|
|
CHÖÔNG XIV THIEÀN
SÖ HUYEÀN QUANG
Phaàn
ghi cheùp veà thieàn sö Huyeàn Quang vò
toå thöù ba cuûa Giaùo hoäi Truùc
Laâm, khoâng mang teân taùc giaû vaø
ngöôøi hieäu khaûo. Phaàn naøy
mang nhan ñeà laø Toå Gia Thöïc
Luïc, theo lôøi daãn in ôû
cuoái thì vaøo khoaûng nhöõng naêm
Tuyeân Ñöùc nhaø Minh (töùc
laø vaøo cuoái ñôøi Hoà),
moät baûn Toå Gia Thöïc Luïc ñaõ
ñöôïc thöôïng thö Hoaøng
Phuùc ngöôøi Minh löôïm laáy
ñem veà Trung Hoa (hoài Minh thuoäc, töôùng
Tröông Phuï thu gom heát taát caû saùch
vôû taïi Ñaïi Vieät chôû
veà Kim Laêng, ít saùch ñaõ coøn
coù theå giöõ laïi). Hoaøng Phuùc
thöôøng naèm moäng thaáy Huyeàn
Quang baûo phaûi göûi phaûi traû taäp
saùch naøy veà Ñaïi Vieät, nhöng
chöa coù dòp laøm nhö theá. Thaáy
Huyeàn Quang linh öùng, oâng môùi
laäp chuøa thôø, ñaët teân chuøa
laø " An Nam Thieàn Sö Huyeàn Quang Töï".
Ñeán khoaûng naêm Gia Tónh nhaø
Minh, Toâ Xuyeân Haàu nhaø Haäu Leâ
ñi söù sang Trung Hoa gaëp ñöôïc
chaùu boán ñôøi cuûa Hoaøng
Phuùc laø Hoaøng Thöøa, môùi
nhaän ñöôïc taäp saùch mang veà
nöôùc. (Toâ Xuyeân Haàu töùc
laø Leâ Quang Bí, laøm quan ñeán
chöùc Binh boä thò lang, ñaäu hoaøng
giaùp naêm 1526). Khi veà nöôùc oâng
ñaõ ñöa taäp truyeän Huyeàn
Quang cho oâng Nguyeãn Bænh Khieâm xem, töø
ñoù saùch laïi ñöôïc phoå
bieán. Lôøi daãn noùi raèng Hoaøng
Thöøa, chaùu cuûa Hoaøng Phuùc,
cuõng naèm moäng thaáy Huyeàn Quang nhieàu
laàn nhaén göûi taäp saùch veà
Ñaïi Vieät, cho neân khi Toâ Xuyeân
Haàu qua, oâng ta ñaõ tìm gaëp ñeå
göûi saùch.
Trong
saùch Vuõ Trung Tuøy Buùt, taùc
giaû Phaïm Ñình Hoå cuõng coù
noùi chuyeän thieàn sö Huyeàn Quang vaø
coù ghi raèng oâng coù thaáy chuyeän
naøy trong saùch Truùc Laâm Truyeàn
Ñaêng Luïc. Ta chöa töøng thaáy
maët muõi saùch Truùc Laâm Truyeàn
Ñaêng Luïc naøy. Coù theå ñoù
laø moät baûn in goàm coù chuyeän
cuûa Truùc Laâm, Phaùp Loa vaø Huyeàn
Quang, noäi dung töông töï hay ñoàng
nhaát vôùi noäi dung saùch Tam Toå
Thöïc Luïc, ta chæ coù theå noùi
raèng Toå Gia Thöïc Luïc ñaõ
tìm ra vaø gheùp vôùi hai phaàn
tröôùc (saùch noùi veà Truùc
Laâm vaø Phaùp Loa) ñeå thaønh
ra saùch Tam Toå Thöïc Luïc vaø
löu haønh roäng raõi vaøo giöõa
theá kyû thöù möôøi saùu.
Ai
ñaõ cheùp truyeän Huyeàn Quang? Theo taøi
lieäu cuûa Phuùc Ñöôøng hoøa
thöôïng trong saùch Ñaïi Nam Thuyeàn
Uyeån Truyeàn Ñaêng Luïc (quyeån
haï) thì ngöôøi truyeàn ñaêng
cuûa Huyeàn Quang laø An Taâm quoác sö.
Coù theå An Taâm ñaõ cheùp truyeän
Huyeàn Quang chaêng? Taïi sao trong Toå Gia
Thöïc Luïc khoâng thaáy coù ghi
cheùp nhöõng thieàn ngöõ vaø
nhöõng baøi keä tuïng cuûa Huyeàn
Quang? Caû ñeán baøi keä Thò
Tòch cuûa Huyeàn Quang cuõng khoâng
thaáy ghi laïi. Ñöùng veà phöông
dieän bieân cheùp ngöõ luïc, ñaây
laø moät khuyeát ñieåm lôùn:
ngöôøi keá theá cuûa Huyeàn
Quang khoâng theå coù khuyeát ñieåm
nhö vaäy ñöôïc. Toå Gia Thöïc
Luïc, cuõng nhö lôøi daãn naèm
ôû cuoái saùch, noùi nhieàu tôùi
tính caùch linh öùng cuûa Huyeàn
Quang. Ñôøi cuûa vò thieàn sö
bò phuû trong moät böùc maøn thaàn
dò linh thieâng; ngöôøi thôø
phuïng ñaõ chæ chuù yù tôùi
maët naøy maøko ñeå yù tôùi
maët tö töôûng vaø giaùo lyù
cuûa thieàn sö: phaûi chaêng ñieàu
naøy phaûn chieáu traïng thaùi suy ñoài
cuûa Phaät Giaùo cuoái theá kyû thöù
möôøi boán vaø trong suoát theá
kyû thöù möôøi laêm vaøo
thôøi Haäu Leâ? Lòch söû Phaät
Giaùo Truùc Laâm sau Huyeàn Quang ñaõ
khoâng coøn laïi nhöõng ghi cheùp
naøo ñaùng keå coù leõ cuõng
vì lyù do ñoù: quaàn chuùng Phaät
töû chæ bieát thôø cuùng caàu
nguyeän maø khoâng chòu hoïc hoûi veà
lòch söû vaø giaùo lyù ñaïo
Phaät. OÂng ñaõ ñeå laïi taäp
thô Ngoïc Tieân. Hai möôi ba baøi
thô trong Ngoïc Tieân Taäp, Toaøn
Vieät Thi Luïc vaø Hoaøng Vieät Thi
Tuyeån, coù leõ nhôø tính caùch
nheï veà danh töø Phaät Giaùo cuûa
chuùng. Ngoaøi 23 baøi thô baèng chöõ
Haùn aáy, ta coøn tìm laïi ñöôïc
baøi phuù baèng chöõ Noâm vònh
chuøa Hoa Yeân, goïi laø Vònh Hoa Yeân
Töï Phuù cuøng moät baøi keä
baèng chöõ Noâm theo sau baøi phuù
noùi treân.
Toå
Gia Thöïc Luïc coù ghi nhieàu chi tieát
veà nhöõng söï kieän lieân heä
tôùi Huyeàn Quang, ví duï nhö teân
hoï cuûa toå tieân oâng töø ñôøi
Lyù Thaàn Toâng, khieán ta coù theå
tin raèng saùch ñaõ vieát treân
nhöõng caên cöù xaùc thöïc.
Tuy nhieân vì taùc giaû döïa treân
nhöõng ñieàu thuaät laïi maø
khoâng caên cöù vaøo thö tòch
coù tröôùc, cho neân saùch cuõng
coù moät soá chi tieát khoâng phuø
hôïp hoaøn toaøn vôùi söï
thaät. So vôùi hai phaàn tröôùc
trong saùch Tam Toå Thöïc Luïc, giaù
trò lòch söû cuûa phaàn naøy
haún laø keùm hôn moät böïc.
Queâ cuûa Huyeàn Quang laø ôû laøng
Vaïn Taûi, loä Baéc Giang (ñôøi
Leâ ñoåi laïi laø laøng Vaïn
Tö, huyeän Gia Ñònh). Nhaø oâng ôû
phía ñoâng nam chuøa Ngoïc Hoaøng.
OÂng sinh naêm 1254, lôùn hôn Phaùp
Loa tôùi 30 tuoåi. " OÂng theå maïo
kyø dò, maø coù chí khí cuûa
baäc dò nhaân. Cha meï oâng raát yeâu
quyù, daïy cho hoïc vaên chöông. OÂng
nghe moät bieát möôøi, coù taøi
cuûa Nhan Hoài AÙ Thaùnh, do ñoù
oâng ñöôïc cha meï ñaët teân
laø Taùi Ñaïo. Naêm 20 tuoåi oâng
thi Höông ñaäu. Naêm sau ñaäu
luoân thuû khoa kyø thi Hoäi".
Cha
meï ñònh cöôùi vôï cho
oâng nhöng oâng chöa chòu ñaùm
naøo. Vua ñònh gaõ coâng chuùa
Lieãu Nöõ, chaùu cuûa An Sinh Vöông
cho oâng, oâng töø choái. Laøm quan
trong trieàu, oâng ñaõ töøng phuïng
meänh tieáp söù giaû phöông Baéc,
bôûi vì oâng thoâng thaïo thö
tòch, trích daãn kinh nghóa vaø öùng
ñoái mau leï nhö nöôùc chaûy.
OÂng laøm quan vaøo khoaûng 20 naêm. Ñeán
naêm 51 tuoåi (1305) oâng xuaát gia theo hoïc
vôùi thieàn sö Baõo Phaùc. Toå
Gia Thöïc Luïc noùi oâng töøng
thaùp tuøng vua Anh Toâng ñeán chuøa
Vónh Nghieâm nghe Phaùp Loa thuyeát phaùp,
nhaân ñoù coù yù muoán xuaát
gia. Sau ñoù oâng daâng bieåu ba laàn
xin töø chöùc vaø xuaát gia, thuï
giaùo vôùi quoác sö Phaùp Loa. Chi
tieát naøy khoâng ñuùng, bôûi
ngöôøi cheùp truyeän nghó raèng
Huyeàn Quang, ngöôøi keá vò Phaùp
Loa, phaûi ñöôïc xuaát gia theo hoïc
vôùi Phaùp Loa. Thöïc ra naêm oâng
xuaát gia vôùi thieàn sö Baõo Phaùc,
thì Phaùp Loa môùi xuaát gia ñöôïc
moät naêm. Thieàn sö Baõo Phaùp hoài
ñoù ôû nuùi Vuõ Ninh, chöa
ñöôïc suy toân quoác sö. Coù
leõ Huyeàn Quang ñaõ thuï giôùi
sa di taïi chuøa Vuõ Ninh do Baõo Phaùc
truù trì. Naêm 1306, khi Phaùp Loa ñöôïc
laäp laøm giaûng sö chuøa Sieâu Loaïi,
Baõo Phaùc coù ñem Huyeàn Quang veà
döï leã naøy. Truùc Laâm laïi
gaëp Huyeàn Quang trong hình thaùi taêng
só, raát möøng bieát Huyeàn Quang
laø moät vaên taøi, lieàn ñeà
nghò Baõo Phaùc ñeå Huyeàn Quang
laïi phuï taù vôùi mình. Töø
ñoù Huyeàn Quang tuøy tuøng Truùc
Laâm trong cuoäc soáng haønh ñaïo.
Huyeàn Quang chæ ñöôïc theo hoïc
ñaïo vôùi Truùc Laâm vaø phuï
taù cho Truùc Laâm trong hai naêm, bôûi
vì cuoái naêm 1308 thì Truùc Laâm
tòch. Trong hai naêm ñoù, Truùc Laâm
ñaõ nhôø Huyeàn Quang soaïn nhöõng
saùch thöïc duïng sau ñaây ñeâ
löu haønh trong giaùo hoäi Truùc Laâm:
1)
Chö
Phaåm Kinh: tuyeån taäp nhöõng phaåm
kinh thieát yeáu vaø thöïc duïng.
2)
Thích
khoa giaùo: taäp saùch giaùo khoa veà
ñaïo Phaät.
Toå
Gia Thöïc Luïc cheùp raèng Truùc
Laâm raát baèng loøng vôùi coâng
vieäc saùng taùc cuûa Huyeàn Quang; khi
ñoïc xong baûn thaûo Thích Khoa Giaùo,
vua ngöï buùt pheâ nhö sau: " Phaøm
saùch ñaõ qua tay Huyeàn Quang bieân
soaïn hieäu khaûo roài thì khoâng theå
theâm hay bôùt moät chöõ naøo
nöõa". Truùc Laâm lieàn baûo thôï
cho khaéc in nhöõng saùch aáy. Caùc
saùch naøy haün ñaõ ñöôïc
ñöa vaøo Ñaïi Taïng ñôøi
Traàn. Huyeàn Quang cuõng ñaõ ñöôïc
Truùc Laâm cho ñi vaân du khaép nöôùc
thaêm caùc danh lam vaø thænh thoaûng cuõng
ñaêng ñaøn thuyeát phaùp. Coù
laàn Huyeàn Quang ñöôïc Truùc
Laâm cho ngoài treân phaùp toøa laøm
baèng traàm höông cuûa mình ñeå
giaûng kinh. Sau ñoù oâng ñöôïc
laäp laøm truù trì chuøa Vaân Yeân
nuùi Yeân Töû. Meán phuïc söùc
hoïc quaûng baùc cuûa oâng, taêng ni
theo veà hoïc ñaïo coù ñeán
khoaûng 1.000 ngöôøi. Chính trong thôøi
gian naøy Huyeàn Quang ñaõ saùng taùc
baøi phuù Vònh Vaân Yeân Töï.
Naêm 1313 (Quyù söûu, Toå Gia Thöïc Luïc cheùp laàm laø Quyù maõo - Quyù maõo laø naêm 1303, hoài Huyeàn Quang chöa xuaát gia), ngaøy raèm thaùng gieâng aâm lòch, oâng veà queâ laøng Vaïn Taûi thaêm cha meï. Hoài ñoù oâng 60 tuoåi cha meï oâng ñaõ giaø yeáu. Muoán gaàn guõi hai vò ñoù trong moät thôøi gian, oâng lieàn laäp ngoâi chuøa ngay trong laøng, saùt meù taây cuûa nhaø cha meï, ñaët teân laø chuøa Ñaïi Bi. Nghe oâng laäp chuøa, nhieàu ngöôøi ôû kinh ñoâ veà uûng hoä. Ngaøy khaùnh thaønh chuøa, oâng môû phaùp hoäi lôùn, môøi chö taêng boán phöông veà tham döï. Haøng vaïn ngöôøi döï hoäi toå chöùc trong baûy ñeâm baûy ngaøy. Nhöõng phaåm vaät vaø tieàn baïc daâng cuùng oâng ñem ra cuùng döông chö Taêng vaø taëng phaùt cho ngöôøi ngheøo khoå. Coù leõ phaùp hoäi ñöôïc toå chöùc trong dòp Vu Lan raèm thaùng baûy, muøa baùo hieáu cha meï. Sau khi ñaïi hoäi chaám döùt, oâng coù toå chöùc moät böõa tieäc nhoû môøi hoï haøng thaân thích vaø laùng gieàng trong laøng Vaïn Taûi ñeán ñeå döï gaây theâm tình thaân maät. Chieàu hoâm ñoù oâng khôûi haønh veà chuøa Vaân Yeân nuùi Yeân Töû nôi oâng chòu traùch nhieäm truù trì. Nhö vaäy laø oâng rôøi nhieäm sôû chöa ñaày moät naêm.
Saùch
Toå
Gia Thöïc Luïc ñaõ daønh nhieàu
trang ñeå keå veà chuyeän haøm oan
cuûa Huyeàn Quang dính líu tôùi
moät ngöôøi cung nöõ teân laø
Bích. Söï vieäc naøy xaûy ra hoài
oâng truù trì chuøa Vaân Yeân, coù
leõ döôùi trieàu Minh Toâng. Moät
hoâm vua Minh Toâng toû veû thaùn phuïc
cuoäc ñôøi ñaïo ñöùc
trong saïch cuûa thieàn sö Huyeàn Quang vôùi
caùc quan trong trieàu. Nho thaàn Maïc Ñónh
chi noùi: " Veõ coïp thì veõ da, laøm
sao veõ tôùi xöông ñöôïc,
bieát ngöôøi thì chæ bieát
veà beà ngoaøi chöù laøm sao bieát
ñöôïc trong taâm. Xin beä haï cho
thí nghieäm". Vua Minh Toâng lieàn sai cung nhaân
Ñieåm Bích hieäu laø Tam Nöông
ñi chinh phuïc Huyeàn Quang. Ngöôøi
cung nöõ naøy nhan saéc chim sa caù laën,
laïi thoâng baùc kinh söû. Vua noùi:
" Vò taêng kia voán giôùi haïnh cao
nghieâm, chöa töøng coù yù saéc
duïc. Nhaø ngöôøi coù nhan saéc,
bieát kinh söû, haõy ñeán tìm
hieåu cho traãm. Neáu quaû vò aáy
coøn quyeán luyeán saéc duïc thì
ngöôi haõy duï xin cho ñöôïc
kim töû baèng vaøng ñem veà cho
ta. Neáu mang traù thì bò toäi". Kim töû
naøy laø moät vaät baùu vua taëng cho
thieàn sö ngaøy xöa. Thò Bích lieàn
ñem theo moät tieåu tyø. Ñeán chuøa
Vaân Yeân gaëp moät ni sö giaø, Bích
noùi laø muoán xuaát gia hoïc ñaïo.
Vò ni sö naøy chaáp nhaän cho ôû
laïi taäp söï vaø cho sai baûo traø
nöôùc sôùm khuya. Moät hoâm thieàn
sö thaáy dung maïo Thò Bích, bieát
khoâng phaûi laø ngöôøi coù
chuû taâm ñi hoïc ñaïo beøn
goïi vò ni sö leân quôû. Thò
Bích thaáy thieàn sö giôùi haïnh
nghieâm maät; khoù duøng saéc ñeïp
ñeå chinh phuïc, lieàn naåy sinh moät
keá: ñeâm aáy Bích khoùc vôùi
vò ni sö, noùi raèng mình laø con
nhaø leã khoa baûng, vì cha thaâu thueá
xong bò keû cöôùp cöôùp
maát khoâng coù ñuû tieàn ñeå
ñeàn neân seõ bò trieàu ñình
laøm toäi. Neáu ñeán kyø haïn
maø khoâng chaïy ra ñuû soá tieàn
thì khoâng nhöõng oâng ta bò toäi
maø caû vôï con cuõng seõ bò
lieân luïy vaø ñieàn saûn tòch
thaâu. Ni sö ñem caâu chuyeän noùi
laïi vaø trong ñaïi chuùng ai cuõng
caûm thöông. Huyeàn Quang höùa seõ
veà kinh sö ñieàu traàn xin toäi
tha cho cha Thò Bích, nhöng coù moät chuù
tieåu noùi: " Phaùp luaät laø phaùp
luaät, ñeå maát cuûa coâng thì
chòu toäi, ta khoâng neân vì tình
rieâng maø can thieäp, nhö vaäy phaùp
luaät coøn coù nghóa gì. Toát hôn
neân quyeân tieàn giuùp hoï". Huyeàn
Quang cho laø phaûi, lieàn laáy kim töû
vua ban cho Thò Bích. Trong chuùng, ai coù
tieàn thì cuõng ñeàu ñem cho.
Ñöôïc kim töû, Bích trôû
veà cung keå chuyeän nhö sau cho vua nghe: " Thieáp
ñeán Vaân Yeân Töï, giaû laøm
ngöôøi xin xuaát gia, vò ni sö giaø
cho thieáp böng traø thang haàu thieàn
sö. Moät thaùng troâi qua maø sö chöa
töøng hoûi tôùi thieáp. Moät
ñeâm kia, sö leân chính ñieän
tuïng kinh. Ñeán canh ba, sö vaø ñaïi
chuùng moãi ngöôøi trôû veà
taêng phoøng cuûa mình ñeå nghæ
ngôi, thieáp môùi tìm tôùi
beân caïnh taêng phoøng cuûa sö ñeå
nghe ñoäng tònh, thì nghe sö ngaâm
baøi thô noâm nhö sau:
Vaèng
vaëc traêng mai aùnh nöôùc
Hiu
hiu gioù truùc ngaâm seânh
Ngöôøi
hoøa töôi toát caûnh hoøa laï
Maøu
Thích Ca naøo thöû höõu tình!.
Sö
ngaâm baøi aáy tôùi ba laàn. Thieáp
môùi vaøo taêng phoøng cuûa sö
maø taï töø xin veà nhaø thaêm
cha meï, noùi raèng naêm tôùi seõ
xin leân hoïc ñaïo. Sö löu thieáp
laïi moät ñeâm, taëng thieáp kim töû".
Vua nghe noùi maët roàng khoâng vui, than raèng:
" Vieäc naøy neáu quaû thöïc coù
thì chính ta laø ngöôøi thaû
löôùi baét chim; coøn neáu khoâng
thì cuõng khoâng khoûi gieo söï nghi
hoaëc". Vua lieàn môû ñaïi hoäi
Voâ Giaø, thænh Huyeàn Quang ñeán
chuû leã. Treân baøn cuùng baøy
bieän ñuû loaïi, luïc phaåm, nguõ
cuùng, caø sa, phaùp y vaø caû nhöõng
taïp vaät nhö vaøng baïc chaâu ngoïc...
Huyeàn Quang bieát mình bò haøm oan,
lieàn " ngöõa maët leân trôøi
thoåi moät hôi, leân ñaøn ba löôït,
xuoáng ñaøn ba löôït, voïng baùi
thaùnh hieàn möôøi phöông, tay
traùi caàm bình baïch ngoïc, tay phaûi
caàm nhaùnh döông xanh, maät nieäm thaàn
chuù röôùi khaép treân döôùi
phaùp ñieän. Boãng thaáy moät ñaùm
maây ñen hieän leân, buïi bay ñaày
trôøi muø mòt. Moät luùc trôøi
saùng thì moïi taïp vaät treân phaùp
ñieän ñeàu bò cuoán bay heát
chæ coøn laïi höông ñaêng vaø
luïc cuùng. Ai ai cuõng ñeàu thaát
saéc kinh hoaøng. Vua thaáy haïnh phaùp
cuûa sö thaáu caû thieân ñòa,
lieàn rôøi choã ngoài, laïy xuoáng
ñeå taï loãi... töø ñoù
caøng theâm toân kính, xöng ngaøi
laø " Töï Phaùp".
Toå
Gia Thöïc Luïc cheùp sau ñoù Huyeàn
Quang veà ôû Thanh Mai troøn saùu naêm,
roài veà truù trì chuøa Tö Phuùc
ôû Coân Sôn, soaïn in laïi Chö
Phaåm Kinh ñeå löu laïi haäu theá.
OÂng maát ngaøy 23 thaùng gieâng naêm
Giaùp tuaát (1334) thoï 81 tuoåi. Caâu chuyeän
Thò Bích coù theå khoâng coù thaät,
nhöng nhôø ñoù maø ta bieát
raèng tín ngöôõng veà aán
quyeát vaø trì chuù trong thôøi
ñaïi naøy raát quan troïng. Chi tieát
phuø hôïp vôùi nhöõng ñieàu
ta bieát veà aûnh höôûng Maät
Giaùo trong Thieàn ñaïo vaøo caùc
trieàu ñaïi Anh Toâng vaø Minh Toâng.
Ngöôøi
noái tieáp Huyeàn Quang laø truù trì
chuøa Vaân Yeân laø An Taâm quoác
sö. Huyeàn Quang sau khi giao phaän söï cho
An Taâm ñaõ veà nuùi Thanh Mai vaø
Coân Sôn. taïi caùc nuùi naøy naêm
1329 (cuõng trong vuøng Haûi Döông), Phaùp
Loa ñaõ laäp cô sôû hoaèng
ñaïo cho giaùo hoäi Truùc Laâm. ÔÛ
Thanh Mai saùu naêm. OÂng dôøi sang Coân
Sôn, ôû chuøa Tö Phuùc. Chuøa
naøy tuïc goïi laø chuøa Hun, ñöôïc
laäp ra töø ñôøi Lyù, vaø
ñaõ ñöôïc Phaùp Loa môû
mang. Huyeàn Quang ñeán ñaây tieáp
tuïc môû mang cô sôû. OÂng coù
xaây moät toøa thaùp coù theå xoay
ñöôïc, goïi laø Cöõu Phaåm
Lieân Hoa.
Huyeàn
Quang maát ôû Coân Sôn naêm 1334,
nhöng ta khoâng bieát oâng ñaõ löu
truù bao nhieâu naêm taïi ñaây. Vì
vaäy ta khoâng bieát oâng rôøi chuøa
Vaân Yeân naêm naøo, vaø caâu chuyeän
Thò Bích xaûy ra naêm naøo. OÂng
maát ngaøy 23 thaùng gieâng naêm Giaùp
tuaát, nhöng tin oâng maát veà tôùi
laøng Vaïn Taûi ngaøy 24. Vì vaäy
daân laøng Vaïn Taûi coøn laáy ngaøy
24 thaùng gieâng laøm ngaøy kî toå.
Vua Minh Toâng ban hieäu cho Huyeàn Quang laø
" Truùc Laâm Ñeä Tam Ñaïi Töï
Phaùp Huyeàn Quang Toân Giaû". Saùch Baéc
Ninh Phong Thoå Taïp Kyù noùi raèng
Huyeàn Quang ñaõ ñi thaêm nhieàu
chuøa, trong ñoù coù chuøa Ninh Phuùc
ôû Buùt Thaùp; taïi ñaây oâng
cuõng ñaõ döïng moät ñaøi
" Cöûu phaåm lieân hoa" vaø cho khaéc
in nhieàu kinh ñieån. " Toøa Cöûu
Phaåm" ôû chuøa Ninh Phuùc laø moät
caùi thaùp coù theå xoay troøn ñöôïc.
Trong nhöõng ngaøy leã lôùn, tín
ñoà tôùi chuøa tay xoay ñaøi,
mieäng trì chuù hay nieäm Phaät. Thaùp
xoay coù chín töøng vaø taùm maët.
Moãi maët cuûa taàng döôùi heát
chaïm noåi hình aûnh söï tích
Phaät, trong doù coù hình cöïc laïc
theá giôùi vaø ñöùc Phaät
A Di Ñaø. Toøa Cöûu Phaåm taïi
chuøa Coân Sôn chaéc cuõng töông
töï nhö vaäy.
Hình
aûnh chieác thaùp xoay naøy cho ta thaáy,
moät laàn nöõa, aûnh höôûng
cuûa Maät Giaùo - Maät Giaùo töø
Taây Taïng truyeàn ñeán.
Vua
Minh toâng cuùng döôøng möôøi
laïng vaøng ñeå xaây thaùp cho Huyeàn
Quang phía sau chuøa Coân Sôn. Vua cuõng
ban ruoäng cho chuøa ñeå toå chöùc
kî gioã haøng naêm cho oâng, keå
caû caùc nôi cuùng döôøng laø
150 maãu naêm saøo.
Naêm
1309, Phaùp Loa toå chöùc ñaøn chay
Vu Lan caàu nguyeän cho Truùc Laâm vaøo
ngaøy raèm thaùng baûy. Huyeàn Quang
coù maët taïi ñoù, Phaùp Loa goïi
Huyeàn Quang laïi noùi: " Nhöõng ñieàu
maø Truùc Laâm ñieàu ngöï noùi,
nhaø ngöôi queân heát caû roài
sao?" Huyeàn Quang nghe noùi theá töø
ñoù theo saùt beân mình Phaùp
Loa ñeå tham hoïc. Truùc Laâm ñaõ
noùi gì vôùi Huyeàn Quang? Coù
leõ vua ñaõ daên doø Huyeàn Quang
phaûi lo tu hoïc theâm ñeå phuï löïc
vôùi Phaùp Loa maø hoaèng döông
Phaät phaùp, xaây döïng giaùo hoäi
Truùc Laâm. Nhöng Huyeàn Quang ñi vôùi
Phaùp Loa cuõng khoâng laâu vì phaûi
veà Vaân Yeân ñeå duy trì cô
sôû tu hoïc treân aáy. Huyeàn Quang
môû tröôøng taêng hoïc treân
chuøa Vaân Yeân, coù ñeán chöøng
1.000 taêng só ñaõ leân thuï huaán.
Naêm Phaùp Loa maát taïi An Laïc Taøng
Vieän, Huyeàn Quang ñeán saên soùc
moät beân. Ñoù laø naêm 1330, Phaùp
Loa 47 tuoåi maø Huyeàn Quang ñaõ 77.
Huyeàn Quang baáy giôø ñaõ qua
25 naêm tu hoïc, vaø vôùi voán lieáng
tri thöùc saün coù tröôùc khi
xuaát gia, ñaõ trôû neân moät
vò hoøa thöôïng ñaïo cao ñöùc
troïng, so vôùi Phaùp Loa khoâng nhöõng
hôn veà tuoåi taùc maø coøn coù
theå hôn veà söï chöùng nhaäp
ñaïo phaùp nöõa. Ta haõy nghe cuoäc
ñaøm ñaïo giöõa hai ngöôøi
sau ñaây thì bieát:
Ngaøy
moàng ba thaùng hai naêm Canh ngoï (1330), Phaùp
Loa trôû laïi An Laïc Taøng Vieän, thænh
Bích Phong tröôûng laõo thay mình
giaûng kinh
Hoa Nghieâm. Ngaøy moàng naêm
sö laâm beänh, hai ngaøy keá tieáp,
beänh naëng. Nöõa ñeâm ngaøy
11 Huyeàn Quang ñeán thaêm beänh, Phaùp
Loa ñang trong giaác nguû, reân höø
höø moät tieáng. Huyeàn Quang hoûi:
-
Thöùc vôùi nguõ ñaõ laø
moät chöa?
Phaùp
Loa ñaùp:
-
Thöùc vôùi nguõ laø moät, cuõng
nhö khi khoâng coù beänh.
Huyeàn Quang hoûi: - Vaäy thì beänh vôùi khoâng beänh ñaõ laø moät chöa? Phaùp Loa noùi: - Beänh cuõng chaúng can gì ñeán keû khaùc, khoâng beänh cuõng khoâng can gì ñeán keû khaùc. Huyeàn Quang hoûi: - Vaäy thì tieáng noùi nhaém vaøo caùi gì? Phaùp Loa noùi: - Thì gioù thoåi trong caây cöù maëc noù chöù. Huyeàn Quang noùi: - Tieáng gioù thoåi trong caây khoâng laøm cho ngöôøi ta meâ hoaëc, nhöng lôøi noùi meâ trong giaác nguû laïi coù theå laøm meâ hoaëc loøng ngöôøi. Phaùp Loa noùi: - Keû si meâ cuõng coù theå bò tieáng gioù trong caây laøm meâ hoaëc laém chöù. Huyeàn Quang noùi: - Chæ moät caùi taät ñoù maø ñeán cheát cuõng khoâng chöøa. Phaùp Loa lieàn laáy chaân ñaïp Huyeàn Quang moät caùi. Huyeàn Quang boû ra. Töø ñoù beänh thuyeân giaûm daàn. Ñeán ngaøy 13, ngöôøi ta dôøi Phaùp Loa veà Quyønh Laâm Vieän ñeå naèm trong phöông tröôïng... Moàng ba thaùng ba, luùc nöõa ñeâm Huyeàn Quang vaøo thaêm beänh thì beänh ñaõ nguy kòch. Huyeàn Quang noùi: - Xöa nay caùc baäc ñaït ngoä khi giôø phuùt ñeán, muoán ôû laïi thì ôû, muoán ñi thì ñi. Phaùp Loa noùi: - Ñi hay ôû cuõng ñeàu khoâng can heä chi tôùi ai. Huyeàn Quang hoûi: - Vaäy thì taïi sao? Phaùp Loa traû lôøi: - Thì tuøy xöù taùt-baø-ha. Tieáp ñeán moân ñeä xin baøi keä thò tòch, Phaùp Loa vieát xong baøi keä boán caâu, buoâng buùt roài tòch. Nhöõng cuoäc vaán ñaùp giöõa Huyeàn Quang vaø Phaùp Loa cho ta thaáy raèng chính Huyeàn Quang coù yù giuùp Phaùp Loa trong giôø phuùt cuoái cuûa cuoäc ñôøi. Caâu traû lôøi: tuøy xöù taùt-baø-ha" vaø baøi keä thò tòch coù leõ ñaõ laø moät khích leä cho Huyeàn Quang. Nhöõng caâu hoûi ñaàu cuûa Huyeàn Quang hình nhö coù muïc ñích ñeå tìm xem Phaùp Loa ñaõ saün saøng tröôùc caùi cheát chöa. " Thöùc vaø nguû ñaõ laø moät chöa?" vaø " Beänh vôùi khoâng beänh ñaõ laø moät chöa?" ñaõ khieán cho Phaùp Loa giaät mình thaáy ñaïo nghieäp cuûa mình chöa thaät söï chín muoài, vaø mình vaãn chöa thöïc saün saøng ñeå ñoùn nhaän giôø phuùt quan troïng. Phaûn öùng cuûa Phaùp Loa bieåu loä moät chuùt giaän hôøn coù tính caùch treû thô. Tuy oâng ñöa chaân ñaïp nheï Huyeàn Quang moät caùi nhöng oâng ñaõ nhôø caùc caâu hoûi cuûa Huyeàn Quang maø nhaän ra mình phaûi soáng theâm ñaõ hoaøn thaønh caùi maø mình töôûng laø ñaõ chín ôû nôi mình. Vì vaäy sau cuoäc vieáng thaêm ñaàu cuûa Huyeàn Quang, beänh tình oâng thuyeân giaûm raát mau choùng. OÂng soáng theâm tôùi 20 ngaøy nöõa, vaø chaéc chaén trong thôøi gian naèm taïi phöông tröôïng Quyønh Laâm Vieän aáy oâng ñaõ ñaït tôùi trình ñoä sieâu vieät sinh töû. Khi trôû laïi thaêm oâng, Huyeàn Quang chöa bieát tôùi söï thay ñoåi ñoù neân ñaõ noùi moät caâu ñeå thaêm doø xem Phaùp Loa ñaõ ñaït tôùi choã Lieãu sinh thoaùt töû chöa. OÂng noùi: " caùc baäc ñaït ngoä xöa nay, khi giôø phuùt ñeán muoán ôû laïi thì ôû, muoán ñi thì ñi." Ñaây thöïc laø moät caâu hoûi ñeå thaêm doø, nhöng khoâng ñaët trong hình thöùc cuûa moät caâu hoûi. Caâu traû lôøi ñaàu cuûa Phaùp Loa coù tính caùch ñuøa Huyeàn Quang " ñi hay ôû thì cuõng khoâng can heä chi tôùi ai," nhöng caâu traû lôøi thöù hai quaû ñaõ laøm Huyeàn Quang haû daï: " tuøy xöù taùt-baø-ha." Tuøy xöù taùt-baø-ha laø gì. Ñoù laø söï töï do. Ñoù laø giaûi thoaùt. Huyeàn Quang quaû ñaõ giuùp nhieàu cho ñaïo nghieäp cuûa Phaùp Loa trong nhöõng giôø phuùt cuoái cuøng cuûa ñôøi Phaùp Loa. Lieân heä giöõa Phaùp Loa vaø Huyeàn Quang khoâng phaûi laø lieân heä thaày troø maø chæ laø lieân heä baïn höõu, duø Huyeàn Quang laø ngöôøi thöøa keá cuûa Phaùp Loa. Huyeàn Quang hoài ñoù ñaõ khoâng coøn truù trì Vaân Yeân nöõa maø ñang tu ôû chuøa Coân Sôn. OÂng khoâng phaûi laø moät maãu ngöôøi thuoäc haønh ñoäng nhö Truùc Laâm vaø Phaùp Loa. OÂng laø moät nhaø vaên, moät thi só coù taøi vaø cuõng laø moät giaùo sö Phaät hoïc gioûi. OÂng ít ñi giaûng dieãn trong quaàn chuùng maø chæ daïy trong caùc tu vieän cho giôùi taêng só. OÂng coù môû mang caùc chuøa Vaân Yeân, Ninh Phuùc, Thanh Mai vaø Coân Sôn, nhöng oâng khoâng xaây döïng haøng traêm chuøa thaùp nhö Phaùp Loa. OÂng ñeå thôøi giôø daïy giaùo lyù, bieân taäp kinh ñieån vaø laøm thô. OÂng ít giao du vôùi nhöõng ngöôøi trong trieàu, coù leõ oâng ñaõ laøm quan treân 20 naêm trong trieàu, ñaõ chaùn ngaùn giôùi quyeàn quyù nôi cöûa khuyeát. Chuyeän Thò Bích xaûy ra ôû chuøa Vaân Yeân coù theå laø moät söï baøy ñaët gaây neân do söï ganh gheùt. Vaân Yeân laø ñaàu naõo cuûa moân phaùi, chöùc vò truù trì ôû ñaây coù leõ coù ngöôøi theøm muoán. Vì vaäy oâng veà Thanh Mai vaø Coân Sôn ñeå tìm choã thanh vaéng thöïc söï. Ñaây cuõng laø moät baøi thi oâng laøm trong nhöõng naêm öûo Coân Sôn, luùc oâng ñaõ treân 77 tuoåi. Ñöùc baïc theïn mình noái Toå Ñaêng Haõy
ñi vôùi baïn veà non vaéng
Röøng
nuùi bao quanh maáy vaïn töøng
(Ñöùc
baïc thöôøng taøm keá toå ñaêng
Khoâng
giao Haøn Thaäp khôûi oan taêng
Tranh
nhö truïc baïc quy sôn khöù
Ñieäp
chöôùng truøng loan vaïn vaïn taèng
Chính
naêm 77 tuoåi oâng môùi phaûi mang
töôùc hieäu " noái toå ñaêng"
laõnh ñaïo giaùo hoäi Yeân Töû
thay Phaùp Loa. Nhöng oâng khoâng rôøi
Coân Sôn ñeå trôû veà choán
ñoâ hoäi nôi truï sôû trung öông
cuûa Quyønh Laâm hay Baùo AÂn. ÔÛ
nôi Coân Sôn thaät thanh vaéng oâng
thaáy khoûe khoaén hôn, ít phieàn
naõo hôn. Coân Sôn coù nhieàu hoa
mai. OÂng vieát:
Ngöûa
maët trôøi xanh hoûi lyù do
Hieân
ngang trong nuùi moïc thaønh hoa
Beû
veà, khoâng ñeå chöng vöøa maét
Chæ
möôïn maàu xuaân ñôõ beänh
giaø
(Duïc
höôùng thöông thöông vaán
sôû tuøng
Laãm
nhieân coâ trò tuyeát sôn trung
Chieát
lai baát vò giaø thanh nhaõn
Nguyeân
taù xuaân tö uûy beänh oâng).
Trong
nuùi coù khi oâng ôû am vaéng vôùi
moät tieåu ñoàng. Laø taêng só,
nhöng oâng cuõng laø ngheä só. OÂng
coù moät oáng saùo. Ngaâm thô, laøm
thô, thoåi saùo, tuïng kinh, tham thieàn,
daïy chuù tieåu hoïc. Vò taêng thoáng
laõnh ñaïo giaùo hoäi chæ coù
theå thoåi saùo ñöôïc trong röøng
nuùi, ngoaøi chuù tieåu ra chaúng coù
ai bieát maø cöôøi.
Cuûi
heát, loø coøn vöông khoùi nheï
Sôn
ñoàng hoûi nghóa moät chöông
kinh
Tay
caàm duøi moõ, tay naâng saùo
Thieân
haï cöôøi ta, cöù maëc tình
(OÅi
dö coát ñoát ñoäc hoaøng höông
Khaåu
ñaùp sôn ñoàng vaán ñoaûn
chöông
Thuû
baû suy thöông hoøa moäc ñaïc
Tuøng
giao nhaân tieáu laõo taêng mang).
Huyeàn
Quang raát yeâu hoa cuùc. Khi tuoåi ñaõ
giaø, loøng ñaõ khoâ heùo, chæ
coù hoa cuùc môùi laøm eâm dòu
ñöôïc loøng oâng. Truùc vôùi
mai ñoái vôùi oâng khoâng theå
naøo so vôùi cuùc ñöôïc.
Trong vöôøn ñaây ñoù oâng
troàng toaøn hoa cuùc. Ngoài thieàn
xong, oâng ngoài ngaém cuùc cho tôùi
khi ngöôøi ngaém hoa vaø hoa, hai thöù
hoàn nhieân laø moät. Keát quaû laø
caùi thaáy veà thöïc taïi cuûa
oâng nôû saùng nhö moät ñoùa
hoa:
Ngöôøi
ôû treân laàu, hoa döôùi saân
Voâ
öu ngoài ngaém, khoùi traàm xoâng
Hoàn
nhieân ngöôøi vôùi hoa voâ bieät
Moät
ñoùa hoa vaøng chôït nôû tung
Baøi
thô hoa cuùc cuûa oâng coù nhieàu
tình tieát caûm ñoäng, bình dò
maø sieâu thoaùt. Ta haõy ñoïc toaøn
baøi ñeå thöôûng thöùc
söï rung caûm cuûa moät ngöôøi
treân 70 tuoåi, moät ngöôøi xem nhö
hoa coû caû thaân maïng vaø cuoäc ñôøi
nhöng heã thaáy hoa cuùc laø taâm
tình roän raøng nhö moät ngöôøi
trai treû thaáy boùng ngöôøi yeâu:
Ñöôøng
nhaø Töôûng Huû tre reo gioù
Nghóa
khí chaúng ñoàng, tình chaúng
hôïp
Cuùc
hoa nôû saùng khaép vöôøn ai.
Ngaøn
soâng khoâng ñuû thaém loøng giaø
Baùch
vònh hoa mai keùm vaãn xa
Ñaàu
baïc ngaâm hoaøi vaàn chöa oån
Thaáy
hoa cuùc nôû roän loøng ta.
Queân
thaân queân theá thaûy ñeàu queân
Thieàn
toïa giôø laâu laïnh thaám giöôøng
Trong
nuùi naêm taøn khoâng coù lòch
Thaáy
hoa cuùc nôû: tieát truøng döông.
Naêm
thaùng nôû ñuùng tieát thu qua
Gioù
dòu traêng thanh yù maën maø
Cöôøi
keû khoâng hay hoa huyeàn dieäu
Khi
veà, maùi toùc giaét ñaày hoa
Ngöôøi
ôû treân laàu, hoa döôùi saân
Voâ
öu ngoài ngaém khoùi traàm xoâng
Hoàn
nhieân ngöôøi vôùi hoa voâ bieät
Moät
ñoùa hoa vaøng chôït nôû tung.
Phöông
phi xuaân saéc, traéng hay vaøng
Thôøi
tieát tuøy loaïi hôïp saéc höông
Khi
moïi loaøi hoa rôi chaät ñaát
Daäu
Ñoâng hoa cuùc vaãn chöa taøn.
(Tuøng
Thanh Töôûng Huû tieân sinh kính
Mai
caûnh Taây Hoà xöû só gia
Nghóa
khí baát ñoàng nan caåu hôïp
Coá
vieân xöù xöù thoå hoaøng hoa
Thieân
giang voâ moäng caùn khoâ tröôøng
Baùch
vònh mai hoa nhöôïng haûo trang
Laõo
khöù saàu ngaâm hoàn vò oån
Thi
bieàu thöïc vò cuùc hoa mang
Vöông
thaân vöông theá dó ñoâ vöông
Toïa
cöûu tieâu nhieân nhaát thaùp löông
Tueá
vaõn sôn trung voâ lòch nhaät
Cuùc
hoa khai xöù töùc truøng döông
Nieân
nieân hoøa loä höôùng ñöông
khai
Nguyeät
ñaïm phong quang thieáp thoán hoaøi
Kham
tieáu baát minh hoa dieäu xöù
Maõn
ñaàu tuøy ñaùo thaùp quy lai
Hoa
taïi trung ñình nhaân taïi laâu
Phaàn
höông ñoäc toïa töï vong aâu
Chuû
nhaân nhöõ vaät hoàn voâ caïnh
Hoa
höôùng quaàn phöông xuaát nhaát
ñaàu
Xuaân
lai hoaøng baïch caùc phöông phi
AÙi
dieãm lieân höông dieäc töï thì
Bieân
giôùi phoàn hoa toaøn truïy ñòa
Haäu
ñieâu nhan saéc thuoäc ñoâng ly).
Huyeàn
Quang laø moät thi só lôùn. OÂng
coù nhöõng vaàn thô raát ñeïp
vaø raát bình dò. Ta haõy ñoïc
baøi Ñaàu Thu:
Höông ñeâm maùt dòu, bình phong laïnh Xaøo
xaïc thu sang laù ñoäng caønh
Truùc
ñöôøng thong thaû, höông vöøa
ñoát
Caønh
caây giaêng voõng loït traêng thanh.
(Daï
khí phaân phöông nhaäp hoïa bình
Tieâu
dieâu ñình truï baùo thu thanh
Truùc
ñöôøng vong thích höông sô
taãn
Nhaát
nhaát tuøng chi voõng nguyeät minh).
Baøi
Ñi
Thuyeàn:
Meânh moâng theo gioù con thuyeàn nhoû Thu
saùng ngôøi xanh boùng nöôùc,
caây
Tieáng
saùo thoân chaøi, lau laùch voïng
Traêng
laën loøng soâng, söông traéng ñaày.
(Tieåu
ñænh thöøa phong phieám dieåu mang
Sôn
thanh thuûy luïc höïu thu quang
Soå
thanh ngö dòch loâ hoa ngoaïi
Nguyeät
laïc ba taâm giang maõn söông).
vaø
baøi Nguû Tröa.
Möa taïnh, khe nuùi tónh Nguû
maùt döôùi röøng phong
Nhìn
laïi coõi nhaân theá
Maét
môû vaãn say noàng.
(Vuõ
quaù sôn kheâ tónh
Phong
laâm nhaát moäng löông
Phaûn
quan traàn theá giôùi
Khai
nhaõn tuùy mang mang).
Huyeàn
Quang gioûi Phaät hoïc nhöng thô cuûa
oâng bình dò, ít naëng neà danh
töø Phaät Giaùo. Tuy vaäy tính caùch
ñaït ngoä thanh thoaùt vaãn baøn
baïc trong thô oâng. Trong baøi Hoa Cuùc
ta ñaõ ñoïc nhöõng caâu oâng
vieát veà chuyeän ngaém hoa tuyeät dieäu,
trong ñoù ngöôøi vôùi hoa
hoàn nhieân laø moät vaø hình aûnh
kyø dieäu cuûa moät boâng cuùc nôû
trong traïng thaùi aáy. OÂng cöôøi
vôùi taát caû loøng töø bi
khi nhìn thaáy moät thieáu nöõ vì
khoâng thaây ñöôïc baûn chaát
maàu nhieäm cuûa cuùc, ñaõ haùi
cuùc caém ñaày ñaàu tröôùc
khi ra veà:
Cöôøi keû khoâng hay hoa huyeàn dieäu Khi
veà, maùi toùc giaét ñaày hoa
Haõy
ñoïc nhöõng gioøng sau ñaây
ñeå thaáy loøng töø bi cuûa
oâng khi oâng troâng thaáy tuø nhaân
bò aùp giaûi ñi ñaày ngang qua:
Bieân thö baèng maùu nhaén tin nhau Coâ
ñôn chieác nhaän vuùt maây ñaàu
Bao
nhaø nhìn nguyeät ñeâm nay nhæ?
Hai
choán cuøng chung moät noãi ñau.
(Khoâ
huyeát thö thaønh duïc kyù aâm
Coâ
phi haøn nhaïn taùi vaân thaâm
Kyû
gia saàu ñoái thanh tieâu nguyeät?
Löôõng
xöù mang nhieân nhaát chuûng taâm).
Tieác
raèng ta khoâng coøn ñoïc ñöôïc
nhöõng saùng taùc cuûa oâng veà
Phaät hoïc ñeå ñöôïc bieát
qua tö töôûng Thieàn hoïc cuûa
oâng. Trong baøi thô chuøa Dieân Höïu,
Huyeàn Quang coù vieát nhöõng caâu
sau ñaây coù theå noùi laø tö
duy cuûa oâng veà vaán ñeà ñaït
ñaïo:
Thaønh
ngaên tuïc luïy traàn khoâng vöôùng
Cöûa
môû voâ öu maét roäng taàm
Thaáy
ñöôïc thò phi cuøng moät höôùng
Ma
cung, Phaät quoác cuõng ngoài chung
(Vaïn
duyeân baát nhieãu, thaønh giaø tuïc
Baùn
ñieåm voâ öu, nhaõn phoùng khoan
Tham
thaáu thò phi bình ñaúng töôùng
Ma
cung Phaät quoác haûo sinh quan).
Giôùi
vaø Ñònh laø nhöõng böùc
thaønh ñeå ngaên giöõ khoâng
cho phieàn naõo thaâm nhaäp. Giöõ
taâm hoàn thanh thoaùt khoâng lo laéng
thì taàm maét coù theå nhìn xa
thaáy roäng, khi tham khaûo ñaït ñöôïc
ñeán neàn taûng chung cuûa nhöõng
caëp ñoái laäp nhö thò-phi, meâ-ngoä,
thì caùi nhìn " nhò kieán’
khoâng coøn, luùc aáy khoâng coøn
söï ñoái laäp " Ma-Phaät" nöõa,vaø
caûnh naøo cuõng laø caûnh Phaät,
Ma cung cuõng trôû thaønh Phaät quoác.
Trong baøi keä baèng chöõ Noâm vieát ôû cuoái baøi Phuù Vònh Chuøa Hoa Yeân, Huyeàn Quang coù hai doøng sau ñaây: Bieát ñöôïc tính ta neân Buït thaät Ngaïi
chi non nöôùc caûnh ñöôøng
xa.
OÂng
muoán noùi: neáu yù thöùc ñöôïc
töï tính giaùc ngoä saün coù nôi
mình thì seõ khoâng coøn thaáy
con ñöôøng tu tröôùc maét
xa thaúm nöõa. Thieát töôûng
töøng ñoù cuõng cho ta thaáy ñöôïc
quan ñieåm Thieàn hoïc cuûa Huyeàn
Quang. Qua nhöõng caâu trao ñoåi giöõa
Huyeàn Quang vaø Phaùp Loa beân giöôøng
beänh cuûa Phaùp Loa, ta coù theå thaáy
nhöõng neùt chính cuûa tö töôûng
Huyeàn Quang veà vaán ñeà tu chöùng:
1- Soáng vaø cheát chaúng qua laø hai phöông dieän cuøng moät thöïc taïi, caùi maø thieàn sö Laâm Teá goïi laø chaân nhaân voâ vò (con ngöôøi thöïc khoâng coù vò trí trong khoâng gian vaø thôøi gian). Thöïc taïi naøy khoâng vì sinh maø coù, khoâng vì dieät maø maát. 2- Neáu ai thöïc chöùng ñöôïc thöïc taïi baát sinh baát dieät aáy nôi baûn thaân thì ngöôøi aáy seõ ñaït ñaïo vaø thoaùt khoûi sinh töû, hoaøn toaøn töï do. 3- Chöa thöïc chöùng ñöôïc nhöõng lôøi tuyeân boá veà thöïc taïi chæ coù taùc duïng laøm cho keû khaùc laàm laïc. Baûn chaát cuûa Phaät Giaùo laø söï thöïc chöùng maø khoâng phaûi laø kieán thöùc thu thaäp ñöôïc töø giaùo ñieån vaø thaày toå.
Vaên
Noâm cuûa Huyeàn Quang theá naøo? Sau
ñaây ta haõy ñoïc vaøi ñoaïn
ñaàu trong baøi phuù Vònh Chuøa
Hoa Yeân:
Buoâng
nieàm traàn tuïc
Naùu
tôùi Hoa Yeân
Chim
thuïy doõi tieáng ca chim thuïy
Gioù
tieân ñöa ñoøi böôùc
thaàn tieân
Baàu
ñuûng ñænh giang hoøa theá giôùi
Giaøy
thong thaû daïo khaép sôn xuyeân
Ñaát
phuùc ñòa nhaän xem luoáng keå -
Keå bao nhieâu dö traêm phuùc ñòa.
Trôøi
thieàn nhieân hieäp thaâu thöûa laï
- Laï hôn ba möôi saùu thieàn thieân
Thaáy
ñaây:
Ñaát
töïa vaøng leân
Caûnh
baèng ngoïc ñuùc
Maây
naêm thöùc che phuû ñeàn Nghieâu
Non
nghìn taàng quanh co ñöôøng Thuïc
La
ñaù taàng theâ doác, moät hoøn
oâm vòn moät hoøn
Doøng
nöôùc chaûy laøn saâu, ñoøi
khuùc nhöõng doø ñoøi khuùc
Coû
chieàu gioù löôùt daïm vui vui
Non
taïnh möa daàm maøu thuùc thuùc
Ngaøn
caây phi Caùnh Phöôïng, vöôøn
thöôïng uyeån ñoùa toát rôøn
rôøn
Hang
nöôùc töôùi Haøm Roàng
nhaû li chaâu hoät san muïc muïc
Nhöïa
ñoâng hoå phaùch, saùng khaép röøng
thoâng
Da
ñieåm ñoài moài, ñoång hoûa
vöôøn truùc
Gaùc
veõ tieáng boà lao thoác, gioù vaät
ñoaønh ñoaønh
Ñieän
ngoïc phieán boái dieäp che, möa tuoân
tuùc tuùc
Caûnh
toát hoøa laønh
Ñoà
töïa veõ tranh
Chæn
aáy Trôøi thieâng môû kheùo
Nheøn
chi vua Buït tua haønh
Hoà
sen tröông taùn luïc
Suoái
truùc baám ñaøn tranh
Ngöï
söû mai hai haøng chaàu raäp
Tröôïng
phu tuøng maáy chaïnh phoø oanh
Phæ
thuùy saép hai haøng loan phöôïng
Töû
vi baøy lieät vò coâng khanh
Chim
oùc baïn caén hoa naâng cuùng
Vöôïn
boàng con keà cöûa nghe kinh
Nöông
am vaéng Buït hieän töø bi, gioù hiu
hiu maây nheø nheï
Keà
song thöa thaày ngoài thieàn ñònh,
traêng vaèng vaëc, nuùi xanh xanh...
Phaät
Giaùo Truùc Laâm, sau Huyeàn Quang, khoâng
coøn höng thònh nöõa. Ñaây
coù phaûi loãi cuûa Huyeàn Quang khoâng?
Neáu coù, thì ñoù laø loãi
gì? Phaûi chaêng Huyeàn Quang ñaõ
khoâng tìm ñöôïc ngöôøi
xöùng ñaùng ñeå keá vò
gaùnh vaùc vieäc laõnh ñaïo giaùo
hoäi? Taïi sao khoâng coù ai noùi tôùi
ñeä töù toå Truùc Laâm trong
khi truyeàn thoáng Truùc Laâm tieáp tuïc
töø An Taâm xuoáng Phuø Vaân, töø
Phuø Vaân xuoáng Voâ Tröôùc
vaø cöù theá truyeàn maõi tôùi
veà sau?
Moät
ñieàu ta coù theå ghi nhaän laø
Huyeàn Quang nhaän traùch vuï laõnh ñaïo
giaùo hoäi luùc oâng ñaõ 77 tuoåi.
OÂng ñaõ chaùn vieäc ngoaøi ñôøi,
khoâng öa giao du lieân laïc vôùi vua
quan trong trieàu nöõa. OÂng ôû yeân
trong nuùi Coân Sôn. Coù leõ oâng
ñaõ uûy thaùc moïi vieäc cho quoác
sö An Taâm. An Taâm ñaõ baát löïc
trong coâng vieäc laõnh ñaïo giaùo
hoäi chaêng? Ñieàu naøy ta khoâng
theå traû lôøi ñöôïc. Duø
An Taâm coù taøi coù söùc nhöng
khoù maø duy trì ñöôïc söï
höng thònh cuûa Phaät Giaùo Truùc
Laâm khi maø xaõ hoäi baét ñaàu
phaân hoùa chia reõ vì lyù do tranh chaáp
yù thöùc heä, khi maø caùc nhaø
laõnh ñaïo quoác gia khoâng coù
khaû naêng ñoaùn ñuùng ngöôøi,
khi maø nho thaàn nghó raèng chæ coù
Nho Giaùo môùi laõnh ñaïo Thaùnh,
coøn Phaät Giaùo laø tín ngöôõng
coù haïi cho quoác gia. Hôn nöõa,
moät giaùo hoäi döïa quaù nhieàu
treân theá löïc trieàu ñình
ñeå phaùt trieån maø khoâng bieát
quay veà tìm theá ñöùng trong daân
gian, thì moät khi söï uûng hoä trieàu
ñình khoâng coøn, giaùo hoäi aáy
haün nhieân seõ thieáu löng töïa
vaø hieän töôïng suy ñoài laø
chuyeän hieån nhieân phaûi tôùi.
(75)
Haøn Sôn vaø Thaäp Ñaéc laø
hai cao taêng aån só
(76)
Töôûng Huû vaø Taây Hoà laø
hai vò xöû só, moät ngöôøi
öa chôi truùc, moät ngöôøi öa
chôi mai.
|