CHÖÔNG XXXIV

CHUØA QUAÙN SÖÙ BAÉC VIEÄT

HOÄI TAÊNG NI CHÆNH LY Ù BAÉC VIEÄT

Taïp chí Ñuoác Tueä ñình baûn sau khi ra soá choùt laø 257-258 ngaøy 15.8.1945. Ñeå phuø hôïp vôi tö traøo môùi caùc thieàn sö Trí Haûi vaø Toá Lieân cho xuaát baûn Tinh Tieán song song vôùi tôø Giaûi Thoaùt ôû Hueá. Thieàn sö Tueä Taïng, hoäi tröôûng hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo vaø truù trì chuøa Quaùn Söù töø ñaàu naêm 1945, cuõng giao traùch nhieäm mình cho nhöõng ngöôøi teû tuoåi vaø ruùt veà tónh cö taïi chuøa Phuùc Laâm ôû Nam Ñònh.

Cö só Buøi Thieän Cô vaø baøo huynh laø cö só Buøi Thieän Can, nhaän laõnh traùch nhieäm giöõ gìn neàn moùng cuûa hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo.

Hôïp taùc vôùi caùc thieàn sö Trí Haûi vaø Toá Lieân coù caùc thieàn sö Quaûng Hoaèng, Ngoïc Baûo, Vónh Töôøng, Thaùi Hoøa, Tueä Chieáu, Thanh Sam vaø nhieàu cö só Höõu Taâm nhö Nguyeãn Höõu Kha vaø Nguyeãn Xuaân Chöõ.

Sau khi maët traän khaùng chieán Haø Noäi vôõ, thieàn sö Toá Lieân trôû veà chuøa Quaùn Söù ñeå baét ñaàu xaây döïng laïi cô sôû Phaät. Hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo ñöôïc thaønh laäp laïi vaøo naêm 1949, do cö só Buøi Thieän Cô laøm hoäi tröôûng vaø cö só Vieân Quang laøm toång thö kyù, truï sôû vaãn ñöôïc ñaët taïi chuøa Quaùn Söù. Moät vieän coâ nhi ñöôïc thaønh laäp. Soá nhi ñoàng ñöôïc baûo trôï leân tôùi 160 em. Naêm 1950, hoäi cung thænh thieàn sö Tueä Taïng laøm chöùng minh ñaïo sö. Hai naêm sau, hoäi xaây döïng hai tröôøng tö thuïc trung hoïc taïi Haø Noäi, tröôøng Khuoâng Vieät cho nam sinh vaø tröôøng Vaïn Haïnh cho nöõ sinh.

Cuøng vôùi caùc thieàn sö ñoàng chí höôùng, naêm 1949 thieàn sö Toá Lieân vaän ñoäng thaønh laäp hoäi Taêng Ni Chænh Lyù Baéc Vieät maø thieàn sö ñöùng laøm hoäi tröôûng. Hoäi ñaët truï sôû taïi chuøa Quaùn Söù. Moät taïp chí laáy teân laø Phöông Tieän ñöôïc xuaát baûn do chính thieàn sö laøm chuû nhieäm kieâm chuû buùt. Baùn nguyeät san naøy ñöôïc phaùt haønh khaù roäng raõi trong toaøn quoác. Moät aán quaùn ñöôïc thaønh laäp taïi soá 73 phoá Quaùn Söù Haø Noäi laáy teân laø nhaø in Ñuoác Tueä, do cö só Nguyeãn Ñình Döông quaûn lyù. Nhaø in naøy aán haønh baùo Phöông Tieän vaø xuaát baûn nhieàu kinh saùch, trong ñoù coù taùc phaåm cuûa Thieàu Chöûu, Voõ Ñình Cöôøng, Nguyeãn Vaên Ngoïc, Quang Phuù, Toá Lieân, Trí Haûi, Mai Thoï Truyeàn, Hoaøng Hoa, Thanh Höông v.vâ€¦

Hoäi Taêng Ni Chænh Lyù Baéc Vieät ñöôïc ñoåi teân laø hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät vaøo ngaøy 9.9.1950. Qua naêm sau, hoäi cung thænh thieàn sö Maät ÖÙng laøm thieàn gia phaùp chuû.

Töø naêm 1949, hoäi ñaõ cho khai giaûng caùc Phaät hoïc ñöôøng Quaùn Söù vaø Vaên Hoà, Phaät hoïc ñöôøng quaùn Söù daønh cho taêng sinh, ñöôïc khai giaûng ngaøy 2 thaùng Taùm aâm lòch 1949 vaø Phaät hoïc ñöôøng Vaên Hoà, daønh cho ni sinh, ñöôïc khai giaûng 4 hoâm sau ñoù. Ni vieän Vaân Hoà ñaët döôùi quyeàn giaùm ñoác cuûa caùc ni sö Ñaøm Soaïn vaø Ñaøm Ñaäu, thu nhaän tôùi 50 ni sinh trong nieân khoùa ñaàu.

TOÅNG HOÄI PHAÄT GIAÙO VIEÂT NAM VAØ GIAÙO HOÄI TAÊNG GIAØ TOAØN QUOÁC

Hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät naêm 1950 ñaõ uûy nhieäm thieàn sö Toá Lieân ñi döï hoäi nghò thaønh laäp World Fellowship of Buddhists - Theá Giôùi Phaät Giaùo Lieân Höõu - trieäu taäp laàn ñaàu tieân taïi Colombo ôû Tích Lan töø 26.5.1950 ñeán ngaøy 7.6.1950. Hoäi nghò naøy ñaõ quy tuï ñöôïc ñaïi bieåu 26 nöôùc Phaät giaùo. Moät baûn ñieàu leä cuûa hoäi Theá Giôùi Phaät Giaùo Lieân Höõu ñöôïc chaáp thuaän, moät ban quaûn trò ñöôïc baàu cöû trong ñoù coù baùc só Malasekera ñöùng laøm chuû tòch, vaø laù côø naêm saéc ñöôïc chaáp thuaän laø Phaät kyø. Caùc nöôùc coù ñaïi bieåu tham döï hoäi nghò ñeàu trôû thaønh nhöõng trung taâm ñòa phöông (regional centers) cuûa hoäi Theá Giôùi Phaät Giaùo Lieân Höõu. Veà Haø Noäi, thieàn sö Toá Lieân ñaõ thieát laäp vaên phoøng Trung Taâm Ñòa Phöông Vieät Nam cuûa hoäi Theá Giôùi Phaät Giaùo Lieân Höõu taïi chuøa Quaùn Söù. Laù côø 5 saéc töôïng tröng cho nguõ caên nguõ löïc ñöôïc treo laàn ñaàu taïi chuøa Quaùn Söù vaøo ngaøy Phaät Ñaûn naêm 1951.

Söï thaønh laäp hoäi World Fellowship of Buddhists (maø taïi Vieät Nam Phaät töû quen goïi laø hoäi "Phaät Giaùo Theá Giôùi) ñaõ laø moät kích thích toá cho söï thaønh laäp Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam vaøo naêm 1951 vaø Giaùo Hoäi Taêng Giaø Toaøn Quoác vaøo naêm 1952.

Ñaïi Hoäi Phaät Giaùo Toaøn Quoác ñöôïc caùc taäp ñoaøn Phaät Giaùo Vieät Nam trieäu taäp taïi Hueá töø ngaøy 6.5.1951. Naêm möôi moát ñaïi bieåu caùc toå chöùc Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät, Vieät Nam Phaät Giaùo (Baéc Vieät), Giaùo Hoäi Taêng Giaø Trung Vieät, Vieät Nam Phaät Hoïc (Trung Vieät), Giaùo Hoäi Taêng Giaø Nam Vieät vaø hoäi Phaät Hoïc Nam Vieät hoïp ñaïi hoäi taïi chuøa Töø Ñaøm, thaûo duyeät vaø chaáp thuaän moät baûn Ñieàu Leä Noäi Quy thaønh laäp Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam, baàu cöû moät ban Quaûn Trò vaø suy toân thieàn sö Tònh Khieát chuøa Töôøng Vaân laøm hoäi chuû.

Naêm 1952, caùc ñoaøn theå taêng giaø Baéc Trung Nam trieäu taäp ñaïi hoäi taïi chuøa Quaùn Söù Haø Noäi ngaøy 7.9 ñeå thaønh laäp Giaùo Hoäi Taêng Giaø Toaøn Quoác. Ñaïi Hoäi naøy ñaõ baàu cöû moät Toång Trò Söï vaø suy toân thieàn sö Tueä Taïng laøm thöôïng thuû.

THIEÀN SÖ TUEÄ TAÏNG

Thöôïng thuû Tueä Taïng teân ñôøi laøm Traàn Thanh Tuyeân, sinh naêm 1989 taïi laøng Quaàn Phöông Trung, quaän Haûi Haäu, tænh Nam Ñònh. Naêm 14 tuoåi oâng xuaát gia taïi chuøa Phuùc Laâm ôû laøng Quaàn Phöông Thöôïng. Naêm 16 tuoåi oâng ñöôïc theá ñoä vôùi phaùp danh Taâm Thi. Sau ñoù khoâng laâu, oâng veà ôû chuøa Coàn ôû aáp Vaên Lyù, Nam Ñònh. Naêm hai möôi tuoåi oâng thoï ñaïi giôùi ñaøn chuøa Phuùc Laâm. Sau khi thaày cuûa oâng laø toå sö chuøa Phuùc Laâm thò tòch, oâng baét ñaàu ñi du phöông hoïc ñaïo. OÂng ñaõ theo hoïc taïi caùc toå ñình Vónh Nghieâm vaø Teá Xuyeân, vaø ñaõ chuù troïng ñaëc bieät ñeán söï nghieân taàm luaät taïng. OÂng noåi tieáng laø nhôù luaät vaø trì luaät baäc nhaát.

Naêm 1920, cuøng vôùi caùc thieàn sö truù trì chuøa Döông Lai, Duyeân Bình vaø Queá Phöông ôû Nam Ñònh, thieàn sö Tueä Taïng thaønh laäp hoäi Tieán Ñöùc Caûnh Saùch ñeå quy tuï thanh nieân taêng ni vaø höôùng daãn söï tu hoïc cho caùc vò naøy. Hoäi Tieán Ñöùc Caûnh Saùch ñaët truï sôû ôû chuøa Queá Phöông. Hoäi tröôûng laø thieàn sö truù trì chuøa Döông Lai. Thieàn sö Tueä Taïng giöõ chöùc giaùo sö luaät hoïc.

Naêm 1934, oâng ñaõ cuøng thieàn sö Trung Thöù yeåm trôï ñaéc löïc cho vieäc thaønh laäp hoäi Baéc Kyø Phaät Giaùo taïi Haø Noäi, vaø ñeán naêm 1935, theo lôøi yeâu caàu cuûa thieàn sö Trí Haûi vaø cuûa hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo, oâng ñaõ giöõ chöùc giaùm vieän cho chuøa Quaùn Söù.

Naêm 1936,khi Phaät hoïc ñöôøng cuûa hoäi Baéc Kyø Phaät Giaùo ñöôïc khai giaûng ôû chuøa Baèng Sôû vôùi thieàn sö Trung Haäu ôû chöùc giaùm ñoác vaø thieàn sö Trung Thöù ôû chöùc vuï ñoác giaùo, oâng ñaõ nhaän laõnh traùch vuï phoù ñoác giaùo kieâm giaùo sö luaät hoïc. Thieàn sö Trung Thöù vieân tòch naêm 1940 vaø thieàn sö Trung haäu cuõng vieân tòch naêm 1941. Moät mình oâng phaûi ñöùng troâng nom Phaät hoïc ñöôøng Baèng Sôû, giöõ caû traùch vuï giaùm ñoác laãn ñoác giaùo.

Töø naêm 1941 ñeán 1945 vì tình theá khoù khaên, tröôøng Phaät hoïc phaûi dôøi veà Quaùn Söù roài sang Boà Ñeà, leân Trung Haäu, veà Cao Phong roài veà Höông Haûi, cuoái cuøng laïi dôøi veà Quaùn Söù. Vaäy maøluùc naøo tröôøng cuõng coù töø 50 ñeán 60 taêng sinh. Thieàn sö Tueä Taïng ñaõ cöu mang tröôøng trong suoát thôøi gian khoù khaên naøy. Moät nöõ cö só laøm hoäi tröôûng hoäi Teá Sinh Baéc Vieät, teân laø Hoaøng Thò Uyeån trong thôøi gian aáy ñaõ daâng cuùng moät traêm maãu ruoäng ôû aáp Cao Phong tænh Phuùc Yeân ñeå thieàn sö coù ñuû tö löông nuoâi döôõng tröôûng taêng hoïc.

Ñaàu naêm 1945, thieàn sö Tueä Taïng ñöôïc môøi giöõ chöùc hoäi tröôûng hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo vaø truù trì chuøa Quaùn Söù. Nhöng ñeán cuoái naêm, ñeå thích hôïp vôùi traøo löu môùi, oâng giao traùch nhieäm laïi cho nhöõng ngöôøi treû tuoåi hôn nhö caùc thieàn sö Toá Lieân, Trí Haûi vaø cö só Thieàu Chöûu roài veà aån cö taïi chuøa Coàn. Naêm 1947 oâng laøm phaùp chuû tröôøng haï chuøa xaõ Quaàn Phöông Trung. Caûm meán ñöùc ñoä oâng, taêng chuùng caùn nôi laïi xin veà thuï giaùo: töø 1946 ñeán 1949 ñaïo traøng luùc naøo cuõng ñoâng ñaûo, soá taêng sinh ít khi xuoáng döôùi 60 vò.

Thôøi cuoäc bieán chuyeån, hoïc chuùng laïi phaûi dôøi sang chuøa Baèng Sôû roài chuøa Caùt Noäi. Cuoái naêm 1949, oâng vaø hoïc chuùng laïi trôû veà chuøa Coàn

Naêm 1950, theo lôøi thænh caàu cuûa Hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät, oâng laïi trôû laïi chuøa Quaùn Söù giöõ chöùc ñoác giaùo Phaät hoïc ñöôøng Quaùn Söù. Ñoàng thôøi hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo cuõng môøi oâng laøm chöùng minh ñaïo sö cho hoäi.

Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam thaønh laäp naêm 1951 ñaõ cung thænh oâng laøm chöùng minh ñaïo sö, vaø ñaïi hoäi Giaùo Hoäi Taêng Giaø Toaøn Quoác hoïp taïi chuøa Quaùn Söù ngaøy 7.9.1952 ñaõ suy toân oâng laø thöôïng thuû.

Thieàn sö Tueä Taïng leân laøm thöôïng thuû cho Giaùo Hoäi Taêng Giaø Toaøn Quoác naêm oâng ñöôïc 63 tuoåi.

Naêm 1953 vôùi tö caùch thöôïng thuû oâng cho ra ñôøi moät Laù Taâm Thö lôøi leõ thoáng thieát, keâu goïi taêng só vaø cö só goùp söùc truøng höng Phaät giaùo.

Naêm 1954, khi ñaát nöôùc bò chia ñoâi bôûi hieäp ñònh Geneøve, oâng ñaõ cuøng caùc thieàn sö Trí Haûi, Toá Lieân, Vónh Töôøng vaø nhieàu caây coät truï vöõng vaøng khaùc cuûa Hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät nhaát taâm kieân trì baûo veä cô sôû cuûa Phaät giaùo taïi Mieàn Baéc. Nhöng thôøi cuoäc ñaõ thay ñoåi vaø söï haønh ñaïo töø vuøng ñaát nöôùc töø vó tuyeán thöù 17 trôû ra ñaõ trôû neân khoù khaên. Thieàn sö Tueä Taïng ñaõ rôøi boû chuøa Quaùn Söù ôû thuû ñoâ Haø Noäi ñeå veà chuøa Quaàn Phöông, Nam Ñònh. Taïi ñaây, thieàn sö ñaõ maát vaøo ngaøy 10.5.1959, thoï baûy möôi tuoåi. Nhuïc thaân cuûa thieàn sö ñaõ ñöôïc an taùng taïi vöôøn chuøa Voïng Cung taïi thò xaõ Nam Ñònh.

Trong soá nhöõng vò ñeä töû cuûa thieàn sö Tueä Taïng haønh ñaïo taïi mieàn Nam, ta thaáy coù caùc thieàn sö Chaân Thöôïng, Thanh Caùt vaø Bình Minh ñaõ ghi laïi tieåu söû cuûa thaày moät caùch tæ mó vaø thieàn sö Chaân Thöôøng, haønh ñaïo töø 1966 taïi Phaùp, cuõng ñaõ laøm moät baøi dieãn ca song thaát luïc baùt caên cöù treân taøi lieäu aáy.

HOÄI PHAÄT TÖÛ VIEÄT NAM

Taïi Haø Noäi töø naêm 1949, song song vôùi Hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo, coøn coù hoäi Phaät Töû Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp taïi chuøa Chaân Tieân do moät soá caùc vò cö só höõu taâm trong ñoù coù caùc oâng Vaên Quang Thuøy, Nguyeãn Vaên Cheá, Leâ Vaên Laâm, Tröông Ñình Vy, Leâ Vaên Giaùp vaø Buøi Höng Gia goùp söùc. Hoäi thöôøng toå chöùc dieãn thuyeát taïi chuøa Chaân Tieân. Trong soá caùc dieãn giaû, coù baùc só Monod Herzen, giaùo sö tröôøng Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Saøi Goøn. Hoïi cuõng thieát laäp moät ban Hoaèng Kinh ñeå xuaát baûn caùc kinh saùch Phaät giaùo, ñaët truï sôû taïi soá 56 ñöôøng Haøng Troáng, Haø Noäi. Hoäi Phaät Töû Vieät Nam cuõng ñaõ thieát laäp ñöôïc moät soá caùc chi hoäi taïi caùc tænh, hoaït ñoäng nhaát laø chi hoäi Haûi Phoøng maø truï sôû ñaët ôû chuøa An Bieân.

Cö só Tueä Nhuaän Vaên Quang Thuøy ñaõ cuøng vôùi caùc baïn ñoàng chí cho xuaát baûn nguyeät san Boà Ñeà ñeå phoå bieán Phaät hoïc. Taïp chí naøy ra ñôøi ngaøy 22.9.1949, baùo quaùn ñaët taïi soá 108 ñöôøng Boret, Haø Noäi. Cö só Tueä Nhuaän ñöùng leân laøm chuû nhieäm kieâm chuû buùt.

Taïp chí Boà Ñeà ñöôïc xuaát baûn töø thaùng Chín naêm 1949 cho ñeán maõi thaùng Naêm naêm 1954 môùi ñình. Cö só Tueä Nhuaän ñích thaân phieân dòch chuù giaûi luaän Duy Thöùc Tam Thaäp Tuïng, Thaäp Muïc Ngöu Ñoà cuõng vieát nhieàu baøi giaùo lyù cô baûn cho taïp chí cuûa mình. Coäng taùc vôùi Boà Ñeà coù nhieàu caây buùt vöõng vaøng nhö Nguyeãn Xuaân Chöõ, Leâ Vaên Giaùp, Hoàng Lieân, Ñeá Chaâu, Vuõ Ñình Maãn, Trí Dung, thanh Vaên, Leâ Vaên Löông v.vâ€¦ Caùt Töôøng Lan laø moät caây buùt nöõ só treû trung raát ñöôïc Phaät töû treû tuoåi meán chuoäng. Nguyeãn Ñaïi laø moät ngöôøi ñoùng goùp phaàn thô ca gaàn nhö thöôøng xuyeân cho baùn nguyeät san Boà Ñeà, voán naëng phaàn vaên ngheä hôn taïp chí Phöông Tieän. Caùt Töôøng Lan baét ñaàu vieát cho Boà Ñeà töø naêm 1951. ñoäc giaû cuûa coâ laø tuoåi treû. Vaên cuûa coâ trong saùng, nheï nhaøng vaø töôi vui. Coâ ñaõ söû duïng hình thöùc khoa hoïc ñeå giaûng daïy Phaät phaùp cho tuoåi treû. Baøi Lôøi Noùi Cuûa Hoøn Cuoäi cuûa coâ ñaêng ôû Boà Ñeà soá 52 ra vaøo thaùng Möôøi 1951 laø moät baøi ñieån hình cuûa vaên coâ. Coâ ñaõ nhaân moät hoøn cuoäi maø noùi ñeán luaät voâ thöôøng, ñeán nguyeân lyù nhaân quaû vaø ñeán caû lyù baát sinh baát dieät cuûa phaùp giôùi. Coâ ñaõ nhaéc tôùi ñònh luaät cuûa Lavoisier "khoâng coù gì maát ñi, khoâng coù gì sinh ra".

Töø naêm 1950 ñeán 1954 döôùi söï höôùng daãn cuûa caùc thieàn sö Toá Lieân vaø Trí Haûi, caùc toå chöùc Gia Ñình Phaät Töû ñöôïc thieát laäp mau choùng ôû Haø Noäi vaø caùc tænh laân caän. Caùc cö só Leâ Vaên Nhaõ, Leâ Vaên Laâm, Vuõ Thò Ñònh, Leâ Vinh, Ñaëng Vaên Khueâ, Traàn Thanh Hieäp, ni coâ Haûi Trieàu AÂm ñaõ laø nhöõng caây thaïch truï ñaàu tieân cho phong traøo giaùo duïc thanh thieáu Phaät töû ôû mieàn Baéc. Gia ñình Minh Taâm ôû Haø Noäi vaø Gia ñình Lieân Hoa ôû Haûi Phoøng laø nhöõng Gia Ñình Phaät Töû ñöôïc thaønh laäp sôùm nhaát. Thaùng Tö naêm1951, caùc Gia Ñình Phaät Töû ôû Baéc Vieät ñaõ göûi ñaïi bieåu tham döï ñaïi hoäi Gia Ñình Phaät Töû Toaøn Quoác taïi chuøa Töø Ñaøm Hueá, vaø ñaõ cuøng thoáng nhaát vôùi phong traøo ôû Trung vaø ôû Nam.

THIEÀN SÖ TOÁ LIEÂN

Trong soá caùc nhaân vaät hoaït ñoäng nhaát cuûa Phaät giaùo mieàn Baéc, caùc thieàn sö Toá Lieân, Trí Haûi, Tueä Chieáu vaø Vónh Töôøng laø nhöõng khuoân maët noåi baäc nhaát. Thieàn sö Toá Lieân teân ñôøi laø Nguyeãn Thanh Lai, sinh naêm 1903 taïi Haø Ñoâng, xuaát phaùt töø chuøa Höông Tích vaø laø ñeä töû cuûa thieàn sö chuøa naøy. Tính ngöôøi cöông tröïc, chuoäng hoaït ñoäng, oâng ñaõ töøng ñi du phöông tham hoïc nhieàu nôi vaø ñaõ döøng laïi khaù laâu ñeå trau doài Phaät hoïc taïi caùc ñaïo traøng Teá Xuyeân vaø Vónh Nghieâm. OÂng cuõng ñaõ töøng tu hoïc taïi thieàn vieän Coân Sôn ôû Thanh Mai. Töø Coân Sôn veà, ñeå coäng taùc vôùi hoäi Baéc Kyø Phaät Giaùo, oâng ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu cho Phaät hoïc ñöôøng Quan Söù vaø cho nhöõng hoaït ñoäng xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa hoäi. OÂng laøm chuû tòch hoäi Taêng Ni Chính Lyù Baéc Vieät hoài oâng ñöôïc 47 tuoåi.

OÂng ñaõ coù coâng cho khaéc in raát nhieàu baûn vaø phoå bieán trong toaøn quoác boä Vieät Nam Phaät Ñieån Tuøng San, mong taùc phaåm naøy ñöôïc löu truyeàn haäu theá vaø khoâng coøn bò mai moät. Chuû nhieäm vaø chuû buùt baùo Phöông Tieän, oâng coøn lo moïi vieäc ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi khoâng nhöõng cho Hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät maø coøn cho Hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo nöõa. Chính oâng ñaõ vaän ñoäng suy toân thieàn sö Maät ÖÙng leân laøm Thieàn gia phaùp chuû cuûa Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät. Cuõng chính oâng ñaïi dieän cho Phaät Giaùo Vieät Nam ñi döï hoäi nghò thaønh laäp hoäi Theá Giôùi Phaät Giaùo Lieân Höõu naêm 1950 taïi Tích Lan, vaø ñöa Phaät Giaùo Vieät Nam vaøo tö caùch saùng laäp hoäi vieân cuûa hoäi naøy. Trong thôøi gian töø 1949 ñeán 1954 oâng thöôøng vaøo Trung vaø Nam ñeå tham luaän vaø ñaøm ñaïo vôùi caùc nhaø laõnh ñaïo Phaät giaùo ôû ñaây veà phöông thöùc thoáng nhaát Phaät giaùo vaø xaây döïng cô sôû vöõng chaõi cho moät giaùo hoäi töông lai. OÂng ñeå taâm raát nhieàu ñeán vieäc ñaøo taïo taêng taøi vaø thieát laäp nhöõng cô sôû vaên hoùa veà giaùo duïc cho giaùo hoäi. OÂng chuyeân vieát baøi giaûng phoå thoâng veà Phaät hoïc ñeå nhaø Ñuoác Tueä aán haønh.

OÂng khoâng bieát cuùi ñaàu baát cöù tröôùc moät quyeàn löïc naøo. Naêm 1952 khi coù leänh ñoäng vieân caû giôùi taêng só Phaät giaùo, oâng ñaõ phaûn ñoái döõ doäi quyeát ñònh naøy tröôùc maët thuû hieán Baéc Vieät

Naêm 1954 sau khi ñaát nöôùc bò qua phaân, oâng cuøng thieàn sö Trí Haûi noã löïc boài ñaép vaø baûo veä cô sôû Phaät giaùo ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi töø 1949 taïi mieàn Baéc. Chính saùch haïn cheá toân giaùo {â€¦} ñaõ töø töø giôùi haïn phaïm vi hoaït ñoäng cuûa Hoäi Phaät Giaùo Taêng Giaø Baéc Vieät vaø Hoäi Vieät Nam Phaät Giaùo. Naêm 1958 {â€¦} hoäi Phaät Giaùo Thoáng Nhaát ñöôïc thaønh laäp vôùi thieàn sö Trí Ñoä ôû chöùc vuï hoäi tröôûng. Nhöõng cô sôû thaønh laäp 1949 bò giaûi taùn. Thieàn sö Toá Lieân cuøng caùc ñoàng chí maát daàn vai troø laõnh ñaïo. Thieàn sö Tueä Taïng, thöôïng thuû Giaùo Hoäi Taêng Giaø Toaøn Quoác phaûi rôøi chuøa Quaùn Söù ñeå veà Nam Ñònh. Thieàn sö Trí Ñoä lieân tuïc laøm hoäi tröôûng hoäi Phaät Giaùo Thoáng Nhaát cho ñeán naêm oâng vieân tòch (1979). Thieàn sö Trí Ñoä laø ngöôøi ñöôïc chính quyeàn tin töôûng. Töø naêm 1955 trôû ñi oâng ñaõ ñöôïc lieân tuïc cöû vaøo Ñoaøn Chuû Tòch UÛy ban Trung Öông Maët Traän Toå Quoác Vieät Nam.

Nhöõng cô sôû nhö Phaät hoïc ñöôøng Vaên Hoà, Phaät hoïc ñöôøng Quaùn Söù, tröôøng trung hoïc Khuoâng Vieät, tröôøng trung hoïc Vaïn Haïnh, nhaø xuaát baûn Ñuoác Tueä, taïp chí Phöông Tieän, coâ nhi vieän Phaät giaùo v.vâ€¦ ñaõ laàn löôït bò giaûi toûa töø sau 1954. Thieàn sö Toá Lieân bò xa caùch vôùi quaàn chuùng maø oâng laõnh ñaïo. OÂng maát taïi Haø Noäi naêm 1977.

THIEÀN SÖ TRÍ ÑOÄ

Thieàn sö Trí Ñoä, hoäi tröôûng Phaät Giaùo Thoáng Nhaát, teân ñôøi laø Nguyeãn Kim Ba, sinh naêm 1895 taïi laøng Phoå Traïch, toång An Nhôn, tænh Bình Ñònh. Naêm chín tuoåi oâng ñöôïc hoïc chöõ Nho vaø naêm möôøi taùm tuoåi oâng theo hoïc tröôøng sö phaïm. Naêm 1919 oâng ñöôïc boå ñi daïy taïi tröôøng Vónh Löu. Nôi ñaây, ñöôïc gaàn guõi thieàn sö Lieân Toân, oâng trôû thaønh haâm moä ñaïo Phaät. Thieàn sö Lieân Toân khuyeân oâng tôùi thoï giôùi xuaát gia vôùi thieàn sö Trí Haûi chuøa Bích Lieân ôû laøng Haùo Ñöùc, quaän An Nhôn. Naêm 31 tuoåi oâng ñöôïc thieàn sö Trí Haûi ñöa tôùi chuøa Thaäp Thaùp ñeå hoïc vôùi thieàn sö Phöôùc Hueä. Naêm 1931, thieàn sö Leâ Khaùnh Hoøa ôû Nam Kyø Nghieân Cöùu Phaät Hoïc göûi thö cho thieàn sö Phöôùc Hueä ñeå môøi oâng vaø thieàn sö Lieân Toân vaøo Nam coäng taùc vôùi taïp chí Töø Bi AÂm. Trong Töø Bi AÂm, oâng dòch vaø chuù giaûi kinh A Di Ñaø, Phoå Moân, Vu Lan Boàn, vieát veà Duy Thöùc trong moät loaït baøi maø ñeà taøi laø Luaän Veà Soùng Thöùc, vaø vieát nhöõng baøi giaùo lyù nhö Pheùp Laïy Hoàng Danh Saùm v.vâ€¦

Naêm 1934 oâng trôû veà Bình Ñònh, vaø sau ñoù khoâng laâu, oâng ra Hueá vaø ñöôïc môøi laøm ñoác giaùo tröôøng An Nam Phaät Hoïc naêm 1935. Voán töøng ñöôïc huaán luyeän veà sö phaïm, oâng ñaõ ñöa vaøo tröôøng An Nam Phaät Hoïc loái giaûng daïy coù phöông phaùp raát ñöôïc caùc hoïc taêng öa thích.

Tham döï vaøo phong traøo Phaät Giaùo Cöùu Quoác töø 1945, oâng ñöôïc baàu laøm uûy vieân UÛy Ban Lieân Vieät taïi Thanh Hoùa naêm 1950, vaø naêm 1953 oâng ñöôïc nhaø nöôùc chæ ñònh laøm uûy vieân UÛy Ban Vieät Nam Baûo Veä Hoøa Bình Theá Giôùi. OÂng laïi ñöôïc giöõ chöùc vuï uûy vieân Ban Thöôøng Vuï cuûa Quoác Hoäi Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa caùc khoùa 2, 3, 4 vaø 5. Naêm 1975 oâng ñöôïc vaøo Saøi Goøn thaêm chuøa AÁn Quang vaø Vieän Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh. OÂng tòch ngaøy 24.10.1979 taïi Haø Noäi vaø ñaõ ñöôïc nhaø nöôùc ban Huaân Chöông Ñoäc Laäp haïng ba vaø Huaân Chöông Khaùng Chieán haïng nhì.

THIEÀN SÖ TRÍ HAÛI

Thieàn sö Trí Haûi teân ñôøi laø Ñoaøn Thanh Taûo, sinh naêm 1906 taïi Nam Ñònh, truù trì chuøa Mai Xaù, ñeä töû cuûa thieàn sö Thoâng Duõng ôû chuøa Mai Xaù, tænh Haø Nam. OÂng xuaát gia naêm 17 tuoåi, thoï ñaïi giôùi naêm 20 tuoåi. Naêm 25 tuoåi oâng ñöôïc uûy nhieäm truù trì chuøa Phuù Ña ôû xaõ Yeân Laäp, tænh Haø Nam. Naêm sau vì baûn sö vieân tòch, oâng trôû laïi troâng coi chuøa Mai Xaù.

OÂng laø ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc vaän ñoäng thaønh laäp hoäi Baéc Kyø Phaät Giaùo, vaø ñaõ suoát ñôøi xaây döïng cho cô sôû Phaät giaùo taïi mieàn Baéc. Chính oâng ñaõ thu xeáp ñeå môøi thieàn sö Toá Lieân töø Thanh Mai veà ñeå coäng taùc vôùi chuøa Quaùn Söù.

Naêm 1934, sau khi ñaõ vaän ñoäng thaønh laäp xong hoäi Baéc Kyø Phaät Giaùo, oâng chuyeân lo veà vieäc giao teá vaø ñoái ngoaïi cuûa hoäi. OÂng ñöùng ra truøng tu chuøa Quaùn Söù naêm 1936. OÂng laïi vaän ñoäng nhaø in Ñuoác Tueä vaø vieän coâ nhi cho hoäi vaø ñaõ daønh raát nhieàu thì giôø cuûa oâng ñeå chaêm soùc nhöõng cô sôû naøy. OÂng ñaõ uûy cho ñeä töû cuûa oâng laø thieàn sö Taâm Giaùc troâng lo veà ngaønh thanh thieáu nieân Phaät giaùo.

Naêm 1952, taïi ñaïi hoäi thaønh laäp Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam taïi chuøa Töø Ñaøm Hueá, oâng ñöôïc baàu laøm phoù hoäi chuû cuûa Toång Hoäi. Phaùi ñoaøn hoäi Phaät Giaùo Taêng Ni Baéc Vieät luùc aáy ñöôïc laõnh ñaïo bôûi thieàn sö Maät ÖÙng, Thieàn gia phaùp chuû Baéc Vieät.

Thieàn sö Trí Haûi laø taùc giaû cuoán Truyeän Phaät Thích Ca baèng thô luïc baùt, aán haønh naêm 1951. Taùc phaåm naøy tuy chæ coù 50 trang nhöng ñöôïc phoå bieán roäng raõi vì tính caùch ñaïi chuùng cuûa noù. Töø naêm 1951 ñeán 1953 saùch ñaõ taùi baûn tôùi baûy laàn, moãi laàn haøng vaïn cuoán. Saùch do nhaø in Ñuoác Tueä xuaát baûn. Nhaø in Hoøa Kyù ôû Haø Noäi cuõng ñaõ in nhieàu baøi giaûng cuûa oâng, nhö caùc baøi Coâng Caàu Ñaïo Cuûa Ñöùc Thích Ca, Coâng Quaû Tu Haønh Cuûa Ñöùc A Di Ñaø, Ñeå Cuûa Thaân Sau, Phaät Hoïc Thieàn Thuyeát, Phaät Vôùi Chuùng Sinh, Thieän AÙc Vaøo Baùo ÖÙng, Töø Bi Hyû Xaû v.vâ€¦ phaàn lôùn nhöõng baøi giaûng naøy ñöôïc aán haønh khoaûng töø 1935 ñeán 1940. OÂng ñaõ bieân soaïn vaø phieân dòch ñöôïc caû thaûy 28 taùc phaåm trong ñoù coù Kinh Luïc Ñoä Taäp, Khoùa Hö Luïc Vaø Truùc Laâm Toâng Chæ Nguyeân Thanh.

Sau 1958, cuõng nhö thieàn sö Toá Lieân, oâng ñaõ bò coâ laäp hoùa vaø khoâng tieáp tuïc ñöôïc söï nghieäp hoaèng hoùa lôùn cuûa mình. OÂng vieân tòch vaøo ngaøy 30.6.1979 taïi Haûi Phoøng, thoï 74 tuoåi sau moät chuyeán thaêm vieáng mieàn Nam. Taïi ñaây oâng ñaõ gaëp nhieàu baïn ñoàng chí cuõ.

Caùc thieàn sö Toá Lieân vaø Trí Haûi maëc duø gaëp nhieàu khoù khaên, ñaõ soáng treân 20 naêm trong moâi tröôøng xaõ hoäi chuû nghóa. Thieàn sö Vónh Töôøng, moät ngöôøi ñoàng chí cuûa hoï, truù trì chuøa Thaàn Quang, Haø Noäi, ngöôøi ñaõ thöïc hieän pho töôïng ñoàng lôùn nhaát Vieät Nam, chæ soáng ñöôïc khoâng ñaây moät naêm taïi moâi tröôøng naøy. Theo baùo Töï Do soá 730 ra ngaøy 6.6.1959 taïi Saøi Goøn thì oâng ñaõ quyeát tòch naêm 1955 taïi chuøa Thaàn Quang (Nguõ Xaõ) ôû Haø Noäi {â€¦}.

Phaät giaùo taïi mieàn Baéc, töø 1954 trôû ñi ñaõ coá gaéng ñi vaøo beà saâu. Khoâng taïp chí Phaät giaùo naøo xuaát baûn. Khoâng Phaät hoïc vieän naøo môû cöûa thaâu nhaän hoïc taêng. Khoâng coù kinh saùch naøo in aán, tröø boä kinh Laêng Nghieâm cuûa cö só Taâm Minh. Phaät töû chæ ñöôïc toå chöùc leã löôïc moãi naêm hai kyø: ngaøy Phaät Ñaûn vaø ngaøy Vu Lan. Thieàn sö töø 30 tuoåi trôû xuoáng ñeàu phaûi côûi aùo hoaëc ñeå ñi vaøo quaân nguõ, hoaëc ñi vaøo maët traän saûn xuaát. Caùc Phaät hoïc vieän khoâng coøn hoïc taêng. Moãi töï vieän chæ coøn laïi moät hoaëc hai taêng só lôùn tuoåi. Nhöõng vò naøy phaûi duøng phaàn lôùn thì giôø cuûa mình ñeå laøm coâng vieäc canh taùc saûn xuaát. Ruoäng ñaát cuûa chuøa ñöôïc hieán cho nhaø nöôùc ñeå laøm caùch maïng xaõ hoäi. Giaùo hoäi khoâng coøn taøi saûn naøo ñeå laøm cô sôû haønh ñaïo.

Tuy vaäy, tieàm löïc cuûa ñaïo Phaät vaãn coøn raát lôùn ôû chieàu saâu. Tieàm löïc naøy ñaõ ñöôïc thaáy moät laàn naêm 1963 taïi quaûng tröôøng Ba Ñình, khi Phaät töû Thuû Ñoâ ñöôïc môøi tôùi ñeå döï leã truy nieäm thieàn sö Quaûng Ñöùc, ngöôøi ñaõ töï thieâu taïi Saøi Goøn ñeå choáng chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm. Phaät töû Haø Noäi, nhaân dòp naøy, ñaõ ñeán traøn ngaäp quaûng tröôøng Ba Ñình, ñoâng ñaûo khoâng keùm gì ngaøy maø chuû tòch Hoà Chí Minh ñoïc baûn Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp naêm 1945 {â€¦}.

CAÙC NI VIEÄN MIEÀN BAÉC

Hieän bieân giaû chöa coù ñöôïc phöông tieän khaûo cöùu veà sinh hoaït cuûa giôùi ni sö mieàn Baéc. Ni chuùng ôû mieàn Baéc coù moät truyeàn thoáng laâu daøi hôn mieàn Trung vaø mieàn Nam, ñoù laø leõ ñöông nhieân. Taïi Haø Noäi coù moät ni vieän lôùn ôû ñöôøng Haøng Than ñaõ ñöôïc thaønh laäp nhieàu ñôøi; toå ñình naøy thöôøng ñöôïc goïi laø Sôn Moân Am. Moãi naêm caùc ni sö quy tuï veà ñaây ñeå keát haï coù khi treân moät traêm vò. Taïi Haø Ñoâng ôû laøng Khoang coù moät ni vieän quy moâ khaùc ñöôïc goïi laø Sôn Moân Khoang. Ñaây cuõng laø moät toå ñình lôùn cuûa ni giôùi. ÔÛ Phuùc Yeân, Sôn Moân Trung Haäu cuõng ñaõ ñaøo taïo ñöôïc nhieàu vò danh ni ñeå göûi ñi hoaèng hoùa khaép nôi.

Chuøa Vieân Minh ôû Haø Noäi gaàn ñeàn thôø Hai Baø Tröng cuõng laø moät toå ñình. Chuøa naøy do ni sö Ñaøm Kieàn taïo döïng. Sau khi ni sö Ñaøm Kieàn vieân tòch, caùc ni sö Ñaøm Chaát, Ñaøm Nghóa, Ñaøm Hinh vaø Ñaøm Thuaàn keá nhau chuû trì ni vieän naøy. Naêm 1930, ni sö Ñaøm Thu, ngöôøi keá vò Ñaøm Thuaän, lo vieäc truøng tu. Baø laø toå thöù saùu cuûa chuøa Vieân Minh. Nhôø coù baøi vaên treân bia chuøa do Phoù Baûng Hoaøng Taêng Bi soaïn cho neân teân tuoåi caùc ni sö noùi treân ñaõ ñöôïc löu truyeàn laïi.

Ni vieän ñaàu tieân toå chöùc theo kieåu hoïc vieän môùi laø ni vieän Boà Ñeà ôû Haø Noäi, trong khuoân khoå neàn Phaät giaùo phuïc höng do thieàn sö Thanh Hanh laõnh ñaïo. Keá ñoù laø ni vieän Vaên Hoà do thieàn sö Toá Lieân vaän ñoäng thaønh laäp vaøo naêm1949. Ni sö Ñaøm Soaïn ñöôïc môøi laøm giaùm hoïc vaø quaûn chuùng ni vieän naøy.

Ni vieän Vaân Hoà böôùc vaøo thôøi kyø thònh ñaït ñeå töø naêm 1952. Trong ban giaûng huaán, ngoaøi caùc ni sö nhö Ñaøm Soaïn vaø Ñaøm Ñaäu, coøn coù caùc thieàn sö Tueä Taïng. Toá Lieân vaø Trí Haûi. Chöông trình hoïc, ngoaøi noäi ñieån, coøn coù sinh ngöõ, khoa hoïc phoå thoâng vaø tieåu coâng ngheä.

NI SÖ ÑAØM SOAÏN

Ni sö Ñaøm Soaïn laø moät danh ni raát ñöôïc meán chuoäng. Vì ñaõ töøng laøm toïa chuû caùc chuøa Thanh Nhaøn, Töø Haøng vaø Ñöùc Vieân neân ni sö cuõng thöôøng ñöôïc goïi baèng nhöõng danh xöng naøy. Ñaây laø vò ni ñaàu tieân ñöôïc vôøi vaøo hoaøng cung Hueá daïy ñaïo cho caùc baäc hoaøng haäu vaø cung phi. Ni sö Ñaøm Soaïn sinh ôû laøng Cöï Ñaø, tænh Haø Ñoâng, xuaát gia töø hoài nhoû tuoåi, vaø ñöôïc theo hoïc vôùi thieàn sö Ñoâng Ñoà taïi Sôn Moân Trung Haäu tænh Phuùc Yeân.

Naêm 1928, baø coù tham döï vaøo vieäc xem ñaát ñeå xaây caát chuøa Dieäu Vieân taïi ThöøaThieân. Chuøa Dieäu Vieân coù theå ñöôïc xem nhö laø ni töï ñaàu tieân ôû Hueá. Ni sö Höông Ñaïo, sau naøy laøm töï tröôûng Dieäu Vieân, laø ñeä töû cuûa baø. Baø thöôøng hay vaøo Hueá moãi naêm ba thaùng ñeå cuøng caùc ni sö ôû ñaây laøm Phaät söï. Naêm 1950 baø ñöôïc môøi laøm giaùm hoïc vaø quaûn chuùng ni vieän Vaân Hoà. Sau ñoù baø môøi ni sö Ñaøm Ñaäu chaáp chöôûng traùch vuï naøy ñeå baø coù theâm thì giôø lo vieäc giaûng daïy.

Naêm 1952 baø ñöôïc hoäi Döôïc Sö môøi vaøo vieáng chuøa Döôïc Sö ôû Gia Ñình. Baø ñaõ khuyeán khích caùc ni sö ôû ñaây noã löïc phaùt trieån xaây döïng chuøa Döôïc Sö ñöôïc thaønh laäp, baø ôû laïi an cö ôû ñaây ba thaùng. Sau ñoù baø veà Haø Noäi an cö taïi chuøa Ñöùc Vieän. Baø tòch ôû Baéc Ninh naêm Maäu Thaân (1968). Moät trong nhöõng vò coäng söï xuaát saéc nhaát cuûa baø laø ni sö Ñaøm Ñaäu, xuaát thaân töø chuøa Ñaøn Thu ôû Haø Noäi. Ni sö Ñaøm Haäu laø khuoân maët coù theå goïi laø saùng choùi cuûa ni vieän Vaân Hoà.