Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang chính ]ÑÒNH NGHIEÄP TRONG PHAÄT GIAÙO
HOØA THÖÔ ÏNG THÍCH THIEÄN SIEÂUPL. 2544 - TL. 2000
|
|
[05]
ÑÒNH NGHIEÄP TRONG PHAÄT GIAÙO
-ooOoo- Ñònh meänh vaø ñònh nghieäp laø hai vaán ñeà thöôøng ñöôïc caùc nhaø bình giaûng truyeän Kieàu neâu leân khi ñoïc nhöõng caâu:
"Baét phong traàn phaûi phong traàn,Hay:
Cho thanh cao môùi ñöôïc phaàn thanh cao"."Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân,Roài cho ñaây nhö laø tö töôûng chuû ñaïo cuûa truyeän Kieàu, laø naêng löïc chi phoái suoát cuoäc ñôøi Kieàu, ñeå suy roäng ra cuõng coù nghóa laø naêng löïc chi phoái suoát cuoäc ñôøi cuûa moïi ngöôøi. Neáu chæ nhìn voäi beân ngoaøi, thì ngöôøi ta khoâng khoûi cho raèng thuyeát ñònh meänh "Baét phong traàn phaûi phong traàn" hay theo thuyeát ñònh nghieäp "Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân, ñeàu coù cuøng moät söï theå chæ cho caùc naêng löïc chi phoái cuoäc ñôøi con ngöôøi, baét sao chòu vaäy, con ngöôøi phaûi boù tay nhaän laõnh, khoâng coù quyeàn can döï thay ñoåi. Do ñoù ñaõ khoâng ít ngöôøi ñinh ninh raèng ñònh nghieäp cuõng nhö ñònh meänh, coù ñuùng vaäy khoâng? ÔÛ ñaây caàn phaûi duyeät laïi xem Ñònh meänh laø theá naøo? Ñònh nghieäp laø theá naøo?
Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn trôøi xa".Chaéc coù nhieàu ngöôøi ñaõ thaáy roõ, ñònh meänh laø moät meänh leänh thieâng lieâng, moät söùc maïnh voâ hình töø ñaâu khoâng roõ, noù ñaët ñònh cho con ngöôøi naøy theá naøy, ngöôøi kia theá kia, phaûi sao chòu vaäy, töï mình khoâng coù theå naøo can döï thay ñoåi. Roõ nhö trong Trung vaên ñaïi töï ñieån giaûi thích: "Ñònh meänh giaõ thaàn tieân ñònh chi meänh giaû". "Ñònh meänh laø meänh do thaàn quy ñònh töø tröôùc". Nhö vaäy ñònh meänh laø moät söùc maïnh töø beân ngoaøi aùp ñaët baét buoäc con ngöôøi phaûi tuaân theo thöù töï; mình laø vaät thuï ñoäng hoaøn toaøn, khoâng theå cöôõng laïi ñöôïc. Con ngöôøi hoaøn toaøn khoâng töï do, "Baét phong traàn phaûi phong traàn". Con ngöôøi chæ nhö moät chieác boùng môø nhaân aûnh nhö ngöôøi ñi ñeâm bôûi con quay buùng saün leân trôøi!
Coøn ñònh nghieäp laø sao? Ñònh nghieäp môùi xem beà ngoaøi cuõng coù phaàn töông töï nhö ñònh meänh. Ñaõ taïo nhaân gì phaûi gaët quaû naáy, gieo gioù gaët baõo. Nhaân toát quaû toát, nhaân xaáu quaû xaáu. Khoâng theå coù nhaân maø khoâng quaû, hay coù quaû maø khoâng nhaân. Ñoù laø moät quy luaät ñöông nhieân. Tuy nhieân luaät nhaân quaû nôi con ngöôøi khoâng phaûi do beân ngoaøi saép ñaët maø chính do töï con ngöôøi chuû ñoäng. Con ngöôøi töï taïo ra nhaân, aáy laø taïo nghieäp nhaân, roài chính con ngöôøi thu laáy quaû, aáy laø thoï nghieäp quaû. Do vaäy duø ôû tröôøng hôïp thuï quaû baùo coù luùc khaét khe khoù cöôõng laïi ñöôïc, nhöng töï baûn chaát ñaõ do töï con ngöôøi thì noù khoâng phaûi laø caùi gì cöùng raén baát di dòch; traùi laïi noù vaãn laø phaùp voâ thöôøng chuyeån bieán vaø chuyeån bieán theo yù chí maïnh hay yeáu, toát hay xaáu cuûa con ngöôøi.
Nghieäp laø nhaân, baùo laø quaû. Chuùng laïi goïi laø nghieäp baùo. Nghieäp baùo laø moät ñònh luaät luaân lyù ñaïo ñöùc.
Nguyeân nhaân cuûa söï khoâng bình ñaúng giöõa xaõ hoäi loaøi ngöôøi laø gì? Vì sao ngöôøi naøy laïi sinh tröôûng trong caûnh xa hoa, maø baåm taùnh ngu doát, ngöôøi noï thì bò chìm ñaém trong caûnh ngheøo khoù maø baåm taùnh thoâng minh, ngöôøi thì vöøa ngheøo vöøa chaäm chaïp, keû noï ñaõ giaøu laïi lanh lôïi? Coù ngöôøi suoát cuoäc ñôøi laøm gì cuõng gaëp traéc trôû, coù ngöôøi laøm gì cuõng thoâng suoát? Vì sao ngöôøi nay laø baäc Vó nhaân Thaùnh thieän, ngöôøi kia laø keû ñieâu traù saùt nhaân? Ngöôøi naøy laø moät ngheä só taøi ba, nhaø toaùn hoïc, nhaïc só töø khi môùi loït loøng, ngöôøi kia sinh ra ñaõ muø ñieác queø quaët? Ngöôøi naøy vöøa troâng thaáy ñaõ coù caûm tình, ngöôøi kia vöøa troâng thaáy ñaõ khoù chòu?... Ñoái vôùi nhöõng söï sai khaùc khoâng bình ñaúng naøy, caàn phaûi coù moät hoaëc nhieàu nguyeân nhaân hay chæ laø moät söï ngaãu nhieân hoaøn toaøn? Khoâng moät thöùc giaû naøo laïi cho raèng söï khoâng bình ñaúng naøy chæ laø moät söï may ruûi muø quaùng hay laø söï ngaãu nhieân tình côø. Taát caû söï höôûng thuï cuûa moät ngöôøi naøo cuõng vaäy ñeàu do vì nguyeân nhaân, vaø nguyeân nhaân naøy coù theå ra ngoaøi söï hieåu bieát taàm thöôøng cuûa chuùng ta. Caùi nguyeân nhaân chính ñaùng voâ hình cuûa nhöõng hieän töôïng höõu hình coù theå khoâng ôû trong hieän taïi maø aån nuùp trong moät quaù khöù gaàn hay xa.
Neáu haïn cuoäc trong phaïm vi töông ñoái cuûa caùc giaùc quan, coù theå raèng nhöõng söï sai khaùc baát bình ñaúng naøy chính do nguyeân nhaân cuûa söï di truyeàn vaø hoaøn caûnh. Nhöng söï di truyeàn vaø hoaøn caûnh duø coù theå thuoäc trong söï sinh hoaït ñeán maáy cuõng khoâng ñuû ñeå caét nghóa nhöõng söï sai khaùc nhoû nhieäm giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Ví duï vì sao nhöõng anh em sinh ñoâi veà hình theå raát gioáng nhau laïi ñöôïc nuoâi döôõng trong moät hoaøn caûnh nhö nhau maø tính tình, tö töôûng, hoïc thöùc, cuoäc ñôøi, laïi traùi ngöôïc haún nhau. Theo ñaïo Phaät, taát caû nhöõng söï caùch bieät sai khaùc, khoâng nhöõng do chæ söï di truyeàn, hoaøn caûnh chung quanh vaø cuûa thöùc aên uoáng maø thaâm saâu coát tuûy nhaát laø do nghieäp löïc cuûa töï moãi ngöôøi. Noùi caùch khaùc, do gia taøi chuùng ta höôûng thuï töø nhöõng nghieäp chuùng ta ñaõ taïo ra ôû quaù khöù vaø taïo ra töøng giaây töøng phuùt trong hieän taïi coäng laïi. Chuùng ta chòu traùch nhieäm ñoái vôùi haïnh phuùc hay söï ñau khoå cuûa chính chuùng ta (caù nhaân vaø taäp theå) thieân ñöôøng hay ñòa nguïc ñeàu do ta taïo neân. Toùm laïi, chuùng ta laø keát tinh cuûa taát caû nhöõng nghieäp do chuùng ta ñaõ gaây ra.
Theo ñaïo Phaät, nghieäp khoâng phaûi laø nguyeân nhaân duy nhaát, nhöng laø nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa moïi söï sai bieät treân coõi ñôøi naøy. Neáu ñôøi soáng hieän taïi hoaøn toaøn do nghieäp quaù khöù cuûa chuùng ta quy ñònh chi phoái, ta khoâng coù moät chuùt quyeàn gì can döï thay ñoåi, thôøi nhö vaäy nghieäp cuõng töông töï nhö ñònh meänh, thieân meänh, vaø vaán ñeà töï do yù chí chæ coøn laø moät hö danh. Ñôøi soáng trôû thaønh hoaøn toaøn maùy moùc, thuï ñoäng. Ñöùc Phaät khoâng bao giôø daïy moät lyù thuyeát nghieäp khoù khaên coá ñònh nhö vaäy. Theo Hoøa thöôïng Narada Mahathera (Tích Lan, "Ñöùc Phaät vaø Phaät Phaùp") daãn töø boä luaän Abhidhamavatara coù naêm Niyamas hay laø naêm moân loaïi hoaëc naêm luaän, thöôøng chi phoái trong caûnh gi?i vaät chaát vaø tinh thaàn:
1. Uta Niyama (Vaät chaát luaän): thuoäc caùc vaät chaát khoâng coù cô quan, nhö nhöõng hieän töôïng thôøi tieát, vaän chuyeån, nhöõng nguyeân nhaân cuûa gioù möa, söùc noùng v.v...
2. Bija Niyama (Chuûng nhaân luaän): thuoäc caùc loaïi cô quan (höõu cô) nhö caùc maàm gioáng, caây coû... Ñònh lyù khoa hoïc veà teá baøo vaø veà chuûng töû, söï töông ñoàng giöõa anh em sinh ñoâi coù theå thuoäc loaïi naøy.
3. Kamma Niyama (Nhaân quaû luaän hay Nghieäp luaän): thuoäc loaïi haønh ñoäng vaø quaû baùo. Nhö nhöõng haønh vi thieän aùc phaùt sinh quaû baùo toát xaáu cuõng thieát thöïc nhö nöôùc tìm söï thaêng baèng cuûa nöôùc, nghieäp cuõng tìm ñeán keát quaû taát nhieân cuûa noù. Khoâng phaûi döôùi hình thöùc moät söï thöôûng phaït naøo maø chæ laø moät lieân tuïc ñöông nhieân theo luaät nhaân quaû, nhö söï taøn dieät cuûa gì sinh nôû, söï phaûn öùng cuûa caùc giaùc quan tröôùc moät kích ñoäng.
4. Dhamma Niyama (Danh thöïc luaän): thuoäc veà phaân loaïi caùc nguyeân taéc nhö nhöõng hieän töôïng thieân nhieân phaùt sinh khi moät vò Boà-taùt ra ñôøi hay khi vò aáy nhaäp Nieát-baøn. Söï haáp daãn, söùc chuyeån vaän vaø nhöõng ñònh lyù töông töï cuûa trôøi ñaát v.v... coù theå thuoäc loaïi naøy.
5. Citta Niyama (Taâm trí luaän): phaân loaïi cuûa taâm trí hay laø cuûa nhöõng ñònh lyù, söï vaän chuyeån hay söï sinh dieät cuûa taâm thöùc. Taát caû hieän töôïng veà taâm lyù hoïc ñeàu thuoäc loaïi naøy. Söï giao caûm, söï phaûn öùng cuûa nhaän thöùc, söï tieân lieäu, thieân nhaõn thoâng, thieân nhó thoâng, tha taâm thoâng ñeàu bao truøm bôûi ñònh lyù naøy. Taát caû hieän töôïng veà taâm lyù, vaät lyù hay luaân lyù ñeàu coù theå do moät hay nhieàu trong naêm phaân loaïi naøy caét nghóa.
Nhöng nghieäp laø gì? Tieáng Pali: Kamma, tieáng Phaïn: Karma, coù nghóa laø haønh vi hay haønh ñoäng. Taát caû nhöõng haønh ñoäng coá yù cuûa moät sinh vaät duø thuoäc veà thaân, hay mieäng hay yù ñeàu goïi laø nghieäp. Coøn nhöõng haønh ñoäng khoâng coá yù thì khoâng ñuû söùc gaây ra quaû, neân khoâng goïi laø nghieäp. Ñaây ñeå ngoaøi nhöõng haønh ñoäng cuûa caùc ñöùc Phaät vaø A-la-haùn, vì raèng caùc Ngaøi ñaõ thoaùt ly ngoaøi söï thieän aùc vaø ñaõ döùt saïch nguoàn goác cuûa nhöõng thieän aùc ñoù, töùc laø nhöõng duïc voïng vaø chaáp ngaõ. Bôûi vaäy, khi yù chí buoâng lung thôøi caùc haønh vi veà thaân, mieäng, yù ñeàu khoâng ñöôïc kieåm soaùt chaët ch?, maø bò sa ngaõ vaøo ñieàu toäi loãi, chìm ñaém; khi yù chí ñöôïc kieåm soaùt chaët cheõ thôøi caùc haønh vi veà thaân, mieäng, yù ñöôïc höôùng daãn ñi vaøo con ñöôøng trong saùng, lôïi laïc, töø ñoù naâng daàn leân ñeán khi trôû thaønh nhöõng haønh vi thuaàn thieän baét nguoàn töø trí tueä voâ ngaõ, thì ñaây thuoäc veà nghieäp voâ laäu, khoâng ñöa ñeán quaû baùo trong voøng luaân hoài maø ñöa ñeán caûnh giôùi Nieát-baøn an laïc giaûi thoaùt.
Theo ñònh lyù nghieäp noùi treân, taïo nhaân toát höôûng quaû toát, gaây nhaân xaáu höôûng quaû xaáu. Khi nhaân ñaõ thuaàn thuïc vaø söï thoï quaû ñaõ ñeán kyø thì noù trôû thaønh nhö moät söùc maïnh ngoaøi yù muoán, baáy giôø muoán thay ñoåi lieàn keát quaû cuûa noù cuõng khoâng theå naøo kòp ñöôïc. Nhö theá laø ñònh nghieäp. Ví nhö ngöôøi hoïc troø laøm bieáng hoïc suoát naêm, ñeán giôø vaøo thi muoán thay ñoåi keát quaû thi hoûng ra thi ñaäu, cuõng khoù maø thay ñoåi cho kòp. Tuy khoù thay ñoåi chöù khoâng phaûi khoâng theå thay ñoåi. Traùi laïi nhöõng nghieäp chöa ñeán luùc thuaàn thuïc, chöa ñuû khaû naêng gaây quaû thì goïi laø baát ñònh nghieäp, neáu muoán thì coøn ñuû thì giôø ñeå thay ñoåi ñöôïc.
Tuy nhieân chuùng ta khoâng phaûi luoân luoân bò moät ñònh nghieäp khaét khe chi phoái, bôûi vì nghieäp khoâng phaûi laø soá meänh, ñònh meänh hay thieân meänh baét ta phaûi nhaém maét tuaân theo. Chính do yù chí cuûa ta maø ta coù theå thay ñoåi nghieäp ñeå thay ñoåi ñôøi soáng cuûa mình.
Nhö vaäy neáu hieåu chöõ Nghieäp trong ñaïo Phaät moät caùch ñuùng ñaéng thì ñònh lyù Nghieäp ñaõ khoâng laøm cho chuùng ta nhuït chí, traùi laïi laøm cho chuùng ta töï tin hy voïng, söï nhaän thöùc yù nghóa traùch nhieäm vaø can ñaûm nhaän laõnh khi bò nhöõng söï khoù khaên gaàn nhö khoâng theå vöôït qua noåi, hay gaëp söï thöû thaùch khoâng theå kham noåi vôùi yù chí raèng ñoù laø keát quaû cuûa nhöõng haønh ñoäng mình ñaõ gaây ra hoaëc gaàn hoaëc xa, chöù khoâng muø quaùng ñeå buoâng xuoâi chòu ñöïng. Khi ñaõ bieát roõ noù do mình gaây ra thì cuõng do mình thay ñoåi chöù khoâng theå caäy ai thay ñoåi giuùp. Khi ñoù ta seõ coá gaéng laäp chí söûa ñoåi theo yù chí töï do cuûa mình. Haún nhieân ñaây khoâng phaûi laø ñieàu deã hay khoù, maø deã hay khoù laø töï ta. Nhö moät trieát gia ñaõ noùi: "Caûnh khoå laø naác thang coù nhöõng ngöôøi anh taøi, laø kho taøng cho nhöõng ngöôøi khoân kheùo, nhöng cuõng laø hoá thaúm cho nhöõng keû yeáu heøn".
Nghóa chöõ Nghieäp trong ñaïo Phaät raát saâu roäng, muoán roõ chöõ Nghieäp ñöôïc ñaày ñuû hôn, haõy ñoïc tieáp sau ñaây nhöõng giaûi thích veà Nghieäp trong caùc kinh luaän.
Chöõ Nghieäp trong caùc kinh:
* Kinh Phaùp Cuù:
"Trong caùc phaùp, taâm daãn ñaàu, taâm laøm chuû, taâm taïo taùc. Neáu taïo nghieäp noùi hay laøm vôùi taâm oâ nhieãm söï khoå seõ theo nghieäp keùo ñeán nhö baùnh xe laên theo chaân con vaät keùo xe".
"Trong caùc phaùp, taâm daãn ñaàu, taâm laøm chuû, taâm taïo taùc. Neáu taïo nghieäp noùi hay laøm vôùi taâm trong saïch, söï vui seõ theo nghieäp keùo ñeán nhö boùng theo hình".
"Laønh döõ bôûi ta, oâ nhieãm cuõng bôûi ta; laøm laønh bôûi ta, thanh tònh cuõng bôûi ta. Tònh hay baát tònh ñeàu bôûi ta, chöù khoâng ai coù theå thanh tònh cho ai ñöôïc".
* Kinh Tieåu Nghieäp Phaân Bieät:
Thanh nieân Subha baïch Theá Toân: "Thöa Toân giaû Gotama, do nhaân gì, do duyeân gì, giöõa loaøi ngöôøi vôùi nhau, khi hoï laø loaøi ngöôøi, laïi thaáy coù ngöôøi lieät, coù ngöôøi öu? Coù ngöôøi ñoaûn thoï, coù ngöôøi tröôøng thoï? Coù ngöôøi nhieàu beänh, coù ngöôøi ít beänh? Coù ngöôøi ñeïp saéc, coù ngöôøi xaáu saéc, coù ngöôøi trí tueä yeáu keùm, coù ngöôøi ñaày ñuû trí tueä? v.v...
Naøy Thanh nieân, caùc loaøi höõu tình laø chuû nhaân cuûa nghieäp, laø thöøa töï cuûa nghieäp, nghieäp laø thai taïng, nghieäp laø quyeán thuoäc, nghieäp laø ñieåm töïa. Nghieäp phaân chia caùc loaïi höõu tình, nghóa laø coù lieät, coù öu. ÔÛ ñaây, naøy Thanh nieân, coù ngöôøi ñaøn baø hay ñaøn oâng saùt sanh taøn nhaãn, tay laám maùu, taâm chuyeân saùt haïi ñaû thöông, taâm khoâng töø bi ñoái vôùi caùc loaïi chuùng sanh. Do nghieäp aáy, khi thaân hoaïi maïng chung, bò sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñòa nguïc. ÔÛ ñaây, khi maïng chung neáu ñöôïc ñi ñeán loaøi ngöôøi, choã naøo noù sinh ra, noù phaûi ñoaûn maïng. Nhöng neáu coù ngöôøi ñaøn baø hay ñaøn oâng töø boû saùt sanh, coù loøng töø, soáng thöông xoùt ñeán haïnh phuùc taát caû chuùng sanh. Do nghieäp aáy, khi thaân hoaïi maïng chung, ñöôïc sanh vaøo thieän thuù, thieân giôùi, ôû ñôøi. ÔÛ ñaây, khi maïng chung neáu noù ñi ñeán loaøi ngöôøi, choã naøo noù sinh ra, noù ñöôïc tröôøng thoï v.v...".
* Kinh Phaân Bieät Ñaïi Nghieäp:
Naøy A Nan, vò Sa-moân hay Baø-la-moân naøo noùi nhö sau: "Chaéc chaén khoâng coù aùc nghieäp, khoâng coù quaû baùo aùc haïnh, chaéc chaén khoâng coù thieän nghieäp, khoâng coù quaû baùo thieän haïnh". Nhö vaäy Ta khoâng chaáp nhaän cho vò aáy". Naøy A Nan vò Sa-moân hay Baø-la-moân naøo noùi nhö sau: "Chaéc chaén coù aùc nghieäp, coù quaû baùo aùc haïnh; chaéc chaén coù thieän nghieäp, coù quaû baùo thieän haïnh". Nhö vaäy Ta chaáp nhaän cho vò aáy.
Naøy A Nan, vò Sa-moân hay Baø-la-moân naøo noùi nhö sau: "Toâi ñaõ thaáy ôû ñaây coù ngöôøi saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung, ngöôøi aáy sinh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñòa nguïc". Nhö vaäy Ta chaáp nhaän cho vò aáy. Neáu vò aáy noùi: "Chaéc chaén taát caû nhöõng ai saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán, taát caû ñeàu sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñòa nguïc". Nhö vaäy Ta khoâng chaáp nhaän cho vò aáy.
Naøy A Nan, neáu vò aáy noùi nhö sau: "Toâi ñaõ thaáy ôû ñaây coù ngöôøi saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung, ngöôøi aáy sinh vaøo thieän thuù, thieân giôùi, coõi ñôøi naøy". Nhö vaäy Ta chaáp nhaän cho vò aáy. Neáu vò aáy noùi nhö sau: "Chaéc chaén taát caû nhöõng ai saùt sinh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung, taát caû ñeàu sinh vaøo thieän thuù, thieân giôùi, coõi ñôøi naøy". Nhö vaäy Ta khoâng chaáp nhaän cho vò aáy".
Naøy A Nan, neáu vò aáy noùi nhö sau: "Toâi ñaõ thaáy ôû ñaây coù ngöôøi töø boû saùt sinh, töø boû laáy cuûa khoâng cho... coù chaùnh kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung, ngöôøi aáy sinh vaøo thieän thuù thieân giôùi, coõi ñôøi naøy". Nhö vaäy Ta cuõng chaáp nhaän cho vò aáy. Neáu vò aáy noùi: "Chaéc chaén taát caû nhöõng ai töø boû saùt sanh, töø boû laáy cuûa khoâng cho... coù chaùnh kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung taát caû ñeàu sinh vaøo thieän thuù, thieân giôùi, coõi ñôøi naøy". Nhö vaäy Ta cuõng khoâng chaáp nhaän cho vò aáy.
Naøy A Nan, neáu vò aáy noùi: "Toâi ñaõ thaáy ôû ñaây coù ngöôøi töø boû saùt sanh, töø boû laáy cuûa khoâng cho... coù chaùnh kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung, ngöôøi aáy sinh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñòa nguïc". Nhö vaäy Ta chaáp nhaän cho vò aáy. Neáu vò aáy noùi: "Chaéc chaén taát caû nhöõng ai töø boû saùt sanh, töø boû laáy cuûa khoâng cho... coù chaùnh kieán, sau khi thaân hoaïi maïng chung taát caû ñeàu sinh vaøo coõi döõ aùc thuù, ñòa nguïc". Nhö vaäy Ta cuõng khoâng chaáp nhaän cho vò aáy.
Naøy Potaliputta, neáu moät ai coù duïng yù laøm thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp, coù khaû naêng ñöa ñeán laïc thoï, noù seõ caûm giaùc laïc thoï; neáu moät ai coù duïng yù laøm thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp coù khaû naêng ñöa ñeán khoå thoï, noù caûm giaùc khoå thoï, neáu moät ai coù duïng yù laøm thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp coù khaû naêng ñöa ñeán baát khoå baát laïc thoï, noù caûm giaùc baát khoå baát laïc thoï.
Naøy A Nan, ngöôøi naøo saùt sanh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán, sau khi maïng chung, noù sinh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñòa nguïc. Hoaëc laø moät aùc nghieäp ñöa ñeán caûm giaùc khoå thoï do noù laøm töø tröôùc, hay do noù laøm veà sau, hay trong khi meänh chung, moät taø kieán ñöôïc noù chaáp nhaän vaø chaáp chaët. Do vaäy noù sinh vaøo coõi döõ, noù phaûi laõnh thoï quaû baùo ñöôïc khôûi leân ngay hieän taïi trong moät ñôøi khaùc. Naøy A Nan, ngöôøi naøo saùt sanh, laáy cuûa khoâng cho... coù taø kieán sau khi meänh chung ñöôïc sinh vaøo thieän thuù, thieân giôùi, coõi ñôøi naøy. Hoaëc laø moät thieän nghieäp ñöa ñeán caûm giaùc laïc thoï do noù laøm töø tröôùc, hay do noù laøm veà sau, hay trong khi meänh chung, moät chaùnh kieán ñöôïc noù chaáp nhaän vaø chaáp chaët. Do vaäy noù sinh vaøo thieän, coù phaûi thoï quaû baùo ñöôïc khôûi leân ngay trong hieän taïi hay trong moät cuoäc ñôøi khaùc.
(Ñoaïn naøy yù noùi moät ngöôøi: phaûi thoï quaû baùo döõ ngay trong hieän taïi hay trong moät ñôøi khaùc bôûi caùc nghieäp aùc cuûa hoï taïo ra töø tröôùc, hay taïo ra veà sau, hay taïo ra vì laø aùc nieäm khôûi leân trong giôø phuùt laâm chung. Traùi laïi, coù nhöõng ngöôøi caû ñôøi taïo nghieäp aùc nhöng do thieän nghieäp cuûa hoï taïo ra töø tröôùc, hoaëc taïo veà sau, hoaëc trong giôø phuùt laâm chung maø khôûi leân chaùnh kieán höôùng veà ñieàu thieän, thì hoï taïo ñöôïc thoï quaû baûo vui ngay trong hieän taïi hay trong moät ñôøi khaùc chôù khoâng phaûi thoï khoå. Ñaây laø tröôøng hôïp laøm aùc maø thoï vui vaäy. Kinh coøn daïy veà ngöôøi laøm laønh ñöôïc sinh thieän thuù, thieân giôùi, coõi ñôøi naøy, nhöng cuõng coù ngöôøi laøm laønh maø phaûi ñoïa aùc thuù, ñòa nguïc, yù nghóa cuõng töông töï nhö vöøa giaûi thích treân ñaây. Ñoù laø do trong giôø phuùt laâm chung hoï khôûi leân taø kieán höôùng veà vieäc aùc, vaø caùi aùc nieäm naøy raát maïnh neân phaûi bò ñoïa laïc. Bôûi nghieäp do taâm taïo, trong giôø laâm chung taâm khôûi leân chaùnh kieán thieän nieäm hoaëc taø kieán aùc nieäm maïnh hôn caùc nghieäp ñaõ taïo ra luùc soáng, thì caùc nghieäp naøy seõ chuyeån theo taâm nieäm khi laâm chung maø thoï baùo).
* Kinh Taêng Chi taäp I:
Ai noùi nhö sau: "Ngöôøi naøy laøm nghieäp nhö theá naøo, nhö theá naøo noù caûm thoï quaû nhö vaäy, nhö vaäy". Neáu söï kieän laø vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, thôøi khoâng coù ñôøi soáng phaïm haïnh, khoâng coù cô hoäi ñeå neâu roõ ñau khoå ñöôïc chaân chính ñoaïn tröø. Vaø naøy, ai noùi nhö sau: "Ngöôøi naøy laøm nghieäp ñöôïc caûm thoï nhö theá naøo, nhö theá naøo noù caûm thoï quaû baùo nhö vaäy, nhö vaäy". Neáu söï kieän laø vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, thôøi coù ñôøi soáng phaïm haïnh, coù cô hoäi ñeå neâu roõ ñau khoå ñöôïc chaân chính ñoaïn tröø. Naøy caùc Tyû-kheo, coù nhöõng ngöôøi laøm nghieäp aùc nhoû moïn, vaø nghieäp aáy ñöa noù vaøo ñòa nguïc. Coù ngöôøi laøm nghieäp aùc nhoû moïn töông töï, vaø nghieäp aùc aáy ñöa ñeán caûm thoï ngay trong hieän taïi cho ñeán chuùt ít cuõng khoâng ñöôïc thaáy trong töông lai.
Haïng ngöôøi nhö theá naøo, laøm nghieäp aùc nhoû moïn ñöa noù vaøo ñòa nguïc? - Ñoù laø haïng ngöôøi thaân khoâng tu taäp, giôùi khoâng tu taäp, taâm khoâng tu taäp, tueä khoâng tu taäp, haïn heïp, töï ngaõ nhoû nhen, soáng chòu khoå ít oûi. Ngöôøi nhö vaäy, laøm nghieäp aùc nhoû moïn ñöa noù vaøo ñòa nguïc.
Haïng ngöôøi nhö theá naøo laøm nghieäp aùc töông töï, ñöa ñeán caûm thoï ngay trong hieän taïi, cho ñeán chuùt ít cuõng khoâng thaáy ñöôïc trong töông lai? - Ñoù laø haïng ngöôøi thaân ñöôïc tu taäp, giôùi, taâm, tueä ñöôïc tu taäp, khoâng coù haïn heïp, töï ngaõ to lôùn, soáng ñôøi voâ löôïng. Ngöôøi nhö vaäy laøm vieäc aùc töông töï ñöa ñeán caûm thoï ngay trong hieän taïi.
Ví nhö coù ngöôøi boû moät nhuùm muoái vaøo trong moät cheùn nöôùc nhoû, nöôùc trong cheùn nöôùc nhoû aáy vì nhuùm muoái naøy trôû thaønh maën vaø khoâng uoáng ñöôïc khoâng? - Thöa coù, baïch Theá Toân. Vì nöôùc trong cheùn nöôùc nhoû naøy ít, do nhuùm muoái naøy, nöôùc trôû thaønh maën, khoâng uoáng ñöôïc.
Naøy caùc Tyû-kheo, ví nhö coù ngöôøi boû moät nhuùm muoái vaøo soâng Haèng, soâng Haèng aáy coù vì nhuùm muoái naøy trôû thaønh maën vaø khoâng uoáng ñöôïc khoâng? - Thöa khoâng, baïch Theá Toân. Vì khoái nöôùc soâng Haèng raát lôùn, khoái nöôùc aáy khoâng vì nhuùm muoái naøy trôû thaønh maën vaø khoâng uoáng ñöôïc.
Nhö nhuùm muoái, soâng Haèng khoâng laøm cho nöôùc soâng Haèng bò maën khoâng theå uoáng ñöôïc.
(...)
Naøy caùc Tyû-kheo, ñoái vôùi caùc Sa-moân, Baø-la-moân thuyeát nhö sau, chaáp kieán nhö sau: "Phaøm coù caûm giaùc gì con ngöôøi laõnh thoï laïc, khoå hay khoâng khoå khoâng laïc, taát caû ñeàu do nhaân nghieäp quaù khöù". Ñoái vôùi vò aáy, ta ñeán vaø noùi: "Chö Toân giaû, coù thieät chaêng, chö Toân giaû coù thuyeát nhö sau, chaáp kieán nhö sau: "Phaøm coù caûm giaùc gì... (nhö treân)... ñeàu do nhaân nghieäp quaù khöù?" - Ñöôïc Ta hoûi nhö vaäy, hoï traû lôøi: "Thöa phaûi, coù nhö vaäy". - Ta noùi vôùi hoï nhö sau: "Nhö vaäy, thôøi caùc Toân giaû do nhaân nghieäp quaù khöù seõ trôû thaønh ngöôøi saùt sanh, troäm caép, taø daâm, noùi laùo v.v..." nhöng naøy caùc Tyû-kheo, vôùi nhöõng ai trôû laïi döïa vaøo nghieäp quaù khöù vaø lyù do vieân thöïc, vôùi nhöõng ngöôøi aáy seõ khoâng coù öôùc muoán, khoâng coù tinh taán, khoâng coù "ñaây laø vieäc phaûi laøm" hay "ñaây laø vieäc khoâng neân laøm". Nhö vaäy söï caàn thieát caàn phaûi laøm hay khoâng caàn phaûi laøm, khoâng ñöôïc tìm thaáy laø chaân thaät, laø ñaùng tin caäy, thôøi danh tö ΓΈ Sa-moân khoâng theå aùp duïng ñuùng phaùp cho caùc ngöôi ñöôïc, vì caùc ngöôi soáng thaát nieäm vaø caùc caên khoâng ñö?c hoä trì. Nhö vaäy, ñaây laø söï chæ trích ñuùng phaùp cuûa Ta ñoái vôùi caùc vò Sa-moân, Baø-la-moân thuyeát nhö vaäy, coù chaáp kieán nhö vaäy.
(Ñoaïn naøy ñöùc Phaät chæ trích nhöõng ngöôøi cho nghieäp quaù khöù gioáng nhö moät ñònh meänh. Nhaát thieát nhöõng caûm thoï gì, haønh vi gì trong hieän taïi cuõng ñeàu cho raèng do nghieäp quaù khöù quy ñònh caû, theá thì hieän taïi chæ quay theo quaù khöù. Saùt sanh, troäm caép, noùi laùo v.v... ñeàu do nghieäp quaù khöù sai khieán, chöù hieän taïi khoâng coù traùch nhieäm gì. Vaäy thì khoâng coøn söï löïa choïn: ñaây laø vieäc neân laøm, ñaây laø vieäc khoâng neân laøm, ñaây laø tu, ñaây khoâng phaûi tu; thôøi danh töø Sa-moân, ngöôøi tu, trôû thaønh voâ nghóa; bôûi khoâng theå keå ñaây laø moät coâng phu cuûa moät yù chí töï do löïa choïn, maø chæ laø moät söï thuï ñoäng tuaân theo nghieäp quaù khöù sai söû, hieän taïi chaúng coù coâng lao gì).
Nghieäp ñöôïc giaûi thích theo Luaän Cu Xaù:
a. Theå taùnh cuûa nghieäp - Thuyeát minh veà theå taùnh cuûa nghieäp laø ñeà caäp ñeán hai nghieäp, ba nghieäp, naêm nghieäp. Hai nghieäp laø Tö nghieäp vaø Tö dó nghieäp. Chính söï hoaït ñoäng phaân bieät suy töø trong noäi taâm, ñoù laø Tö nghieäp. Töø ñoù phaùt sinh ra haønh ñoäng vaø noùi naêng nôi thaân vaø mieäng, ñoù laø Tö dó nghieäp. Laïi töø hai nghieäp naøy chia ra laøm ba nghieäp laø Thaân nghieäp, Ngöõ nghieäp vaø Y Ù nghieäp. Thaân nghieäp, Ngöõ nghieäp töùc laø Tö dó nghieäp. (Do tö duy, coá yù roài môùi phaùt sinh ra haønh ñoäng) coøn yù nghieäp töùc laø tö nghieäp. Laïi töø ba nghieäp naøy chia ra naêm nghieäp, töùc töø Thaân nghieäp chia ra Thaân bieåu nghieäp, vaø Thaân voâ bieåu nghieäp, töø Ngöõ nghieäp cuõng chia ra Ngöõ bieåu nghieäp vaø Ngöõ voâ bieåu nghieäp. Nhö ñoà bieåu döôùi ñaây:
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
- Naêm nghieäp naøy nhö theá naøo?Baát luaän laøm moät vieäc gì, tröôùc tieân ta suy nghó tính toaùn vieäc ñoù vaø coá yù laøm cho ñöôïc, ñoù laø yù nghieäp. Khi söï tính toaùn coá yù ñöôïc phaùt ñoäng ra nôi thaân vôùi nhöõng neùt bieåu loä roõ reät troâng thaáy ñöôïc, ñoù goïi laø Thaân bieåu nghieäp. Nhöng trong khi ñang khôûi leân Thaân bieåu nghieäp, beân trong noäi taâm vaãn coù moät naêng löïc voâ hình khoâng bieåu loä roõ reät, noù cöù theo luaät nhaân quaû kích ñoäng thuùc ñaåy thaân haønh ñoäng hoaëc ñöøng haønh ñoäng, ñoù laø Thaân voâ bieåu nghieäp, vì naêng löïc naøy tieàm aån khoù troâng thaáy ñöôïc, Ngöõ bieåu nghieäp vaø Ngöõ voâ bieåu nghieäp cuõng töông töï nhö vaäy.
Naêm nghieäp vöøa keå treân ñaây laáy gì laøm theá?
Nghieäp laø söï hoaït ñoäng tö duy cuûa noäi taâm, coá nhieân laáy taâm sôû Tö laøm theá. Taâm sôû tö naøy coù ba giai ñoaïn: Ñaàu tieân laø thaåm löï tö, töùc söï suy nghó löïa choïn, tieáp ñoù laø quyeát ñònh tö töùc söï quyeát ñònh sau khi ñaõ phaân bieät choïn löïa, sau heát laø phaùt ñoäng tö töùc tö trong khi phaùt ñoäng ra nôi thaân vaø khaåu. Tö taâm sôû coù khaû naêng khieán thaân theå vaän ñoäng goïi laø ñoäng thaân tö. Chính caùi ñoäng thaân tö laø theå cuûa thaân bieåu nghieäp. Tö taâm sôû coù khaû naêng phaùt ñoäng ra ngoân ngöõ goïi laø phaùt ngöõ tö. Chính caùi phaùt ngöõ tö naøy laøm theå cuûa ngöõ bieåu nghieäp.
Nghieäp coù nghóa laø taïo taùc, maø taïo taùc töùc laø tö taâm sôû, hay söï coá yù. Chính caùi tö taâm sôû ñoù döïa nôi thaân phaùt hieän, goïi laø thaân nghieäp, döïa nôi mieäng phaùt hieän goïi laø ngöõ nghieäp, döïa nôi yù phaùt ñoäng goïi laø yù nghieäp. Ba nghieäp sôû dó khaùc nhau vì coù thaân, ngöõ, yù khaùc nhau, chöù thöïc theå khoâng ngoaøi tö taâm sôû.
Taùnh chaát cuûa Nghieäp:
Nghieäp coù thieän taùnh, aùc taùnh, voâ kyù taùnh. Tuy nhieân chæ coù aùc vaø thieän taùnh môùi laø nghieäp, chöù voâ kyù taùnh khoâng ñuû söùc maïnh taïo thaønh quaû neân khoâng goïi laø nghieäp.
Nhöng sao goïi raèng thieän, aùc, voâ kyù?
Luaän Baø Sa cuoán 11 noùi: "Neáu phaùp gì hay chieâu caûm quaû khaû aùi, khaû laïc thì goïi laø thieän, neáu chieâu caûm quaû baùo khoâng khaû aùi, khoâng khaû laïc thì goïi laø aùc; traùi vôùi caû hai söï ñoù thì goïi laø voâ kyù".
Luaän Cu Xaù 15 noùi: "Nghieäp an oån hay chieâu caûm quaû baùo khaû aùi, vaø Nieát-baøn, taïm thôøi vaø vónh vieãn xa lìa thoáng khoå goïi laø thieän. Nghieäp khoâng an oån hay chieâu caûm quaû baùo baát khaû aùi goïi laø aùc. Coøn nghieäp traùi hai taùnh treân goïi laø voâ kyù. Ñaây laø caên cöù vaøo söï caûm quaû ñeå phaân bieät ba taùnh thieän, aùc, voâ kyù.
Luaän Cu Xaù 13 laïi coøn caên cöù vaøo nguyeân do ñeå chia ba taùnh thieän, aùc, voâ kyù, moãi taùnh ñeàu coù boán thöù laø: Thaéng nghóa, Töï taùnh, Töông öng, Ñaúng khôûi.
1. Thaéng nghóa thieän: Chæ coù Nieát-baøn, vì Nieát-baøn an oån vónh vieãn baët döùt daáu veát thoáng khoå. Thaéng nghóa coù nghóa laø tuyeät ñoái.
2. Töï taùnh thieän: Chæ cho naêm taâm sôû: Taøm, quyù, voâ tham, voâ saân, voâ si. Naêm taâm sôû naøy töï theå noù laø thieän chöù khoâng phaûi nhôø vaøo caùi khaùc môùi thieän. Moïi söï thieän ñeàu laáy noù laøm goác.
3. Töông öng thieän: Chæ nhöõng taâm sôû nhö: Tín, caàn, khinh an v.v... nhôø töông öng, töông hôïp vôùi naêm taâm sôû töï taùnh thieän treân kia maø thaønh chöù töï theå noù khoâng phaûi laø thieän.
4. Ñaúng khôûi thieän: Chæ cho thaân ngöõ thieän nghieäp laø do söï phoái hôïp baèng nhau giöõa töï taùnh thieän vaø töông öng thieän maø coù.
Boán thöù aùc laø:
1. Thaéng nghóa aùc: Chæ cho sanh töû luaân hoài. Vì sanh töû töï baûn chaát noù laø raát khoå, xaáu xa.
2. Töï taùnh aùc: Chæ cho naêm taâm sôû voâ taøm, voâ quyù, tham, saân, si. Vì töï taùnh noù laø aùc chöù khoâng phaûi chôø töông öng, ñaúng khôûi môùi aùc.
3. Töông öng aùc: Chæ cho caùc taâm sôû maø töï taùnh khoâng phaûi aùc, nhöng vì töông öng vôùi naêm taâm sôû töï taùnh aùc maø hoùa ra aùc.
4. Ñaúng khôûi aùc: Chæ cho thaân ngöõ aùc nghieäp do söï phoái hôïp bình ñaúng cuûa töï taùnh aùc vaø töông öng aùc maø khôûi leân.
Voâ kyù taùnh thì chæ coù thaéng nghóa voâ kyù, ñoù laø chæ cho hö khoâng voâ vi, phi traïch dieät voâ vi. Hai voâ vi naøy theå noù thöôøng truù neân goïi laø thaéng nghóa. Nhöng noù khoâng phaûi laø keát quaû chöùng ñaéc cuûa söï tu ñaïo, neân khoâng phaûi laø thieän maø chæ laø voâ kyù. Ngoaøi ra trong 46 taâm coøn laïi, khoâng coù thöù naøo thuaàn laø voâ kyù, neân khoâng laäp töï taùnh voâ kyù, vaø ñaõ khoâng coù töï taùnh voâ kyù thì cuõng khoâng coù töông öng vaø ñaúng khôûi voâ kyù.
Caùc loaïi nghieäp:
1. Höõu laäu nghieäp laø nghieäp aùc hoaëc thieän, taïo ra bôûi ñoäng cô cuûa taâm chaáp ngaõ, tham aùi, noù chæ ñöa quaû baùo loanh quanh trong voøng ba coõi saùu ñöôøng. Traùi laïi nghieäp thieän taïo ra bôûi ñoäng cô cuûa taâm voâ ngaõ, cuûa trí tueä Baùt-nhaõ thì goïi laø voâ laäu nghieäp, bôûi nghieäp naøy khoâng laøm chuùng sanh rôi vaøo trong ba coõi saùu ñöôøng nhöng laïi laøm cho giaûi thoaùt khoûi ba coõi saùu ñöôøng, chöùng ñöôïc Nieát-baøn an laïc.
2. Phöôùc nghieäp laø nghieäp laønh thoï quaû baùo ôû coõi Duïc: phi phöôùc nghieäp laø nghieäp aùc thoï quaû baùo khoå ôû coõi Duïc; baát ñoäng nghieäp laø nghieäp tu Thieàn thoï quaû baùo ôû coõi Saéc vaø Voâ saéc.
3. Tam thoï nghieäp laø nghieäp thuaän theo laïc thoï ôû coõi Duïc vaø Sô, Nhò, Tam Thieàn; laø nghieäp thuaän theo khoå thoï ôû coõi Duïc, laø nghieäp thuaän theo baát khoå laïc ôû Tam Thieàn trôû leân ñeán coõi trôøi Höõu ñaûnh.
4. Tam thôøi nghieäp töùc laø nghieäp thoï quaû baùo trong ba thôøi kyø: Coù nghieäp thoï quaû ngay trong hieän taïi, coù nghieäp thoï quaû trong ñôøi keá tieáp, coù nghieäp thoï quaû töø ñôøi thöù ba trôû ñi. Veà ñieåm naøy coù hai chuû tröông nhö sau:
a. Nhaø boán nghieäp, chuû tröông coù Thuaän hieän nghieäp, Thuaän sanh nghieäp, Thuaän haäu nghieäp vaø Thuaän baát ñònh nghieäp.Trong Luaän Tyø Baø Sa cuoán 114 ghi coù ba thuyeát:b. Nhaø taùm nghieäp, chuû tröông trong boán caùch thoï quaû neâu treân, laïi chia ra coù quaû baùo (dò thuïc) nhaát ñònh maø thôøi kyø thoï quaû khoâng nhaát ñònh, coù thôøi kyù thoï quaû nhaát ñònh maø quaû baùo khoâng nhaát ñònh, coù caû quaû baùo vaø thôøi kyø thoï quaû ñeàu nhaát ñònh v.v... nhaân leân thaønh taùm nghieäp.
a. Hai nghieäp Thuaän sanh thoï, Thuaän haäu thoï coù ñuû caû taùnh chaát Daãn nghieäp vaø Maõn nghieäp. Coøn hai nghieäp Thuaän hieän thoï vaø Thuaän baát ñònh thoï thì chæ giôùi haïn ôû Maõn nghieäp.5. Möôøi nghieäp taïo aùc laø thaân saùt sanh, troäm caép, daâm duïc; mieäng noùi doái, noùi hai löôõi (ly giaùn); noùi thoâ aùc, noùi theâu deät; yù tham lam, saân haän, taø kieán.b. Ba nghieäp Thuaän sanh thoï, Thuaän haäu thoï, vaø Thuaän baát ñònh thoï ñeàu coù ñuû caû Daãn nghieäp, Maõn nghieäp, coøn Thuaän hieän nghieäp thì chæ giôùi haïn ôû Maõn nghieäp.
c. Caû boán nghieäp ñeàu coù ñuû Daãn nghieäp vaø Maõn nghieäp.
Möôøi nghieäp taïo thieän laø thaân xa lìa aùc, xa lìa troäm, xa lìa daâm, xa noùi doái, xa lìa noùi hai löôõi, xa lìa noùi thoâ aùc, xa lìa theâu deät; yù khoâng tham, khoâng saân, chaùnh kieán.
Taát caû vieäc laønh döõ phaùt ñoäng ôû thaân, khaåu, yù ñeàu traûi qua ba giai ñoaïn laø Gia haïnh, Caên baûn, Haäu khôûi. Gia haïnh laø tieàn phöông tieän, Caên baûn laø ngay luùc söï vieäc hoaøn thaønh, Haäu khôûi laø nhöõng haønh ñoäng keá tieáp sau ñoù nhö baét thuù, loät da, xeû thòt... Trong ba phaàn Gia haïnh, caên baûn, haäu khôûi ñoù, chæ phaàn caên baûn môùi goïi laø nghieäp ñaïo, chöù khoâng phaûi phaàn gia haïnh hay haäu khôûi. Nhö Luaän Caâu Xaù 16 noùi: "Veà baát thieän, thaân aùc nghieäp ñaïo tröø moät phaàn cuûa thaân aùc haønh khoâng keå vaøo, ñoù laø caùc thaân nghieäp aùc thuoäc gia haïnh vaø haäu khôûi, vaø caùc vieäc nhö uoáng röôïu, ñaùnh, troùi... Vì nhöõng vieäc aùc naøy khoâng thoâ baïo roõ reät baèng nhöõng thaân aùc haønh laøm keû khaùc maát maïng, maát cuûa, maát vôï... maø chö Phaät daïy ñaëc bieät phaûi xa laùnh. Chæ maáy vieäc aùc chính nhö laøm maát maïng, maát cuûa v.v... naøy môùi goïi laø nghieäp ñaïo. Ngöõ aùc nghieäp ñaïo khoâng keå nhöõng ngöõ aùc haønh thuoäc gia haïnh, haäu khôûi vaø khinh vi. Y Ù aùc nghieäp ñaïo, khoâng keå nhöõng yù aùc haønh thuoäc tö duy aùc vaø loøng tham nheï... Veà thieän, Thaân thieän nghieäp ñaïo tröø moät phaàn cuûa thaân Dieäu haïnh khoâng keå vaøo, ñoù laø thaân thieän nghieäp thuoäc gia haïnh, haäu khôûi vaø caùc vieäc khaùc nhö söï lìa uoáng röôïu, boá thí, cuùng döôøng. Ngöõ thieän nghieäp ñaïo, tröø moät phaàn cuûa ngöõ Dieäu haïnh nhö aùi ngöõ, thaät ngöõ v.v... khoâng keå vaøo. Y Ù thieän nghieäp ñaïo, tröø moät phaàn cuûa yù Dieäu haïnh nhö caùc tö duy thieän khoâng keå vaøo.
* Hoûi: Vì sao chæ cöù vaøo phaàn caên baûn ñeå laäp nghieäp ñaïo?
-- Vì chính phaàn caên baûn cuûa caùc haønh ñoäng thieän, aùc nhö saùt sanh, troäm caép..., môùi laø thoâ baïo roõ reät, laøm cho vaät beân trong beân ngoaøi coù söï taêng giaûm, coøn phaàn gia haïnh thì chæ vì phaàn caên baûn maø khôûi leân, phaàn haäu khôûi cuõng töø phaàn caên baûn môùi coù noù khoâng thoâ baïo roõ reät, laøm cho vaät trong ngoaøi coù söï taêng giaûm, vì vaäy khoâng goïi noù laø nghieäp ñaïo.
* Hoûi: Taïi sao ba nghieäp Thaân, boán nghieäp Khaåu, ba nghieäp Y Ù goïi laø nghieäp ñaïo?
-- Ñaïo laø ñöôøng ñi. Trong möôøi aùc nghieäp, tham, saân, taø kieán laø ñöôøng ñi cuûa tö taâm sôû; ba nghieäp thaân, boán nghieäp ngöõ töï noù laø nghieäp vaø cuõng laø ñöôøng ñi cuûa tö nghieäp (Y Ù nghieäp), neân goïi noù laø nghieäp ñaïo, hoaëc goïi ñuû laø nghieäp ñaïo. Nghóa möôøi thieän nghieäp ñaïo cuõng chieáu theo ñoù ñeå hieåu.
* Hoûi: Möôøi ñieàu laønh, möôøi ñieàu aùc laøm sao trôû thaønh nghieäp ñaïo?
Tröôùc noùi möôøi ñieàu aùc trôû thaønh nghieäp ñaïo:
1. Thaønh nghieäp ñaïo saùt sanh, do coù ñuû naêm duyeân: (a) Coù taâm muoán gieát. (b) Ñoái vôùi loaøi höõu tình. (c) Töôûng ñoù laø loaøi höõu tình. (d) Duøng söùc gieát. (ñ) Khoâng gieát laàm.
2. Thaønh nghieäp ñaïo khoâng cho maø laáy (troäm), do coù ñuû naêm duyeân: (a) Moùng taâm laáy caép. (b) Ñoái vôùi taøi vaät keû khaùc. (c) Töôûng ñoù laø taøi vaät keû khaùc. (d) Duøng söùc laáy. (ñ) Khoâng phaûi laáy laàm ñem veà laøm cuûa mình.
3. Thaønh nghieäp ñaïo taø daâm do coù ñuû boán duyeân: (a) Ñoái vôùi khoâng phaûi caûnh (vôï haàu) maø laøm vieäc khoâng ñaùng laøm. (b) Ñoái vôùi khoâng phaûi theâ (ñaïo) maø laøm vieäc khoâng ñaùng laøm. (c) Ñoái vôùi khoâng phaûi nôi maø laøm vieäc khoâng ñaùng laøm. (d) Ñoái vôùi phi thôøi maø laøm vieäc khoâng ñaùng laøm.
4. Thaønh nghieäp ñaïo voïng ngöõ (hö cuoáng ngöõ) do coù ñuû boán duyeân: (a) Taâm oâ nhieãm. (b) Tö töôûng vaø phaùt ngoân traùi vôùi ñieàu ñöôïc ñem noùi. (c) Ngöôøi bò löøa doái hieåu roõ ñieàu ñöôïc nghe. (d) Ngöôøi noùi doái bieát roõ mình noùi doái.
5. Thaønh nghieäp ñaïo hai löôõi (ly giaùn ngöõ) do coù ñuû boán duyeân: (a) Taâm oâ nhieãm. (b) Phaùt lôøi noùi haïi keû khaùc. (c) Ngöôøi nghe hieåu roõ. (d) Ngöôøi noùi bieát roõ mình noùi hai löôõi.
6. Thaønh nghieäp ñaïo noùi thoâ aùc (aùc khaåu do coù ñuû boán duyeân: (a) Taâm oâ nhieãm. (b) Phaùt lôøi coäc caèn thoâ baïo chöûi maéng keû khaùc. (c) Ngöôøi nghe hieåu roõ. (d) Ngöôøi noùi bieát roõ mình noùi thoâ aùc.
7. Thaønh nghieäp ñaïo noùi theâu deät (yû ngöõ - taïp ueá ngöõ) do coù ñuû hai duyeân: (a) Taâm oâ nhieãm. (b) Phaùt ngoân lôøi leõ taø vaïy, theâu deät, veõ vôøi, dua nònh, taïo nhöõng töø khuùc ca ngôïi söï sai traùi, daâm oâ... phaïm vi yû ngöõ raát roäng, tröø ba thöù hö cuoáng ngöõ, thoâ aùc ngöõ, ly giaùn ngöõ treân, taát caû nhöõng ngoân töø ñieân ñaûo, taø vaïy phaùt ra, vôùi taâm oâ nhieãm ñeàu thuoäc loaïi yû ngöõ naøy.
8. Thaønh nghieäp ñaïo tham, do ñoái vôùi taøi vaät cuûa ngöôøi khaùc - sanh loøng tham mong caàu nghó töôûng laøm sao vaät ñoù thuoäc veà mình, chöù khoâng coøn thuoäc ngöôøi khaùc.
9. Thaønh nghieäp ñaïo saân, do ñoái vôùi loaïi höõu tình sanh loøng giaän döõ muoán laøm haïi cho ñöôïc.
10. Thaønh nghieäp ñaïo taø kieán, do meâ laàm baøi baùc lyù nhaân quaû chính ñaùng, vaø chaáp theo nhaân quaû khoâng chính ñaùng.
* Hoûi: Treân ñaõ noùi ñeán möôøi nghieäp ñaïo aùc, coøn thaønh töïu 10 nghieäp ñaïo thieän nhö theá naøo?
-- Ñaây noùi veà ngöôøi Caàn (Sa-di) saùch thoï Cuï tuùc giôùi. Khi leân giôùi ñaøn, leã ñaïi Taêng, phaùt lôøi thaønh khaån thænh thaân giaùo sö truyeàn giôùi, cho ñeán xong laàn Yeát-ma thöù ba, ngay ôû saùt-na naøy thaønh töïu möôøi nghieäp ñaïo thieän.
* Hoûi: Döïa vaøo taâm naøo thaønh töïu möôøi nghieäp ñaïo thieän vaø aùc aáy?
-- Gia haïnh cuûa möôøi nghieäp ñaïo aùc ñeàu döïa vaøo ba caên baát thieän laø tham, saân, si maø phaùt sanh. Nhöng roát cuoäc chính thöùc thaønh nghieäp ñaïo thì do taâm saân nhueá maø thaønh nghieäp ñaïo saùt sanh; do tham duïc maø thaønh troäm caép, taø daâm; do caû tham saân si maø thaønh hö cuoáng ngöõ, ly giaùn ngöõ, taïp ueá ngöõ; do saân nhueá maø thaønh thoâ aùc ngöõ; do tham phieàn naõo maø thaønh nghieäp ñaïo tham; do saân phieàn naõo maø thaønh nghieäp ñaïo saân; do si phieàn naõo maø thaønh nghieäp ñaïo taø kieán.
Coøn möôøi nghieäp ñaïo thieän, theo luaän Caâu Xaù cuoán 16 noùi: "Caùc nghieäp ñaïo thieän, voâ luaän laø gia haïnh, caên baûn hay haäu khôûi ñeàu töø ba thieän caên voâ tham, voâ saân, voâ si maø phaùt khôûi. Bôûi duø gia haïnh, caên baûn, haäu khôûi ñeàu laø thieän taâm, maø thieän taâm taát nhieân töông öng vôùi ba thieän caên vaäy.
11. Ba taø haïnh, töùc taø ngöõ (noùi taø), taø nghieäp (haønh ñoäng taø), taø maïng (nuoâi soáng taø) taø ngöõ laø ngöõ nghieäp do saân vaø si phaùt sanh, taø maïng laø thaân ngöõ nghieäp do tham vaø si phaùt sanh.
* Hoûi: Ngoaøi taø ngöõ, taø nghieäp coøn laäp theâm taø maïng laø taïi sao?
-- Luaän Baø Sa cuoán 16 noùi: "Nhö trong ngöõ nghieäp taïo baát thieän neáu do loøng tham maø phaùt khôûi thì goïi laø taø ngöõ, cuõng goïi laø taø maïng, bôûi vì trong ñoù goàm coù muïc ñích nuoâi soáng nöõa; neáu do taâm saân si maø phaùt khôûi, thì chæ goïi laø taø ngöõ chöù khoâng goïi laø taø maïng, bôûi khoâng vì muïc ñích nuoâi soáng. Veà thaân nghieäp ñaïo baát thieän cuõng vaäy, neáu do loøng tham phaùt khôûi goïi laø taø nghieäp, cuõng goïi laø taø maïng; neáu do saân si phaùt khôûi chæ goïi laø taø nghieäp chöù khoâng goïi laø taø maïng. Laïi hoûi: "Neáu vaäy vì sao ñöùc Phaät laïi daïy rieâng hai thöù chaùnh maïng, taø maïng? - Vì taø maïng laø cuoáng hoaëc loøng ngöôøi, vi teá khoù nhaän thaáy, cuõng khoù tröø cho saïch ñöôïc. Nhö theá, loái nuoâi soáng taø vaïy laø haønh vi khoù caám cheá, neân ñöùc Phaät neâu rieâng noù ra ñeå nhaéc nhôû caàn phaûi coá gaéng soáng theo loái soáng chaùnh ñaùng.
Ngoaøi caùc loaïi nghieäp noùi treân, luaän Caâu Xaù cuoán 17 coøn ñeà caäp hai thöù Daãn nghieäp vaø Maõn nghieäp. Daãn nghieäp laø nghieäp daãn ñeán quaû baùo chung (cöïu dòch laø Toång baùo nghieäp); Maõn nghieäp laø nghieäp daãn ñeán quaû baùo rieâng (Cöïu dòch laø Bieät baùo nghieäp). Ví nhö loaøi ngöôøi tuy khoâng ñoàng nhau veà cô theå trai, gaùi, lôùn, beù, maäp, gaày, xaáu, ñeïp, cao, luøn, maïnh, yeáu; veà trí tueä saùng, toái, lanh, chaäm; veà taùnh tình laønh, döõ, nhieàu tham saân si ngaõ maïn, ít tham saân si ngaõ maïn, cho ñeán sang, heøn, thoï, yeåu, cuoäc ñôøi suoâng seû hay gaëp khoù khaên... nhöng vaãn laø ñoàng nhaát döôùi daïng con ngöôøi chöù khoâng phaûi trôøi, hay thuù vaät. Nguyeân nhaân ñöa ñeán keát quaû ñoàng nhaát ñoù goïi laø Daãn nghieäp. Coøn moïi söï baát ñoàng veà cô theå, trí tueä, taùnh tình giöõa ngöôøi naøy vaø ngöôøi khaùc, ñoù goïi laø bieät baùo vaø nguyeân nhaân ñöa ñeán bieät baùo ñoù goïi laø Maõn nghieäp. Vaäy khi nghieäp thieän hoaëc aùc maø phaûi sanh ñeán coõi laønh hay coõi döõ, ñoù laø do Daãn nghieäp. Tuy ñoàng sanh ra ôû coõi laønh hoaëc döõ nhöng töø cô theå ñeán taùnh tình, khoâng ai gioáng ai, ñoù laø do Maïng nghieäp gaây neân.
* Hoûi: Nhöng Daãn nghieäp aáy do nhieàu nghieäp hôïp laïi hay chæ do moät nghieäp daãn sanh ñeán coõi naøy coõi noï? Vaø chæ daãn sanh ra moät ñôøi hay nhieàu ñôøi?
-- Luaän Caâu Xaù 17 giaûi thích raèng: "Nhaát nghieäp daãn nhaát sanh, ña nghieäp naêng vieân maõn". Do moät nghieäp daãn sanh moät ñôøi, do nhieàu nghieäp laøm cho troïn veïn.
Ví nhö ngöôøi thôï veõ, phaùc hoïa hình daùng moät ñoà hình toång quaùt laø moät con ngöôøi hay moät con traâu chaúng haïn, ñoù ví duï cho Daãn nghieäp; laïi töø treân ñoà hình ñoù toâ veõ theâm ñuû caùc boä phaän, maøu saéc ñaây ví duï cho Maõn nghieäp.
* * *
Toùm laïi, nghieäp coù nhieàu thöù nhöng khoâng ngoaøi ba thöù thaân, ngöõ, yù, hoaëc thieän hoaëc aùc hoaëc trung dung, thuoäc höõu laäu hay voâ laäu. Thieän höõu laäu taùnh noù coù ít nhieàu muøi vò baát löông, vò ngaõ trong ñoù, coøn thieän voâ luaän traùi laïi, hoaøn toaøn thanh tònh, thoaùt haún muøi vò baát löông vò ngaõ. Ñaáy laø dieäu thieän.
Nay ñaây, goïi raèng nguyeân nhaân cuûa meâ khoâng nhöõng chæ ba nghieäp aùc, maø cuõng luoân caû ba nghieäp thieän höõu laäu, vì noù laø nguyeân nhaân chieâu caûm quaû baùo toát laønh trong coõi ngöôøi, coõi trôøi. Nhöng ñoàng thôøi noù cuõng laøm trôï duyeân tieán leân thieän voâ laäu, môû ñöôøng cho söï giaùc ngoä, neân khoâng theå xem thöôøng ñöôïc.
Theo taân Thöôïng toïa boä nhö Ngaøi Phaät Minh (Buddhaghosa), caên cöù treân ba ñieåm laø thôøi gian, coâng duïng vaø quaû baùo naëng nheï ñeå phaân loaïi caùc nghieäp nhö sau:
1. Caên cöù treân thôøi gian, chia nghieäp ra boán thöù:
a. Caáp hieäu nghieäp, laø nghieäp chæ thoï quaû baùo ngay trong ñôøi naøy. Neáu vì moät tha löïc naøo ñoù ngaên chaän khoâng theå thoï quaû thì nghieäp ñoù khoâng coøn hieäu löïc ñeå thoï quaû nöõa. Nhö ngöôøi thôï saên baén muõi teân ñeán con vaät, nhöng khoâng truùng thì muõi teân ñoù coi nhö boû, con vaät khoâng bò thöông. Nghieäp naøy töông töï Thuaän hieän thoï nghieäp noùi treân.2. Caên cöù treân coâng duïng, (haønh töôùng) chia nghieäp ra boán thöù:b. Hoaõn hieäu nghieäp, laø nghieäp seõ thoï quaû baùo vaøo ñôøi sau, neáu ñôøi sau vì moät tha löïc naøo ñoù ngaên chaän khoâng thöïc hieän ñöôïc, thì nghieäp aáy vónh vieãn khoâng thöïc hieän ra ñöôïc.
c. Voâ ñònh kyø hieäu nghieäp, laø nghieäp seõ thoï quaû baùo vaøo baát cöù moät thôøi gian naøo trong töông lai, tröø phi tröôùc khi thoï quaû baùo ngöôøi ñoù chöùng ñöôïc Nieát-baøn, nghieäp aáy môùi trôû thaønh voâ hieäu. Ñaây cuõng töông töï ñònh nghieäp noùi treân.
d. Voâ hieäu nghieäp, hay laø "Dó höõu nghieäp", ñaây chæ chung caû ba nghieäp treân, maø hoaëc vì töï noù baïc nhöôïc khoâng theå sanh keát quaû, hoaëc bò nghieäp löïc khaùc maïnh hôn laøm tieâu huûy, thì nghieäp naøy trôû thaønh voâ hieäu.
a. Naêng sanh nghieäp, ñaây chæ cho (höõu chæ) trong 12 chæ nhaân duyeân, noù tieàm aån chôø cô hoäi thuaän hay nghòch maø phaùt sanh quaû hay khoâng phaùt sanh quaû. Nghieäp naøy coù taùnh chaát gioáng nhö Hoaõn hieäu nghieäp treân kia.3. Caên cöù treân quaû baùo naëng nheï, chia nghieäp ra boán thöù:b. Naêng trì nghieäp, nghieäp naøy giuùp cho Naêng sanh nghieäp ñöôïc ñöùng vöõng.
c. Naêng tieâu nghieäp, nghieäp naøy laøm cho naêng sanh, naêng trì nghieäp treân duø thieän duø aùc, ñeàu bò thuû tieâu.
d. Naêng huûy nghieäp, nghieäp naøy coøn naëng hôn naêng tieâu nghieäp, vì noù ñuû söùc nhoå taän goác taát caû nghieäp ñang phaùt hieän hay saép phaùt hieän.
a. Cöïc troïng nghieäp, laø nghieäp raát maïnh raát troïng, ñuû söùc loâi cuoán caùc nghieäp khaùc theo noù veà thieän cuõng nhö veà aùc, neân noù coù theå bao haøm boán taùnh chaát naêng sanh, naêng trì, naêng tieâu, naêng huûy nghieäp treân kia.Theo Du-giaø toâng coøn caên cöù treân ñieåm dò, ñoàng, töï bieán, coäng bieán, chia ra coù coäng nghieäp vaø baát coäng nghieäp (bieät nghieäp) nhö moïi ngöôøi töông ñoàng taïo nghieäp ñöa ñeán keát quaû hieän thaønh moät theá giôùi, moät xaõ hoäi töông ñoàng hoaëc nhu möôøi ngöôøi chung söùc döïng neân moät ngoâi nhaø, theá giôùi, xaõ hoäi vaø ngoâi nhaø ñoù laø coäng baùo do coäng nghieäp töùc laø coâng söùc ñoàng nhau cuûa moïi ngöôøi trong ñoù taïo ra. Ñoù goïi laø coäng nghieäp. Tuy ôû trong moät theá giôùi, xaõ hoäi, thaùi ñoä ngoâi nhaø ñoàng nhau, nhöng moãi ngöôøi coù moãi cô theå, thaùi ñoä taâm lyù, tình caûm khaùc nhau, hoaëc moãi ngöôøi laøm moãi ngheà, taäp moãi vieäc khaùc nhau ñeå ñöa ñeán moãi ñôøi soáng khoâng gioáng nhau; ñoù goïi laø Baát coäng nghieäp vaø Baát coäng baùo (bieät nghieäp, bieät baùo). Nhöng hai thöù coäng nghieäp, baát coäng nghieäp naøy cuõng luoân luoân gaén lieàn nhau, neân laïi dieãn ra nghieäp. "Coäng trung baát coäng", nhö cuøng ôû chung moät ngoâi nhaø, ruûi bò baõo nhaø saäp, coù ngöôøi cheát, ngöôøi gaûy tay, ngöôøi u ñaàu, nhöng coù ngöôøi bình yeân voâ söï. Kieåu nhö ñoàng saøn dò moäng. Vaø nghieäp "Baát coäng trung coäng", nhö trong ngoâi nhaø ñoù coù moät ngöôøi taäp taùnh uoáng röôïu, noùi khuøng, gaây goã, thaäm chí chaâm löûa ñoát nhaø, vaø ngöôøi ñoù bò cheát thieâu. Nhö vaäy laø nghieäp rieâng ngöôøi ñoù laøm ngöôøi ñoù phaûi chòu, nhöng nhöõng ngöôøi khaùc ôû cuøng nhaø phaûi chòu hoïa laây.b. Caän töû nghieäp, laø nghieäp coù taùnh chaát quyeát ñònh cho söï thoï sanh ñôøi sau hieän leân trong khi saép cheát. Moät ngöôøi coù cöïc troïng nghieäp, töï nhieân ñaõ quyeát ñònh söï thoï sanh veà sau vaøo caûnh khoå hay vui, nhöng neáu cöïc troïng nghieäp naøy khoâng coù thôøi keû saép cheát, trong giôø phuùt ñoù baát cöù nghieäp gì hieän leân nôi hoï, nghieäp ñoù ñuû khaû naêng quyeát ñònh cho söï thoï sanh veà sau.
c. Taäp quaùn nghieäp, laø nghieäp do söï taäp quaùn lieân tuïc veà ngoân ngöõ, haønh ñoäng, suy tö, noù yeáu thua caän töû nghieäp, nhöng neáu noù chieán thaéng caùc nghieäp khaùc thì noù trôû thaønh caän töû nghieäp.
d. Tích luõy nghieäp, laø nghieäp tích luõy töø voâ thæ maø moãi höõu tình ñeàu coù ñuû caû toaøn boä trong mình. Coù theå goïi noù nhö laø con choù saên thuoäc Voâ ñònh kyø hieän nghieäp. Neáu khoâng coù nhöõng nghieäp môùi laøm thay ñoåi, thì tích luõy nghieäp saün saøng hieän leân trong giôø saép cheát vaø trôû thaønh caän töû nghieäp. Phi keû trí khoù loøng nhaän roõ ñöôïc noù, neân caùc nhaø taân Thöôïng toïa boä ví noù nhö moät hoøn ñaù ñöôïc ngöôøi ngu neùm ñi, maø duø khi chöa neùm thì hoøn ñaù vaãn ñaõ neùm roài, nghóa laø töï noù rôi xuoáng khoâng caàn chôø neùm môùi rôi.
-ooOoo-
Ñaàu trang | 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | Muïc luïc
[ Trôû Veà ]