CHÖÔNG XXXVII

NHÖÕNG NGUYEÂN DO ÑÖA TÔÙI CUOÄC VAÄN ÑOÄNG CHOÁNG CHEÁ ÑOÄ NGOÂ ÑÌNH DIEÄM

MOÄT CUOÄC VAÄN ÑOÄNG ÑÖÔ ÏC TOAØN DAÂN UÛNG HOÄ

Cuoäc vaän ñoäng naêm 1963 cuûa Phaät giaùo Vieät Nam khoâng phaùt xuaát töø söï tranh chaáp giöõa ngöôøi Phaät giaùo vaø ngöôøi Coâng giaùo. Cuoäc vaän ñoäng naøy chæ nhaèm choáng laïi cheá ñoä ñoäc taøi cuûa taäp ñoaøn oâng Ngoâ Ñình Dieäm. Moät taäp ñoaøn ñaõ ñi quaù ñaø trong söï söû duïng ngöôøi ñoàng baøo Coâng giaùo, nhaát laø ngöôøi Coâng giaùo di cö, vaøo vieäc cuûng coá quyeàn bính vaø ñaøn aùp nhöõng toå chöùc ñoái laäp hoaëc ñoäc laäp. Cuoäc vaän ñoäng naøy cuûa phaät töû ñaõ ñöôïc caùc giôùi khoâng phaûi phaät töû uûng hoä, trong ñoù coù nhieàu thaønh phaàn coâng giaùo, linh muïc cuõng nhö giaùo höõu. Hoï ñaïi dieän cho ña soá nhöõng ngöôøi Coâng giaùo coù löông tri, coù oùc pheâ phaùn coâng chính vaø coù thöøa can ñaûm ñeå choáng laïi nhöõng gì ñi ngöôïc laïi vôùi tinh thaàn chaân chính cuûa Phuùc AÂm. Cuøng vôùi ñoàng baøo phaät töû cuûa mình, hoï ñaõ bò cheá ñoä thaúng tay ñaøn aùp.

Taøi lieäu veà cuoäc vaän ñoäng naøy raát doài daøo, baèng quoác ngöõ cuõng nhö baèng ngoaïi ngöõ. Taøi lieäu quyù baùu nhaát laø chöùng tích cuûa nhöõng ngöôøi tröïc tieáp tham döï cuoäc vaän ñoäng vaø cuõng ñaõ töøng bò cheá ñoä cheøn eùp, tuø ñaøy hoaëc tra taán. Rieâng veà taøi lieäu thaønh vaên, chuùng toâi coá gaéng ñeâ chæ söû duïng nhöõng taøi lieäu ñaàu duy nhaát, töùc laø nhöõng taøi lieäu do UÛy Ban Lieân Phaùi Baûo Veä Phaät Giaùo aán haønh trong suoát thôøi gian vaän ñoäng vaø nhöõng ghi cheùp cuûa taùc giaû ñaõ coù maët trong cuoäc vaän ñoäng. Phaàn lôùn nhöõng coâng trình naøy ñaõ ñöôïc aán haønh naêm 1964, ngay sau khi cuoäc vaän ñoäng thaønh coâng. Trong nhöõng taùc phaåm ñöùng ñaén nhaát, ta coù theå keå:

1. Phaät Giaùo Tranh Ñaáu cuûa Quoác Oai bieân soaïn, do nhaø Taân Sanh (soá 12 ñöôøng Buøi Vieän, Saøi Goøn) xuaát baûn ngaøy 14 thaùng 12 naêm 1963. Saùch daøy 174 trang vaø coù mang nhöõng doøng ghi chuù sau ñaây ôû trang 8: "Phaàn lôùn nhöõng taøi lieäu in trong cuoán saùch naøy, chuùng toâi ñeàu döïa vaøo nhöõng baûn in roneùo cuûa UÛy Ban Lieân Phaùi Baûo Veä Phaät Giaùo aán haønh". Ñaây laø moät trong nhöõng taùc phaåm ra ñôøi sôùm nhaát.

2. Chín Naêm Maùu Löûa Döôùi Cheá Ñoä Gia Ñình Trò Ngoâ Ñình Dieäm cuûa Nguyeät Ñam vaø Thaàn Phong bieân soaïn, do taùc giaû xuaát baûn naêm 1964. saùch daøy 342 trang; ngoaøi baøi töïa cuûa taùc giaû, saùch coøn coù mang theo ba baøi töïa khaùc; moät cuûa cöû nhaân Phaïm Vaên Hanh, thöôïng thö tri só, moät cuûa oâng Vuõ Cuùc Sôn, tuaàn phuû tri só, vaø moät cuûa oâng Nguyeãn Kinh Lòch hieäu Vaên Trai. Caû ba ngöôøi naøy ñeàu ñaõ töøng phuïc vuï trong chính phuû Nam Trieàu hoài oâng Ngoâ Ñình Dieäm coøn laøm thöôïng thö taïi trieàu ñình Hueá, vaø ñaõ coù nhöõng nghe bieát tröïc tieáp veà oâng Ngoâ Ñình Dieäm.

3. Söï Thöïc Cuoäc Ñaáu Tranh Phaät Giaùo cuûa Nguyeãn Thanh bieân soaïn, Hoa Ñaïo xuaát baûn naêm 1964 (soá 550 ñöôøng Traàn Höng Ñaïo, Saøi Goøn). Saùch daøy 260 trang.

4. Vieät Nam Phaät Giaùo Tranh Ñaáu Söû cuûa Tueä Giaùc bieân soaïn, do Hoa Nghieâm (75A ñöôøng Traàn Bình Troïng, Chôï Lôùn) xuaát baûn naêm 1964, saùch daøy 446 trang, coù mang lôøi töïa cuûa thieàn sö Tam Giaùc vieát vaøo ngaøy Phaät Ñaûn naêm 1964. Saùch ñöôïc Toång Vuï Hoaèng Phaùp cuûa Vieän Hoùa Ñaïo duyeät y.

5 Coâng Cuoäc Tranh Ñaáu Cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam Töø Phaät Ñaûn Ñeán Caùch Maïng 1963, cuûa Quoác Tueä bieân soaïn. Saùch daøy 548 trang, khoâng mang teân nhaø xuaát baûn naøo, coù theå do chính taùc giaû xuaát baûn. Saùch ñöôïc kieåm duyeät ngaøy 28 thaùng 1 naêm 1964 vaø in xong vaøo khoaûng thaùng 6 naêm 1964.

6. Löûa Thieâng Ñaïo Maàu cuûa Lan Ñình vaø Phöông Anh bieân soaïn, khoâng mang teân nhaø xuaát baûn naøo, coù theå ñaõ do taùc giaû xuaát baûn. Saùch ñöôïc kieåm duyeät ngaøy 17 thaùng 12 naêm 1963, daøy 138 trang vaø coù mang moät baøi töïa cuûa Phuù Tieân Nguyeãn Duy Tinh.

7. Violation Des Droits De lâ€™Homme Au Sud Viet Nam. Rapport de la Commission dâ€™Enqueâtre sur la Reùpression des Bouddhister en 1963. (Vi Phaïm Nhaân Quyeàn Taïi Mieàn Nam Vieät Nam. Baûn baùo caùo cuûa Phaùi Ñoaøn Ñieàu Tra Lieân Hieäp Quoác veà vuï Ñaøn aùp Phaät giaùo 1963). Taøi lieäu cuûa Lieân Hieäp Quoác do Voõ Ñình Cöôøng dòch ra quoác ngöõ vaø Huøng Khanh xuaát baûn taïi Saøi Goøn naêm 1966. Saùch daøy 297 trang.

8. Cuoäc Chieán Ñaáu Lòch Söû Cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam cuûa Nam Thanh bieân soaïn, do Vieän Hoùa Ñaïo xuaát baûn vaøo dòp Phaät Ñaûn naêm 1964, saùch khoå lôùn 34 x 24 cm, daøy 56 trang, bieân soaïn baèng quoác ngöõ vaø Anh ngöõ, coù nhieàu hình aûnh veà cuoäc vaän ñoäng. Trang 3 cuûa saùch coù in lôøi giôùi thieäu cuûa taêng thoáng Thích Tònh Khieát. Caùch trình baøy cuûa saùch raát saùng suûa vaø goïn gaøng, hình aûnh raát choïn loïc. Cuoán saùch coù in baûn Hieán Chöông cuûa Giaùo Hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng Nhaát.

VEÀ CHEÁ ÑOÄ NGOÂ ÑÌNH DIEÄM

Khuoân khoå cuûa chöông naøy khoâng cho pheùp noùi nhieàu ñeán nhöõng öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm trong ñôøi toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm. OÂng leân caàm quyeàn ôû mieàn Nam töø 1954 maõi ñeán 1963, töùc laø 9 naêm sau, Phaät giaùo ñoà môùi ñöùng daäy choáng oâng, duø ngay töø buoåi ñaàu naém chính quyeàn oâng ñaõ coù yù cheøn eùp Phaät giaùo. Trong thôøi gian ñoù oâng ñaõ bò nhieàu löïc löôïng choáng ñoái nhöng oâng ñaõ khoân kheùo vöôït thaéng ñöôïc. OÂng ñaõ loaïi ñöôïc töôùng Nguyeãn Vaên Hinh, tham möu tröôûng quaân ñoäi mieàn Nam, laät ñöôïc quoác tröôûng Baûo Ñaïi, ñaøn aùp ñöôïc löïc löôïng Bình Xuyeân, caùc giaùo phaùi Cao Ñaøi vaø Hoøa Haûo. OÂng bò aùm saùt huït taïi Ba Meâ Thuoät ngaøy 21 thaùng 5 naêm 1957. OÂng laïi may maén thoaùt ñöôïc cuoäc ñaûo chính ngaøy 11 thaùng 11 naêm 1960.

Ngaøy 27.2.1962 oâng laïi thoaùt cheát trong cuoäc doäi bom dinh Ñoäc Laäp cuûa hai só quan quaân ñoäi Vieät Nam Coäng Hoøa. Ñeå cuûng coá chính quyeàn, oâng Dieäm ñaõ toå chöùc Caàn Lao Nhaân Vò Caùch Maïng Ñaûng vaø Phong Traøo Caùch Maïng QuoácGia. Caàn Lao Nhaân Vò ñöôïc toå chöùc ñeå trôû thaønh ñaûng ñoäc nhaát ôû mieàn Nam: nhöõng thaønh vieân cuûa caùc ñaûng haùi khaùc, khi vaøo ñaûng Caàn Lao Nhaân Vò phaûi vaâng theo luaät ñaûng ñeå kieåm soaùt ñaûng mình. Vaø do ñoù khoâng coù moät ñaûng phaùi ñoái laäp naøo coù theå toàn taïi. Côø cuûa ñaûng laø moät neàn luïc treân coù ba ngoâi sao ñoû töôïng tröng cho Caàn Lao, Caùch Maïng vaø Nhaân Vò. Phong traøo caùch maïng quoác gia chæ laø cô quan thöøa haønh meänh leänh cuûa ñaûng. Nhieäm vuï cuûa toå chöùc naøy laø tuyeân truyeàn chính trò. Lieân heä vaøo toå chöùc naøy coù caùc toå chöùc Thanh Nieân Coäng Hoøa, Phuï Nöõ Lieân Ñôùi, Coâng Chöùc Caùch Maïng v.vâ€¦ Veà chính trò, löng döïa cuûa chính quyeàn laø ñoàng baøo Coâng giaùo di cö. Veà quaân söï, tröôùc heát, oâng Dieäm ñöa vaøo gaàn möôøi vaïn binh só di cö töø mieàn Baéc vaøo Nam, trong soá ñoù phaàn töû chính laø Nuøng vaø Baûo An Binh. Sau khi loaïi ñöôïc töôùng Nguyeãn Vaên Hinh, oâng thu phuïc ñöôïc quaân ñoäi mieàn Nam vaø baét ñaàu voõ trang quaân ñoäi naøy baèng vieän trôï Hoa Kyø. Ngoaøi ra toå chöùc Maät Vuï, quaân söï vaø daân söï, laïi ñoùng moät vai troø vöøa quan troïng vöøa kinh khieáp trong söï doø xeùt, baét bôù vaø thuû tieâu caùc phaàn töû ñoái laäp. Veà phöông dieän yù thöùc heä, chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm möôïn moät phaàn truyeát thuyeát cuûa Emmanuel Mounier laøm thaønh thuyeát Nhaân Vò, theâm vaøo yù nieäm Duy Linh ruùt caûm höùng töø ñöùc tin Cô Ñoác. Töø naêm1956, thuyeát naøy ñaõ ñöôïc caùc linh muïc giaûng daïy taïi tröôøng Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Saøi Goøn. Trung Taâm Nhaân Vò Vónh Long do toång giaùm muïc Ngoâ Ñình Thuïc thaønh laäp khi oâng coøn laøm giaùm muïc ôû giaùo khu naøy. Taát caû coâng chöùc toaøn quoác ñeàu phaûi laàn löôït tôùi hoïc taäp lyù thuyeát Nhaân Vò Duy Linh taïi trung taâm naøy, duø laø Coâng giaùo hay khoâng Coâng giaùo. Moät phaàn lôùn giaûng vieân vaø huaán luyeän vieân cuûa trung taâm laø giaùm muïc hoaëc linh muïc.

Saùch Chín Naêm Maùu Löûa Döôùi Cheá Ñoä Ngoâ Ñình Dieäm cuûa Nguyeãn Ñam vaø Thaàn Phong, laáy taøi lieäu töø UÛy Ban Toá Caùo Toäi AÙc Cuûa Chính Quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm vaø töø caùc cô quan coâng quyeàn khaùc, ñaõ cung caáp raát nhieàu döõ kieän veà söï ñaøn aùp vaø thuû tieâu nhöõng thaønh phaàn ñoäc laäp vaø ñoái laäp cuøng nhöõng tham nhuõng vaø loäng quyeàn cuûa töøng caù nhaân trong giôùi laõnh ñaïo chính quyeàn cuõng nhö trong gia ñình oâng Dieäm. Caùc taùc giaû ñaõ daønh treân 300 trang giaáy ñeå noùi veà vuï naøy, ôû ñaây ta khoâng caàn laäp laïi vieäc laøm ñoù. Ta chæ caàn nhaän ñònh raèng cuoäc vaän ñoäng cuûa phaät töû maø thaønh coâng ñöôïc laø nhôø söï uûng hoä cuûa toaøn daân: ngöôøi phaät töû thaønh coâng ñöôïc laø nhôø söï uûng hoä cuûa toaøn daân: ngöôøi phaät töû thaønh coâng vì ñaõ noái lieàn cuoäc tranh ñaáu cho bình ñaúng toân giaùo vôùi cuoäc tranh ñaáu choáng chính saùch ñoäc taøi. ÔÛ ñaây, töôûng neân nhaéc tôùi moät soá nguyeân nhaân ñaõ laøm phaùt khôûi cuoäc noåi daäy cuûa ngöôøi phaät töû, tröôùc khi xeùt tôùi nhöõng dieãn bieán veà cuoäc vaän ñoäng.

1. Tính caùch ñoäc taøi cuûa cheá ñoä. Caùc oâng Ngoâ Ñình Nhu, Ngoâ Ñình Dieäm, Ngoâ Ñình Caån vaø baø Traàn Thò Leä Xuaân ñaõ naém heát thöïc quyeàn trong tay, thöïc haønh chính saùch gia ñình trò, khoâng tin töôûng thöïc söï moät ngöôøi naøo khaùc. Khoâng moät thaønh vieân naøo cuûa chính phuû oâng Dieäm coøn ñöôïc giöõ laïi cho ñeán khi cheá ñoä ñöôïc suïp ñoå. Nhieàu ngöôøi ñaõ töøng giuùp oâng Dieäm trong vieäc truaát pheá Baûo Ñaïi vaø oån ñònh tình theá luùc ban ñaàu cuõng bò thuû tieâu. Moïi thaønh phaàn ñoái laäp duø laø ñoái laäp choáng Coäng ñeàu bò thanh toaùn hoaëc ñaøn aùp.

2. Tính caùch taøn aùc cuûa cheá ñoä. Vôùi toå chöùc Maät Vuï vaø vôùi löïc löôïng Caûnh Saùt Ñaëc Bieät trong ñoù coù nhöõng nhaân vaät kheùt tieáng ñoäc aùc nhö Döông Vaên Hieáu, Nguyeãn Tö Thaùi, Nguyeãn Thieän Dzai, Phan Khanh v.vâ€¦ cheá ñoä ñaõ baét bôù, tra taán, giam caàm, ñaøy aûi vaø thuû tieâu haøng vaïn thaønh phaàn ñoái laäp. Coù laàn phuû Toång Thoáng ñaõ ra leänh ñaùnh chìm moät thuyeàn chôû phaïm nhaân chính trò ra Coân Ñaûo (156). Veà nhöõng caùch tra taán thuû tieâu, saùch Chín Naêm Maùu Löûa cuûa caùc oâng Nguyeät Ñam vaø Thaàn Phong ñaõ ñöa ra nhieàu tröôøng hôïp cuï theå. Veà söï giam giöõ ñoái laäp, ta coù theå nhaéc tôùi nhöõng haàm ñaù giam ngöôøi bí maät cuûa oâng Ngoâ Ñình Caån maø quaàn chuùng thöôøng goïi laø Laõnh Chuùa Mieàn Trung. Nguyeät Ñam vaø Thaàn Phong vieát veà caùc haàm naøy sau khi ñaõ quan saùt:

"Töø haàm tra ôû ngay giöõa ñöôøng cho tôùi haàm giam, choã naøo cuõng aåm öôùt, xoâng leân moät muøi hoâi thuùi naëng neà khoù chòuâ€¦".

"Taát caû coù chín caùi haàm. Moãi caùi coù töø hai möôi ñeán boán möôi xaø lim. Muoán vaøo haàm chæ coù moät caùi cöûa duy nhaát. Taøn nhaãn nhaát laø caû chín caùi haàm daønh giam haøng maáy traêm ngöôøi, boïn Caån chæ ñeå moät loã thoâng hôiâ€¦".

"Saøn xaø lim aåm thaáp vaø do ñaáy, chuùng toâi thaáy coù nhöõng vieân gaïch. Coù leõ naïn nhaân duøng ñeå goái ñaàu hoaëc ngoài leân ñoù maø nguû. Moãi xaø lim daøi ñoä 1m50, roäng 60 phaân vaø cao chöøng 1m50, beân treân laø nhöõng chaán song saét, treân nöõa laø noùc haàm, ngaên ñoâi caùc xaø lim laø moät cöûa caây, giöõa laø moät haønh lang daøi vaø heïp"(157).

3. Tính caùch cheøn eùp baát coâng cuûa cheá ñoä. Vieäc ñoàng baøo Coâng giaùo di cö uûng hoä chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm laø moät söï kieän ñöông nhieân, khoâng coù gì ñaùng noùi. OÂng Dieäm laø moät ngöôøi coâng giaùo choáng Coäng, ôû vò theá chính quyeàn, ñang taän löïc baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi Coâng giaùo di cö, coá nhieân ngöôøi Coâng giaùo di cö muoán ñöùng sau löng oâng. Doïc quoác loä Bieân Hoøa-Laâm Ñoàng, caùc khu ñònh cö Coâng giaùo, döôùi söï höôùng daãn cuûa caùc linh muïc ñòa phöông, ñaõ boû phieáu ngaøn ngöôøi nhö moät cho cheá ñoä. Baø Ngoâ Ñình Nhu ñaõ ñaéc cöû daân bieåu trong moâi tröôøng ñoù. Tuy nhieân, chính quyeàn ñaõ ñi quaù ñaø trong vieäc naâng ñôõ ngöôøi Coâng giaùo di cö ñeán noãi taïo ra quaù nhieàu hö hoûng, laïm duïng vaø cheøn eùp ñoái vôùi ngöôøi ñòa phöông. Döïa vaøo söï uûng hoä khoâng deø daët cuûa chính quyeàn, ngöôøi ta laáy cuûa coâng ñeå xaây caát thaùnh ñöôøng, tröôøng hoïc Coâng giaùo, chieám ñòa vò öu tieân trong guoàng maùy haønh chính quoác gia, trong quaân ñoäi, trong caùc ngaønh giaùo duïc, y teá vaø xaõ hoäi. Hoï trôû thaønh moät giai caáp môùi, rieâng reõ, naâng ñôõ nhau ñeå chieám laáy nhöõng ñòa vò vaø nhöõng chöùc vuï quan troïng nhaát trong xaõ hoäiâ€¦

Trong nieàm tin töôûng chæ coù ngöôøi Coâng giaùo môùi thöïc söï choáng Coäng, chính quyeàn khoâng nhöõng coù yù dung tuùng nhöõng haønh ñoäng laïm duïng vaø cheøn eùp treân, maø laïi coøn khuyeán khích vaø töï mình daán thaân vaøo con ñöôøng aáy. Nhaø thôø Ñöùc Meï La Vang ôû Quaûng Trò, moät trung taâm haønh höông caùch vó tuyeátn thöù 17 chöøng ba möôi caây soá veà phía Nam, laø moät ví duï cuï theå veà phöông thöùc uûng hoä Coâng giaùo choáng Coäng cuûa chính quyeàn.

Toång giaùm muïc Ngoâ Ñình Thuïc ñaõ töøng goïi nhaø thôø naøy laø tieàn ñoàn tinh thaàn cuûa quoác gia, vaø ñaõ vaän ñoäng naâng noù leân haøng Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng. Xuaát baûn naêm 1961, nhöõng soá ñaàu cuûa taïp chí Ñöùc Meï La Vang ñaêng teân nhöõng ngöôøi haûo taâm cuùng tieàn vaøo vieäc xaây döïng Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng: Töø phoù toång thoáng Nguyeãn Ngoïc Thô qua taát caû caùc vò boä tröôûng, ñeán ñaïi töôùng toång tham möu tröôûng, caùc vò toång giaùm ñoác v.vâ€¦ Coâng giaùo hay khoâng Coâng giaùo, ai cuõng coù teân trong danh saùch naøy. Caûnh saùt khaép nôi ñöôïc giao cho baùn veù soá Tombola boû vaøo quyõ xaây döïng nhaø thôø La Vang. Veù xe löûa ñi La Vang cho caùc toaùn haønh höông ñeå döï leã khaùnh thaønh ñöôïc bôùt 50%.

Nhö ta ñaõ bieát, coâng chöùc toaøn quoác ñeàu phaûi tuaàn töï ñi hoïc taäp taïi trung taâm Nhaân Vò Duy Linh ôû Vónh Long, duø laø Coâng giaùo hay khoâng. Nhöõng ai phaùt bieåu yù kieán khoâng phuïc tuøng giaùo thuyeát naøy ñeàu bò ñeå yù vaø keát quaû laø bò sa thaûi hoaëc thuyeân chuyeån.

PHAÄT GIAÙO BÒ CHEØN EÙP

Quoác tröôûng Baûo Ñaïi bò truaát pheá töø naêm 1955 nhöng Ñaïo duï soá 10 do oâng kyù ngaøy 6.8.1950 vaãn ñöôïc chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm thi haønh theo, bôûi vì Ñaïo duï naøy khoâng raøng buoäc Coâng giaùo vaøo theå cheá hieäp hoäi vaø cho pheùp kieàm cheá caùc toân giaùo khaùc. Ngoaøi söï cheøn eùp caùc toå chöùc Phaät giaùo, cheá ñoä coøn khuûng boá nhöõng taêng só vaø cö só ñang hoaït ñoäng ñaéc löïc taïi caùc chi hoäi Phaät giaùo ñòa phöông, eùp uoång ngöôøi phaät töû boû ñaïo ñeå theo Coâng giaùo. Coù ngöôøi vì sôï maát coâng aên vieäc laøm ñaõ phaûi laøm leã röûa toäi theo ñaïo. Coù nhaø phaûi ñem baøn thôø Phaät hoaëc baøn thôø toå tieân töø gian nhaø giöõa vaøo thieát keá ôû nhaø sau ñeå khoûi bò doøm ngoù. Coù ngöôøi cöông quyeát giöõ vöõng tín taâm ñaõ bò vu khoáng vaø baét ñi "hoïc taäp" daøi haïn taïi caùc traïi Caûi Huaán. Naêm 1963, hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam taïi Trung Phaàn coâng boá hai taäp taøi lieäu ghi cheùp nhöõng vuï vi phaïm nhaân quyeàn, kyø thò toân giaùo vaø ñaøn aùp phaät töû töø naêm 1959 ñeán naêm 1963. Taäp ñaàu daøy 49 trang vaø taäp thöù hai 98 trang. Taäp sau naøy coù caû nhöõng bieân baûn veà caùc vuï kyø thò, baét eùp vaø ñaøn aùp, coù ñuû teân hoï, chöõ kyù vaø con daáu cuûa caùc toå chöùc Phaät giaùo ñòa phöông (158). Taïi Quaûng Ngaõi chaúng haïn, theo taøi lieäu aáy, coù möôøi laêm vuï baét buoäc tín ñoà Phaät giaùo theo Coâng giaùo, moät vuï tra taán vaø tuø ñaøy taêng só sau khi ñaõ vu khoáng cho oâng laø "Vieät Coäng". Taïi Bình Ñònh, coù baûy vuï baét buoäc nhöõng cö só laõnh ñaïo Phaät giaùo ñòa phöông boû nhaø cöûa ñeå ñi "dinh ñieàn" treân cao nguyeân, trong khi nhöõng ngöôøi naøy thuoäc caùc thaønh phaàn phuù noâng, tieåu tö saûn, khoâng phaûi laø ngöôøi daân thaát nghieäp; vaø naêm vuï eùp buoäc theo Coâng giaùo, ba vuï haêm doïa thuû tieâu, ba vuï baét bôù, tra taán vaø thuû tieâu phaät töû, moät vuï choân soáng hai tín ñoà Phaät giaùo chung trong moät caùi haàmâ€¦(159)

Naêm 1957, chính quyeàn ra leänh loaïi boû ngaøy Phaät Ñaûn ra khoûi soá ngaøy nghæ chính thöùc trong naêm. Ñaây laø moät ñoøn ñaùnh vaøo ngöôøi Phaät giaùo. Ngaøy Phaät Ñaûn ñoái vôùi ngöôøi phaät töû quan troïng khoâng khaùc gì ngaøy giaùng sinh Noel ñoái vôùi ngöôøi Coâng giaùo. Haønh ñoäng naøy cuûa chính quyeàn cho ta moät yù nieäm roõ reät veà möùc cheøn eùp vaø ñaøn aùp Phaät giaùo cuûa cheá ñoä. Coá nhieân phaät töû raát phaãn uaát tröôùc söï cheøn eùp ño. Ñaïi hoäi ñoàng hoäi Vieät Nam Phaät Hoïc (Trung Phaàn) hoïp vaøo thaùng Ba naêm 1957 ñaõ soâi noåi thaûo luaän veà vuï naøy vaø ñaõ ñaùnh böùc ñieän sau ñaây cho Toång Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam taïi Saøi Goøn. "Toång hoäi ñoàng laàn thöù 25 toaøn hoäi Vieät Nam Phaät Hoïc goàm coù lieät vò chöùng minh ñaïi ñaïo sö trong Giaùo Hoäi Taêng Giaø vaø ñaïi bieåu 14 tænh hoäi ñaïi dieän cho 565 ñôn vò hoïp taïi chuøa Töø Ñaøm Hueá trong caùc ngaøy 8, 9, 10 vaø 11 thaùng 3 naêm 1957 kính ñaët nieàm tin töôûng vaøo Toång Hoäi. Yeâu caàu Toång Hoäi lieân tuïc tích cöïc can thieäp leân Chính Phuû vaø Quoác Hoäi coâng nhaän ngaøy Phaät Ñaûn moàng taùm thaùng Tö aâm lòch laø ngaøy leã hôïp phaùp vónh vieãn cuûa quoác gia. Chuû tòch ñaïi hoäi ñoàng Thích Thieän Minh" (160). Phaät Ñaûn naêm aáy ñöôïc phaät töû khaép nôi toå chöùc raàm roä lôùn baèng möôøi laàn moïi naêm ñeå toû thaùi ñoä. Döôùi aùp löïc cuûa quaàn chuùng, chính quyeàn ñaõ coâng nhaän laïi ngaøy Phaät Ñaûn sau ñoù moät naêm.

Nhöõng ñaøn aùp, baét bôù, tra taán vaø thuû tieâu, nhöõng cuoäc baàu cöû gian laän, nhöõng cuoäc giam giöõ traùi pheùp ñoái vôùi moïi thaønh phaàn ñoái laäp ñaõ laøm cho quaàn chuùng thuø gheùt cheá ñoä. Josept Buttinger, moät hoïc giaû Taây phöông ñaõ noùi nhö sau veà cheá ñoä: "Bò giôùi trí thöùc choáng ñoái, giôùi trung löu khinh mieät, giôùi doanh thöông töø boû, bò tuoåi treû vaø caùc nhaø chính trò aùi quoác gheùt boû, chaùnh phuû Ngoâ Ñình Dieäm thieáu haún söï uûng hoä cuûa quaàn chuùng vaø chæ coøn caùch duøng ñeán boä maùy keàm keïp..."(161). Nhöõng ngöôøi trung thaønh vôùi cheá ñoä oâng Dieäm thöôøng cho raèng sôû dó mieàn Nam suïp ñoå laø vì cheá ñoä oâng Dieäm khoâng coøn. Söï thöïc khoâng phaûi nhö vaäy: chính vì nhöõng taøn aùc ñoäc taøi cuûa oâng maø mieàn Baéc ñaõ xaây ñöôïc côû choáng ñoái voõ trang ôû mieàn Nam. Kyù giaû Robert Guillain cuûa baùo Le Monde ñaõ vieát nhö sau: "OÂng Dieäm ñaõ trôû thaønh ngöôøi tieáp tay cho Coäng Saûn. Taïi Saøi Goøn, caùn boä Vieät coäng thöôøng ræ tai nhau theo kieåu Votaire: neáu khoâng coù Dieäm thì phaûi taïo ra cho ñöôïc Dieäm. Ngaøy 11 thaùng 11 vöøa qua, chính ngöôøi Vieät Coäng sôï oâng Dieäm bò laät ñoå hôn ai heát. Hoï mong cho oâng Dieäm ngoài trong dinh Ñoäc Laäp theâm moät thôøi gian daøi nöõa sau ñaùm veä binh, trong khi ñaát nöôùc ñang töø töø suïp ñoå xung quanh. Hoï tính toaùn raèng chæ trong moät hoaëc hai naêm thì mieàn Nam seõ töø tay oâng Dieäm qua tay Baùc Hoàâ€¦"(162)

Cuoäc vaän ñoäng cuûa Phaät giaùo ñeå choáng ñoäc taøi coù leõ ñaõ ñeán hôi chaäm, nhöng ta bieát raèng tröôùc ñoù, Phaät giaùo ñoà chöa hoäi ñuû ñieàu kieän caàn thieát.

(156)Cuoán Chín Naêm Maùu Löûa Döôùi Cheá Ñoä Ngoâ Ñình Dieäm cuûa Nguyeät Ñam vaø Thaàn Phong do caùc taùc giaû xuaát baûn naêm 1964 taïi Saøi Goøn laø moät trong nhöõng taøi lieäu ñuùng ñaén nhaát, trang 287-288.

Ñaïi uùy Khoâng quaân Huyønh Minh Ñöôøng nhaän leänh naøy ngaøy 5.10.1963 nhöng ñaõ töø choái khoâng thi haønh leänh vaø ñaõ laùi maùy bay qua tò naïn ôû Caêm Pu Chia

(157)Chín Naêm Maùu Löûa Döôùi Cheá Ñoä Gia Ñình Trò Ngoâ Ñình Dieäm, Saøi Goøn, 1964, trang 287-288.

(158)Nhöõng taïp taøi lieäu naøy ñaõ ñöôïc thieàn sö Nhaát Haïnh, hoài naøy ñang daïy hoïc ôû tröôøng Ñaïi Hoïc Columbia ôû Nöõu Öôùc, chuyeån tôùi oâng chuû tòch Hoäi Ñoàng Lieân Hieäp Quoác vaø taát caû caùc vò ñaïi söù coù maët taïi ñoù vaøo thaùng 9 naêm 1963.

(159)Chi tieát veà nhöõng vuï naøy coù theå tìm trong saùch Phaät Giaùo Tranh Ñaáu Söû cuûa Quoác Oai (Saøi Goøn 1963, Taân Sanh xuaát baûn) vaø saùch Coâng Cuoäc Tranh Ñaáu Cuûa Phaät Giaùo Vieät Nam cuûa Quoác Tueä (Saøi Goøn 1964, taùc giaû xuaát baûn).

(160)Taïp chí Phaät Giaùo Vieät Nam soá 7, naêm Ñinh daäu, 1957, trang 63

(161)Joseph Buttinger: Vietnam A Dragon Entattled, taäp II

(162)Robert Guillain. Le Monde, Paris, 6.4.1961.