi töø taâm caûi? Toäi loãi voâ vaøn ñeàu do taâm taïo, taâm khoâng voïng ñoäng thì toäi loãi döïa vaøo ñaâu phaùt sinh? keû hoïc thöùc khoâng caàn phaûi phanh tìm töøng beänh hieáu saéc, hieáu danh, hieáu taøi, hieáu noä, nhöng chæ caàn nhaát taâm haønh thieän, giöõ gìn chaùnh nieäm töï khaéc tieâu tan nhö vaàng thaùi döông chieáu giöõa hö khoâng, moïi thöù ma mò ñeàu baët daáu. Toäi loãi do taâm taïo taát cuõng do taâm caûi ñoåi, nhö muoán chaët caây ñoäc, chæ chaët ngay goác noù, chôù caàn chi phaûi tæa töøng nhaùnh laù nhoïc coâng laâu laéc.
Ñaïi ñeå caùch ñoái trò taâm beänh hay nhaát laø giöõ loøng cho thanh tònh. Heã taâm vöøa moùng ñoäng lieàn giaùo bieát, bieát taát lieàn tieâu. Hoaëc noù khoâng tieâu, haõy quaùn xeùt lyù leõ noùi treân ñeå tröø ñoaïn, neáu cuõng khoâng tröø ñöôïc, thì laïi laáy söï ñeå caám chæ. Tröôùc lo tu taâm sau lo khôûi coâng haïnh söï. Nhö theá môùi laø loái söûa chöõa toäi loãi ñaéc saùch nhaát.
Khi phaùt nguyeän caûi quaù caàn phaûi nhôø thieän höõu ñeà hueà, caàu Hieàn Thaùnh chöùng tri. Nhaát taâm saùm hoái ngaøy ñeâm khoâng giaûi ñaûi, traûi qua moät thaát (baûy ngaøy), hai thaát, cho ñeán moät thaùng, ba thaùng, taát seõ coù hieäu nghieäm roõ raøng, hoaëc töï thaáy taâm thaàn thoaûi maùi, trí tueä môû mang, hoaëc ñang trong choã phieàn toaùi roái ren maø gaëp ñaâu thoâng suoát ñoù, hoaëc gaëp oaùn cöøu maø hoï boû giaän laøm laønh, hoaëc moäng thaáy khaïc nhoå vaät ñen, moäng thaáy ñöôïc caùc baäc Thaàn, Thaùnh, Tieân, Hieàn ñeà hueà tieáp daãn, hoaëc moäng thaáy bay ñi giöõa hö khoâng, moäng thaáy traøng phan baûo caùi ñöa röôùc, toùm laïi laø gaëp ñöôïc caùc chuyeän toát laønh nhôø loãi tieâu, toäi dieät hieän ra. Tuy nhieân, khoâng ñöôïc coá chaáp laáy ñoù ñeå töï cao töï ñaïi, laõng queân beà tieán hoùa.
Xöa oâng Cöø Baù Ngoïc, ñang luùc 20 tuoåi ñaõ bieát xeùt toäi loãi luùc thieáu thôøi ñeå lo chöøa boû, ñeán luùc 21 tuoåi vaãn thaáy roõ loãi tröôùc chöa saïch, ñeán 22 tuoåi laïi thaáy luùc 21 tuoåi coøn nhö keû ôû trong moäng. Cöù moãi naêm laïi moãi naêm, oâng khoâng ngôùt caûi ñoåi, ñeán luùc 50 tuoåi oâng coøn thaáy gì sai quaáy luùc 49 tuoåi. Caùi loái caûi quaù cuûa ngöôøi xöa nhö theá thaät ñaùng phuïc thay! Chuùng ta hieän mang thaân phaøm tuïc, toäi aùc daäp doàn, theá maø ít ai xeùt thaáy, ñoù phaûi chaêng laø vì taâm coøn thoâ vaø maét bò loøa? Duø thaáy khoâng thaáy maëc loøng, heã ñaõ taïo toäi aùc saâu daøy taát khoâng traùnh khoûi nhöõng ñieàu baát haûo, hoaëc taâm thaàn hoân muoäi, chöa nhôù ñaõ queân, hoaëc thöôøng sinh phieàn naõo daãu khoâng vieäc gì xuùc ñoäng, hoaëc gaëp ngöôøi quaân töû thì hoaûng sôï maët ñoû hoàn tieâu, hoaëc chaúng öa nghe lôøi hay leõ phaûi, hoaëc giuùp ngöôøi maø laïi bò ngöôøi oaùn, hoaëc moäng thaáy ñieân ñaûo, ñeán noãi noùi cuoàng thaát chí... ñoù toaøn laø caùc töôùng quaùi nghieät cuûa toäi aùc hieän ra, ngöôøi naøo gaëp caûnh nhö theá naøy coá gaéng doõng maûnh caûi quaù töï taân, may ra môùi khoûi ñieàu meâ hoaëc.
* * *
3. Chöùa ñöùc laøm laønh
Kinh Dòch noùi: Nhaø naøo chöùa laønh seõ coù dö phuùc. Xöa nhaø hoï Nhan tröôùc khi muoán gaû con gaùi cho Thuùc Löông Ngoät ñaõ khoâng queân tra xeùt coâng vieäc chöùa ñöùc cuûa Toå toâng nhaø aáy ñeå suy xeùt con chaùu veà sau chaéc chaén höng xöông. Ñöùc Khoång Töû coù lôøi khen vua Thuaán laø ñaïi hieáu raèng: OÂng Thuaán maø teá Toå toâng thì Toå toâng chöùng höôûng, phöôùc ñeå con chaùu thì con chaùu ñöôïc troâng nhôø.
OÂng Thieáu sö Döông Vinh ngöôøi ñaát Kieân Ninh, nhaø ñaõ nhieàu ñôøi soáng vôùi ngheà ñöa ñoø, coù moät laàn xaûy ra côn möa luït nöôùc ngaäp traøn phaù haïi daân cö, nhieàu ngöôøi bò troâi theo doøng nöôùc. Trong luùc ñoù, moïi keû khaùc lo bôi thuyeàn vôùt cuûa, rieâng oâng coá vaø oâng noäi cuûa Thieáu sö laïi lo tìm vôùt ngöôøi, chaúng chuùt ñeå taâm tôùi taøi vaät, ngöôøi chung quanh thaáy theá cheâ laø ngu, nhöng töø ngaøy thaân phuï Thieáu sö ra ñôøi, nhaø oâng daàn daàn thònh vöôïng. Coù moät Thaàn nhaân gia hình Ñaïo só ñeán noùi vôùi oâng raèng: Toå phuï nhaø ngöôøi coù aâm ñöùc, con chaùu seõ neân quyù hieån. Quaû thaät sau sinh Thieáu sö, môùi 20 tuoåi ñaõ ñaäu ñaïi khoa, laøm quan tôùi chöùc tam coâng, vaø caû oâng coá, oâng noäi vaø thaân phuï cuûa Thieáu sö ñeàu ñöôïc phong chöùc quan lôùn. Ai cuõng bieát doøng gioõi nhaø naøy ñeán nay vaãn phaùt nhieàu ngöôøi hieàn taøi xuaát chuùng.
OÂng Döông Töï Tröng, ngöôøi huyeän Caàn, luùc ñaàu ñöôïc laøm huyeän Laïi, giöõ loøng nhaân haäu, xöû ñoaùn coâng minh, nhaân moät laàn oâng gaëp quan Tri huyeän ñaùnh khaûo moät teân tuø maùu tuoân lai laùng maø vaãn chöa ñaõ giaän. Döông Töï Tröng môùi quyø goái khuyeân giaûi, oâng Tri huyeän traû lôøi: Nhöõng keû laøm ñieàu vöôït phaùp traùi leõ theá naøy, khieán ai khoâng giaän ñöôïc. Döông Töï Tröng cuùi ñaàu noùi: quan treân ñaõ boû rôi phaùp luaät, khieán daân lyù taùn laâu ngaøy roài, nay giaû söû quan huyeän xeùt thaáy ngöôøi kia quaû coù toäi phaïm, ñoäng loøng thöông xoùt buoàn baõ, theá maø xöû trò sôï coøn chöa ñöôïc coâng minh, huoáng laïi noåi giaän ñuøng ñuøng, laøm sao coâng minh ñöôïc. Nghe caâu aáy quan huyeän lieàn dòu loøng thoâi giaän.
Döông Töï Tröng tuy nhaø raát ngheøo, nhöng ai taëng bieáu gì cuõng khoâng nhaän. Heã gaëp tuø nhaân thieáu thoán oâng thöôøng tìm caùch giuùp ñôõ. Moät laàn noï coù vaøi ngöôøi tuø ñang ñoùi ñeán xin, gaëp luùc nhaø oâng thieáu gaïo, neáu giuùp cho tuø thì ngöôøi nhaø phaûi nhòn ñoùi, coøn ñeå cho ngöôøi nhaø aên thì caûnh tuø ñoùi ñaùng thöông, oâng môùi thöông löôïng vôùi vôï. Vôï oâng hoûi: Caùc ngöôøi tuø aáy ñaâu ñeán? OÂng ñaùp: Töø Haøng Chaâu ñeán. Nhaän thaáy hoï ñi xa ñoùi khaùt, maët maøy xanh xao hoác haùc ñaùng thöông, vôï choàng oâng lieàn ñem phaàn gaïo cuûa mình naáu chaùo cho hoï aên. Veà sau hai vôï choáng sinh ñöôïc hai trai, moät teân Thuû Traàn, moät teân Thuû Chí. Caû hai ñeàu laøm quan tôùi chöùc Laïi boä taû höõu thò lang. Chaùu tröôûng laøm Hình boä thò lang, chaùu thöù laøm chöùc Lieâm hieán tænh Töù Xuyeân, toaøn laø nhöõng vò trieàu thaàn teân tuoåi coøn ñeå tieáng ñôøi nay.
Khoaûng nieân hieäu Chaùnh Thoáng ñôøi Minh, coù Ñaëng Maäu Thaát noåi loaïn taïi tænh Phuùc Kieán, só daân trong xöù theo raát ñoâng, trieàu ñình cöû quan Ngöï söû Tröông Giai duøng möu baét giaëc, sau oâng naøy laïi uûy quan Boá chaùnh hoï Taï laøm chöùc Ñoâ söï tìm gieát ñaûng giaëc. Taï xeùt trong soå heã thaáy ngöôøi naøo nghi khoâng thöïc söï oan phaïm, thì aâm thaàm trao cho moät laù côø nhoû vaûi traéng, daën khi naøo quaân binh ñi ñeán thì caém côø aáy ra tröôùc cöûa, ñoàng thôøi ra leänh cho quaân lính khoâng ai ñöôïc gieát caøn, nhôø ñoù haøng vaïn ngöôøi soáng soùt khoûi bò cheát oan. Veà sau con cuûa Taï laø Thieân, thi ñoã Traïng nguyeân, laøm Teå töôùng, chaùu Taï teân Phæ, thi ñoã Thaùm hoa.
Nhaø hoï Laâm ôû huyeän Phoá Ñieån, nhieàu ñôøi tröôùc trong nhaø coù moät laø laõo öa laøm vieäc thieän. Baø thöôøng laáy boät gaïo laøm thaønh töøng vaét ñeå boá thí. Heã ai ñeán xin laø cho, khoâng heà toû veû buoàn chaùn. Coù moät vò Ñaïo nhôn haèng ngaøy ñeán xin saùu, baûy vaét, baø laõo vaãn vui loøng cho, suoát ba naêm lieàn nhö theá. Vò Ñaïo nhaân bieát baø ta thaät coù loøng thaønh, môùi baûo raèng: Toâi aên cuûa baø suoát ba naêm, baây giôø bieát laáy gì baùo ñaùp, thoâi toâi chæ cho baø bieát ôû sau phuû baø ôû coù choã ñaát toát, baø haõy daën con chaùu say naøy ñem baø ñeán ñoù, choân, taát con chaùu seõ phaùt töôùc loäc lôùn. Veà sau con chaùu y lôøi daën choân baø. Quaû thaät ñôøi thöù nhaát coù tôùi chín ngöôøi ñoã ñaït, vaø tieáp tuïc nhieàu ñôøi nhaø naøy trôû thaønh moät nhaø theá kieät traâm anh, ñeán ñoãi taïi tænh Phuùc Kieán coù caâu ca dao: Thieáu maët ngöôøi hoï Laâm thì baûng vaøng khoâng nôû.
Toùm laïi nhöõng ñieàu treân, tuy thi haønh vôùi nhieàu loái, nhöng roát laïi ñoàng laø vieäc thieän. Nhöõng vieäc thieän naøy neáu gia taâm xem xeùt kyõ seõ thaáy coù chaân coù giaû, coù thaúng coù coâng, coù aâm coù döông, coù thò coù phi, coù thieân coù chaùnh, coù nöûa coù toaøn, coù lôùn coù nhoû, coù khoù coù deã. Neáu laøm laønh maø khoâng thaáu ñaït lyù leõ naøy, nhieàu khi khoå coâng nhoïc trí, chaúng ñem laïi lôïi ích gì.
Vieäc laønh coù chaân coù giaû laø theá naøo? Xöa coù maáy Nho sinh ñeán hoûi Tröôûng laõo Trung Phong Hoøa thöôïng raèng: Nhaø Phaät daïy ñieàu thieän aùc baùo öùng nhö boùng theo hình, nhöng taïi sao hieän thaáy coù nhöõng ngöôøi laøm laønh maø con chaùu khoâng phaùt ñaït, coøn nhöõng ngöôøi laøm aùc maø gia ñình thònh vöôïng, theá Phaät noùi nhaân quaû chaúng coù baèng côù gì xaùc ñaùng? Hoøa thöôïng Trung Phong traû lôøi: Vì phaøm tình chöa saïch, chaùnh nhaõn chöa baøy, ngöôøi ñôøi thöôøng nhaän laàm thieän ra aùc, aùc ra thieän, ít ai bieát töï traùch ñieàu thò phi ñieân ñaûo cuûa mình. Maáy Nho sinh noùi: Thieän laø thieän, aùc laø aùc, laøm sao töông phaûn ñöôïc? Hoøa thöôïng baûo hoï chæ cho xem ít vieäc. Moät ngöôøi noùi: ñaùnh maéng ngöôøi laø aùc, kính troïng ngöôøi laø thieän. Hoøa thöôïng noùi: khoâng haún nhö theá. Moät ngöôøi khaùc noùi tieáp: Tham taøi voïng phuù laø aùc, lieâm khieát thuû thöôøng laø thieän. Hoøa thöôïng vaãn noùi: Khoâng haún nhö theá. Maáy Nho sinh laàn nöõa noùi ñuû töôùng traïng thieän aùc. Hoøa thöôïng vaãn moät möïc: Khoâng haún theá. Nhaân ñoù maáy Nho sinh caàu ngaøi chæ daïy. Ngaøi daïy: giuùp ích ngöôøi goïi laø thieän, chæ vì ích mình goïi laø aùc. Vì giuùp ích ngöôøi cho neân duø coù ñaùnh maéng cuõng vaãn laø thieän, traùi laïi chæ vì ích mình neân duø coù kính troïng ngöôøi cuõng vaãn laø aùc . Vì vaäy ngöôøi laøm thieän ñem laïi ích lôïi cho ngöôøi laø coâng, maø coâng töùc laø chaân, coøn vì lôïi mình aáy laø tö, maø tö töùc laø giaû. Laïi vieäc thieän töï loøng phaùt ra laø chaân, taäp theo thoùi cuõ laø giaû, khoâng tröôùc töôùng maø laøm chaân, tröôùc töôùng maø laøm giaû...
Vieäc laønh coù thaúng coù cong laø theá naøo? Theá thöôøng thaáy keû meàm moûng löø ñöø khoâng khí khaùi quaät cöôøng, ai cuõng hoan hæ cho laø ngöôøi laønh, nhöng Thaùnh nhaân laïi öa haïng ngöôøi coù chí khí cao xa, hoaëc an phaän thuû kyõ, vì haïng naøy deã khai hoùa, coøn haïng treân tuy ñöôïc moïi ngöôøi khen taëng, xeùt kyõ hoï chæ laø giaëc cuûa neàn ñaïo ñöùc tieán boä. Thieän aùc cuûa ngöôøi ñôøi töông phaûn vôùi thieän aùc cuûa Thaùnh nhaân nhö theá, ñuû thaáy nhöõng ñieàu thieän aùc thuû xaõ theo choã nhaän xeùt cuûa theá thöôøng laøm sao khoâng bò sai laïc! Vaäy neân ngöôøi naøo muoán tích taäp thieän caên, quyeát khoâng theå baèng vaøo caùc ñieàu thieän aùc beà ngoaøi maét thaáy tai nghe, nhöng coát ôû choã aån nhieäm cuûa taâm tö, lo vun boài goät röûa. Neáu quaû thaät thuaàn coù loøng cöùu ngöôøi giuùp ñôøi aáy laø thaúng, coøn heã xen vaøo maûy may mò theá laø cong, thuaàn moät loøng yeân ngöôøi laø thaúng, heã xen chuùt gheùt giaän laø cong, thuaàn moät loøng kính ngöôøi laø thaúng, coøn xen vaøo yù nghó coát laøm ñeïp loøng ngöôøi laø cong....
Vieäc laønh coù AÂm coù Döông laø theá naøo? Phaøm laøm vieäc laønh maø ngöôøi ngoaøi bieát ñöôïc laø döông thieän, laøm vieäc laønh maø ngöôøi ngoaøi khoâng bieát ñöôïc laø aâm ñöùc. AAÂm ñöùc ñöôïc phuùc baùo, döông thieän höôûng danh thôm. Nhöng danh thôm thöôøng khi laø ñieàu ñaùng huùy kî vì xöa nay bieát bao nhieâu ngöôøi vì haùo danh thaønh thöû bò danh laøm haïi, laâm vaøo caûnh tai hoïa, ngöôïc laïi nhöõng ngöôøi khoâng toäi loãi maø cöù bò thieân haï cheâ oan, thì laém luùc con chaùu hoï ñöôïc phaùt ñaït. Caùi leõ aâm döông nhö theá, phaûi ñeå taâm nhieàu môùi hieåu heát.
Vieäc laøm coù thò coù phi laø theá naøo? Nöôùc Loã coù leä heã ngöôøi naøo boû tieàn chuoäc ngöôøi nöôùc Loã khoûi tay caùc chö haàu ñòch thì ñöôïc laõnh laïi soá tieàn taïi quan phuû. Töû Coáng giaøu coù, boû tieàn ra chuoäc ñöôïc nhieàu ngöôøi song khoâng chòu laõnh laïi soá tieàn vì oâng thaàm nghó mình chæ laøm vieäc nghóa maø thoâi. Ñöùc Khoång Töû nghe ñöôïc cheâ Töû Coáng laø sai, vì ñaïi phaøm baäc Thaùnh nhaân laøm gì cuõng coát hy voïng caûi tieán thoùi ñôøi theá tuïc, giuùp cho ai naáy laøm theo, chôù khoâng phaûi coát ñeå thoûa chí rieâng mình. Hieän nay trong nöôùc Loã ngöôøi giaøu ít, ngöôøi ngheøo ñoâng, neáu cho raèng keû naøo chuoäc ngöôøi roài coøn trôû laïi laõnh tieàn ôû quan phuû laø khoâng lieâm chính, thì chaéc töø naøy khoâng coøn maáy ai daùm nghó tôùi vieäc chuoäc ngöôøi khoûi tay ñòch nöõa! Thaày Töû Loä vôùt ngöôøi bò ñaém, ñöôïc ngöôøi ta taï ôn moät con traâu. Ñöùc Khoång Töû nghe ñöôïc möøng raèng: Töø naøy nöôùc Loã seõ coù nhieàu ngöôøi ñeå yù vôùt keû cheát chìm.
Cöù laáy maét thöôøng tình maø xem, vieäc Töû Coáng khoâng nhaän tieàn boài thöôøng laø cao quí, Töû Loä nhaän traâu laø thaáp heøn, nhöng Ñöùc Khoång Töû laïi khen Töû Loä maø cheâ Töû Coáng. Cho bieát khi laøm laønh khoâng neân keå söï traïng tröôùc maét maø neân keå aûnh höôûng lan truyeàn saâu xa, khoâng neân keå moät thôøi maø neân keå ñeán laâu daøi, khoâng neân keå moät thaân mình maø neân keå caû thieân haï. Nhöõng vieäc ñang laøm tuy laø thieän nhöng neáu löu teä taïi ngöôøi thì ñoù laø tôï thieän chôù khoâng phaûi chôn thieän, nhöõng vieäc ñang laøm tuy nhö baát thieän maø löu ích giuùp ngöôøi thì noù in tuoàng phi thieän maø thaät ra laø thieän. Cöù theá suy roäng ra nhöõng ñieàu nghóa phi nghóa, leã phi leã, tín phi tín, töø phi töø, ñeàu khoâng ngoaøi caùch thöùc ñoù.
Vieäc laønh coù thieân coù chaùnh theá naøo? Xöa oâng Laõ Coâng laø ngöôøi ñöùc ñoä, caû nöôùc ñeàu kính ngöôûng oâng nhö Thaùi Sôn Baéc Ñaåu, sau khi töø chöùc Teå töôùng veà ôû queâ nhaø, moät hoâm coù ngöôøi say röôïu ñeán maéng oâng döõ doäi, oâng vaãn thaûn nhieân vaø baûo ngöôøi nhaø ñoùng cöûa laïi, khoâng neân caïnh tranh vôùi keû say. Naêm sau ngöôøi aáy vì say phaïm toäi saùt nhaân bò baét boû nguïc. Laõ Coâng bieát ñöôïc aân haän laém: Cô chi naêm tröôùc noù ñeán maéng ta, ta cho noù vaøi heøo roài baét toáng giam quaùch ñeå trò, chaéc noù ñöôïc traùnh khoûi moái ñaïi hoïa hoâm nay. Nhöng luùc ñoù chæ nghó vieäc baûo toàn taâm nhaân haäu, khoâng ngôø ñoù laø caùch döôõng aùc cho noù, neân noãi ngaøy nay noù môùi ra ngöôøi phaïm troïng toäi . Ñaây laø moät vieäc chöùng toû trong taâm laønh maø haønh söï ra ngoaøi aùc. Laïi coù khi ñem taâm aùc maø haønh söï ra ngoaøi laønh, nhö coù nhaø noï raát giaøu, gaëp naêm ñoùi khoù, ñem luùa ra chôï baùn, bò daân ngheøo cöôùp ngay giöõa chôï, nhaø noï caùo quan, quan boû qua khoâng xöû, daân ngheøo ñöôïc theá laøm giaø, nhaø aáy rình baét ít teân laøm khoå nhuïc, baáy giôø caû boïn môùi chòu yeân, neáu khoâng thì ñaõ loaïn caû chôï. Cho hay thieän laø chaùnh maø aùc laø thieän, ñieàu aáy ai cuõng bieát, nhöng ít ngöôøi ñeå yù tôùi coù khi taâm laønh maø haønh söï laïi aùc, thì vieäc laønh ñoù laø thieân trong chaùnh chôù khoâng phaûi chaùnh trong chaùnh, coù khi taâm aùc maø haønh söï laïi laønh, thì vieäc laønh ñoù laïi laø chaùnh trong thieân chôù khoâng phaûi thieân trong thieân.
Vieäc laønh coù nöûa, coù toaøn laø theá naøo? Kinh Dòch coù caâu: khoâng chöùa laønh khoâng ñuû ñeû neân danh, khoâng chöùa aùc khoâng ñuû ñeå dieät thaân. Kinh Thi noùi: Toäi nhaø Thöông nhö xaâu tieàn ñaày. Chöùa laønh chöùa aùc nhö chöùa vaät vaøo kho, heã sieâng chöùa thì ñaày, nhaùt chöùa thì löng, sö ñaõ quaù roõ raøng vaäy. Xöa coù ngöôøi ñaøn baø vaøo Chuøa, muoán cuùng maø ngheøo, chæ ñöôïc coù hai tieàn ñem cuùng, vò Truù trì thaân haønh laøm leã kyø nguyeän, sau baø aáy ñöôïc ñöa vaøo choã sang giaøu, laïi ñem vaøi ngaøn löôïng vaøng vaøo chuøa cuùng, laàn naøy vò truù trì sai ñoà chuùng laøm leã. Baø ta laáy laøm ngaïc nhieân hoûi: Ngaøy tröôùc toâi chæ cuùng coù hai tieàn maø ngaøi thaân haønh leã saùm, nay toâi cuùng tôùi ñoâi ngaøn löôïng vaøng sao ngaøi laïi khoâng thaân haønh leã saùm cho toâi? Vò truù trì ñaùp: ngaøy tröôùc vaät tuy ñaïm baïc maø loøng raát chaân thaønh, phi laõo Taêng leã saùm khoâng ñuû ñeå baùo ñöùc baø, nay vaät tuy haäu song taâm cuùng döôøng khoâng thieát tha baèng tröôùc, neân ngöôøi thay laõo Taêng laøm leã cuõng ñuû roài. AÁy, ngaøn vaøng laø nöûa laø löng, maø hai tieàn laø toaøn laø ñaày vaäy.
Laïi, Tieân Chung Ly khi trao daïy pheùp luyeän ñôn cho Laõ Toå coù daën raèng: Khi ñôn luyeän thaønh coù theå ñem chaám treân tieàn thì tieàn bieán ra vaøng, giuùp cho ngöôøi ngheøo khoå tieâu duøng ñöôïc. Laõ Toå hoûi: cuoái cuøng noù coù bieán maát khoâng? Chung Ly ñaùp: Sau naêm traêm naêm noù bieán laïi tieàn nhö cuõ. Laõ Toå noùi: nhö theá thì haïi cho ngöôøi ôû ñôøi sau khoaûng naêm traêm naêm, toâi theà khoâng laøm ñieàu ñoù. Chung Ly khen: Phaùp tu tieân caàn phaûi chöùa ñuû ba ngaøn coâng haïnh, nay ngöôi noùi ñöôïc caâu ñoù thì ba ngaøn coâng haïnh ngöôi ñaõ ñuû roài. Ñaây laïi moät caùch xeùt vieäc laønh ñaày, löng, nöûa, toaøn vaäy.
Laïi laøm laønh maø taâm khoâng chaáp tröôùc thì moãi vieäc ñeàu ñöôïc vieân maõn, traùi laïi tuy laøm suoát ñôøi maø vieäc laønh cuõng chæ coù ñöôïc moät nöûa. Ví nhö ñem cuûa giuùp ngöôøi maø trong khoâng thaáy mình giuùp, ngoaøi khoâng thaáy ngöôøi nhaän, trung gian khoâng thaáy vaät ñem giuùp thì ñöôïc goïi laø boá thí tam luaân khoâng tòch hay nhaát taâm thanh tònh. Boá thí nhö vaäy, duø moät Lon gaïo cuõng coù theå gaây voâ löôïng phöôùc, moät ñoàng baïc coù theå tieâu ngaøn kieáp toäi. Nhöôïc baèng taâm khö khö chaáp tröôùc, thôøi tuy boá thì töøng thoi vaøng, phöôùc ñöùc cuõng chæ coù ñöôïc moät nöûa. Ñaây laïi moät caùch xeùt vieäc laønh ñaày, löng, nöûa, toaøn vaäy.
Vieäc laønh coù lôùn coù nhoû laø theá naøo? Xöa coù oâng Veä Troïng Ñaït laøm quan Haøng Laâm, nhaân moät hoâm moäng thaáy Minh Quan baét veà aâm phuû, Phuû quan sai laïi dòch ñem trình hai baûn ghi thieän aùc, thaáy baûn ghi aùc chaát moät ñoáng to, coøn baûn ghi thieän chæ baèng chieác ñuõa, nhöng ñem caân thì moät ñoáng to laïi nheï, maø baèng chieác ñuõa laïi naëng. Troïng Ñaït ngaïc nhieân noùi: Toâi chöa ñaày 40 tuoåi, coù ñaâu ñaõ laøm nhieàu aùc ñeán theá. Minh Quan ñaùp: moät nieäm baát chính laø aùc roài, khoâng ñôïi phaûi haønh phaïm. Troïng Ñaït beøn chæ cuoán giaáy vaø hoûi: Trong cuoán giaáy baèng chieác ñuõa kia ghi gì? Minh Quan ñaùp: Trieàu ñình höng ñaïi coâng laøm caùi caàu ñaù ôû Tam Sôn, ngöôøi ñaõ daùm thöôïng sôù can ngaên vieäc aáy. Cuoán giaáy naøy laø baûn sôù cuûa ngöôi. Troïng Ñaït noùi: Toâi tuy coù sôù can nhöng trieàu ñình baùc boû, chaúng boå ích gì thöïc söï, laøm sao noù coù hieäu löùc theá kia? Minh Quan noùi: trieàu ñình khoâng cöù maëc duø, song moät nieäm laønh cuûa ngöôi ñaõ laøm cho muoân daân caûm meán, giaû söû trieàu ñình khi aáy chaáp cöù, thôøi vieäc toát cuûa ngöôi caøng lôùn lao hôn nöõa. Cho hay heã chí ñeå vaøo thieân haï quoác gia thôøi vieäc laønh tuy nhoû maø lôùn, neáu chí ñeå vaøo baûn thaân thôøi vieäc laønh tuy nhieàu vaãn ít, (vieäc aùc cuõng theá).
Vieäc laønh coù khoù coù deã laø theá naøo? Tieân Nho thöôøng noùi: muoán khaéc kyû phaûi baét ñaàu khoù. Ñöùc Khoång Töû khi luaän caäp ñieàu nhaân cuõng noùi tröôùc phaûi khoù khaên, nghóa laø phaûi tröø khöû tö taâm. Chaúng haïn nhö ôû Giang Taây coù Thö Laõo OÂng laøm ngheà daïy hoïc, nhaân gaëp moät ngöôøi ngheøo thieáu tieàn quan, vôï ngöôøi aáy saép bò quan baét laøm toâi tôù, Thö Laõo OÂng lieàn boû soá tieàn nhaäp hoïc cuûa hoïc troø maø oâng ñaõ doàn ñöôïc trong hai naêm ra chuoäc, nhôø ñoù vôï choàng ngöôøi kia khoûi bò ly taùn. Tröông Laõo OÂng ôû tænh Tröïc Leä, nhaân gaëp moät ngöôøi bò nôï khoán, phaûi ñem caàm vôï con. Laõo OÂng lieàn boû soá tieàn mình doàn ñöôïc trong 10 naêm ra chuoäc, nhôø ñoù vôï con ngöôøi kia ñöôïc an toaøn. Boû tieàn cöùu ngöôøi nhö hai tröôøng hôïp treân thaät laø hieám coù, ít ai laøm noåi. Nhöõng keû coù tieàn taøi theá löïc, hoï laøm coâng ñöùc raát deã, nhöng deã maø khoâng chòu laøm aáy laø ngöôøi töï bao töï haõm, nhöõng keû ngheøo heøn laøm ñöôïc phöôùc raát khoù, khoù maø gaéng laøm aáy môùi ñaùng quyù.
Tuy nhöõng cô hoäi giuùp ngöôøi thì voâ keå, song öôùc toùm ñaïi cöông thì möôøi ñieàu naøy khaû dó goïi laø lôùn: 1. Chung vôùi ngöôøi laøm laønh; 2. Giöõ taâm aùi kính; 3. Giuùp ngöôøi neân toát; 4. Khuyeân ngöôøi laøm laønh; 5. Cöùu ngöôøi nguy caáp; 6. Gaây döïng lôïi lôùn; 7. Boû cuûa laøm phöôùc; 8. Hoä trì Chaùnh phaùp; 9. Kính troïng toân tröôûng; 10. Yeâu tieác sinh vaät.
Chung ngöôøi laøm laønh laø theá naøo? OÂng Thuaán khi chöa laøm vua, nhaø ôû beân ñaàm Loâi Traïch, nhaân thaáy nhöõng keû chaøi caù trai traùng thì ñaønh chaøi ôû choã ñaàm saâu, nöôùc tuï nhieàu caù, coøn ngöôøi giaø yeáu phaûi chaøi ôû choã nöôùc caïn nöôùc chaûy phoùng caù, oâng Thuaán ñoäng loøng thöông môùi cuøng hoï ñi chaøi. Heã thaáy ngöôøi naøo coù taùnh tranh giaønh, oâng laøm thinh khoâng noùi, coøn thaáy keû naøo bieát töông nhöôïng thì oâng taùn döông vaø baét chöôùc. OÂng laøm nhö theá suoát moät naêm, sau ñoù ai naáy ñeàu noi göông oâng maø töông nhöôïng nhau ñeå ai cuõng ñöôïc chaøi ôû choã ñaàm saâu nöôùc tuï. OÂi! OÂng Thuaán laø baäc minh trieát, haù laïi khoâng ñuû lôøi ñeå daïy keû khaùc sao, theá nhöng oâng ñaõ khoâng daïy baèng lôøi maø laïi ñem thaân ra laøm ñeå chuyeån hoùa. Thaät laø moät cöû chæ cao thöôïng khoù khaên vaäy. Xem theá, boïn ta ôû ñôøi maït theá cuõng chôù neân yù choã mình hay maø laán löôùt ngöôøi, yû ñieàu mình toát maø laøm khoù deã ngöôøi, yû mình taøi naêng maø khoán öùc ngöôøi, haõy neân thaâu lieãm taøi trí, laøm nhö vuïng veà, thaáy toäi loãi ngöôøi thì bao dung che daáu, moät maët khieán hoï caûi ñoåi, moät maët hoï huùy kî khoâng daùm laøm caøn. Hoaëc thaáy ai coù ñieàu gì hay, ñieàu gì toát duø nhoû duø lôùn haõy neân haï mình baét chöôùc vaø taùn döông phoå bieán. Haèng ngaøy noùi lôøi gì, laøm vieäc gì chôù neân vò kyû maø coát ñeå hay ñeå kheùo cho thieân haï. Ñöôïc vaäy töùc laø ngöôøi coù ñoä löôïng, coâng baèng, laây thieân haï laøm mình nhö vò ñaïi nhaân vaäy.
Sao goïi laø giöõ loøng aùi kính? Cöù xem beà ngoaøi thì khoù bieát ai laø quaân töû, ai laø tieåu nhaân, nhöng neáu xeùt thaáu taâm can thì thieän aùc ñoâi ñaøng caùch tuyeät nhö ñen traéng, theá neân xöa nay thöôøng noùi, quaân töû sôû dó khaùc ngöôøi laø do choã toàn taâm. Caùi taâm maø ngöôøi quaân töû baûo toàn laø caùi taâm yeâu ngöôøi kính ngöôøi, vì ngöôøi quaân töû thöôøng nghó raèng duø ôû ñôøi coù thaân, sô, quyù, tieän, coù keû trí ngöôøi ngu, ngöôøi baát tieáu, vaïn vaät coù sai thuø maëc loøng, xeùt kyõ ñeàu laø ñoàng baøo, cuøng ta nhaát theå, laøm sao ta khoâng kính yeâu hoï ñöôïc. Heã aùi kính moïi ngöôøi töùc laø aùi kính Hieàn Thaùnh, caûm thoâng yù chí moïi ngöôøi töùc nhö caûm thoâng yù chí Hieàn Thaùnh. Sao vaäy? Vì yù chí Thaùnh Hieàn khoâng ngoaøi muoán cho ñôøi cuõng nhö ngöôøi ñeàu ñaït sôû nguyeän thaân laãn maïng, neân neáu ta hôïp vôùi yù chí Thaùnh Hieàn maø an ñònh cho moïi ngöôøi töùc laø ta ñaõ laøm vieäc thay theá Thaùnh Hieàn vaäy.
Sao goïi laø giuùp ngöôøi neân toát? Ngoïc ôû trong ñaù, neáu khoâng bieát maø vaát ñi thì thaønh ngoùi gaïch, bieát maø duõa maøi thì thaønh khueâ chöông, vaäy heã thaáy ai laøm ñöôïc vieäc laønh, coù chí tieán thuû, haõy giuùp ñôõ khuyeân duï hoï mau thaønh töïu, coá gaéng taùn trôï duy trì, giaûi baøy hôn thieät, loaïi boû saøm laùng kyù theá naøo cho hoï neân ngöôøi toát ñeïp môùi thoâi. Theá thöôøng ngöôøi ta hay gheùt keû khaùc khoâng gioáng mình, ngöôøi aùc khoâng öa ngöôøi laønh, theá maø ngöôøi aùc bao giôø cuõng nhieàu hôn ngöôøi laønh, neân ngöôøi laønh soáng noåi giöõa ngöôøi aùc laø moät ñieàu raát khoù. Vaû ngöôøi laønh laø ngöôøi haøo kieät thöôøng coù yù chí cöông tröïc, khoâng öa trau chuoát beà ngoaøi, trong khi ñoù ngöôøi ñôøi ít keû coù kieán thöùc cao, neân nhöõng baäc haøo kieät laém luùc laïi deã bò cheâ bai. Vì theá vieäc laønh thöôøng deã hoûng, ngöôøi laønh thöôøng bò cheâ, chæ tröø ngöôøi coù loøng nhaân, maét trí môùi daùm thaúng thaén khuoân phi ngöôøi coù thieän taâm thieän chí, neân haïng ngöôøi naøy cuõng ñöôïc coâng ñöùc khoâng ít.
Sao goïi laø khuyeân ngöôøi laøm laønh? Ñaõ sinh laøm ngöôøi ai chaúng coù löông taâm, nhöng vì ñöôøng danh neûo lôïi ôû ñôøi d? laøm cho vuøi laáp, vaäy khi cö xöû cuøng nhau hay tìm caùch môû lôøi meâ hoaëc, khieán ñöôïc giaùc tónh giöõa choán ñeâm tröôøng, laøm cho thanh löông trong voøng phieàn naõo. OÂng Haøng Duõ noùi: duøng lôøi thì khuyeân ngöôøi ñöôïc moät ñôøi, laøm saùch thì khuyeân ngöôøi ñöôïc traêm ñôøi. Vieäc khuyeân ngöôøi laøm laønh ôû ñaây ñem so vôùi vieäc cuøng ngöôøi laøm laønh ôû treân coù phaàn suùt keùm, song theo beänh cho thuoác, theo thôøi khuyeân raên vaãn thaâu ñöôïc hieäu quaû raát nhieàu. Neáu khuyeân ngöôøi maø ngöôøi khoâng theo, haõy kieåm xeùt laïi trí tueä vaø lôøi leõ cuûa mình ñeå lo boài boå.
Theá naøo laø cöùu ngöôøi nguy caáp? Ngöôøi ñôøi ai chaúng traûi qua nhöõng luùc hoaïn naïn ngaõ nghieâng. Vaäy khi gaëp ai laâm caûnh aùch naïn haõy xem nhö chính mình laâm naïn maø lo voäi vaõ cöùu tröø, hoaëc laáy lôøi bieän baïch an uûi, hoaëc duøng phöông chöôùc khoân ngoan giaûi tröø. Thoâi Tieân sinh coù caâu: AAÂn hueä khoâng caàn phaûi ñôïi lôùn lao môùi laøm, chæ caàn cöùu kòp ngöôøi luùc caáp naïn laø quyù. Ñoù thaät laø lôøi cuûa keû coù loøng nhaân vaäy.
Theá naøo laø gaây döïng lôïi lôùn? Nhoû thôøi trong moät laøng, lôùn thôøi trong moät aáp, moät nöôùc, heã thaáy vieäc coù lôïi thì lo höng coâng, nhö khai raïch ñaøo möông, hoaëc ñaép ñeâ ñieàu phoøng veä, hoaëc xaây caàu coáng tieän cho khaùch boä haønh, hoaëc thí nöôùc côm giuùp keû ñoùi khaùt. Cöù tuøy duyeân khuyeán hoùa, hieäp löïc höng tu, chôù neä hieàm nghi, chôù töø nhoïc meät.
Theá naøo laø boû cuûa laøm phöôùc? Trong muoân haïnh cuûa Phaät day, haïnh boá thí ñöùng ñaàu. Boá thí laø xaû boû, ñem cho. Keû ñaït ngoä thì trong xaû saùu caên, ngoaøi xaû saùu traàn, baát cöù ñieàu gì cuõng ñeàu xaû ñöôïc, coøn keû chöa ñaït ngoä tröôùc haõy taäp xaû thí taøi vaät. Ngöôøi ñôøi ai cuõng laáy côm aùo nuoâi soáng, neân tieàn taøi côm aùo laø ñieàu toái troïng. Ai xaû ñöôïc tieàn taøi côm aùo thì beân trong seõ phaù ñöôïc loøng xan laãn, beân ngoaøi cöùu ñöôïc keû laâm nguy. Luùc ñaàu tuy laøm mieãn cöôõng, nhöng luùc sau thaønh thoùi töï nhieân, vaø keát quaû seõ duõ saïch tính vò kyû, phaùt heát taâm chaáp laãn keo rít saâu daøy.
Theá naøo laø hoä trí Chaùnh phaùp? Phaùp laø con maét cuûa muoân loaïi haøm linh. Phaùp coù chaùnh coù taø, thieáu chaùnh phaùp khoâng theå naøo tieán hoùa cuøng trôøi ñaát, dinh döôõng thaønh muoân loaøi, thoaùt lyù ngoaøi trieàn phöôïc, vaø an baøi theá gian, ñaït tôùi xuaát theá. Theá neân thaáy chuøa mieáu kinh saùch Thaùnh Hieàn, haõy ñem loøng kính troïng toâ boài, vaø treân heát laø phaùt taâm hoaèng döông chaùnh phaùp, baùo boå Phaät aân, laø ñieàu caøng neân coá gaéng.
Theá naøo laø kính troïng Toâng tröôûng? Ngoaøi OÂng, Baø, Cha, Meï, Anh, Chò, phaøm gaëp ngöôøi tuoåi nhieàu, ñöùc lôùn, vò cao, kieán thöùc roäng ñeàu neân ñeå yù kính nhöôøng. ÔÛ nhaø thì thôø cha kính meï vôùi nieàm thaân aùi nhu hoøa, ra ngoaøi thì baát luaän laøm vieäc gì, chôù nghó khoâng ai bieát maø laøm caøn, khi ñoái xöû ngöôøi naøo, chôù nghó chaúng ai hay maø uy hieáp. Ai ñeå yù moät chuùt, taát thaáy xöa nay nhöõng keû trung hieáu, bao giôø con chaùu hoï cuõng ñöôïc xöông höng, thaønh ngöôøi trung hieáu.
Theá naøo laø yeâu tieác sinh maïng? Ngöôøi sôû dó laø ngöôøi chæ bôûi coù taâm traéc aån. Ngöôøi caàu nhaân chính laø caàu caùi taâm ñoù, ngöôøi chöa ñöùc cuõng chính laø chöùa caùi taâm ñoù. Saùch Chaâu Leã coù caâu: Thaùng gieâng teá leã khoâng duøng con naùi laøm vaät hy sinh (con naùi laø con vaät meï ñang nuoâi con). Thaày Maïnh Töû noùi: Ngöôøi quaân töû xa choán beáp nuùc, sôû dó ñeå baûo toaøn taâm traéc aån. Vì theá caùc baäc Tieân Hieàn thöôøng kieâng kî boán thöù thòt khoâng aên: nghe tieáng keâu con vaät bò gieát khoâng aên, thaáy con vaät bò gieát khoâng aên, vaät mình nuoâi döôõng khoâng lôùn khoâng aên, vaät chæ vì mình maø bò gieát thòt khoâng aên. Keû thöùc giaû hieàn nhaân ngaøy nay neáu chöa theå ñoaïn tuyeät nghieäp aên thòt, haõy gaéng taäp theo caùc ñieàu naøy. Cöù nhö theá laàn taêng tröôûng töø taâm, chaúng nhöõng vieäc saùt sanh neân kieâng kî ñaõ ñaønh, ñeán vieäc naáu taèm laáy tô, bôùi ñaát saùt truøng cuõng toaøn laø vieäc vì côm aùo nuoâi mình maø gieát laây loaøi vaät. Cho ñeán ñeå yù ñeà phoøng khi dô tay caát chaân ñeå khoûi gieát laàm voâ soá ñoäng vaät. Coå Thi coù caâu: thöông chuoät thöôøng ñeå côm, thöông nga chaúng thaép ñeøn (AÙi thöû thöôøng löu phaïn, laân nga baát ñieåm ñaêng). Ñoù haù khoâng phaûi nhöõng cöû chæ bieåu loä loøng nhaân ö?
Vieäc laønh coù voâ cuøng taän khoâng theå keå heát, nhöng do möôøi vieäc treân ñaây suy roäng ra, muoân ñöùc ñeàu bao quaùt trong ñoù.
* * *
4. Ñöùc khieâm hö
Kinh Dòch coù caâu: Thieân ñaïo thöôøng laøm khuy toån choã dinh kieâu maø ích boài nôi khieâm hö, ñòa ñaïo laøm bieán caûi choã dinh kieâu maø löu nhaän nôi khieâm hö, quyû thaàn thöôøng laøm haïi tröø choã dinh kieâu maø taêng phuùc nôi kieâm hö, nhaân ñaïo thöôøng chaùn gheùt choã dinh kieâu maø öa chinh nôi khieâm hö. Theá neân trong moät queû Khieâm maø saùu haøo ñeàu toát. Kinh Thö noùi: ngöôøi töï kieâu töï maõn thöôøng bò naïn, keû khieâm nhöôïng hö taâm thöôøng ñaéc ích. Toâi töøng cuøng baïn beø nghieäm thöû, thöôøng thaáy keû haøn só khi saép hieån ñaït, bao giôø cuõng coù moät luùc ñöùc khieâm toán hieän treân neùt maët.
Khoa thi naêm Taân muøi, toâi cuøng möôøi ngöôøi baïn ôû huyeän Gia Thieän ñi thi, trong ñoù coù anh Ñinh Kính Vuõ, ngöôøi tuy treû maø raát coù tính khieâm nhöôïng hö taâm. Toâi noùi vôùi anh Phí Caåm Pha, theá naøo khoa naøy anh Ñinh Kính Vuõ cuõng ñoã. Anh Phí gaïn laïi: laøm sao bieát? Toâi ñaùp: chæ ngöôøi coù ñöùc khieâm hö môùi ñöôïc phöôùc. Anh thöû xem trong boïn möôøi ngöôøi chuùng ta coù ai coù tính khieâm nhöôïng baèng anh Ñinh Kính Vuõ ñaâu? Coù ai bò chôi choïc maø khoâng ñoái traû, bò cheâ bai maø khoâng bieän baïch nhö anh Ñinh Kính Vuõ ñaâu? Ngöôøi coù ñöùc neát nhö theá, theá naøo cuõng ñöôïc trôøi ñaát hoä ñoä, laøm sao khoâng phaùt ñöôïc. Quaû nhieân luùc treo baûng thaáy coù teân anh Ñinh ñaäu cao!
Naêm Ñinh söûu toâi ôû chung vôùi anh Baèng Döõ Chi taïi Kinh ñoâ, boãng thaây anh coù phong ñoä khieâm toán hö taâm khaùc haún tính tình hoài nhoû. Baïn anh ta, oâng Lyù Teá Nham, laø ngöôøi cöông tröïc maø thaønh thöïc, thöôûng thaúng thaén chæ loãi anh ngay maët, nhöng luùc naøo cuõng thaáy anh bình tónh nghe theo chaúng heà thoát moät lôøi caõi coï. thaáy vaäy toâi noùi thaàm phöôùc coù phöôùc hieän ra sau hoïa coù hoïa phaùt ra tröôùc, anh naøy quaû coù hö taâm khieâm toán nhö theá, anh chaéc chaén gaëp ñöôïc ñieàu hay, theá naøo anh ta cuõng ñaäu kyø naøy. Sau quaû thaät ñuùng nhö lôøi toâi döï ñoaùn.
OÂng Tröông UÙy Nham ngöôøi huyeän Giang AÂm, hoïc roäng vaên hay, coù nhieàu tieáng taêm trong vaên giôùi. Naêm Giaùp ngoï oâng ñeán thi Höông taïi Nam Kinh, nhaân ôû laïi moät ngoâi chuøa. Khi treo baûng thaáy khoâng coù teân mình, môùi noåi noùng maéng nhieác giaùm khaûo laø ñoà loøa maét chaúng troâng thaáy vaên mình. Moät vò Ñaïo nhaân gaàn beân nghe thaáy mæm cöôøi, Tröông giaän luoân vò Ñaïo nhaân.
Vò Ñaïo nhaân noùi: Vaên cuûa töôùng coâng chaéc khoâng hay laém.
Tröông caøng giaän, noä raèng: OÂng khoâng thaáy vaên toâi, sao bieát vaên toâi khoâng hay.
Vò Ñaïo nhaân noùi: Toâi töøng nghe keû laøm vaên quyù hoà taâm khí bình hoøa, nay thaáy töôùng coâng noùng giaän maéng nhieác lung tung, khoâng coù chuùt chí hoøa khí thì vaên hay vaøo ñaâu ñöôïc.
Tröông boãng ñoåi giaän, toû loøng kính phuïc vaø xin chæ giaùo.
Ñaïo nhaân noùi: thi hoûng hay ñaäu laø do maïng. Maïng khoâng ñaäu thì duø vaên hay cuõng voâ ích, vaäy oâng caàn ñeå yù chuyeån bieán maïng mình.
Tröông noùi: ñaõ laø maïng thì laøm sao chuyeån bieán ñöôïc?
Ñaïo nhaân noùi: taïo maïng do nghieäp xöa, laäp maïng do nghieäp nay, neáu oâng gaéng laøm vieäc thieän, doàn chöùa aâm ñöùc, thì coù phöôùc gì maø khoâng caàu ñöôïc.
Tröông noùi: Toâi chæ laø moät teân baàn só, laøm sao laøm ñöôïc söï naøy.
Ñaïo nhaân noùi: vieäc laønh, aâm ñöùc ñeàu do taâm taïo, thöôøng baûo toàn taâm ñoù thôøi coâng ñöùc voâ löôïng. Ngay nhö ñöùc tính khieâm hö ñaâu phaûi maát tieàn môùi laøm ñöôïc, theá maø oâng khoâng bieát töï tænh ñeå maø laøm, laïi giaän traùch quan tröôøng doát naùt, phaûi chaêng ñoù chæ laø töï oâng khoâng muoán laøm chôù khoâng phaûi khoâng theå laøm?
Töø ñoù Tröông ñeå yù kieàm cheá kieâu khí, ngaøy ngaøy tu nhaân boài ñöùc. Naêm Ñinh daäu, Tröông moäng thaáy ñi ñeán moät caên phoøng cao lôùn, gaëp ñöôïc moät baûng kyù luïc chuyeän thi, thaáy ôû giöõa coù nhieàu haøng boû troáng khoâng teân. Moät ngöôøi ñöùng beân noùi: ñaây laø baûng ghi cheùp khoa thi naêm nay. Tröông hoûi: sao boû troáng nhieàu choã khoâng teân? Ngöôøi aáy ñaùp: veà vieäc thi cöû cöù ba naêm xeùt moät laàn, heã ngöôøi naøo chöùa nhieàu coâng ñöùc, thì môùi coù teân vaøo ñoù. Choã boû troáng trong baûng kyù luïc naøy laø taïi tröôùc kia ngöôøi coù coâng ñöùc ñaùng ñaäu, sau vi phaïm toäi aùc maø teân bò xoùa ñi. Cuoái cuøng laïi thaáy moät doøng chöõ raèng: ngöôøi ba naêm laïi ñaây giöõ thaân caån thaän, teân ngöôi coù theå ñöôïc ñieàn vaøo baûng naøy, hy voïng ngöôi coá gaéng. Quaû nhieân khoa aáy, Tröông ñöôïc ñaäu thöù 105 treân baûng vaøng.
Lôøi xöa noùi: Ngöôøi coù chí ôû coâng danh taát ñöôïc coâng danh, ngöôøi coù chí ôû giaøu sang taát ñöôïc giaøu sang. Ngöôøi coù chí nhö caây coù goác. Khi ñaõ laäp chí phaûi thöôøng neân taäp tính khieâm hö, deø chöøng moïi ñieàu haønh ñoäng, ñöôïc nhö theá töï nhieân caûm ñoäng ñaát trôøi maø phuùc ñöùc ñaày ñuû nôi ta vaäy.
-ooOoo-
Ñaàu trang | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | Muïc luïc
[ Trôû Veà ]